endemikleri endemics TÜRKİYE İNEGÖL MEDİHA HAYRİ ÇELİK FEN LİSESİ COMENIUS PROJESİ TURKEY'S "kaybolmadan yerinde tanı"

Transkript

1 be fo r xplore e th e n i it ay w e it fa d es aw ay İNEGÖL MEDİHA HAYRİ ÇELİK FEN LİSESİ COMENIUS PROJESİ TURKEY'S endemics "explore it in the way, before it fades away" TÜRKİYE endemikleri "kaybolmadan yerinde tanı"

2 2013-TR-COM "Bu proje T.C. Avrupa Birligi Bakanhgt, AB Egitim ve Gençlik Programlan Merkezi Ba kanhgtnca (Ulusal Ajans, yiiriitiilen Gençlik Program1 kapsamtnda ve Avrupa Komisyonu'ndan saglanan hibeyle gerçekle tirilmi tir. Ancak burada yer alan gfirii lerden Ulusal Ajans veya Avrupa Komisyonu sorumlu tutulamaz."

3 lnegol Mediha Hayri çelik Fen Lisesi ad ma sahibi Sezgin EKICI okul muduru tasanm - dizgi Yusuf $evki YOCEL kurgu - ara~t1rma Ay~e YOCEL Blyolojl OQretmenl Zeynep K0R$AT Biyoloji ~retmeni tercume Gonul DIRIK lngìlizce ~retmen i yaym kurulu Ay~e YOCEL Biyoloji ~retmenl Zeynep K0R$AT Blyolojl OQretmenl Gonul DIRIK lngilizce Oéretmeni ogrenciler Ay~enur ERDEM Ayyuce Bu~ra YAKI$1KLI Dicle SARIKAYA Mehmet Furkan GOLER Sureyya GODER Melike i$g0ren Dilara HOCAOGLU Gokçe ILAGA Umutalp çelik Feyzanur ç imen Alper KATMER projemizin haz1rhk a~amasma katkllanndan dolayt Arzu ALEMDAR'a te~ekkurler... Bu kitap, Egitim Ogretim y1llan içerisinde lnegol Mediha Hayri ç elik Fen Lisesinin Avrupa Birligi Comenius Projeleri kapsammda g erçekl e~ti rdigi "Kaybolmadan Yerinde Tam" isimli projenin çall~ma planmda yer alan faaliyetlerden birisi olup proje ekibi tarafmdan haz1rlanarak lnegol Mediha Hayri çelik Fen Lisesi Mudurlugunce temmuz 2015 tarihinde bas1m1 yap1lm1 ~h r

4 'Explore it in the way, before it fades away' was a slogan that l first encountered while l was at a training seminar about how to proceed Europe Union Projects, it was one of the two Projects that l carne up with during that seminar and noted on a small note paper; it was the Project slogan about presentation of endemie plants mutually between countries. l developped that slogan by knowing that the slogan had to be attractive but also should not give much idea about its contents. The reason that l thought of that Project subject was an article l had read and really liked in a magazine which belonged to the bus company during my bus travel which l h ad just couple weeks before the seminar... There were some scientific informatìon about an endemie species of our nation country called 'flipped tulip' as well as some myths on this flower in that article. Although l am a biology teacher, unfortunately we were not given any educational information about 'systems of plants with flowers' during our university studies. The same as many other subjects that are normally under a biology teacher's field but none information given during the university studies, l gained lots of information about the plants with my personal interest for quite long time by reading scientific articles in many different magazines including Bilim Teknik published by Tubitak. Especialy the endemie plants of our country attracted my interest due to lots of articles l had recently read and again Bilim Teknik magazine supported my special interest with its many articles about very special endemie plants and animai specieses of our country and l enjoyed a lot reading them... So, the project idea which was written in a small piece of paper during the seminar about an area which l didn't previously know but enjoyed more when l learnt more, had to wait in my drawer for years... When we decided to prepare a Project in our school, we carne together with my colleagues for brainstormig about the Project subject and l presented this idea of mine and with the approvai of my colleagues, we agreeded on the topi c. Beacuse l was mostly inspired by 'flipped tulip' on that topic, it had a special piace in my hearth. During the researches for the Project, l found out that there were more than 20 endemie species of Fritillaria pronon known as 'flipped tulip' in our country and l enjoyed a lot and stili enjoying to know them and get more familiar with them. Therefore; l personally wanted to process and present 'flipped tulip' species which were my inspiration. Moreover, we wanted to present some other species which we compiled from our endemics with this book. Besides ali of the natural beauties of our country, when l see and find out more about other beauties and diversities that l did not realise before the Project, my love and admiration increases more and more against my country... l want to personally thank ali those whom supported to make a dream waited in a drawer carne true; first of ali my husband who never grudged any corporeal-spiritual support from me, my colleagues in my team who contributed their efforts with their goodwill and sincerity, and to my dear students... And of course, l want to share our best regards and love and thank to our fellows from Latvia, ltaly and Romania teams who were our partners in the project... Ay~eYOCEL Biology Teacher

5 'Kaybolmadan yerlnde tam' slogan1, y1llar once Avrupa Birli~ i Projeleri ile ilgili ald1g1m1z bir egitim semi neri s1rasmda; projelerin nas1l haz1rlanacagma dair ilk bilgileri ald1ktan sonra, hemen o s1rada kafamda ~ekillend irip kiiçiik bir ka~1da not ald1g1m iki proje konusundan birisi olan, endemik bitkilerin i.ilkeler arasmda kar~1 l 1kll olarak tan1t1lmas1 ~eklindeki proje konusunun slogan1yd1... Proje konusunun ilgi çekici olmas1 gerektigi ama konusuyla ilgili pek te fikir vermemesi gerektigi bilgisini kullanarak bunu geli~rmi~tim.boyle bir proje konusu di.iljiinmeme sebep olan 99Y ise, seminerden birkaç hafta once yapt1g1m birotobus yolculugu s1ras1nda, otobus firmasma ait dergiyi incelerken okudugum ve çok ho~uma giden bir yaziydl... Yaz1da, ulkemize ait endemik bir tur oldugundan bahsedilen 'ters lale' bitkisi hakkmda bilimsel bilgiler ve çiçek hakk mdaki efsanelerle ilgili bilgiler vard1. Ashnda Biyoloji ogretmeni oldugum halde, iiniversite y1llanm1zda ne yaz1k ki, çiçekli bitki sistemati{ji ile ilgili hiçbir bilgi bize verilmi~ olmad 1~1 için; kendi alamm1za giren ama hiçbir bilgimin olmad1g1 birçok konuda oldu~ug ibi bitkilerle ilgili, ozellikle Ulkemizin endemik bitkileriyle ilgili olarak, son y1llarda okudugum bir çok yaz1dan dolay1 çok ilgimi çekmeye baljlam1 lard1.uzun y1llard1r siirekli takip etti{jim Tubitak Bilim-Teknik Dergisinin birçok say1smda, çok ozel endemik bitkilerimiz ve hayvan tiirierimiz tamhllyordu ve hepsini de buyiik bir zevkle Okulumuzda bir proje hazu1amaya karar verdigimizde, ekibimizle beraber hazu1ayacag1m1z konuyla ilgili fikir ahljveri~i yaparken, ben bu fikrimi sundum ve arkadaljlanm1zm da begenisiyle birlikte, konumuzu belirlemi alduk.bana bu konuda ilham veren bitki 'ters lale' oldugu için de, kalbimde hep i:izel bir yeri oldu.projemiz si.iresince yapt1g1m1z ara~t1rma çal1~malan S1ras1nda gordlim ki, megerse Ulkemizde 'ters lale' ad1yla bilinen Fritillaria cinsinin, 20' den fazla endemik llirii bulunuyonnulj ve bunlan ogrenmekten ve tammaktan da biiyuk keyif ahyorum.l te bundan dalay1d1r ki, ben kendi ad1ma bu kitab1m1zda, ilham kaynag1m olan 'ters lale'nin tiirlerini ele almak ve tamtmak istedim.bununla birlikte, endemiklerimizden derledigimiz diger baz1 tiirleri de sizlere bu kitap arac1hg1yla tamtmak istedik... Yurdumuzun biitiin dogai glizellikleri yamnda, bugiine kadar bilemedi~im ve projemiz vesilesiyle tan1d1g1m bu guzellikleri ve ç~itl il ikleri gordiikçe, iilkeme o l an sevgim ve hayranhg1 m katbekat artmaya devam ediyor... Y1llarca birçekmecede beklemi~ bir hayalin gerçekle~mesine kalk1da bulunan; benden maddi-manevi hiçbir yard1m1 esirgemeyen ~i m ba ta olmak Uz.ere, bu proj enin gerçekle mesi için, iyi niyelle ve samimiyetle katk1 saglayan ekip arkada lanma ve sevgili ogrencilerimize kendi ad1ma te99kkiir etmek istiyorum... Ve tabii ki, partnerimiz olan Letonya, ltalya ve Romanya okuyordum...l~te bu bilemedi~im ama ogrendikçe çok h~uma giden alanla ilgili bir proje fikri, seminersu-as1nda yazd1g1m kuçlik kag1t parças1nda, y1llarca birçekmecede beklemek zorunda kald1... ekiplerindeki dostlanm1za da te~kkiir gonderiyarum.. ediyor, sevgi ve selamlanm1z1 Ay99 YOCEL Biyoloji Ogetmeni

6 ~~ Je,~ /Jillu~~. Bu/ullu~~ 3.00 /; ~ ~~ 'F~ Bu~ik~~~ libn -A~ ~ ciajta /rv;1a ~ IJillu ~~.

7

8

9

10

11 fritillaria caucasica J.F. Adam Bulb lo 2 cm diam., usually without bulblets. Stem cm, smooth. Leaves 2-4(-6), ali alternate, lowest3-10 x cm, broadly lanceolate to lanceolate, acute. Flowers solitary; perianth narrowly campanulate, rounded, often constricted at mouth, reflexed at apex, dark purplish-brown, sometimes greenish inside, usually with glaucous bloom; outer segments ovale to narrowly ovale, acute, (-3.7) x cm, inner cm broad, sometimes obtuse. Nectaries 4-5 x 1 mm, linear-lanceolate, greenish. Filaments mm, slender, smooth or sparsely papillose, usually purplish. Style 9-17 mm, smooth or sparsely papillose, slender, entire. Capsule not winged. Fl. Alpine pastures, clearings in coniferous limestone rock ledges on peaty soil, (Be~tau), Caucasia, N.W. Iran. Euxine {mi.) element.

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21 fritillaria armena Boiss. çok y1ll1k otsu, endemik, dogai yogunlugu orta, n isan - may1s aylannda çiçeklenir, yukseltide, H abidat1: kayal 1k, ta~llk, çay1rl1k a lanlar, Turkiye yay1i1~1 : Van, Erzincan Erzurum, Malatya,Bingol Agn, Sivas, Siirt Bulb to 3cm across, 5-15cm h1gh. Leave' lanceolate, alternai~. shaped, with lìttle long, dark purplish brown a small nectary at the base pap1llose, rather flattened S yl d1v1ded at the apex for l-2mm w1nged. Turkey, in northeastern Erz1ncan to Agri and Bingol, around Erzurum, in stony soil at 1.::~u J-JIJuu Sogan1 3cm genì~lìgìnde, genellikle soganc1kl1. Gòvde 5-15 cm yukseklìginde,4-5 yaprakll nadiren daha fazla,m1zrak ~eklìnde,a rd1s1ra. çìçekler genellikle çan ekl nde ve biraz kokulu. Tepals cm unlu und tabanmda kuçuk miktarda kt koyu morumsu kahverengì, t kabarc1kh, bas1kça. Stìlus eden 1-2 mm kadar nat11 deg.turkiye'de e Erzurum'dan Agn En çok Erzurum rakta

22 fritillaria assyriaca Baker subsp. melenanthera çok yrllrk otsu, endemik, dogai yogunlugu az, mart nisan - mayrs aylannda çiçeklen.:..;, ir yukseltide, habidat1: kayalr k, ta~lr k yerler, step kumlu alanlar, Turkiye yayrlr~r: içel fritillara assrica Baker subsp. melenanthera Bulb lo 3 cm d1am usuc:'ly w1th stolons or lhlets. Ste'Tl 4-20 cm, elongating to c. 3" 1 l often pap1llose: below L eaves 4-f', lowest 3-9 x O cm lin:-. F owers 1-2(-S);penantl Jte greemsh or purplish -vn; 2-25 mm obtuse or " lirear-lanc.eolate F1lamE'liS 5-1 (5 )7-8(-10 not v. "' Necta"ies.m above 1, stout, eravate, obtusf', More ~">an 5 de; antrers yellow sh W Iran. lr -Tur e eit'ent mm \Urnr l.

23

24 fritillaria aurea Schot

25

26

27

28

29

30 Verbascum olympicum8oiss. Fam:Val nanac a. Varai adt:stgtrkuyrugu cm boyunda, yogun ~kilde bas k beyaz y ld zs tomentoz iki y lliklar. Taban yapraklan geni~çe veya da rea lanseolat; gòvde yapraklan benzer ancak daha kuçuk, usttekiler uzun akuminat. çiçek durumu geni~çe bir panikula; çiçekler 3-11 çiçekli yogun kumelerde. Kaliks 3-5 mm. Korolla san, mm çaptnda. Stamenler 5 adet, anterlerbòbreksi. filamentler beyaztmst-san yunsu tuylu. Kapsul oblong-ovat 4-7 mm, tomentoz veya hemen hemen çtplak. ç içeklanma Zamant: Haziran - Eylul Vetl~ma Veri: Uludag'da metreler arasmda Abies-Fagus ormam açtkliklannda, bodur ard ç topluluklan arasmda, çaytrltk ve bozulmu~ alanlar ile yol kenarlannda yeti~mektedir. Avrupa-Sibirya Elementi ULUDA~ lçin ENDEMIK Local nama:great Mullein cm. long, highly stuffy white stellate tomentose biennials. Basalleaves wide or narrow lanseolate; stem leaves alike but smaller, upper ones accuminate. lnflorescence rather wide panicula; flowers intense clumps. Calics 3-5 mm. Corolla yellow, mm calibre. Staments 5, anters reniform, filaments white- yellow woolly haired. Capsule oblong- ovale 4-7 mm, tomentose or almost bare. Flowerlng: June - September Habltat:Within m in Uludag Abies - Fagus forest clearings, among squat juniper clumps. meadow and damaged areas and road sides. Euro- Siberian Element

31 Abiesnordmanniana(Stev. )Sp achsubsp. bormuelleriana (Matff.)Coode&Cullen Fam:P1naceae Ycrcl Ad1:Uiudag Giiknan 35 metreye kadar boylanabilen agaçlar. Genç siirgiinlcrin kabuklan ba~lang1çta gri, daha sonra grimsi-siyah. tiiysiiz. Yapraklar linear veya linearoblong, trunkat-emarginat. Tomurcuklar reçineli. Ko.ralaklar silindirik ve reçineli, brakteler kozalak pullan arasmda d1~an uzamr. Yeli$mC Veri: Uludag'da mctreler arasmda saf onnanlar vcya Carpinus-Fagus 1 e Pinust(irlcri ile birliktc kan~1k ormanlar o lu~turmaktad r ENI>EMIK Local Name:Uiudag Fir Trccs that grow 35m. Crust ofyoung shoots grey at thc bcginning, then greyish-black,hairless. Lcavcs lincar or lmcar oblong, truncate cmargmatc. Buds rcsinous. Cones cylindric and resinom,, braktcs get out among the cones' scales. Habitat: Forms mixed forests with Carpim1s Fagus and kmds of PimH or pure forests betwecn m in Uludag.

32

33

34

35 Verbascum bithynicum Fam: Scrophulariaceae Yerel Ad1: S1g1r kuyrugu cm boyunda,grimsi -tomentoz veya pubessent iki y1lhklar.taban yapraklan saps1z veya hemen hemen saps1z, obavat- oblong ;ust gòvde yapraklan ovat, kordat veya dairesel.çiçek durumu dallanm1~ bir panikula,çiçekler kumelerde 1-7 adet Kaliks 2,5-4mm,beyaz tomentoz.korolla san, m m çapmda.stamenler 5 adet,anterler bobreksi,filamentler anterlere kadar mormenek~e renginde yunsu tuylu. Kapsul 4-6 mm,ovat veya geni$çe ovat ylldizsi-tomentoz çiçeklenme zamam:may1s-eylul Yeti!jme Veri: metreler arasmda Abies-Fagus-Pinus ormam aç1khklannda,meral1k alanlar ve yol kenarlannda yeti$mektedir. Avrupa-Sibirya Elementi ENDEMIK Local name :Great Mullein cm lenght,greyish-tomentose or pubescent biennials.basal leaves sessile or nearly sessile.lower leaves,obovateoblong;ovate,cordate or circular upper stem leaves.lnflorescence a branched panicula,yellow 1-7 flowers in clumps. Calyx 2,5-4 mm, white tomentose. corolla yellow mm cali ber.stamens 5. Anthers reniform,flaments viole! woolly haired till the anthers.capsule 4-6 mm,ovate or widely ovale starry-tomentose Flowerlng:May-September Habitat:Between m,Abies-Fagus Pinus forest clearings,pasture-lands and road sides. Euro-Siberian Element ENDEMIC ISTANBUL, YALOVA, çankiri, KASTAMONU, BURSA, KOCAELI

36 Yerel Ad1: Safran GOvde yumrusuna aìt tumka yanlm1~ ve uçta uzun boyunlu Yallal-.:w~ aym zamanda geli~ir san, pubessent; segmentler d1~takiler bazen deve ti.iyii lekeh veya nadiren d1~ beyaz renkte. StìlusyalqJik 6 rengi veya san dallaraeynlml~. çiçeklenme Zamam: $ubat- Mari Veri1me Yeri: Bolgede metreler ormam içi aç1k nemli alanlar ve çali

37

38 Dactylorhiza nieschalkiorum H.Baummann&Kunkele Fam:Orchidaceae Yerel ad1:salep,orkide Bitki cm boyunda.govdeler 3-5 yaprakh. Yapraklar geni~çe eliptik-obovat'dan lanseolat'a kadar degi~ken,beneksiz veya da ha çok uca dogru kuçuk benekli.çiçekler gul pembesi- m or. Sepaller ve petaller lanseolat'dan ovat-lanseolat'a kadar degi~ken.labellum yuvarlag1ms1 veya enine olarak oblong, çogunlukla uzunlugundan geni~,yogun ~ekilde benekler ve ince kesik çizgilerle kaph,tam veya uçta loplu. Mahmuz geni~çe silindirik,duz,yakla~1k ovaryum kadar. çiçeklenme Zamam:Haziran-Agustos Yeti~me Yeri:Su kenarlan nemli çayjrliklar ve batakhk alanlarda rastlanan bu tur metreler aras.nda yay1h~ gostermektedir. ENDEMIK Local Name: Orchis Plant cm. Stems 3-51eaved. Leaves wide elliptic and variable from lancelot to obovate. Speckless or small speckled mostly through the edge. Flowers rose pinky - purple. Sepals and petals variable to lanseolat,danovate. Labellum ovai or laterally oblong. Mostly widefrom its lenght, covered by specks and thin stripes intensively. Entire or lobated in the edge. Spur rather wide, cylindric, straight and mostly like ovaryum. Flowering: June - August Habitat: In moist meadows and marsh locations between m. ENDEMIC BOLU, çankiri, KASTAMONU, BURSA, ORDU

39 Yerel ad1 50cm"den ya da sanms1 çiçeklen Ile formunda uzeri donuk mav1 damarll;d cm ;iç brakteoller varlak,çiçeklenm mor.mor braklelere purpureobractea adrm çiçeklenme Zamam: Yeti~me yeri. alanlar, Dagl1k al yamaçlar. Tiirkiye d Kuzeyball, Bal1 ve DoguAkdeniz ENDEMIK Local Namc: lrl& Shor rthan 50cm. Flowers fulvous yellow, ice blue or fu1vous brown,dlslinguished by swanky flowers. Ice blu~ ones attraci more. Upper surface of ouler pelals ice purple. base of pelals dark blue vascular:.'",,..,,.,,.,s obovale, cuneal al lhe base, obavale, 5-6,5 cm. Bracls and purple in lhe flowering. Il it's called l

40

41

42 Allium olympicum 8oiss.{Yabani sogan) Fam : liliaceae Yerel ad1: Yabani sogan Govde 5-50 cm. yapraklar 2-3 adet,darca linear, 2-7 mm geni~likte,yassl$emsiye ~eklindeki çiçek durumu yan kuresel, çok çiçekli yogun. Periant k1sa kampanulat;segmentler menek~e-k1rm1z1 veya leylak-pembe renginde,ovat 3-4 mm.filamentler menek~e rengi.kapsul kuremsi - uçgensi yakla~ k 3mm. çiçeklenme zaman1:temmuz-eylul Yeti me Veri: Uludag'da metre yukseklerde Abies ve Fagus orman altlan,alpin çay1rhklar ve bodur ard1ç topluluklan arasmda yeti~mektedir. Oksin elementi ENDEMIK Local name:wild onions Stem 5-50 cm. leaves 2-3,rather narrow linear,2-7 wide,flat. Umbellate inflorescence semispherical, numoreous intensive flowers.periant short campanulate; segments violet-red or lilacpink, ovat 3-4mm. Filaments viole!. Capsule sperical-triangular approximately 3m m. Blossom Ti me: July-September Habitat: Under Abies and Fungus forests in m.in Uludag, between Alpin meadows and squat Juniper communities. Element of Oksin ENDEMIC BOLU, KASTAMONU, BURSA, ESKi$EHIR, GIRESUN, KOTAHYA, ORDU

43 Allium sibthorpianum Schultes&Schultes fil. Fam: liliace e Yerel ad1: Yabani sogan Govde 4,5-20 cm.yapraklar 1-4 adet ipliksi 0,5-1 mm geni~likte, silindirik, oluklu,govdeden k1sa veya govdeye e~it uzunlukta.$emsiye birkaç çiçekli.periant k1sa kampanulat;segmentler aç k morumsu -pembe ve koyu mor damarh oblongspatulat 5-6 mm.filamentler pembe,periant dan hafifçe k sa.kapsuis-6 m m çiçeklenme zamam: Agustos-Eylul Ye ti~me Yeri:? metre yukseklerde kayahk ve ta~l1k yamaçlarda,kaya yanklan bodur ard1ç topluluklan aras1nda ve alpin çay1rl1klarda yeti~mektedir. Oogu Akdeniz elementi ENDEMIK Local name:wild onions Stem 4,5-20cm. Leaves 1-4 fibrous mm wide,cylindric, slotted, shorter than the stem or the same lenght to the stem. Umbrella a few flowered. Perianth short campanulate; segments light purple-pink and dark purple vascular oblong-spatulate 5-6mm. Filaments pink, a little shorterthan perianth. Capsule 5-6mm. Flowering: August-September Habitat: Rough and rocky slopes in m. Rock crevices in squat juniper communities andaipin meadows. Eastern Mediterranean Element ENDEMIC BURSA, DENIZLI, ISPARTA, KOTAHYA

44 Euphorbia anacampseros Boiss. v or.anacampseros Fam: Euphorbiaceae Yerel ad.:sutlegen Tuysuz donuk mavimsi ye~il,yere yat1k nadiren 20 cm'den fazla olan çok y1lhklar.govde yapraklan hemen hemen dairesel,rhombik,obovat genellikle mor. l~m yapraklan dairesel.l~mc1k yapraklan ovai 'tan reniform 'a kadar degi~ken.l~mlar 3-6 ade!.gudeller 2 boynuzlu,boynuzlar klavat. Meyveovoidkonikal,uç yuzlu 5-6 m m çap1nda. çiçeklenme zamam: Mart-Agustos Yeti~me Yeri: metre yukseklerde kayal1k ve ta~hk yamaçlarda,maki içi aç1khklar ve su kenarlannda yeti~mektedir. Local Name: Mole Plant Glabrous medium bluish-green, rarely more than 20 cm. decumbent perennials.stem leaves almost circular,rhombic, obovate usually purple.ray leaves circular. Raylet leaves variable from ovale to reniform. Rays 3-6. Gudals 2 cornuted,cornutes clavate.fruit ovoid-conical,trihedral5-6mm caliber. Flowering: March-August Habitat: m rocky and stony slopes,inside maquis clearings and waterfronts. BOLU, ANKARA, ANTALYA, çorum, ISPARTA, KONYA, KOTAHYA, NiGDE, KARAMAN

45

46 Phlomis russeliana Fam:lamiaceae Yerel ad 1: Kudus adaçay1 En çok 100cm boyunda otsular.yapraklar ye~ilimsi tomentoz,taban yapraklan geni~çe ovat -kordat,obtus,krenat.çiçek durumu yapraklan ovat-lanseolat,akuminat.çiçek halkalan 2-5 adet,birbirinden uzak, çiçekli Kaliks yogun ~ekilde y1ld1zsi -tsomentoz,di~ler yay1k.korolla san,30-35mm,ust dudak migfer ~eklinde,siliat.f1nd1ks1 meyvelertliysuz. ç içeklenme zamanc May1s-Eylul Yeti me Yeri: metre yukseklerde Fagus-Quercus orman1 altlan ve aç1kl1klan ile çalll1k içlerinde yeti~mektedir. Oksin elementi ENDEMIK Local Name: Jerusalem Sage Maximum 1 O cm herbaceous. Leaves greenish lamentose, base leaves rather wide ovate-cordate,obtuse,crenate.lnflorescence leaves ovate-la nceolate,a ecu m i nate. Verticillasters 2-5, remote from each other, flowered. Calics intensively stellatetomentose, spreading dents.. Corolla yellow, mm, upper lip helmut-shaped ciliate. Nuty-fruits glabrous. Flowering: May-September Habitat: m.fagus-quercus clearings and inside the shrubberies. ENDEMie BOLU, YALOVA, KARABOK, KASTAMONU, AMASYA, BILECIK, BURSA, GIRESUN, KOTAHYA, ORDU, RIZE, SAMSUN, SINOP, TRABZON

47 PLA TE l: Srot MD ROOT 'IYP!s PLATE 2. W f COMPDSITIO.~, PARTS,.V.'D 1YP!s 1- ALTERNAI IAimastkl: Her nodyumda blr yaprak ve yapraklar aras10da belirli bir aç bulunan yaprak dizili~id i r ~ -- SHRUB ASCENDING DEWMBEHT 2- DEKUSSAT!Kars hkh caprazl: Her nodyumda ka~1hkh olarak blr çlft yapra~1n ve blrblrlnllzleyen nodyumlardaki yaprak çiftleri birbirine dik durumda olan çevresel yaprak dizili~i. 3- OPPOSìT (Karsthkhl: Her nodyumdan blr çift yapra~10 ka~1hkh olarak çtkmas1. 4- VERTISILLAT!Halkasall: Yaprak veya çiçek kumelerinln veya çlçeklerin blr eksen etraf tnda dlzllml$ olmas1. 5- ROSULAT IGUicYkl: Biti~me noktalan çevresinde yo~un bir $f!kilde kiimelenmi~ yaprak kiimesi. 6- pjstikus likl straltl Yaprak ve çlçeklerin aym duzlem iizerinde blrblrterlne ters yonde s1ralanmast 7- EOUITANJ : Yaprak tabanlanntn birbirinin ustune bindigi iki stral t yaprak dizili~i. Yapraklar genellikle...,.o._..,,..,...,~,... ~.,._ w kaldede V ~ekllnde kuwetll olarak klvnlm 1~1r. 8- FASIKULAT (Demetl: Yapraklann demet $@kllnde olmas1. 9- imbirikat (Kiremlts!) çat1 klremltlerl glbl Ost Oste bi n mi~ olmast.

48 PLA TE 3. LEAF SIIAPES PLATE 4. LEAP M ARGINS PLATE S. LEAF APICES, VENA110N, ANO BASI:S '_.;,~. < : ', l.,. l l. ' ' ' ' ' ' l~ :'',::. ACICULAR CORMTE OELTOIO ELLIPTIC FALCAre CLEFT CR.ENATE CRENUl.ATE HASTATE LANCEOI.Are UNEAR LYRAre OBCORDAre DENTATE OENTICULATE ENTI RE INCISEO OBLANCEOLAre OBLONG OBOI/Are ORBICOLAR OVAL INVOLUTE ~TE LACINIATE l.obed PINNATIFlD ~'~ &4 ~~ B~DlY NARAOWLV ABRtwnY BA()II..DlV NARAOWI.V APICULATE ARISTATE ACUMINATE ACUTE A~m~$~ ~ L~l ~ ~d e~ ~~1\ CAUo.\TE CUSPIDATE EMARGINATE MUCRONATE OBTUSE RE1USE v$m"~ ~~ ~ \ t ' ~ l. '., ~ l! \.. ARCUATE PAI.JwiATE PARAU.EL PINNATE REnClllATE l,~, ATTENUATE NJRICULATE a.asping CORDATE CUNEATE HASTATE ~'t~\ 1~$~ OVATE RENIFORM RUNCINATE SAGmATE SPATULATE REVOWTE SERRATE DOUBLV SERRATE SERRUlATE SINUATE,4{-.. ;~. :.- m: : ~.-.:,.. ; '.. ~ '. ~ : '.,...,.. : l. " J..,. l. ~ l OBUQUE PELTATE PERFOUATE ROUNOEO SAGmATE TRONCATE

49 PLATE 6. SUIU'AC& FIAlliRES PLATE 7. Sr!M AND LEAF PAilTS, AND VAIUAnONS PLATE S. INFLOit.IISCENCE 1'\'fts 8Alt8EJJ.Att CANESCf.HT C0M0SE EOUMATE FARINACEOUS _ l 1 < c OWCOIJW> <X>Im'<UOUS HOU.OW - - t' ~~~~~ - ~ T t \_ \) LANATE LEPIDOTE MURtCATE PANNATE PAPIUATE SIMPLE COMH>UNO SlMPLI!: COMJ'OUHD llm..icoio HEAD 1 CAPITUWM ~éy~. ~ ~ J \~~~ ~' ~ir - -~~~ ~ ~ ffv r \~K"'\~ r v.j; ' 1 ~ {!!!1:) t!ffi ~ ~._.L ~ - PANKU ~E $CAPE ~KE S~~SPJ KrS ~~~~ ~ k v '~! ~ TOMEHTOSE 1\JIIEltCUATE UNCINATE VEI.UTlNOUS IILlOOS P111C1CU SPM; ~ UMIIEI.S IIERTICIL......_F o.~,..,...,..,.. ~, ~..._~.,~.,.,....,_,,... o.,...,..,...,.. CIIIolllfO,... ~-~ ao.c....,..._...,,... o,...,..,...,.. ca..,., ,..,._~.,._,.

50 PLATE 9. f\.oa.u. MOIU'HOLOCV ACTINOMORPUIC l RADIAL SVM.\t.ETRY Z.YCO.\ IORPIUC I BII..AT'EJt.AL SEPALS 1t PETALS TEPALS SYMMfTRY SlftRIOR SUPEfUOA 1/IINFEIUOR HVPOGVNOOS PEJilGVNOUS COMPONENTS Fl.OWEII LONGITUDINAI. SECTION PLA TE IO. CoROlLA TvPES AOTATE BILA8lATE CRUCIFORM PA.LATE PAPIUONACEOUS CARlNATE SACCATE SALVERFORM SPURRED TUBUIAR URCEOIATE Linear: $eritsi, dar ve uzun, kenarlan birbirine paralel yaprak. Lanseolat: M1zrak ucu ~eklindeki yaprak. Oblanseolat: Ters lanseolat yani ters m1zraks1 yaprak. Spatulat: Spati.il ~eklindeki yaprak. Subulat: Biz ~eklinde, çok ince ve uzun yaprak. Eliptik: Elips ~klindek i yaprak. Ovat: Yumurta ~eklindek i yaprak. Petiollaminanm geni k1smma baglan1r. Oblong: DikdOrtgen ~eklindeki yaprak. Obovat: Ters yumurta ~eklindeki yaprak. Reniform: Bobrek ~eklinde yaprak. Kordat: Kalp eklindeki yaprak. Orblkular: Dairesel, daire ~eklindeki yaprak. Deltoid: Laminas1 Gçgen ~eklinde olan yaprak. Lirat: Yaprak ayas1nm en uçtaki lobu buylik; kenar loplan a~g1ya dogru gittikçe kliçlilen yaprak. Palmat: Elsi, el eklinde bile~ik yapraklar. Oçten fazla parçanm veya yaprakç1g1n yaprak sapmdaki tek noktadan l msal olarak ç1kan yapraklar. Orn: Aesculushippocastanum (atkestanesi} Trifoliat: Bir ana sapm ucunda i.iç yaprakç1g1 bulunan bile ik yaprak. Orn: Trifolium sp. Biternat: Ana yaprak sapmm uç sapç1ga aynlmas ve herbirinin ucunda i.içer yaprakç1k bulunan bile ik yaprak. Orn: Petroselinumcrispum (Maydonoz) imparipinnat: Bile ik yaprak ekseninin ucunda tek yaprakç k bulunan b ile~ik yaprak. Orn: Ailanthusaltissima (Kokaragaç) Paripinnat: Yaprakç k adedi çift say1 olan bi l~ik yaprak. Orn: Robiniapseudoacacia (Yalanc1 akasya) Bipinnat: Birinci derecedeki yaprakç1klan pinnat olan ikincil yapraklan basit yaprak olan bil~ik yaprak 6rn: Pteridiumaquilinum {karlal egreltisi) Tripinnat: Bipinnat yapragm yaprakç1klanmn pinnat olmasj.

51 çlçek: As1l Greme organlan periant PERIGON, Baz1 bitkilerde ve FILAMENT olmak Stamenlerin iki elemamna PISTIL Stilus, stigma ile lipik olarak olan andrekeum ve perigonun her bir kaliksin alt1nda, iizere iki k1s1mdan demette bi rle mi~ ad1 verilir. Bir pistil ovaryum arasmda Angiospermlerde ginekeum d1~tan parças1na ise TEPAL kaliksise benzeyen meydana gelir. Anter olmas1. Demetlerin bir ya da birçok bulunan ince uzun bulunan çiçek, bitki ku~tan periant, ad1 verilir. ikinci bir halkaya da ise KONNEKTIF birinde bazen bir karpelden meydana k1s1md1r. Fakat her ureme organlanm ba~hca iki halkadan KALIKS (çanak rastlan1r ki, bu denilen bir doku ile stamen geli r. zaman tat;;1yan bir meydana gelrnit;ltir; yaprak): EPIKALIKS adm1 birbirine baglanm1~ bulunmaktad1r. K1saca meyva bulunmayabilir. yap1dad1r. ç içeklerin Kaliks (çanak Periantm en d1~ ahr. Yine baz1 iki TEKA'dan Didinamus: lki yaprag 1 olarak Bulunmad1g1 bir k1sm1 hem erkek yapraklar) ve korolla halkas1d1r. Genellikle bitkilerde kaliks meydana gelir. stamenin diger iki bilinen karpel, durumlarda stigma ve hem de di i (taç yapraklar). Baz1 ye~il renkli meyve olu~umundan Tekalann her birinde stamenden uzun pratikte kolayhkla dogrudan dogruya ureme organlanm bitkilerde periant yapraklardan once du~tugii halde, iki adet polen kesesi olmas1. aynlamaz. Kurumsal ovaryumun bir1ikte ta~1dildan bulunmayabilir. Bu meydana gelmi~tir bazllarmda meyva bulunur. Epipetalus: olarak bgtun çiçek uzerinden ç1kar. halde (hermafrodit, gibi çiçeklere ve her bir yapragma uzerinde de kahr. Gene! olarak Stamenlerinpetal k1s1mlannm Polenleri kabul i~leri monoklin veya erdi i AKLAMIDEIK SEPAL (çanak KOROLLA (Taç silindirik veya yass1 veya korollaya bagh yapraktan goren stigma ise çiçek), d iger bir çiçekler ad1 verilir. yaprak) ad1 verilir. yaprak): bir iplik t;;eklinde olan olmas1. kokenlendigi kabul papillal1 bir yap1ya k1sm1 ise sadece Kaliks ve korollay1 Sepallerin birle ik Kaliksten sonra flamentler, bazen Fasikulat: Kuçuk edilir. Sepal ve sahiptir. Oyle ki bu erkek veya sadece birlikte içeren olabilecegi gibi gelen ve çogunlukla bulunmayabilir de, demet ~klinde petaller yapraga papillalar her bir rur di~i ureme çi~klere (GAMOSEPAL ya da renkli bir yap1da olan anterler ise çok farkh olmas1. benzediklerinden, için sabit olup, farkh organlanm ta lr D KLAMIDEIK, SINSEPAL), aynk korollamn her bir tiplerde olabilir. Monodelphus: aradaki ili~kiyi turlerden gelecek (diklin, tek e~yli bunlardan yalmzca olarak da bulunur ki yaprag1na PETAL Polenlerin Stamenlerin yalmz aç1klamak kolayd1r. polenlerin çiçek). Tipik bir çiçek birini içeren bitkilere bu ikinci durumda (taç yaprak), ad1 olgunla masmdan flamentleriyleovaryu Oysa stamenler ve çimlenmesini d1~an içe dogru 4 i se KORISEPAL verilir. Petallerin sonra bunlann etrafa m çevresinde bir tup pistiler pek yapraga i:inleyici bir yap1ya halkadan meydana MONOKLAMIDEIK mevcuttur. birle ik olmas1 yayllabilmesi için meydana getirecek benzemediginden sahiptir. gelmi~tir: Kaliks, çiçek denir. Sepallerin birle ik durumuna anterler farkh ~ekilde birle mesi. ilil,>ki net olarak OVARYUM korolla, andrekeum Monoklamideik olmas1 durumunda, SINPETALI, aynk ~killerde aç1hr. Singenesis: goruiemez. Ancak DURUMLARI ve ginekeum. Tu m çiçekte kaliks birle~ik olan k1s1m olmas1 durumuna Andrekeumu Filamentlerin Nympheae (Nillifer) Ovaryum ile bu organlar bulunmuyorsa kaliks tiipu olarak ise KORIPETALI ad1 olu turan stamenler serbest fakat bitkisinde ginekeum dl lndaki RESEPTAKULUM ASEPAL (sepalsiz), bilinirve tupun verilir. Bazen ise ve bunun bir k1sm1 anterlerin birle ik petaldenstamene çiçek k1s1mlannm ad1 verilen çiçek korolla ucundaki di ler korollamn oni.inde olan anterler ile ilgili olmas1. kademeli geçi9 net reseptakulum tablasl uzerinden bulunmuyorsa kaliksin kaç sepalli PARAKOROLLAad1 terimler ve bunlann Tetradinamus: DOrt olarak uzerinde birbirine ç1karlar ve çiçek APETAL (petalsiz) oldugunu gosterir. verilen ikincil bir aç1k1amas1 uzun ve iki k1sa goriilmektedir. Bu kafl,>l olan bitkiye PEDISEL çiçekler konusudur. Kaliks tupu ise durumda mevcuttur. a~ag1daki gibidir. stamenin meydana bitkide petaller içe durumlanna denilen bir sapla Monokotillerin degi~ik 99killerde ANDREKEUM Antipetalus: getirdigi erkek dogru g ittikçe ovaryum durumlan baglanm1~t1 r. Ancak çoqunda ise olabilir. (Erkek Organ Petallerin kar~ 1smda organm toplulugu. kuçiilerek, sonunda denir. Ba~l 1ca 3 tip pedisel daima periantkaliks ve Silindirik > tubular Toplulugu) olan. Petaller ile GINEKEUM (Oi i stamene donu~i.irler. ovaryum durumu belirgin olarak korolla olarak Testi eklinde > Bir çiçegin erkek almaçh olmayan Organlar Toplulugu) Geli mi bir pistil vard1r. bulunmayabilir. Bu aynlmay1p, birbirine urseolat organlannm tumune Antisepalus: K1saca bir çiçegin ba9hca 3 k1s1mdan 1- Alt durumlu durumda pedisel benzer segmentlerin tekerleksi > rotat çan verilen isimdir. Sepallerin di i organlar meydana gelmi!»tir: ovaryum: Ovaryum, goruimeyecek kadar bir veya birkaç l,>bklinde > Andrekeumun her ka!" ISinda olan. toplulugu demektir. 1-0varyum reseptakulum içine k1salm1 t1r. dairesinden kampanulat bir parças1na ise Sepaller ile almaçl1 çiçegin orta (yumurtahk) 2- gomuimi.i tgr. PERIANT (çiçek meydana gelmi~tir iki dudakh > bilabiat STAMEN denir. Bir olmayan. k1smmda bulunan Stilus (boyuncuk) 3- Korolla, kaliks ve Orrusi.i): ki, bu durumda vs. gibi isimler ah r. stamense ANTER Diadelphus: ginekeumun her bir Stigma (ba~ç1k) stamenlerovaryumu