The Journal of Academic Social Science Studies

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 69, p , Summer II 2018 Araştırma Makalesi / Research Article Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayın Kabul Tarihi / The Published Date Yayınlanma Tarihi / Publication of Acceptance Date TÜRKİYE DE ÖZEL SİGORTA ŞİRKETLERİNİN VERİMLİLİĞİNİN DEĞERLENDİRMESİ ASSESSMENT OF PRODUCTIVITY OF PRIVATE INSURANCE COMPANIES IN TURKEY Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Kar ORCID ID: Kırıkkale Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü, ahmetkar@kku.edu.tr Prof. Dr. Bayram Şahin ORCID ID: Hacettepe Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü, baysahin@hacettepe.edu.tr Öz Gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye büyüyen bir sigortacılık sektörü sektörüne sahiptir. Ancak, sektörün prim tutarlarının yüksek olması ve yüksek enflasyon gibi Türkiye ye özgü dezavantajları da bulunmaktadır. Bu nedenle sigorta şirketlerinin artan rekabet ortamında varlıklarını sürdürebilmesi için prim-harcama dengesini gözeterek performans ve verimliliklerini değerlendirmesi, sektör içerisinde diğer şirketlerle etkinlik mukayesesinin yapılması son derece önem arz etmektedir. Bu çalışmada Türkiye de faaliyet gösteren hayat dışı sigorta şirketlerinin yılları arasındaki etkinlik düzeylerini değerlendirerek yıllar itibariyle yaşanan değişimi tespit etmek ve daha etkin şekilde faaliyetlerini sürdürebilmeleri için ne tür iyileştirmeler yapılması gerektiğini ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu çalışma, Türkiye de faaliyet gösteren yerli ve yabancı sermayeli tüm hayat dışı sigorta şirketlerini kapsamış ve toplam 50 sigorta şirketi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Analiz için gerekli veriler T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı nın yayınlamış olduğu Türkiye de Sigortacılık ve Bireysel Emeklilik Faaliyetleri Hakkındaki Raporlardan elde edilmiştir. Bu çalışmada girdi değişkenleri olarak toplam öz

2 350 Ahmet Kar & Bayram Şahin sermaye, toplam personel sayısı ve maddi varlıklar, çıktı değişkenleri olarak ise dönem net kar/zararı ve alınan primler kullanılmıştır. Etkinlik ölçümü için EMS (Efficiency Measurement System) paket programı aracılığıyla Veri Zarflama Analizi (VZA) kullanılmıştır. CCR yaklaşımı ile yapılan analiz neticesinde %100 etkin şirket sayısının en fazla 2012 ve 2013 yıllarında olduğu, BCC yaklaşımına göre ise 2009 yılında olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak sigortacılık sektöründeki rekabetin artması şirketlerin kaynaklarını etkin şekilde kullanmasını gerekli kılmaktadır. Bu nedenle politika yapıcıların her dönem etkinlik, karlılık ve sürdürülebilirliklerini kontrol etmesi önerilmektedir. Anahtar Kelimeler: Sigorta Sektörü, Etkinlik Değerlendirme, Veri Zarflama Analizi, Verimlilik, Ölçek Etkinliği Abstract As a developing country, Turkey has a growing insurance sector. However, the sector has several disadvantages such as high premium amounts and high inflation level. Therefore, assessing performance and efficiency with considering premium-expense balance in order to sustain their existence in increasingly competitive environment is highly important for insurance companies. In this study, determining the change in years by assessing the efficiency of non-life insurance companies operated in 2005 to 2015 and presenting what improvements should be made so that companies can continue their activities more effectively was aimed. This study includes all non-life insurance companies operating in Turkey, both domestic and foreign capital, and conducted with 50 insurance companies. The data necessary for analysis is obtained from Insurance and Private Pension Reports published by Republic of Turkey Prime Ministry Undersecretariat of Treasury. Shareholders equity, total number of personnel and fixed assets are determined as input variables; net period profit or loss and written premium are determined as output variables in this study. Data Envelopment Analysis (VZA) was used for efficiency measurement through EMS (Efficiency Measurement System) package program. As a result of the analysis made by the CCR approach, it is determined that the number of 100% effective companies is at the maximum in 2012 and 2013, and 2009 according to the BCC approach. To conclude, increased competition in the insurance sector makes it necessary for companies to use their resources efficiently. For this reason, it is recommended that policy makers control the efficiency, profitability and sustainability of each period. Key Words: Insurance Sector, Efficiency Assessment, Data Envelopment Analysis, Productivity, Scale Efficiency 1. Giriş Sigortacılık, başlangıçta ekonomik malları koruma düşüncesinden hareketle ortaya çıkmış, daha sonra iktisadi dayanışma enstrümanı olarak gelişimini sürdürmüştür (Özbolat, 2015). Sigortacılık sistemi, benzer risklere maruz kalma ihtimali olan kişilerin tek başına altından kalkamayacağı risklere karşı birlikte korunmak için önceden prim ödedikleri iktisadi bir uygulamadır ve temel amacı riskin yayılmasını sağlamaktır (Karaman, 2014; Kaya, 2014; Anderson & Brown, 2005). Sigortacılık sistemi ile ilgili en temel sınıflandırma biçimlerinden biri özel ve sosyal sigorta ayrımıdır. Sosyal sigorta sistemi genel menfaatlere yönelik, zorunlu, sadece belirli bir gruba açık, kanun esaslı, prim oranı sigortalının meslek ve gelirine göre belirlenerek yürütülmektedir. Özel sigorta ise özel menfaatlere yönelik, isteğe bağlı, herkese açık, sözleşme esasına dayalı ve prim oranı risk derecesine göre belirlenerek yürütülmektedir (Cengiz, 2007). Sigortacılık ile ilgili bir diğer sınıflandırma biçimi ise branşlarına göre hayat ve hayat dışı sigortacılık uygulamalarıdır. Türkiye Sigorta Birliği nin yapmış olduğu branş ayrımına göre hayat dışı branşlar içerisinde kaza, hastalık/sağlık, kara araçları, su araçları,

3 Türkiye de Özel Sigorta Şirketlerinin Verimliliğinin Değerlendirilmesi 351 nakliyat, yangın ve doğal afetler, genel zararlar ve sorumluluk sigortaları yer alırken, hayat branşı altında ise ölüm hali sigortası, grup hayat sigortası ve maluliyet sigortası gibi hizmetler sunulabilmektedir. Sigortacılık sektörünün güçlü olması bir ülkede ekonomik gelişmenin önemli unsurları arasında yer almaktadır. Outreville e (2013) göre de sigortacılık sektörünün büyüklüğü ile ekonomik gelişme arasında ilişki bulunmaktadır. Gelişmekte olan bir ülke olarak Türkiye de de sigortacılık sektörü büyümesini sürdürmektedir. Sektörün sahip olduğu potansiyel, her geçen yıl yabancı yatırımcıların bu alandaki payının artmasına ve rekabetin güçlenmesine imkan vermektedir (Dalkılıç, 2012). Türkiye de ilk sigortacılık faaliyetleri İngiliz sigorta şirketlerinin 1872 yılında açtığı temsilciliklerle başlamıştır. İlk yerli sigorta şirketi ise 1893 yılında kurulan Osmanlı Umum Sigorta olmuştur. Sigortacılık ve bireysel emeklilik sektörleri 2015 yılı faaliyet raporuna göre 2015 yılı sonu itibariyle Türkiye de 36 sı hayat dışı, 19 u hayat ve emeklilik, 4 ü hayat ve biri reasürans alanında olmak üzere toplam 60 sigorta, reasürans ve emeklilik şirketi faaliyet göstermektedir (TSB, 2016). Hazine Müsteşarlığı nın yayınlamış olduğu 2015 yılı Sigortacılık ve Bireysel Emeklilik Faaliyet Raporu na göre 2015 yılında GSYİH %11,7 oranında artarken, sigortacılık sektörü %19,5 oranında büyümüş ve sonuçta toplam prim üretiminin GSYİH ye oranı %1,45 ten %1,55 e yükselmiştir. Prim üretiminde hayat dışı branşların payı %88 iken hayat dalının payı %12 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye nin de yer aldığı gelişmekte olan piyasalarda sigorta primlerinin son üç yıl içerisindeki seyri incelendiğinde, dünya genelinde hayat dışı sigortacılığın hayat sigortasına göre daha hızlı büyüme gösterdiği görülmektedir. Sadece 2013 yılında gelişmiş piyasalarda hayat sigortası primlerinde önceki yıla göre düşüş yaşanırken diğer tüm alan ve yıllarda önceki yıla göre primlerde artış görülmüştür. Swiss Re nin dünya sigortacılık sektörüne ilişkin 2014 ve 2015 yılı raporlarına göre ise Orta Doğu, Orta Asya ve Türkiye'de hayat sigortası primindeki artış 2014'te %3,2 iken 2015'te %7,6'ya yükselmiştir yılında Türkiye'de hayat primleri %6,5 artış göstermiştir. Hayat dışı prim üretiminde ise Orta Doğu, Orta Asya ve Türkiye de %9,7 gibi yüksek bir artış yaşanmıştır. Türkiye'de motorlu araç, havacılık, kredi ve kefalet, yükümlülük ve tarımın katkısıyla 2014 yılında durgunlaşan primler %12 artış göstermiştir (Swiss Re, 2014; 2015). Benzer GSYİH ye sahip ülkelerle Türkiye arasında kişi başı prim üretimi veya özel sigortanın yaygınlığı gibi kriterler açısından kıyaslama yapıldığında Türkiye nin yüksek gelişim potansiyeline sahip olduğu görülmektedir. Nüfus artışı, ekonomik büyüme ve sektöre ilişkin girişimlerin giderek artması gibi unsurlar sayesinde Türkiye de özel sigortacılık sektörünün büyümesi beklenmekle birlikte, sektörün Türkiye ye özgü dezavantajları da bulunmaktadır. Yüksek enflasyon ortamı sigortacılığın gelişmesinin önündeki en önemli engeller arasında yer almaktadır. Türkiye nin Avrupa ülkelerine kıyasla daha yüksek enflasyon oranına sahip olması sigorta sektörünün gelişme potansiyelini kısıtlayabilmektedir. Özel sigortacılığın gelişmesinin önündeki temel engellerden bir diğeri de prim tutarlarının yüksek olmasıdır. Şüphesiz primlerin geniş kesimler tarafından kabul edilebilir düzeyde olması daha çok sayıda kişinin özel sigorta kapsamına girmesini sağlayacaktır. Bunun için sigorta şirketlerinin artan rekabet ortamında varlıklarını sürdürebilmesi için prim-harcama dengesini gözeterek performans ve verimliliklerini değerlendirmesi, sektör içerisinde diğer şirketlerle etkinlik mukayesesinin yapılması son derece önem arz etmektedir. Bu çalışmada Türkiye de faaliyet gös-

4 352 Ahmet Kar & Bayram Şahin teren hayat dışı sigorta şirketlerinin yılları arasındaki etkinlik düzeylerini değerlendirerek yıllar itibariyle yaşanan değişimi tespit etmek ve daha etkin şekilde faaliyetlerini sürdürebilmeleri için ne tür iyileştirmeler yapılması gerektiğini ortaya koymak amaçlanmıştır. 2. Gereç ve Yöntem 2.1. Örneklem Çalışma, Türkiye de faaliyet gösteren yerli ve yabancı sermayeli tüm hayat dışı sigorta şirketlerini kapsamış ve toplam 50 sigorta şirketi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Hayat dışı sigorta şirketlerinin yılları arası verimliliklerini değerlendirmek için gerekli veriler T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı nın yayınlamış olduğu Türkiye de Sigortacılık ve Bireysel Emeklilik Faaliyetleri Hakkındaki Raporlardan elde edilmiştir. Çalışmada sigorta şirketlerinin verimliliklerini değerlendirmek için dikkate alınacak girdi ve çıktı değişkenlerine karar verilirken konu ile ilgili çalışmalar incelenmiş ve girdi değişkenleri olarak çoğunlukla öz kaynaklar, iş gücü maliyetleri, yönetim giderleri gibi değişkenlerin, çıktı değişkenleri olarak ise alınan primler, dönem net karı, yatırım gelirleri gibi değişkenlerin kullanıldığı görülmüştür (Sinha, 2015; Huang & Eling 2013; Borges vd., 2008; Ansah vd., 2010). Bu çalışmada da literatür ile uyumlu olması için girdi değişkenleri olarak toplam öz sermaye, toplam personel sayısı ve maddi varlıklar, çıktı değişkenleri olarak ise dönem net kar/zararı ve alınan primler kullanılmıştır Verilerin Analizi Çalışmada Türkiye de faaliyet gösteren hayat dışı sigorta şirketlerinin etkinliği Veri Zarflama Analizi (VZA- Data Envelopment Analysis) yöntemi ile değerlendirilmiş ve EMS (Efficiency Measurement System) paket programı kullanılmıştır. İlk kez Charnes ve diğerleri (1978) tarafından kullanılan VZA yaklaşımında amaç, karar birimlerinin birbirlerine göre göreceli verimlilik skorlarını hesaplamak ve verimli olmayan karar birimlerinin verimli olabilmeleri için girdi ve çıktı miktarlarında yapılması gereken değişiklikleri göstermektir (Martic vd., 2009; Fare vd., 2000; Olesen & Petersen 2015). Veri zarflama analizi CCR (Charnes, Cooper, Rhodes) ve BCC (Banker, Charnes, Cooper) olmak üzere iki farklı şekilde uygulanabilmektedir. CCR modeli sabit getiri varsayımına dayalıyken, BCC modeli değişken getiri modeline dayalıdır. Her iki yöntem de girdi odaklı ya da çıktı odaklı olmak üzere iki şekilde uygulanabilmektedir. Veri zarflama analizinin girdi ya da çıktı odaklı olması çalışmada kullanılacak olan verinin özelliğine göre farklılık göstermektedir. Girdi odaklı model, çıktı miktarını belli bir seviyede tutmak kaydıyla girdi miktarını en aza indiren bir modeldir. Çıktı odaklı model ise, girdiyi belirli bir seviyede tutmak kaydıyla çıktıyı maksimize eden bir modeldir (Mecit & Alp 2014; Olesen & Petersen 2015). Bu çalışma kapsamında ise, girdi odaklı CCR ve BCC modelleri kullanılarak hem teknik verimlilik hem de her iki modelin verimlilik skorlarının birbirlerine oranlanmasıyla ölçek verimliliği hesaplanmıştır. Diğer yandan çalışmada verimsiz sigorta şirketlerinin verimli olabilmesi için mevcut girdi miktarlarında yapılması gereken indirim miktarları toplanarak Türkiye genelinde azaltılması gereken girdi toplamları belirlenmiştir. 3. Bulgular Türkiye deki özel sigorta şirketlerinin verimliliklerini ölçmek için kullanılan girdi ve çıktı değişkenlerine ilişkin tanımlayıcı bulgular Tablo 1 de sunulmuştur.

5 Türkiye de Özel Sigorta Şirketlerinin Verimliliğinin Değerlendirilmesi 353 Girdi Değişkenleri Tablo 1. Kullanılan Girdi ve Çıktı Değişkenlerinin Yıllar İtibariyle Ortalaması Maddi Varlıklar* Toplam Özsermaye* Toplam Personel Sayısı Çıktı Değişkenleri Dönem Net Kar/Zarar* Alınan Primler* *: 1000 Hayat dışı sigorta sektörünün incelenen değişkenler açısından yıllar itibariyle dalgalı bir seyir izlediği görülmektedir. Şirketler ortalama olarak yılları arasında dönem net karı elde ederken yılları arasında dönem net zararı gerçekleşmiştir ve 2014 yıllarında ortalama olarak dönem net karı elde edilen hayat dışı sigorta sektörü 2015 yılını dönem net zararı ile kapamıştır. Sigorta sektörünün büyümesi ile alınan primlerde de genel olarak artış yaşanmış ve 2005 yılından 2015 yılına gelindiğinde alınan primler ortalaması yaklaşık dört katına yükselmiştir. Maddi varlıklar ve toplam öz sermaye de yıllar içerisinde dalgalı bir seyir izleyerek artış trendi içerisinde olmuştur. Toplam personel sayısında ise ortalama olarak ciddi değişimler yaşanmamıştır. Tablo 2. Hayat Dışı Sigorta Şirketlerinin Girdi Odaklı CCR ve BCC Yaklaşımlarına Göre Etkinlik Düzeyleri Şirket Adı Ort. Ace Aıg Aksıgorta Allıanz Anadolu Ankara Atradıus Avıva Axa Batı Birlik Bnp Par Car CCR 0,09 0,26 0,28 0,39 0,44 0,16 0,43 0,29 BCC 1,00 0,65 0,63 0,75 0,48 0,33 0,57 0,63 CCR 0,44 0,47 0,48 1,00 0,58 0,35 0,45 0,37 0,43 0,14 0,12 0,44 BCC 0,44 0,47 0,60 1,00 0,63 0,37 0,46 0,39 0,44 0,16 0,15 0,46 CCR 0,35 0,38 0,25 0,42 0,52 0,68 0,70 0,81 0,54 0,33 0,50 BCC 1,00 1,00 1,00 0,42 0,53 0,71 0,85 1,00 0,97 0,91 0,84 CCR 0,72 0,55 0,51 0,67 0,73 0,69 0,74 0,93 0,87 0,77 0,85 0,73 BCC 0,85 0,57 0,64 0,70 0,82 0,83 0,90 1,00 0,95 1,00 1,00 0,84 CCR 1,00 1,00 0,46 0,89 0,82 0,80 0,85 1,00 0,76 0,62 0,70 0,81 BCC 1,00 1,00 0,77 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,96 1,00 1,00 0,98 CCR 0,64 0,46 0,34 0,46 0,84 1,00 0,38 0,48 0,61 1,00 0,67 0,63 BCC 0,69 1,00 0,42 0,68 0,86 1,00 0,39 0,48 0,62 1,00 0,70 0,71 CCR 0,01 0,12 0,10 0,15 0,19 0,09 0,49 0,06 0,09 0,15 BCC 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,87 0,60 0,94 CCR 1,00 1,00 0,70 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,32 0,91 BCC 1,00 1,00 0,75 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,33 0,92 CCR 1,00 1,00 0,81 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,96 0,52 0,94 BCC 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 CCR 0,00 1,00 0,50 BCC 0,00 1,00 0,50 CCR 0,72 0,62 0,57 0,64 0,57 0,62 BCC 0,72 0,62 0,73 0,68 0,62 0,67 CCR 0,42 0,66 0,57 0,32 0,65 1,00 0,21 1,00 1,00 1,00 1,00 0,71 BCC 0,42 0,66 0,64 0,90 1,00 1,00 0,24 1,00 1,00 1,00 1,00 0,81

6 354 Ahmet Kar & Bayram Şahin Coface Demır Doga Dubaı Group Ege Ergo Euler Hermes Eureko Fiba Finans Garanti Generalı Groupama Gunes Guven Halk Hdı Hur Isık Koru Lıberty Magdeburger Mapfre Genel Merkez Neova Orıent Ray CCR 0,17 1,00 0,56 0,79 0,67 1,00 1,00 0,81 0,43 0,71 BCC 1,00 1,00 1,00 1,00 0,85 1,00 1,00 0,98 0,69 0,95 CCR 0,02 0,00 0,00 0,09 0,24 0,40 0,29 0,38 0,14 0,11 0,17 BCC 0,16 0,01 0,73 1,00 1,00 0,49 0,78 0,66 0,54 0,27 0,56 CCR 0,18 0,27 0,23 BCC 0,74 0,27 0,51 CCR 0,00 1,00 1,00 1,00 0,74 0,43 0,40 0,42 0,62 BCC 0,37 1,00 1,00 1,00 0,75 0,43 0,48 0,54 0,70 CCR 0,36 1,00 0,09 0,27 1,00 0,55 0,41 0,58 0,97 1,00 1,00 0,66 BCC 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,72 0,43 0,63 0,97 1,00 1,00 0,89 CCR 0,62 0,59 1,00 0,92 0,95 0,93 0,47 0,39 0,45 0,51 0,78 0,69 BCC 0,62 0,59 1,00 1,00 1,00 1,00 0,50 0,39 0,58 0,74 1,00 0,77 CCR 0,00 0,52 1,00 1,00 0,34 0,16 0,50 BCC 1,00 1,00 1,00 1,00 0,59 1,00 0,93 CCR 0,89 1,00 1,00 0,68 0,46 0,56 0,42 0,36 0,48 0,65 BCC 0,96 1,00 1,00 0,47 0,59 0,42 0,41 0,56 0,68 CCR 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 BCC 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 CCR 0,78 0,55 0,67 BCC 0,78 1,00 0,89 CCR 0,29 0,49 0,39 BCC 0,50 0,84 0,67 CCR 0,21 0,19 0,22 0,40 0,37 0,30 0,38 0,14 0,14 0,16 0,25 0,25 BCC 0,21 0,19 0,40 0,42 0,42 0,40 0,41 0,21 0,15 0,17 0,25 0,29 CCR 0,54 0,52 1,00 0,86 0,56 0,42 0,46 0,59 0,50 0,37 0,35 0,56 BCC 0,54 0,63 1,00 0,93 0,56 0,43 0,47 0,64 0,65 0,59 0,53 0,63 CCR 0,42 0,43 0,40 0,59 0,65 0,45 0,44 0,37 0,34 0,31 0,15 0,41 BCC 0,42 0,44 0,47 0,63 0,72 0,50 0,47 0,42 0,49 0,57 0,32 0,50 CCR 0,52 0,53 0,53 1,00 0,65 BCC 0,52 0,53 0,59 1,00 0,66 CCR 0,49 0,70 1,00 0,82 0,84 1,00 0,83 BCC 0,50 0,71 1,00 0,95 1,00 1,00 0,86 CCR 0,20 0,33 0,47 0,57 0,68 0,68 0,74 0,72 0,76 0,52 0,53 0,57 BCC 0,20 0,33 0,52 0,67 0,70 0,77 0,78 0,74 0,76 0,68 0,57 0,61 CCR 0,22 0,25 0,50 0,90 0,97 0,77 0,51 0,53 1,00 1,00 1,00 0,70 BCC 0,22 0,25 1,00 1,00 1,00 0,92 0,60 0,53 1,00 1,00 1,00 0,78 CCR 0,38 0,43 0,59 0,51 0,63 0,37 0,45 0,55 0,50 0,50 0,45 0,49 BCC 0,38 0,43 0,71 0,52 0,68 0,38 0,45 0,56 0,54 0,51 0,53 0,52 CCR 1,00 0,74 0,35 0,30 1,00 0,68 BCC 1,00 1,00 1,00 0,86 1,00 0,97 CCR 1,00 0,16 0,08 0,10 0,29 0,26 0,28 0,15 0,21 0,28 BCC 1,00 0,17 0,11 0,12 0,30 0,29 0,28 0,16 0,21 0,29 CCR 1,00 1,00 1,00 BCC 1,00 1,00 1,00 CCR 1,00 1,00 0,40 0,38 0,63 0,58 0,52 0,73 0,66 BCC 1,00 1,00 0,58 0,39 0,73 0,68 0,82 0,97 0,77 CCR 1,00 0,00 0,50 BCC 1,00 0,04 0,52 CCR 0,00 1,00 0,81 1,00 1,00 1,00 1,00 0,83 BCC 0,36 1,00 0,85 1,00 1,00 1,00 1,00 0,89 CCR 0,04 0,27 0,16 BCC 0,51 0,82 0,66 CCR 0,44 0,45 0,46 0,71 0,64 0,48 0,44 0,48 0,46 0,29 0,31 0,47 BCC 0,46 0,46 0,48 0,72 0,70 0,51 0,44 0,49 0,47 0,30 0,36 0,49

7 Türkiye de Özel Sigorta Şirketlerinin Verimliliğinin Değerlendirilmesi 355 Rumeli Sbn Sompo Japan Ticaret Turkıye Genel Turıns Turk Nıppon Turk P&I Yapı Kredi Zıraat Zurıch CCR 0,00 0,00 0,00 BCC 0,03 1,00 0,52 CCR 0,15 0,22 0,56 0,83 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,78 BCC 0,20 0,22 0,74 0,93 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,81 CCR 0,63 0,62 0,66 0,68 0,57 0,70 0,64 BCC 0,79 0,64 0,70 0,79 0,67 0,92 0,75 CCR 0,19 0,05 0,02 0,09 BCC 0,19 0,07 0,44 0,23 CCR 0,44 0,53 0,57 0,51 BCC 1,00 1,00 1,00 1,00 CCR 1,00 0,93 0,19 0,71 BCC 1,00 1,00 1,00 1,00 CCR 1,00 1,00 0,09 0,32 0,45 0,25 0,40 0,29 0,29 0,46 BCC 1,00 1,00 0,87 0,63 0,51 0,34 0,45 0,39 0,35 0,62 CCR 0,01 0,07 0,04 BCC 1,00 1,00 1,00 CCR 0,35 0,49 0,50 0,63 0,69 0,67 0,76 0,86 0,77 0,64 BCC 1,00 0,52 0,55 0,65 0,77 1,00 1,00 1,00 1,00 0,83 CCR 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 BCC 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 CCR 0,98 1,00 0,75 0,75 0,91 0,67 0,58 0,53 0,77 BCC 1,00 1,00 0,75 0,75 0,93 0,67 0,59 0,54 0,78 İncelenen 11 yıllık periyot içerisinde 16 şirketin (AIG, Allianz, Anadolu, Ankara, Aviva, AXA, BNP Paribas, Ege, Ergo, Generali, Groupama, Güneş, HDI, Hür, Işık, Ray) tüm yıllarda verisi bulunduğu görülmüştür. %100 etkin şirket sayısı ve oranı yıllar itibariyle ve kullanılan yönteme göre farklılık göstermektedir. CCR yaklaşımı ile yapılan analiz neticesinde %100 etkin şirket sayısına en fazla 2012 ve 2013 yıllarında erişilmiştir. Her iki yılda da toplam 10 şirket CCR yaklaşımına göre tam etkinlik düzeyinde faaliyet göstermiştir. Bu sayı 2012 yılında toplam şirket sayısının %29,41 ine denk gelirken 2013 yılında ise 28,57 sine denk gelmektedir. İncelenen tüm yıllarda faaliyet göstermiş şirketler içerisinde en yüksek CCR etkinlik skoruna 0,935 ile AXA sigorta sahip olmuştur. BCC yaklaşımı ile yapılan analiz neticesinde ise %100 etkin şirket sayısının en fazla olduğu yıl 2009 yılıdır yılında faaliyette bulunan toplam şirket sayısının %51,61 ine denk gelen 16 şirket BCC yaklaşımına göre tam etkinlik düzeyinde faaliyet göstermiştir. İncelenen tüm yıllarda faaliyet göstermiş şirketler içerisinde en yüksek BCC etkinlik skoru ortalamasına 1,00 ortalama değer ile AXA sigorta sahip olurken onu 0,98 ile Anadolu sigorta izlemiştir. Tablo 3. Hayat Dışı Sigorta Şirketlerinin Ölçek Etkinliği Şirket Adı Ort Ace 0,09 0,40 0,44 0,52 0,91 0,47 0,75 0,51 Aıg 1,00 1,00 0,81 1,00 0,93 0,94 0,99 0,95 0,97 0,86 0,82 0,93 Aksıgorta 0,35 0,38 0,25 0,99 0,99 0,95 0,82 0,81 0,56 0,37 0,65 Allıanz 0,85 0,96 0,80 0,95 0,89 0,84 0,83 0,93 0,92 0,77 0,85 0,87 Anadolu 1,00 1,00 0,60 0,89 0,82 0,80 0,85 1,00 0,79 0,62 0,70 0,82 Ankara 0,93 0,46 0,82 0,68 0,97 1,00 0,98 0,99 1,00 1,00 0,96 0,89 Atradıus 0,01 0,12 0,10 0,15 0,19 0,09 0,49 0,07 0,15 0,15

8 356 Ahmet Kar & Bayram Şahin Avıva 1,00 1,00 0,93 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,98 0,99 Axa 1,00 1,00 0,81 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,96 0,52 0,94 Batı 0,00 1,00 0,50 Birlik 1,00 1,00 0,79 0,94 0,91 0,93 Bnp Par Car 1,00 1,00 0,88 0,36 0,65 1,00 0,90 1,00 1,00 1,00 1,00 0,89 Coface 0,17 1,00 0,56 0,79 0,79 1,00 1,00 0,83 0,62 0,75 Demır 0,11 0,00 0,00 0,09 0,24 0,80 0,38 0,58 0,25 0,40 0,29 Doga 0,24 1,00 0,62 Dubaı Group 0,01 1,00 1,00 1,00 0,98 1,00 0,83 0,78 0,82 Ege 0,36 1,00 0,09 0,27 1,00 0,77 0,95 0,92 0,99 1,00 1,00 0,76 Ergo 1,00 1,00 1,00 0,92 0,95 0,93 0,93 1,00 0,78 0,69 0,78 0,91 Euler Hermes 0,00 0,52 1,00 1,00 0,57 0,16 0,54 Eureko 0,92 1,00 1,00 0,99 0,95 0,99 0,88 0,86 0,95 Fiba 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 Finans 1,00 0,55 0,78 Garanti 0,58 0,58 0,58 Generalı 1,00 1,00 0,55 0,96 0,89 0,75 0,95 0,67 0,98 0,97 1,00 0,88 Groupama 1,00 0,83 1,00 0,93 0,99 0,98 0,99 0,92 0,78 0,63 0,67 0,88 Gunes 1,00 0,99 0,84 0,94 0,90 0,88 0,95 0,88 0,71 0,55 0,47 0,83 Guven 1,00 1,00 0,90 1,00 0,97 Halk 0,98 0,00 1,00 0,87 0,84 1,00 0,78 Hdı 1,00 1,00 0,90 0,85 0,98 0,89 0,96 0,98 0,99 0,77 0,94 0,93 Hur 1,00 1,00 0,50 0,90 0,97 0,84 0,86 1,00 1,00 1,00 1,00 0,91 Isık 1,00 1,00 0,83 0,99 0,93 1,00 0,98 0,99 0,93 0,97 0,84 0,95 Koru 1,00 0,74 0,35 0,35 1,00 0,69 Lıberty 1,00 0,92 0,67 0,86 0,96 0,89 0,98 0,97 1,00 0,92 Magdeburger 1,00 1,00 1,00 Mapfre Genel 1,00 1,00 0,69 0,99 0,86 0,85 0,64 0,76 0,85 Merkez 1,00 0,01 0,50 Neova 0,01 1,00 0,96 1,00 1,00 1,00 1,00 0,85 Orıent 0,08 0,33 0,21 Ray 0,95 0,98 0,96 0,98 0,91 0,95 1,00 0,98 0,98 0,99 0,86 0,96 Rumeli 0,00 0,00 0,00 Sbn 0,76 1,00 0,76 0,89 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,94 Sompo Japan 0,79 0,98 0,94 0,86 0,86 0,76 0,86 Ticaret 1,00 0,71 0,05 0,59 Turkıye Genel 0,44 0,53 0,57 0,51 Turıns 1,00 0,93 0,19 0,71 Turk Nıppon 1,00 1,00 0,10 0,51 0,90 0,75 0,89 0,73 0,84 0,75 Turk P&I 0,01 0,07 0,04 Yapı Kredi 0,35 0,95 0,91 0,97 0,89 0,67 0,76 0,86 0,77 0,79 Zıraat 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 Zurıch 0,98 1,00 1,00 1,00 0,98 1,00 0,99 0,99 0,99 %100 Etkin Şirket Sayısı %100 Etkin Şirket Oranı %33,3 %16,7 %15,4 %27,6 %25,8 %28,1 %17,7 %29,4 %28,6 %21,6 %21,6

9 Türkiye de Özel Sigorta Şirketlerinin Verimliliğinin Değerlendirilmesi 357 CCR skorunun BCC skoruna oranlanmasıyla elde edilen ölçek etkinliği skorları incelendiğinde tam ölçek etkinliğine erişmiş şirket sayısının en yüksek 2005, 2012 ve 2013 yıllarında olduğu görülmektedir yılında faaliyet gösteren şirketlerin %33,3 ü tam ölçek etkinliğinde faaliyet göstermiştir. İncelenen tüm yıllarda verisi olan şirketler içerisinde en yüksek ölçek etkinliği ortalamasına 0,99 değeri ile Aviva sigorta sahip olmuştur yılından itibaren faaliyetlerine başlamış olan Ziraat sigorta hem CCR yöntemine göre hem de BCC yöntemine göre yapılan analizler neticesinde faaliyette bulunduğu yedi yıl boyunca tam etkinlik düzeyinde yer almıştır. Tablo 4. Yıllar İtibariyle Hayat Dışı Sigorta Şirketlerinin Analiz Yöntemlerine Göre Etkin Olma Durumları Yıllar CCR Yaklaşımına Göre BCC Yaklaşımına Göre Ölçek Etkinliğine Göre Etkin Olmayan Etkin Olan Etkin Olmayan Etkin Olan Etkin Olmayan Etkin Olan Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % ,6 6 19, , , , , ,6 6 19, , , , , ,2 4 14, , , ,2 4 14, ,3 8 26, , , ,3 8 26, ,5 9 26, , , ,7 9 27, ,9 6 17, , , ,9 6 17, , , , , , , , , , , ,9 8 21, , , ,9 8 21, ,9 8 21, , , ,9 8 21,1 Ölçeğe göre sabit getiri ve ölçeğe göre değişken getiri varsayımları altında hayat dışı sigortacılık sektöründeki şirketlerde etkin olanların en yüksek oranda görüldüğü yıl 2012 olmuştur. Ölçek etkin şirket sayısının incelenen dönemde en yüksek olduğu yıl ise 2005 olmuştur. Şekil 1. Hayat Dışı Sigorta Şirketlerinin Yıllar İtibariyle Ortalama Etkinlikleri Şekil 1 de yılları arasında hayat dışı sigorta şirketlerinin ortalama etkin-

10 358 Ahmet Kar & Bayram Şahin lik skorları ölçeğe göre sabit getiri (CCR), ölçeğe göre değişken getiri (BCC) ve ölçek etkinlikleri şeklinde gösterilmektedir yılları arasında hem CCR hem de BCC yaklaşımlarına göre hayat dışı sigorta sektörünün etkinliği artış göstermiştir yılları arasında ise küresel ekonomik krizin de etkisi ile sektör etkinliği düşüş trendine girmiştir yılları arasında ekonomi alanında gerçekleştirilen, ticaret ve yatırımda açıklığı destekleyen, iş gücü ve sermaye kaynaklarının daha iyi şekillerde istihdamını amaçlayan yapısal reformlarla sektörün etkinliği artış göstermesine rağmen 2013 yılından sonra etkinlikte düşüş trendine geçilmiştir. Tablo 5. Etkin Olmayan Hayat Dışı Sigorta Şirketlerinin Girdi ve Çıktı Değişkenlerinde Yapılması Önerilen Ortalama İyileştirmeler Maddi Varlıklar* Toplam Özsermaye* Toplam Personel Sayısı Dönem Net K/Z* Alınan Primler* ,05 0,00 0, ,39 159, , ,57 0, ,91 2, ,00 0,00 0, , , , ,19 51, , , , ,86 24, , , , ,31 19, , , , ,27 8, ,97 72, , ,63 7, ,58 0, , ,54 11, , , , ,18 8, ,52 0, ,58 464,97 2, ,89 8,60 *: 1000 Hayat dışı sigorta şirketlerinin etkinlik düzeyinin artırılması için kullanılan girdi miktarında yapılması gerekli azalış ile çıktı miktarında yapılması gerekli artışların yıllar itibariyle ortalaması Tablo 4 te sunulmuştur. Şirketlerin aynı miktarda dönem net karını ya da almış oldukları primi elde etmek için daha düşük miktarda maddi varlık, özsermaye ya da personel kullanması etkinlik düzeylerini artıracaktır. Örneğin, 2008 yılından itibaren hayat dışı sigorta sektöründe istihdam edilen kişi sayısında düşüşe gidilmesi önerilmektedir yılında 51 kişilik bir düşüş önerilirken 2015 yılında bu rakam yaklaşık 3 kişiye gerilemiştir. Sektörün etkinliğinin artırılması için aynı zamanda alınan primlerde ve dolayısıyla da elde edilen dönem net karında artışın oluşturulması gerekmektedir yılı hayat dışı sigorta sektörünün karlılığını en çok artırması gerektiği yıl olmuştur. 4. Tartışma Literatürde verimlilik konusunda yapılan çalışmalar incelendiğinde veri zarflama analizinin geniş bir kullanım alanına sahip olduğu görülmektedir. Girdilerin çıktıya dönüştürüldüğü tüm süreçler ve bu süreçleri işleten organizasyonların bu yöntemle etkinliklerinin değerlendirilmesi mümkündür. Yürütülen bu çalışmalarda etkinliği değerlendirilen alan ortak olmasına rağmen analizde kullanılan girdi ve çıktı değişkenleri ile analizin yürütülmesinde baz alınan yaklaşım çoğu kez farklılık göstermektedir. Sigortacılık sektörünün de genel olarak veya çeşitli branşlar açısından VZA ile etkinliğinin değerlendirildiği çalışmalar mevcuttur. Bu çalışmalardan birinde Mathur ve Paul (2014) Hindistan da faaliyet gösteren hayat dışı sigorta şirketlerinin etkinliğini VZA ile ölçmüş ve sektörün ortalama teknik etkin-

11 Türkiye de Özel Sigorta Şirketlerinin Verimliliğinin Değerlendirilmesi 359 liği %82,6 ve ölçek etkinliği %94,7 bulunmuştur. Analiz neticesinde şirketlere sermaye ortağı sayısının azaltılması ve yatırım getirilerinin artırılması önerilmiştir. Hindistan da faaliyet gösteren hayat sigorta şirketleri üzerinden yürütülmüş başka bir çalışmada Chandrasekaran ve arkadaşları (2013) 2011 yılı etkinliğini stokastik sınır analizi ile değerlendirmiş ve sigorta şirketlerinin ortalama etkinliğini 0,58 bulmuştur. Sinha (2015) ise Hindistan da faaliyet gösteren hayat sigorta şirketlerinin etkinliğini dinamik VZA modeli ile değerlendirmiştir. Modelde faaliyet giderleri girdi değişkeni, yazılan primler ve toplam güvence miktarı ise çıktı değişkeni olarak kullanılmıştır. Analiz çıktı odaklı yaklaşım ile gerçekleştirilmiştir. Huang ve Eling (2013) BRIC ülkelerinde hayat dışı sigorta şirketlerinin etkinlik karşılaştırmasını çok aşamalı veri zarflama analizi ile gerçekleştirmiştir. Analizde öz sermaye, yabancı sermaye ve çalışan sayısı girdi olarak kullanılırken, yazılan primler ve toplam yatırım yapılan varlıklar çıktı değişkenleri olarak kullanılmıştır. Analiz girdi odaklı yaklaşım ile yürütülmüş ve çalışma neticesinde Hindistan sigorta şirketlerinin teknik etkinliğinin diğer ülkelere kıyasla daha düşük olduğu sonucuna varılmıştır. Çalışma neticesinde ödenen hasar primleri ile etkinlik arasında bir ilişki olmadığı bulunurken, daha yüksek etkinlik düzeyine erişmek için yatırım getirilerinin artırılması gerektiği tespit edilmiştir. Borges ve diğerleri (2008) CCR ve BCC veri zarflama analizleriyle Yunanistan hayat sigorta şirketlerinin etkinliğini analiz etmiştir. Çalışmada işgücü maliyetleri, işgücü dışındaki maliyetler ve öz sermaye girdi olarak kullanılırken, yatırım yapılan varlıklar, gerçekleşen zarar ve reasürans rezervi çıktı olarak kullanılmıştır. Ölçeğe göre değişken getiri yaklaşımının uygulandığı çalışmada büyük ölçekli firmaların görece daha etkin olduğu, aynı zamanda birleşme ve satın almaların olduğu şirketlerin de görece daha etkin çalıştığı sonucuna varılmıştır. Yunanistan hayat dışı sigorta şirketlerinin etkinliğini değerlendiren farklı bir çalışmada Noulas vd. (2001) sigortalılara yapılan harcama ve ödemeleri girdi olarak kullanırken prim gelirleri ve yatırım faaliyetlerinin getirilerini çıktı olarak kullanmıştır. Çalışma neticesinde sigorta şirketlerinin etkin olmadığı ve birbirlerinin etkinlik skorları arasında önemli farklılıklar olduğu bulunmuştur. Amri ve Gattoufi (2012) Körfez ülkelerindeki sigorta şirketlerinin teknik etkinlik analizini veri zarflama analizi ve malmquist verimlilik indeksi ile gerçekleştirmiştir. Çalışmaya yılları arasında 39 şirketin verileri analiz için dahil edilmiştir. Net hasar ve yönetim harcamaları girdi değişkeni olarak kabul edilirken net yatırım getirisi ve yazılan primler çıktı değişkeni olarak kabul edilmiştir. Çalışmanın sonucunda Körfez İşbirliği Konseyi ülkelerinin sigorta şirketlerinin orta derecede etkin olduğu ve geniş bir iyileştirme alanına sahip olduğu belirlenmiştir. Micajkova (2015) Makedonya sigorta sektörünün yılları arasındaki etkinliğini değerlendirmek amacıyla bir çalışma yürütmüştür. Çalışmada CCR ve BCC çıktı odaklı modelleri ile veri zarflama analizi kullanılarak 11 sigorta şirketinin teknik, saf teknik ve ölçek etkinlikleri hesaplanmıştır. Bu çalışmada 2013 yılı için Makedonya sigorta sektörünün etkinlik ortalaması 0,84 bulunmuştur. Cummins ve diğerleri (1996) İtalyan sigorta sektörünün etkinliğini hayat ve hayat dışı sigorta şirketlerini birlikte değerlendirerek ölçmüştür. İşgücü giderleri, yönetim giderleri ve öz sermaye girdi değişkenleri olarak kullanılırken rezervlerdeki değişim çıktı değişkeni olarak analizlere dahil edilmiştir. Çalışma kapsamında incelenen dönem için İtalyan sigorta şirketlerinin ortalama etkinliği %70-78 aralığında değişmiştir. Ansah ve diğerleri (2010) Gana genel sağlık şirketlerinin yılları arasında-

12 360 Ahmet Kar & Bayram Şahin ki etkinliğini veri zarflama analizi ile incelemiştir. Çalışmada yabancı sermaye, öz sermaye ve yönetim giderleri girdi olarak kullanılırken üretilen primler ve yatırım gelirleri çıktı olarak kullanılmıştır. Ortalama etkinlik %68, teknik etkinlik %87 ve ölçek etkinliği %78 olarak bulunmuştur. Çalışma neticesinde ayrıca faaliyet gösterilen alan sayısı ve pazar payı ile etkinlik arasında pozitif yönlü ilişki bulunmuştur. Iqbal ve Awan (2015) Pakistan sigorta şirketlerinin teknik ve ölçek etkinliklerini yıllarını kapsayacak şekilde ölçmüştür. Çalışmada CCR ve BCC modelleriyle toplamda 25 şirket üzerinden analizler gerçekleştirilmiştir. Çalışma neticesinde CCR yöntemiyle şirketlerin %12 si etkin bulunurken, BCC yöntemiyle %36 sı etkin bulunmuştur. Çalışmada etkin olmayan şirketlere alınan primlerini artırmaları, iş gücü sayısını, yatırım ve özsermaye tutarlarını ise azaltmaları önerilmiştir. Babatunde ve Haron (2015) Nijerya daki sigorta şirketlerinin etkinliğini araştırdığı çalışmada komisyon ve yönetim giderleri girdi değişkeni olarak analizlere dahil edilirken kazanılan prim ve yatırım gelirleri çıktı değişkeni olarak analize dahil edilmiştir yılları arasında 10 şirketin etkinliği ölçeğe göre sabit getiri ve ölçeğe göre değişken getiri yaklaşımlarıyla test edilmiştir. Çalışma neticesinde Nijerya sigorta şirketlerinin etkinlik skorlarının oldukça düşük olduğu sonucuna varılmıştır. Kao ve Hwang (2008) etkinsizliğin nedenini daha doğru belirleyebilmek için karar süreçlerini bütün halde değerlendirmek yerine her bir sürecin bağımsız olarak değerlendirildiği iki aşamalı bir model oluşturmuştur. Hayat dışı sigorta şirketlerinin değerlendirildiği bu ilişkili modelde faaliyet giderleri ve sigorta harcamaları girdi, doğrudan yazılan primler ve reasürans primleri ara ürün, sigorta ve reasürans karı ile yatırım karı ise çıktı değişkenleri olarak kullanılmıştır. Türkiye de faaliyet gösteren sigorta şirketlerinin etkinliği konusunda da çeşitli çalışmaların yapıldığı bilinmektedir. Bu çalışmalardan birinde Kılıçkaplan ve Baştürk (2005) Türk sigorta sektöründe etkinlik değişimini VZA ve TOBİT modelleri ile incelemiştir. Çalışmada personel ve yönetim giderleri, sabit varlıklar ve öz sermaye girdi değişkeni; bilanço karı ve alınan primler çıktı değişkeni olarak kabul edilmiştir. Çıktı odaklı CCR yöntemiyle analizler gerçekleştirilmiştir. Çalışma neticesinde şirketlerin etkinliklerini artırabilmesi için teknik karlarını mutlak suretle artırmaları gerektiği sonucuna varılmıştır. Bülbül ve Akhisar (2005) VZA ile yürüttüğü çalışma kapsamında ise 30 adet hayat dışı sigorta şirketinin yılları arasındaki verileri analiz edilmiştir. Girdi değişkenleri öz kaynaklar/aktif toplamı, öz kaynaklar/teknik karşılıklar (net), likit aktifler/aktif toplamı, hasar prim oranı, konservasyon oranından oluşurken; çıktılar ise teknik kar/alınan primler, mali kar/alınan primler, bilanço karı/alınan primler ve teknik kar/bilanço karı oranlarından oluşmuştur. 30 şirketten altı tanesi etkin olarak bulunmuştur. Teknik kar/bilanço karı değişkeninin etkin olmayan şirketlerin etkin olabilmesi için önemli bir iyileştirme alanı olduğu tespit edilmiştir. Altan (2010) ise 25 sigorta şirketinin yılları arasındaki etkinlik ve süper etkinlik skorlarını hesaplamıştır. Nakit ve benzeri varlıklar, maddi varlıklar, esas faaliyetlerden borçlar, finansal varlıklar ile riski sigortalılara ait yatırımlar, esas faaliyetlerden borçlar, sigortacılık teknik karşılıkları, ödenmiş sermaye girdi değişkenleri olarak kullanılmıştır. Çıktı değişkenleri olarak esas faaliyetlerden alacaklar ve dönem net karı/zararı kullanılmıştır. İncelenen dönemlerin tamamında da etkin olan 10 şirket bulunmuştur. Dalkılıç (2012) tarafından yapılan çalışmada ise Türkiye de faaliyet gösteren hayat dışı sigorta şirketlerinin dönemi boyunca etkinlikleri analiz edilmiştir. Çalışmada veri zarflama analizi yöntemine göre, girdi yönelimli ölçeğe göre değişken getirili BCC modeli ve Malmquist toplam faktör verimlilik endeksi kullanılmıştır. Çalışmanın

13 Türkiye de Özel Sigorta Şirketlerinin Verimliliğinin Değerlendirilmesi 361 sonuçlarına göre 2008 yılına göre 2009 yılında sigorta şirketlerinin etkinliği artarken, 2010 yılında sigorta şirketlerinin ürettiği prim miktarı artmasına rağmen etkinliği düşüş göstermiştir. Akhisar ve Tezergil (2014) ise Türk Sigorta Sektöründe döneminde hayat dışı branşlarda faaliyet gösteren 23 sigorta şirketinin öz kaynaklar, toplam aktifler, alınan primler, dönem net karı (zarar) ve teknik kar değişkenleri ekseninde toplam faktör verimlilik değişimleri ve bu değişimin nedenleri Malmquist toplam verimlilik endeksi ile inceledikleri bir çalışma yürütmüştür. Analizler neticesinde elde edilen Malmquist Indexleri incelendiğinde döneminde etkinliğin en yüksek olduğu görülmüştür. Yapılan bu çalışmada ise hayat dışı sigorta şirketlerinin yılları arasında CCR yöntemine göre etkinlik ortalamasının en yüksek 2013 yılında, BCC yöntemine göre ise 2009 yılında gerçekleştiği tespit edilmiştir yılı aynı zamanda sektörün ölçek etkinliğinin de en yüksek olduğu yıl olmuştur. Ertuğrul ve diğerleri (2016) Türkiye de faaliyet gösteren 12 hayat dışı sigorta şirketinin etkinlik analizini yılları arasındaki dönem için değerlendirmiştir. Çalışmada poliçe sayısı ve yazılan prim tutarı çıktı olarak kullanılırken, sigorta teknik karşılıkları ve ödenen kayıplar girdi değişkenleri olarak kullanılmıştır. EMS programı aracılığıyla CCR ve BCC modelleri kullanılarak yürütülen analizler neticesinde teknik etkinlik, ölçek etkinliği ve toplam etkinlik skorlarına ulaşılmıştır. İncelenen dönemde yıllar içerisinde %100 etkin şirket sayısında artış görüldüğü sonucuna varılmıştır. Bu çalışmada ise CCR yaklaşımı kullanıldığında 2012 ve 2013 yılları %100 etkin şirket sayısının en yüksek olduğu yıllar iken BCC yaklaşımında bu sayı 2009 yılında gerçekleşmiştir. Bu çalışmada etkin olmayan şirketlerin etkin şirketleri referans alarak uygulaması gereken iyileştirmeleri tek tek vermek yerine ortalama olarak sektörde yapılması gerekli iyileştirme önerileri sunulmuştur. Bu kapsamda etkinliğin artırılması için personel sayısında uygulanması gerekli en yüksek düşüş 2008 yılı için önerilirken, alınan primlerin en yüksek miktarda artırılması gerektiği yıl 2007 yılı olmuştur. Etkinlik düzeyini geliştirmek için bazı yıllar alınan primlerin artırılmasına gerek olmasa da tüm yıllar da dönem net karının iyileştirilmesi önerilmektedir. 5. Sonuç ve Öneriler Sigortacılık sektörü, riskin bölünmesi ve paylaştırılması gibi önemli fonksiyonları ile tüm ekonomilerde finansal istikrarın ve sürdürülebilirliğin sağlanmasında önemli roller üstlenmektedir. Sektörün güçlü olması için öncelikle şirketlerin ekonomik açıdan güçlü olması, faaliyetlerini etkin ve verimli şekilde yürütmeleri gerekmektedir. Bu bağlamda hayat dışı sigorta şirketlerinin de diğer işletmeler gibi etkin performans yönetimini gerçekleştirebilmek için onu doğru araçlarla ölçmesi gerekmektedir. Bu çalışma ile Türkiye de faaliyet gösteren hayat dışı sigorta şirketlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında parametrik olmayan ölçüm yöntemlerinden veri zarflama analizi CCR ve BCC yaklaşımları ile girdi odaklı yürütülmüştür. Maddi varlıklar, toplam özsermaye ve toplam personel sayısı girdi değişkenleri olarak, dönem net kar/zararı ve alınan primler çıktı değişkenleri olarak kullanılmış ve incelenen yıllar itibariyle şirketlerin ölçek etkinlikleri de hesaplanmıştır yılları arasındaki periyodu kapsayacak şekilde gerçekleştirilmiş olan analizler neticesinde Türkiye de hayat dışı sigortacılık şirketlerinin ortalama ölçek etkinliğinin son 11 yıl içerisinde en yüksek %90, en düşük %70 seviyelerinde olduğu görülmüştür. CCR yöntemiyle ölçeğe göre sabit getiri varsayımı altında analiz yapıldığında sektörün ortalama etkinlik skoru %50-%70 aralığında değişirken; BCC yöntemiyle ölçeğe göre değişken getiri varsayımıyla analiz yapıldığında bu oran %50-%80 dü-

14 362 Ahmet Kar & Bayram Şahin zeylerinde gerçekleşmiştir yılları arasında bazı hayat dışı sigorta şirketlerinin isim değişikliğine gittiği, bazılarının birleşme veya satın alma faaliyetlerinde bulunduğu, bazılarına ise teminatlarını karşılayamayacak duruma geldiği için hazine tarafından el koyulduğu görülmüştür. Çalışmada örneklem çekilmeyip tüm hayat dışı sigorta şirketleri analize dahil edildiği için elde edilen sonuçlar hayat dışı sigorta sektörünü temsil edebilmektedir. Türkiye de hayat dışı sigortacılık sektörünün etkinliğinin daha üst seviyelerde olması gerektiği açıktır. İncelenen periyotta etkinlik düzeyleri açısından önemli dalgalanmalar görülmektedir. Bu durum finans sektöründeki diğer işletmelerde olduğu gibi hayat dışı sigorta şirketlerinin de küresel ve ulusal ekonomik dinamiklerden oldukça etkilenmesinin bir sonucudur. Sektörde etkin olmayan şirketlerin etkin olan şirketlerin seviyesine erişebilmesi için yapılan analizler neticesinde uygulanması gerekli iyileştirmeler tespit edilmiştir. Küresel ekonomik kriz ve sonrasındaki etkilerinden ötürü şirketlerin en çok yılları arasında dönem net karını artırmaları gerektiği görülmüştür. Türkiye de sigortacılık sektörünün sahip olduğu potansiyelin yabancı yatırımcıyı çekmesi ve sektördeki rekabetin artmasıyla şirketlerin kaynak yönetimini etkin şekilde sağlamaları daha da zaruri hale gelmiştir. Bu nedenle politika yapıcıların her dönem etkinliklerini değerlendirerek işletmelerinin karlılık ve sürdürülebilirliğini kontrol etmesi önemlidir. Bu çalışmada kullanılan yöntemin farklı girdi ve çıktı bileşenleri ile istenilen dönemler için tekrar edilmesi ve sonuçlarının kıyaslanmasının sigortacılık sektöründeki tüm paydaşlara ve araştırmacılara faydalı bilgiler sunacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA Akhisar, İ. ve Tezergil, S. A. (2014). Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi: Türk Sigorta Sektörü Uygulaması, Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 5(10), 1-14 Altan, M.S. (2010). Türk Sigortacılık Sektöründe Etkinlik: Veri Zarflama Analizi Yöntemi İle Bir Uygulama, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), Amri, K.A. and Gattoufi, S. (2012). Analyzing The Technical Efficiency of Insurance Companies in GCC, The Journal of Risk Finance, 13(4), Anderson, J.F. and Brown, R.L. (2005). Risk and Insurance, USA: Education and Examination Committee of the Society of Actuaries Babatunde, J.H. and Haron, R. (2015). Technical Efficiency of Nigerian Insurance Companies: A Data Envelopment Analysis and Latent Growth Curve Modelling Approach, Int. J. Data Envelopment Analysis, 3(2), Borges, M.R. Nektarios, M. and Barros, C.P. (2008). Analysing The Efficiency of The Greek Life Insurance Industry, European Research Studies, 11(3), 35 Bülbül, S. ve Akhisar, U. (2005). Türk Sigorta Şirketlerinin Etkinliğinin Veri Zarflama Analizi ile Araştırılması, VII. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, İstanbul Cengiz, S. E. (2007). Sigortacılık Sektöründe Rekabet Hukuku Uygulamaları-AB Düzenlemeleri ve Türkiye İçin Çıkarsamalar, Uzmanlık Tezi, Ankara: Rekabet Kurumu Yayınları Chandrasekaran, R. Madhanagopal, R. and Karthick, K. (2013). A Stochastic Frontier Model on Investigating Efficiency of Life Insurance Companies in India, International Journal of Mathematics Trends and Technology, 4(10), Cummins, J. D. Turchetti, G. and Weiss M. A. (1996). Productivity and Technical Efficiency in The Italian Insurance Industry, Financial Institutions Center, The Wharton School.

15 Türkiye de Özel Sigorta Şirketlerinin Verimliliğinin Değerlendirilmesi 363 Dalkılıç, N. (2012). Türkiye de Hayat Dışı Sigortacılık Sektöründe Etkinlik Analizi, Muhasebe ve Finansman Dergisi, 55, Ertugrul, I. Oztas, G.Z. Ozcil, A. and Oztas T. (2016). Efficiency Analysis of Non- Life Insurance Companies in Terms of Underwriting Process with Data Envelopment Analysis, European Scientific Journal, Special Edition:71-83 Genç, A. (2006). Sigorta Şirketlerinin Mali Analizi, Oksay, S. (Eds.), Ankara: Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği Huang, W. and Eling, M. (2013). An Efficiency Comparison of The Non-Life İnsurance Industry in the BRIC Countries, European Journal of Operational Research, 226, Ikbal, Q. & Awan, H.M. (2015). Technical, Pure Technical and Scale Efficiency Analysis of İnsurance Companies of Pakistan, International Journal of Business and Management Review, 3(4), Kao, C. and Hwang, S.N. (2008). Efficiency Decomposition in Two-Stage Data Envelopment Analysis: An Application to Non-Life Insurance Companies in Taiwan, European Journal of Operational Research, 185, Kaya, F. (2014). Sigortacılık. 4. Baskı. İstanbul: Beta Basım A.Ş. Mathur, T. and Paul, U.K. (2014). Performance Appraisal of Indian Non-Life Insurance Companies: A DEA Approach, Universal Journal of Management, 2(5), Micajkova, V. (2015). Efficiency of Macedonian Insurance Companies: A Dea Approach, Journal of Investment and Management, 4(2), Noulas, A. G. Hatzigayios, T. Lazaridis, J. and Lyroudi, K. (2001). Non-Parametric Production Frontier Approach to The Study of Efficiency of Non-Life Insurance Companies in Greece, 14 (1), Outreville, J. F. (2013). The Relationship Between Insurance and Economic Development: 85 Empirical Papers For A Review of The Literature, Risk Management and Insurance Review, 16(1), Owusu-Ansah, E. Dontwi, I.K. Seidu, B. Abudulai, G. and Sebil, C. (2010). Technical efficiencies of Ghanaian General Insurers, American Journal of Social and Management Sciences, 1(1), Özbolat, M. (2010). Temel Sigortacılık. 4. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık. PWC (2016). Sigortacılık ve Bireysel Emeklilik, gortacilik-bireysel-emeklilik.html adresinden erişildi Sigorta ve Reasürans Brokerleri Derneği, (2014) Türkiye Sigorta Aracıları Sektör Araştırma Raporu, pdf adresinden erişildi Sigortacılık ve Bireysel Emeklilik Sistemi Faaliyet Raporları, T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, adresinden erişildi Sinha, R. P. (2015). A Dynamic DEA Model for Indian Life Insurance Companies, Global Business Review, 16(2), Swiss Re. (2016). World Insurance in 2015, gma_3_2016_en.pdf adresinden erişildi TSB (2016). Türkiye de Sigortacılık, adresinden erişildi Yıldırım, T. (2012). Sigortacılık ve Sağlık Sigortacılığı, Sağlık Sigortacılığı, Yıldırım, H.H. (Eds.), Sağlık Sigortacılığı (70-95). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.

16 364 Ahmet Kar & Bayram Şahin Citation Information/Kaynakça Bilgisi Kar, A. ve Şahin, B. (2018). Türkiye de Özel Sigorta Şirketlerinin Verimliliğinin Değerlendirilmesi, Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Doi number: Number: 69 Summer II 2018, p