İslâm Tarihi El Kitabı

Transkript

1 İslâm Tarihi El Kitabı Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Eyüp Baş Editör Prof. Dr. Eyüp Baş Yazarlar Prof. Dr. Mustafa Fayda Prof. Dr. Nesimi Yazıcı Prof. Dr. Mehmet Özdemir Prof. Dr. İbrahim Sarıçam Prof. Dr. Nahide Bozkurt Prof. Dr. Adnan Demircan Prof. Dr. M. Mahfuz Söylemez Prof. Dr. Hanefi Palabıyık Prof. Dr. Adem Apak Prof. Dr. Eyüp Baş Doç. Dr. Fatih Erkoçoğlu Yrd. Doç. Dr. Halide Aslan ISBN: Baskı Ocak, 2017 / Ankara 5000 Adet Yayınları Yayın No: 87 Web: grafikeryayin.com Kapak ve Sayfa Tasarımı Baskı ve Cilt Grafik-Ofset Matbaacılık Reklamcılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 1. Cadde Sokak No: (Oğuzlar Mahallesi) Balgat-ANKARA Tel : Pbx Faks : grafiker@grafiker.com.tr Web : grafiker.com.tr

2 İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ İSLÂM TARİHİ NE GİRİŞ / Eyüp Baş TANIM TARİHÇE, METOT VE İÇERİK DİĞER SOSYAL BİLİMLERLE İLİŞKİSİ ALANIN PROBLEMLERİ ALANA İLİŞKİN DÖNEMLENDİRME İSLAM TARİHİ NİN KAYNAKLARI Hz. PEYGAMBER DÖNEMİ / İbrahim Sarıçam İSLÂM ÖNCESİ ARABİSTAN SİYASÎ TARİHİ Coğrafî Durum Siyasî Durum Kuzey Arabistan da Kurulan Devletler Güney Arabistan da Kurulan Devletler Hicaz Bölgesi İSLÂM ÖNCESİ ARAP TOPLUMU Demografik Yapı Sosyal ve Kültürel Hayat Dînî Hayat Ekonomik Hayat PEYGAMBERLİĞİNE KADAR HZ. MUHAMMED Hz. Muhammed in Ailesi Doğumu, Çocukluğu ve Gençliği Hz. Muhammed in Peygamberlikten Önceki Hayatının Ana Özellikleri ve Kişiliği İSLÂM IN MEKKE DÖNEMİ Hz. Muhammed in Peygamber Olarak Görevlendirilişi İslâm a Davet ve İlk Müslümanlar Habeşistan a Hicret Habeşistan a İkinci Hicret Hâşimoğulları na Boykot Hüzün Yılı Tâif Yolculuğu İsrâ ve Mi rac Akabe Bîatları

3 2.5. MEDİNE YE HİCRET VE İLK İSLÂM TOPLUMUNUN OLUŞUMU Hicret Yeni Toplumun Temel Unsurları Mescid-i Nebevî nin İnşası Mescid-i Nebevî nin Fonksiyonları Suffe ve Suffe Ehli Hz. Peygamber Döneminde Diğer Mescitler Ensar ile Muhacirler Arasında Kardeşlik Medine Vesikası/Sözleşmesi Hicretin İlk Yıllarında Diğer Bazı Önemli Gelişmeler MÜŞRİKLERLE İLİŞKİLER İslâm ve Savaş İlk Seriyyeler ve Gazveler Bedir Gazvesi (2/624) Sevik Gazvesi (2/624) Karkaratülküdr Gazvesi (3/624) Gatafân (Zû Emer) Gazvesi(3/624) Uhud Gazvesi (3/625) Bi ri Maûne Fâciası (4/625) Reci Vakası (4/625) Hendek Gazvesi (5/627) Beni l-mustalik (Müreysi ) Gazvesi (6/627) Hudeybiye Antlaşması (6/628) Umretü l-kazâ (7/629) Mekke nin Fethi(8/630) Huneyn Gazvesi, Evtas Savaşı ve Taif Kuşatması (8/630) Müşriklerle İlişkilerde Son Safha YAHUDİLER ve HIRİSTİYANLARLA İLİŞKİLER Yahudilerle İlişkiler Kaynukâoğulları nın Medine den Çıkarılması (2/624) Ka b b. Eşref in Katli (3/624) Nadîroğulları nın Medine den Çıkarılması (4/625) Kurayzaoğulları Gazvesi (5/627) Hayberin Fethi (7/628) Hıristiyanlarla İlişkiler Mûte Savaşı (8/629) Tebük Seferi (9/630) Necran Hıristiyanları...169

4 2.8. HÜKÜMDARLARI İSLÂM A DAVET HZ. PEYGAMBERİN SON YILLARI VE VEFATI Heyetler (9/ ) Veda Haccı ve Hutbesi (10/632) Hz. Peygamber in Vefatından Önce Bazı Gelişmeler Hz. Peygamber in Vefatı Hz. Peygamber in Mirası Hz. PEYGAMBER İN AİLE HAYATI Aile Reisi Olarak Hz. Peygamber Hz. Peygamber in Evlilikleri Hz. Peygamber in Çok Evliliğinin Sebepleri Çocukları Hz.PEYGAMBER DÖNEMİNDE İDARÎ, EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAYAT İdare Ekonomi Sosyal ve Kültürel Hayat DÖRT HALİFE / HULEFÂ-Yİ RÂŞİDÎN DÖNEMİ ( ) HULEFÂ-Yİ RÂŞİDÎN İN ANLAM VE İÇERİĞİ / Mustafa Fayda HZ. EBÛ BEKİR ve HALİFELİK DÖNEMİ ( ) / Mustafa Fayda Hz. Ebû Bekir in Halifelik Öncesi Hayatı Hz. Ebû Bekir in Halifelik Dönemi Üsâme Ordusunu Sefere Göndermesi Yalancı Peygamberlere ve Dinden Dönme (İrtidat) Hareketlerine Karşı Mücadelesi İslâm Dinini Tebliğ Gayreti Şahsiyeti ve İlmi Hz. Ebu Bekir e Dair Literatür Hz. ÖMER ve HALİFELİK DÖNEMİ ( ) / Mustafa Fayda Hz. Ömer in Halifelik Öncesi Hayatı Hz. Ömer in Halifelik Dönemi Döneminin Fetih Hareketleri ve Bazı İcraatları

5 HZ. OSMAN ve HALİFELİK DÖNEMİ ( ) / Adem Apak Hayatı ve Kişiliği Halife Seçilmesi Halifeliği Dönemindeki Fetih Hareketleri Dahilî Problemler ve Sebepleri Problemlere Çözüm Girişimleri İdareye Karşı İsyan ve Şehit Edilmesi Hz. ALİ ve HALİFELİK DÖNEMİ ( ) / Adnan Demircan Hilafetten Önceki Hayatı Hilafeti Hilafete Gelişi Siyaseti Belirleyen Temel Dinamikler Siyasî Durum Valilerle İlgili Politikası Cemel Olayı Sıffin Savaşı ve Tahkim Haricîliğin Doğuşu, Hâricîlerle İlişkiler ve Nehrevân Savaşı Vefatı HULEFÂ-Yİ RÂŞİDÎN DÖNEMİ MEDENİYET TARİHİ / Mustafa Fayda İdarî ve Siyasî Teşkilât Adlî İşler İçtimaî ve İktisadî Hayat İmar Faaliyetleri Dinî İlimler HZ. HASAN VE HALİFELİĞİ MUAVİYE YE DEVRİ (661) / Adnan Demircan Hilafetten Önceki Hayatı Hilafeti Hilafete Gelişi Muaviye ile Barış Vefatı (669) EMEVÎLER DOĞU EMEVÎLERİ Siyasî Tarih / M. Mahfuz Söylemez Muaviye ve Emevî Devletinin Kuruluşu...327

6 Muaviye Tarafından Kurulan Devletin Niteliği Bizans Üzerine Yapılan Seferler Doğuda ve Batıda Yapılan Fetihler Kerbela Olayı Emevîlerin Yükseliş Devri (Abdulmelik ve I. Velid Zamanı) Emevîlerin Son Zamanları ve Yıkılışı Emevîler Medeniyet Tarihi / Fatih Erkoçoğlu Kurumlar Siyasî-İdarî Kurumlar Askerî Teşkilat Adlî Teşkilat Maliye Kültür, Sanat ve Mimarî İlimler Eğitim Mûsikî Mimarî BATI EMEVÎLERİ (ENDÜLÜS) / Mehmet Özdemir Endülüs Siyasî Tarihi Endülüs Adı Fetih Valiler Dönemi ( ) Endülüs Emevileri Dönemi ( ) Mülûkü t-tavâif Dönemi (I031-I090) Murâbıtlar Dönemi ( ) Muvahhidler Dönemi ( ) Nasrîler Dönemi ( ) Müdeccenler ve Moriskolar Endülüs-Osmanlı Münasebetleri Endülüs Medeniyet Tarihi Sosyal Yapı İdarî Yapı İktisadî Hayat Eğitim İlim ve Kültür Hayatı Dil ve Ede biyat

7 İslâmî İlimler Sosyal, Sağlık ve Fen İlimleri Mimari-Bayındırlık-Sanat Mimari-Bayındırlık Resim-Heykel-Kabartma-Hat Endülüs Medeniyeti nin Tesirleri ABBÂSİLER ( ) / Nahide Bozkurt SİYASÎ TARİH Abbâsi İhtilalinin Oluşum Süreci İlk Dönem ( ) İktidarın Meşruiyet Temeli ve Siyasal Erklerini Güçlendirme Politikaları İranlı Unsurun Yönetime Etkin Katılımı: Bermekî Ailesi Hanedan İçi İktidar Mücadelesi Alioğullarından Veliaht Tayini Yönetime Karşı Başkaldırılar Din Politikası Sâmarrâ Dönemi ( ) Türk Nüfuzu Din Politikası İsyanlar Abbâsî Hilâfeti ve Karmatiler Emîrü l-ümerâlar Dönemi ( ) Selçuklu Egemenliği Dönemi ( ) Moğol İstilası ve Yıkılış Dış İlişkiler MEDENİYET TARİHİ İdarî Yapı İktisadî Yapı Sosyal Yapı ve Hayat Eğitim-Öğretim Bilim ve Düşünce Sanat ve Mimarî...519

8 6. AFRİKA DA KURULAN BAĞIMSIZ İSLÂM DEVLETLERİ / İbrahim Sarıçam ŞİÎ DEVLETLER İdrisîler ( ) Fâtımîler ( ) HÂRİCÎ DEVLETLER Rüstemîler ( ) Midrârîler ( ) SÜNNÎ DEVLETLER Muvahhidler ( ) Hafsîler Merînîler ( ) Abdülvâdiler ( ) Vattâsîler Sa dîler ( ) ORTA VE BATI AFRİKA DA KURULAN MÜSLÜMAN DEVLETLER Gana (Gâne) İmparatorluğu Mali İmparatorluğu (Sultanlığı) Songay imparatorluğu (Sultanlığı) Timbüktü Paşalığı TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ TÜRKLERİN İSLÂMİYET İ KABULÜ / Nesimi Yazıcı Arap1arın Türk1er Hakkındaki Bi1gi1eri Emeviler Dönemi-Mücadele Safhası Abbasîler Dönemi - Dostane İlişkiler Talas Meydan Savaşı Talas Sonrası - Hizmet Safhası Türklerin İslâm Dinini Kabulleri Emevîler Döneminde İslâmlaşma Abbasiler Döneminde İslâmlaşma TÜRK VALİLERİNCE KURULAN DEVLETLER / Nesimi Yazıcı Tolunoğulları ( ) Tolunoğulları Siyasî Tarihi Devlet İdaresi ve Kurumlar İktisadî Durum...573

9 İlmî Gelişme Sâcoğulları ( ) Sâcoğulları Abbasîlerin Hizmetinde Sâcoğulları Devleti Siyasî Tarihi İhşidîler ( ) İhşidîlerin Siyasî Tarihi İhşidîlerde İdarî, Askerî, İçtimaî ve Kültürel Durum İDİL (VOLGA) BULGAR HANLIĞI / Nesimi Yazıcı Siyasi Tarih Devlet Teşkilâtı İktisadî Hayat Kültür ve Medeniyet KARAHANLILAR ( ) / Eyüp Baş İsim Kökeni ve Kuruluş Hanedanın İslâmiyet le Tanışması ve Satuk Buğra Han Dönemi Satuk Buğra Han Sonrası Karahanlı Hanedanı Karahanlı Hanedanının İkiye Bölünmesi Doğu Karahanlılar Batı Karahanlılar Karahanlılar Devleti Dış İlişkileri Karahanlılar Kültür ve Medeniyeti Devlet Teşkilatı ve Yönetim Karahanlılar da Kültür ve Sanat GAZNELİLER DEVLETİ ( ) / Hanefi Palabıyık Gaznelilerin Menşei Gazneli Devleti Siyasî Tarihi Hint Seferlerinin Sebepleri Hindistan Dışı Seferler Gazneli Devleti nde Teşkilat Saray Teşkilatı Merkez Teşkilatı Askeri Teşkilat/Ordu Gazneliler Devleti nde İlim Hayatı ve Kültür Gazneliler Devri İlmi ve Kültürel Faaliyetleri Gazneliler Devri İmar Faaliyetleri...636

10 İSLÂM TARİHİ EL KİTABI 7.6. SELÇUKLULAR / Halide Aslan Büyük Selçuklu-Siyasî Tarih Büyük Selçukluların Kökeni ve Devletin Kuruluşu Yükseliş Dönemi Tuğrul Bey ( ) Alp Arslan ( ) Melikşah ( ) Duraklama ve Yıkılış Dönemi Diğer Selçuklu Devletleri Irak Selçukluları ( ) Kirman Selçukluları ( ) Suriye Selçukluları ( ) Türkiye/Anadolu Selçukluları ( ) Selçuklular Kültür-Medeniyet İdarî Teşkilât Merkez Teşkilâtı Taşra Teşkilâtı Adalet Teşkilâtı Ordu Teşkilâtı İktisadî Hayat İçtimaî Hayat İlim ve Kültür Hayatı Güzel Sanatlar ve Mimarî Selçuklular ile İlgili Batı da Yapılan Çalışmalar HÂRİZMŞAHLAR ( ) / Eyüp Baş Siyasî Tarih Kutbüddin Muhammed Dönemi ( ) Atsız Dönemi ( ) İl Arslan Dönemi ( ) Alâeddin Tekiş Dönemi ( ) Alâeddin Muhammed Dönemi ( ) Celâleddin Hârizmşah ( ) Dönemi Devlet Teşkilâtı, Kültür ve Medeniyet DİZİN YAZAR ÖZGEÇMİŞLERİ...723

11

12 ÖN SÖZ İslâm Tarihi, son dinin Hz. Peygamber (sav) e vahyedilmeye başlamasından itibaren, gerek geçmişini dini kimliği açısından merak eden her müslümanın, gerekse geçmişini yine dini kimliği açısından ancak İslâm ı kendi dinleriyle karşılaştırmak maksadında olan gayri müslimlerin yakından ilgilendikleri bir alan olmuştur. Söz konusu ilgiye maksatsız özel ilgi ve merakı da eklemek gerekir. İşte bu ilgili profili, İslâm Tarihi nin genel tarih içerisinde oldukça önemli bir yer edinmiş olduğunu göstermektedir. Elinizdeki kitap, ülkemizdeki akademik yapılanmada bir bilim dalı olarak yer alan İslâm Tarihi nin yaklaşık ilk on asrını içermektedir. Kitapta İslâm Tarihi hakkında genel bilgilerin verildiği giriş bölümünden sonra, Hz. Peygamber(sav) in hayatı, Dört Halife, Emevîler, Abbâsîler dönemleri, Endülüs, Afrika da kurulmuş İslâm devletleri (İdrisîler, Fâtımîler, Rüstemîler, Midrârîler, Hafsîler, Merînîler gibi) ve Türk-İslâm devletleri (İdil Bulgar Hanlığı, Karahanlılar, Gazneliler, Selçuklular, Hârizmşahlar) tarihi sunulmuştur. Söz konusu dönem ve devletlerin kültür-medeniyet tarihleri de ihmal edilmemiştir. Alanında uzman akademisyen yazarlarca kaleme alınan bu kitap, ilahiyat/ islâmi ilimler ve tarih bölümlerinde ön lisans, lisans, yüksek lisans ve hatta doktora düzeyinde öğrenim gören herkesin alanla ilgili ihtiyaçlarını karşılamaya yetecektir. Eserde sunulan kaynakça kısımları ileri okumalar için son derece önemli yönlendirmelerdir. Eser bütün bu özellikleriyle esasında tüm İslâm Tarihi ilgililerine hitap etmektedir. İslâm Tarihi El Kitabı, gösterilen ilgi sonucu yeni baskılara ulaştı. İlgi gösteren tüm okurlarımıza ve meslektaşlarımıza teşekkürler ediyoruz. Son olarak çok değerli birikim ve emeklerini böyle bir çalışmada bir araya getiren yazarlarımız Prof. Dr. Mustafa Fayda, Prof. Dr. Nesimi Yazıcı, Prof. Dr. Mehmet Özdemir, Prof. Dr. İbrahim Sarıçam, Prof. Dr. Nahide Bozkurt, Prof. Dr. Adnan Demircan, Prof. Dr. M. Mahfuz Söylemez, Prof. Dr. Hanefi Palabıyık, Prof. Dr. Adem Apak, Doç. Dr. Fatih Erkoçoğlu ve Yrd. Doç. Dr. Halide Aslan a; eserin oluşumuna değerli fikirleriyle vesile olan Prof. Dr. Yakup Çelik e; her zaman olduğu gibi bilginin paylaşım ve yayılımını önceleyerek İslâm Tarihi El Kitabı nı okurla buluşturan Grafiker yayınları yetkililerine teşekkür ederim. Editör Prof. Dr. Eyüp Baş 13