Fizan Bölgesi (Fransız İşgali Altında İken) Sirenayka Bölgesi (İtalyan İşgali)

Transkript

1

2 Fizan Bölgesi (Fransız İşgali Altında İken) Sirenayka Bölgesi (İtalyan İşgali) Tripolitania Cumhuriyeti (İtalya kuruyor) Tripolitania 2. Dünya Savaşında İngilizlere geçiyor. Sonra bu üç bölge birleşiyor.

3 Kral İdris dönemi bayrağı Muammer Kaddafi Dönemi Kaddafi Dönemi bayrağı Libya da bagımsızlıgın ardından iktidara geçen Kral İdris 1969 da 100 dolayında genç subayın organize ettiği bir darbe ile devrildi. Darbe sırasında Kral İdris Türkiye de sağlık kontrolünden geçiyordu. Darbenin ardından Muammer Kaddafi 12 kişilik Libya Devrim Konseyi nin lideri olarak açıklandı. Devrimci Konsey üyeleri asker kökenli olup ülkedeki farklı kabilelerden gelmişlerdi. Ayrıca Cemal Abdülnasır ın panarabism fikrinden etkilenmiş ve Arap milliyetçiliğini benimsemiş ve sosyalist ideolojiye sahip kişilerdi. Bununla birlikte Libya nın tam anlamda bağımsızlık kazanmasını, ülkede refah ve sosyal adaleti artırmayı hedeflemişlerdir.

4 Devrim Konseyi Devrim Konseyi Libya daki önde gelen kabilelerden bazılarını da yönetime katmayı denedi. Ancak genel anlamda karar verme yetkisi Muammer Kaddafi de idi ve o günden devrildiği güne kadar bu şekilde devam etti. Kaddafi nin bu tutumundan rahatsız olan ve ülkenin petrol gelirlerinin nasıl kullanılacağı konusunda hoşnut olmayan bir grup Devrim Konseyi üyesi 1975 de Kaddafi ye karşı darbe yapmayı denedi. Bu darbe girişimini bastıran Kaddafi daha sonra Devrim Konseyi nin üye sayısını 5 e indirdi. Yine bu girişimin ardından Kaddafi yüksek bürokraside ve devletin kilit noktalarındaki pozisyonlara kendi kabilesinden kişileri getirerek iktidarını iyice pekiştirdi.

5 Baskı Rejiminin Kurulması Kaddafi nin politik muhalefeti bastırma anlamında uyguladığı en güçlü yöntem sivil toplumu etkisiz hale getirmekti. Siyasi partiler, dernekler, işçi birlikleri, sendikalar ve sivil toplum kuruluşları hiçbir şekilde varlık gösteremediler. Muhalif figürler tutuklanıyor ve işkence görüyorlardı. Hatta rejimi tehdit eden suçlar işleyenler televizyondan canlı yayınlanan idamlarla cezalandırılmış ve bu insanlar arasında ciddi bir korku rejimini doğurmuştu. Bütün bu baskıya rağmen Libya nın büyük çaptaki doğal kaynaklar gelirleri ve küçük nüfusu rejimin sağlık, eğitim ve barınma gibi birçok anlamda halka hizmet getirebilmesini sağlamıştır te kurulan Halkın Sosyal Liderlik Komitesi her kabileden temsilcileri barındırıyordu. Bu kişiler aracılığıyla devletin imkanları bu kabilelere ulaştırılıyordu. Bu açıdan bakıldığında Kaddafi rejimin temel felsefesi «halktan muhalefet yapmayan ve rejime karşı gelmeyen herkese birçok anlamda imkanları sunmaktı». Muhalefet edenler ise toplu cezalandırılıyorlardı.

6 Batıyla Problemler ve Yaptırımlar Kaddafi rejiminin bazı uluslararası terör gruplarına destek olması neticesinde Amerika Libya ya ekonomik yaptırımlar uyguladı da Berlin de Amerikan askerlerinin yoğun bir şekilde gittiği diskotekte gerçekleşen patlamadan Libya sorumlu tutulmuş ve ardından Bingazi Amerikan birliklerince bombalanmıştır de de Libya nın İskoçya da bir uçağı bombalamakla suçlanması ve şüphelileri Amerika ya teslim etmemesi nedeniyle Birleşmiş Milletler bir karar alarak Libya ya tam bir ekonomik ambargo uygulamaya karar vermiştir. Ambargonun ardından ülkede ekonomik durumun kötüleşmesi ve Kaddafi nin iktidarının tehlikeye girmesinin anlaşılması ile Kaddafi Batı ile ilişkileri normalleştirme çabasına girmiştir.

7 Batı ile Normalleşme 1999 da İskoçya daki uçak bombalamasının şüphelilerini Hollanda ya iade etmeyi kabul eden Kaddafi, 2003 yılında «kitle imha silahları» üretim programını dondurdugunu acıklayarak Batı nın Libya ya yönelik uyguladığı yaptırımları kaldırmayı başardı te Libya kendi resmi çalışanlarının İskoçya daki uçak saldırısından olan sorumluluklarını kabul etti ve 2.7 milyar dolar tazminat ödemeyi kabul etti. Bunun ardından Amerika da Libya ya yönelik yaptırımları kaldırdı. O dönemden itibaren Exxon, Shell ve Chevron gibi Batılı firmalar Libya yönetiminden izin alabilmiştir.

8 Ekonomi ve Yolsuzluk Libya da Kaddafi döneminde milli gelir 12bin doların seviyesindeydi. Bu rakam Mısır ın 5 katı idi ancak petrol zengini Körfez ülkelerinin hemen hemen 5 te biri idi. Bununla birlikte petrolden elde edilen gelirle ekonomik farklılaşma sağlanamadı ve işsizliğin önüne geçilemedi. Ülkede sürekli olarak %30 lar seviyesindeki işsizlik özellikle genç nüfus arasında rahatsızlık yaratıyordu. Bununla birlikte ev ve sağlık hizmetleri de kaliteli değildi ve Libyalılar Kaddafi nin bu anlamda başarılı olmadığını düşünüyorlardı. Ailelerin %16 sının hiçbir geliri yokken, %43 ünde ise sadece bir kişi çalışmaktadır. İşin garip tarafı ise ülkede 1 milyon civarında yabancı işçi çalışmaktadır. Bu başarısızlığı gizlemek amacıyla Kaddafi halkçı ve milliyetçi bir söylem geliştirmiştir. Ülkesinin Batı karşıtı pozisyonunu iç siyasette sıkça kullanan Kaddafi bu şekilde halktan destek almayı ümit etmiştir. Ekonomik gelir iyi olmasına rağmen ülkede aşırı derecede yolsuzluk vardı. Öyle ki uluslararası raporlara göre Libya dünyada yolsuzluğun en yoğun olduğu ülkelerden birisi sayılmıştır (Mısır ve Tunus tan geride). Ancak Libyalılar özellikle son yıllarda gelişen teknolojiler sayesinde dünyadan daha fazla haberdar olmuş ve ülkelerindeki baskı rejiminden kurtulmanın yollarını aramışlardır.

9 Özgürlükler ve Baskı Basın özgürlükleri konusunda dünyadaki en geri ülkelerden birisidir Libya. Yayınlanan bir rapora göre sansürün en fazla yaşandığı Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkesidir. Ülke içinde ve dışında muhalif sesler büyük oranda susturulmaktaydı. İdamlar zaman zaman devlet televizyonunda yayınlanıyordu. Yurtdışında olanlar ise rejimin istihbarat örgütünce suikastle öldürülüyordu.

10 Ekonomi ve Yolsuzluk Libya da Kaddafi döneminde milli gelir 12bin dolar seviyesindeydi. Bu rakam Mısır ın 5 katı idi ancak petrol zengini Körfez ülkelerinin hemen hemen 5 te biri idi. Bununla birlikte petrolden elde edilen gelirle ekonomik farklılaşma sağlanamadı ve işsizliğin önüne geçilemedi. Ülkede sürekli olarak %30 lar seviyesindeki işsizlik özellikle genç nüfus arasında rahatsızlık yaratıyordu. Bununla birlikte ev ve sağlık hizmetleri de kaliteli değildi ve Libyalılar Kaddafi nin bu anlamda başarılı olmadığını düşünüyorlardı. Ailelerin %16 sının hiçbir geliri yokken, %43 ünde ise sadece bir kişi çalışmaktadır. Ülkede 1 milyon civarında yabancı işçi çalışmaktadır. Bu başarısızlığı gizlemek amacıyla Kaddafi halkçı ve milliyetçi bir söylem geliştirmiştir. Ülkesinin Batı karşıtı pozisyonunu iç siyasette sıkça kullanan Kaddafi bu şekilde halktan destek almayı ümit etmiştir. Ekonomik gelir iyi olmasına rağmen ülkede aşırı derecede yolsuzluk vardı. Öyle ki uluslararası raporlara göre Libya dünyada yolsuzluğun en yoğun olduğu ülkelerden birisi sayılmıştır (Mısır ve Tunus tan geride). Ancak Libyalılar özellikle son yıllarda gelişen teknolojiler sayesinde dünyadan daha fazla haberdar olmuş ve ülkelerindeki baskı rejiminden kurtulmanın yollarını aramışlardır.

11 Muhalif Hareketler Libya nın Kurtuluşu Ulusal Cephesi 1981 de kuruluşundan bu yana demokratik seçimler, bağımsız yargı ve güçlerin ayrılığı ilkelerini savundu. Kaddafi ye karşı darbe girişimleri de gerçekleştiren grup 1984 de Trablus taki Kaddafi karargahlarından birisine saldırı gerçekleştirdi ancak başarılı olamadı. Daha sonraki süreçte barışçıl yöntemlerle reform talep etti te diğer gruplarla birleşerek Libya Muhalefeti Ulusal Konferansı na katıldı. Kaddafi nin yıkılmasının ardından siyasal partiye dönüştü ve parlamentoda 3 milletvekili ile temsil edildi. Kurucusu Muhammed Yusuf El-Magariaf bir dönem Libya yı yöneten Ulusal Kongre ye başkanlık etmiştir

12 Libya Ulusal Muhalefet Kongresi 2005 yılında kurulan bu hareketin amacı Kaddafi yi devirerek yerine demokratik bir yönetim getirmekti. Kuruluşundan sonra facebook ve diğer sosyal medyayı kullanarak taraftar toplayan hareket Kaddafi karşıtı propoganda yaptı. Devrim gösterileri başladığında da ilk organize olan ve protestolar düzenleyen gruplardandı.

13 Anti-Kaddafi Güçleri Bu grup birçok rejim karşıtı hareketin devrim gösterileri başlamasıyla bir araya gelmesiyle oluşmuştur. Aralarında her kesimden aktörlerin bulunduğu grup Kaddafi nin devrilmesinde büyük rol oynamıştır. 5 Mart 2011 de kurulan Ulusal Geçiş Konseyi de bu grubun içerisinden çıkmıştır. Grup kimi siyasiler, eski veya halihazırda görev yapan diplomatları, ordu birimlerinden bazılarını kapsıyordu ve bu anlamda Kaddafi ye karşı savaşı yürütme anlamında ön plana çıkmıştı.

14 Devrimin Nedenleri Özgürlükler karşısında rejimin katı tutumu ve insan hakları ihlalleri. Ekonominin mikro düzeyde iyi olmayışı. İşsizliğin fazla oluşu ve gelir dağılımındaki adaletsizlikler. Her ne kadar sosyal yardımlar yüksek olsa da bunun aslında siyasi taleplerin önüne geçmede rejim tarafından bir araç olarak kullanılması. Güvenlik güçleri tarafından işkence, haksız yere tutuklama, yargılamadan hapse atma gibi uygulamaların yaygın oluşu. Hesap verilebilirliğin olmayışı. İstihbarat birimlerinin vatandaşları yoğun bir biçimde gözetlemesi. Öyle ki eğitim, sanayi ve bürokrasi de bu tür gözetleme işini yapanların Libya nüfusunun %10 undan fazla olduğu belirtilmektedir. Abu Salim Hapishanesinde gerçekleştirilen operasyonda binden fazla mahkumun öldürüldüğü iddia edilmiş ve rejim muhalif güçlerce eleştirilmiştir. Arap devrimlerinin başlamış olması da Libya için tetikleyici olmuştur.

15 Devrim Günleri Şubat ayının başından itibaren 17 Şubat ta düzenlenecek büyük rejim karşıtı gösteri için katılım çağrısı yapıldı. 15 Şubat ta bir gazetecinin gözaltına alınışını protesto etmek amacıyla Bingazi de toplanan kişilik kalabalık polis tarafından dağıtıldı. 17 Şubat ta başta Bingazi olmak üzere birçok şehirde rejim karşıtı gruplar toplandılar. 17 Şubat ın seçilmesinin sebebi ülkede daha önce yapılan en büyük gösteri olan 17 Şubat 2006 daki Jyallend Post gazetesine karşı düzenlenen mitingdi. Gazete o dönemde Hz. Muhammed in karikatürünü yayınlamış ve Libyalılar bunu protesto etmişti. Protesto gösterisi kısa bir sürede Kaddafi karşıtı gösteriye dönüşmüştü. Olaylar sırasında İtalyan konsolosluğu da ateşe verilmiş ve 11 kişi hayatını kaybetmişti.

16 Devrim Günleri 18 Subat da Bingazi deki protestoların yoğunlaşmasının ardından güvenlik güçleri şehirden çekildi. Bayda da da polis merkezi protestocuların eline geçti. Olaylarda 100 den fazla kişi hayatını kaybetti. Hükümet interneti önce tamamen kesti ama daha sonra büyük oranda kısıtladı. 19 Subat ta protestocular Bingazi deki uluslararası havaalanını ele geçirdi. Misrata da da protestolar yoğunlaştı. Çatışmalarda 100 den fazla kişi öldü. 20 Subat ta Bingazi de yüzbinlerce protestocu yürüyüş yaptı. Diğer şehirlerden de çatışma haberleri vardı. Kaddafi nin oğlu Seyfül İslam televizyondan yaptığı açıklamada yabancı ajanları ve protestocuları suçladı. Trablus ta göstericilerin Yeşil Meydanı ele geçirmeye çalışması karşısında müdahale eden güvenlik güçleri 600 den fazla kişinin ölümüne sebep oldu.

17 Devrim Günleri Bu süreçte şehirlerin ele geçirilmesi adına rejim güçleri ile protestocular arasında savaşlar yaşandı. Bingazi Savaşı nda 300 protestocu öldürüldü, Misrata da Kaddafi güçleri 2000 den fazla protestocuyu öldürdü, Zaviye de 500 den fazla kişi öldürüldü. Bütün bu savaşlarda rejim güçleri ve rejimin paralı Afrikalı askerileri bir tarafta Kaddafi karşıtı gruplar bir tarafta idi. 27 Şubat ta Ulusal Geçiş Konseyi kuruldu ve Kaddafi nin karşısında siyasi bir yapı da olmuş oldu. Batı hükümetleri bu yapıyı tanımaya başladılar. Ulusal Geçiş Konseyi kısa sürede birçok ülke tarafından tanındı. Kaddafi nin öldürüldüğü Ekim ayında kadar 100 e yakın ülke UGK ni Libyalıların tek temsilcisi olduğunu kabul etti.

18 Devrim Günleri 17 Mart ta Uçuşa Yasak Bölge ilan edildi. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi 1973 sayılı kararla üye devletleri Libya daki sivilleri koruma konusunda tüm önlemleri alma yetkisi verdi. Bu bir nevi müdahale için izindi. 19 Mart ta Fransız uçaklarının müdahalesinin başladı ve rejim karşıtı güçler adına mücadele kısmen kolaylaştı. Hava kuvvetleri Kaddafi ye bağlı birlikleri ve askeri binaları hedef alıyordu. 25 Mart ta Nato hava harekatının komandosunu eline alıyor. Bu süreçten sonra Nato uçakları operasyonlara katılıyor.

19 Devrim Günleri Operasyonlar devam ederken Ulusal Geçiş Konseyi de uluslararası temaslarda bulunmaya başladı. Türkiye, Amerika, İngiltere başta olmak üzere birçok Batılı ülke UGK ne maddi yardımlarda bulundu. Katar da bölgesel anlamda anti-kaddafi güçlere en çok yardımı yapan ülke idi. Nisan ve Mayıs aylarında yoğun çatışmalar yaşandı. Kaddafi güçleri ellerindeki büyük şehirleri vermemek için çabaladı ancak NATO desteği alan muhalifler başarılı oldu. Ağustos ayına kadar süren çatışmalarda Kaddafi güçleri halen karşı koyma kapasitesine sahipti ve Kaddafi nin kalesi olan Trablus ve civarını bırakmıyordu. Ağustos ayında Trablus a yönelik operasyon muhaliflerce başladı. 3 Ağustos ta UGK Anayasal Deklarasyon yayınlayarak yeni Libya ya dair temel unsurları kabul etmiştir. Bu deklarasyondaki maddelerden birisi UGK nin hiçbir üyesinin Cumhurbaşkanlığı için aday olamayacağını belirtmiştir.

20 Devrim Günleri 27 Ağustos ta Kaddafi nin ailesi ve rejimin etkili kişilerinin aile üyelerinin olduğu bir konvoy Cezayir e geçerek buraya sığındı. Ağustos ayındaki çatışmaların ardından Trablus düşmüş ve Kaddafi güçleri büyük yara almıştır. Ancak Kaddafi nin memleketi olan Sirte de mücadeleye devam etmişlerdir. Eylül ayında başlayan Sirte operasyonu Ekim ayına kadar sürmüştür. Şehrin ele geçmesinin ardından Kaddafi ve oğlu Mutassım şehirden kaçarlarken yakalanmış ve muhaliflerce öldürülmüştür. Bu olay bir anlamda savaşı sonlandırmıştır. Kasım ayında Kaddafi nin oğlu Seyfül İslam Nijer e kaçmak üzereyken yakalandı. Yine Kaddafi nin üvey kardeşi olan Abdullah Senusi de yakalandı.

21 Devrim Sonrası Süreç İç savaş bittiğinde Libya da 30 bin kişi hayatını kaybetmişti. Ulusal Geçiş Konsey Kaddafi nin ölümünün ardından ülkede geçiş sürecini üstlenmiştir. Konsey bir nevi meclis görevi yapmıştır. Her bölgeden 51 üye bulunmaktaydı. Kaddafi döneminden kalan silahlı grupların en büyük problemi oluşturduğu bu dönem yine de çok büyük çatışmalar yaşanmadan ilerlemiştir. Zaman zaman karşıt gruplar UGK ni protesto etmiş ve Kaddafi dönemi figürlerinin temizlenmesini talep etmişlerdir. 7 Temmuz 2012 de ülkedeki ilk parlamento seçimi gerçekleşti nin Ağustos ayında Ulusal Geçiş Konseyi kendisini feshetmiş ve yetkilerini Ulusal Kongre ye bırakmıştır. 11 Eylül 2012 de silahlı gruplar Amerika nın Bingazi deki konsolosluğunu basarak Başkonsolosu öldürdüler. 7 Ekim de kabinesi ikinci kez onay alamayan ilk başbakan Mustafa Ebusagur istifa etmiş ve yerine Ali Zidan seçilmiştir. Zidan ın kabinesi Ulusal Kongre den onay alarak göreve başlamıştır.

22 Devrim Sonrası Süreç Ekim ayında Başbakan Ali Zidan silahlı kişilerce kısa bir süreliğine kaçırılmış, daha sonra serbest bırakılmıştır. İzleyen dönemde Libya devrimi özellikle dış aktörlerin de müdahalesiyle olumsuz bir çizgi izlemiştir yılının Temmuz ayında başta Birleşmiş Milletler temsilcileri olmak üzere birçok ülkenin diplomatik misyonları kapatılmıştır yılı ile birlikte terör örgütü DAEŞ Libya da bazı bölgeleri ele geçirmiştir. Ancak 2016 nın sonlarına dogru DAEŞ in elindeki bölgeler büyük oranda temizlenmiştir. Libya da özellikle 2014 sonrası dönemde Mısır ve Birleşik Arap Emirlikleri ciddi biçimde ülke siyasetine müdahale etmişlerdir. Ülkenin Doğusunda yer alan Tobruk Hükümeti bu iki ülke tarafından desteklenmektedir. Trablus da bulunan yönetim ise Türkiye ve Katar tarafından desteklenmektedir. Libya da devrimden sonraki süreçte yaşanan istikrarsızlık ülke ekonomisini de negatif etkiliyor. Kaddafi döneminde günlük 1.4 milyar varil petrol çıkarılırken bu rakam bir dönem varil sevisine gerilemiştir.