A. TİPOGRAFİK ÖLÇÜ SİSTEMLERİ

Transkript

1 TİPOĞRAFİ II VİZE DERS NOTLARI YRD. DOÇ. DR. ENGİN UĞUR A. TİPOGRAFİK ÖLÇÜ SİSTEMLERİ Harf ölçümünde de üç temel birim kullanılmaktadır. Bunlar; punto(point), pika(pica) ve birim (unit)dir. Fransız yazı tasarımcısı Pierre Simon Fournier tarafından 1737 yılında geliştirilen ölçü birimi 'punto'dur. Harfin büyüklüğünü ve iki satır arası genişliği ölçmeye yarayan punto, günümüzde uluslararası geçerliliği olan tipografik bir ölçü birimidir, l punto 0,376 milimetredir. Daha çok satır uzunluğu ve metin derinliği ölçmede birim olarak kullanılan "Kadrat" 12 puntoya eşittir. Tipografik ölçülerin belirlenmesinde, el dizgisinde kullanılan metal harfler (hurufat) esas alınmıştır. Baskı yazılarının bulunuşundan sonra matris(harf döküm kalıbı) yapımında uzun yıllar standart bir ölçü uygulaması gerçekleşmemiştir. Özellikle tipo baskı makinaları geliştirilmeye başlayınca farklı yüksekliklerde üretilmiş harflerin kullanılmasında büyük sorunlar yaşanmaya başlamıştır. Harf üretimine bir standart getirmek için 1780 de H. Didot Fransız Kralı VIII. Henry nin ayak ölçüsünden yola çıkarak bir ölçü sistemi geliştirmiştir. Bu ölçü sisteminde 1 ayak ölçüsü 324 mm, 1 ayak=12 parmak, 1 parmak=12 çizgi, 1çizgi=12 nokta, 2 nokta=1 punto Tipo baskı hurufatının yüksekliği= 62 2/3 punto=23,26 mm yüksekliğe sahiptir. Kurşun hurufatlar %70 kurşun, %25 antimon ve % 5 kalay karışımından üretilmektedir. Harfin punto değerini belirlemede esas alınan ölçü; harf rölyefinin kendi yüksekliği değil, metal harf bloğunun yüksekliğidir. Tipografik baskı yüzeyinde eşit bir düzlem oluşturmak için bütün harfler standart bir yükseklikte üretilir. Elle dizgi tekniğinde harf ve sözcük aralarına kadrat adı verilen metal parçacıklar kullanılır. Bunlar harflerden daha kısadır ve baskıda mürekkep almaz. Eni ve yüksekliği aynı puntoda olan kare biçimli kadrata m kadratı adı verilir. Bunun tam yarısı ölçüsünde ki kadrata n kadratı adı verilir. Diğer kadratlar ise m kadratının askatlarıdır. 1/3m, 1/4m, 1/5m, 1/6m, Kadratlar harf aralarının açılmasında, paragraf boşluklarında ve satırların değişik biçimlerde düzenlenmesinde kullanılır. Masa üstü yayıncılık sistemlerindeki boşluk birimi Ünite dir. Üniteler, eşit aralıklı dikey çizgilerdir. Tipografik karakter pozlandırılmadan önce, bu karakter için gerekli ünite sayısı alan içerinde belirlenir. Harf genişliğinin yanı sıra, harf ve sözcük arası boşlukları da ünite birimi ile ölçülür. Ünitelere (+) ya da (-) değerler verilerek, boşluklar daraltılıp genişletilebilir. Ünite, standart bir değere sahip değildir. Kullanılan yazının puntosuna ya da harf genişliğine bağlı olarak değişir. Masa üstü yayıncılık sistemlerindeki harflerin arasındaki boşluklar bazen optik ilkelere göre tek tek düzeltilmelidir. Bu işleme Kerning adı verilir. Punto değeri metal harf bloğunun yüksekliğine göre belirlendiği için kâğıda basılmış bir harfi ölçerek punto değerini belirlemek olanaksızdır. x yüksekliği de tipografik karaktere bağlı olarak değişir. Tasarımcı, tipografinin bu değişken ölçü yapısını dikkate almalıdır. El dizgisinde harf aralarında kullanılan metal parçacıklar (espas) da punto değeri ile ölçülür. 1 punto genişlikte olanları pirinçten, ½ punto ölçüsünde olanları bakırdan, ¼ punto değerinde olanları ise çelikten imal edilir. Tek ya da grup halinde kullanılabilir. El dizgisinde satır arası boşluklarını ayarlamada anterlin adı verilen metal şeritlerden yararlanılır. Anterlinler de punto birimiyle ölçülür ve genellikle ve 6 punto genişliklerinde üretilir. Herhangi bir metni dizilmek üzere ölçülendirirken, satır arası boşlukları da belirlenmelidir, örneğin 10 punto ile dizilecek bir metinde satır aralarına ek bir boşluk (anterlin) konulmadığında, bu; 10/10 şeklinde belirtilir. Satır 1

2 aralarında birer puntoluk boşluklar kullanılacaksa, metnin yanına 10/11, ikişer puntoluk boşluklar isteniyorsa 10/12 işareti konulmalıdır. Satır araları açıldıkça, metnin görsel yoğunluğu azalır. Masa üstü yayıncılık sistemlerinde satır arası boşlukların belirlenmesinde hiçbir fiziksel sınırlama yoktur. İstendiğinde, iki satır birbirinin üzerine bindirilebilir. B. YAZIDA ESTETİK SAĞLAYAN OPTİK KURALLAR 1. Dikey, Yatay Ve Diyagonal Kalınlıklar Yazıyı meydana getiren harf formları gözlendiğinde yatay, dikey ve diyagonal düz et kalınlıklarının çoğunlukta olduğu gözlenir. Özellikle majiskül harflerde dikey, yatay ve diyagonal et kalınlıkları yer yer birleşerek veya köşe yaparak formu tamamlar. Her tarafında et kalınlığı eşitmiş gibi olan bazı düz antik yazılarda et kalınlıkları eşit değil, aksine özellikle bazı kısımlarda inceltilmiş veya konikleştirilmişlerdir. Bu çaba, iki et kalınlığının birleştikleri noktalarda fazlaca alan meydana getirerek, optik olarak gözü rahatsız edici duruma girmemek için yapılır. Aynı paralelde ikinci bir optik rahatlatma çabası yatay ve diyagonal et kalınlıklarında yapılır. Kural olarak yatay ve diyagonal kalınlıklar, harfin normal et kalınlığından daha incedir. Bu incelme normal et kalınlığına göre (dik kalınlıklar normal et kalınlığındadır) en fazla 1/10 oranındadır ancak; bazı karakterlerde bu oran daha az veya fazla olabilir. Aşağıda belirtilen kalınlıklarda farklılıklar açıkça gözlenebilmektedir. Et kalınlıklarına dayalı bu estetik ve optik uygulama düz yazı formlarında ilk bakışta belirsizdir. Ancak bu az farklı gibi gözüken girişim harf formunda büyük optik rahatlatmalar sağlar. Bu durum antik tırnaklı yazıların pek çok çeşidinde belirgin olarak vardır. Bu sebeple de bu tür yazı karakteri yan yana geldiklerinde kalın ince zıtlığının verdiği görüntü ayrımlarıyla okunma rahatlığı sağlarlar ve yine bu sebeple çoğunlukla uzun metin dizgilerinde kullanılırlar. Şekil 1. Yatay, dikey ve diyagonal kalınlık faklı örnekleri 2. Dairesel Ve Eliptik Birleşimlerin Kritiği Harf formlarının dik kısımlarında uygulanan farklı kalınlık kuralına benzer uygulamalar, dairesel ve eliptik formdaki harflerde de vardır. Ana prensip olarak, iki dairesel hareketin veya bir düz bir dairesel hareketin birleştiği noktalarda gerekli inceltmeler yapılır. Ayrıca O, C, G, U gibi üst ve alt sınır noktaları dairesel dönüşümlü olan harflerin bu uç noktalarında belli bir kısım inceltilir. Bu girişim düz antik yazılarda ise incelik ve kalınlık farklılıkları bu noktalarda daha 2

3 belirgindir. Üst ve alt sınır noktalarında dairesel olarak gelişen S, O, C, U, J, G gibi harflerin yükseklikleri dik harf yüksekliğinden fazladır. Bu girişim optik bir dengeye dayanır. Dairesel bir harfin yüksekliği dik harfin yüksekliği ile aynı olursa, dik harfin yanına gelen dairesel harf kısaymış imajını verir. Bu durum optik bir göz aldanmasıdır. Bunu gidermek için bu tür harflerin üst alt sınırları, sınır çizgisinin dışına taşırılır. Gerek majiskül gerekse miniskül harflerde bu tür optik ayarlamalar yapılır. Şekil 2. Harf formlarında incelik farkları ve dairesel formların taşırılması 3. Fonetik Sağlayan Noktalama Ve İşaretlerin Kuralı Özellikle dilimizde fonetik açıdan önemli olan noktalama ve yumuşatma işaretleri harf formlarının üstünde veya yanında bulunabilen ek formlardır. Bu sonradan yazı formlarına giren ilavelerin esas harfin estetiğini bozmaması gerekir. I, Ü, Ö gibi tek veya çift nokta işaretli harflerde kural olarak; tek noktalı i de eğer nokta dairesel ise noktayı meydana getiren dairenin çapı harfin et kalınlığı ölçüsünden bir miktar büyük çizimlenir. (Örneğin; harf et kalınlığı 10 mm. ise noktanın çapı 11 mm.) Genellikle antik düz veya serifli yazılarda noktalar dairesel veya eliptik formdadır. Düz ve bitişli köşeli olan yazılarda noktalarda kare olabilir. (Helvetica karakterinde olduğu gibi) Bu duruma ise nokta yazı et kalınlığı ile aynı olmalıdır. Ö ve Ü harflerinde ise iki nokta yan yana geldiğinden siyah leke etkisinin azalması için tek nokta kalınlığından daha küçük noktalar olması gereklidir. Ayrıca noktalara harfin yan sınırlarından içe doğru kaydırılarak optik denge sağlanır. Virgül, noktalı virgül, iki nokta v.b. noktalama işaretlerinde ana kural olarak i harfi noktasından daha küçüktür; zira nokta görümü yalnız olmayıp ayrıca ek bir uzantıya sahiptir veya iki noktada olduğu gibi tek noktaya göre siyah alan oluşumu daha fazladır. 4. Büyük (Majiskül) Ve Küçük (Miniskül) Harflerde Oran Büyük (majiskül) ve küçük (miniskül) harflerde genel olarak gözün alıştığı benimsenmiş bir kural vardır. Buna göre; küçük harfin ana beden yüksekliği, büyük harf yüksekliğinin ortalama 2/3 si kadardır. Bu harf yüksekliği normal bir dik harfin kabul edilir. (Örneğin 1 veya E harfi). Burada İ nin noktası veya Ş nin alt noktası yüksekliğe dahil edilmez. Küçük harflerin ise (ı, a, u, z, v gibi) uzantısız olanların yüksekliği kabul edilir. b, d, y, g gibi harflerin üst ve alt uzantıları bu orana dahil edilmez. Bazı özel yazılarda ve el yazılarında değişik oranlarda büyük küçük harf uygulaması vardır. 3

4 Şekil 3. Majiskül miniskül harf yüksekliklerinde oran 5. Üst ve Alt Boşluklar Alfabedeki B, E, F, H, S, Y, K harfleri alt ve üst boşlukları bırakan iki bölümden oluşmaktadır. Genel kural (optik) olarak bir form tam eşit iki parçaya bölünürse, üstte kalan parça alt parçadan daha büyükmüş gibi bir göz aldanmasına sebep olur. Bu durum harf formlarında da kendini belli eder. Bu itibarla alt ve üst boşluklarla meydana gelen harflerin alt boşlukları üst boşluklarından mutlak büyük olarak çizimlenir. Örneğin; H harfinin orta yatay çizgisi yatay orta eksenini az da olsa üstünde bir noktaya getirilir. Böylece alt kısmında meydana gelen boşluk üst boşluktan daha büyük olarak görüntülenmiştir. Majiskül A harfinde ise durum biraz daha kritiktir. Çünkü üstteki boşluk üçgen formda, alttaki boşluk ise eşit kenar bir dörtgen formdadır. Bu duruma çözüm için, üçgen boşluk lehinde bir alan artımı söz konusudur. Bu denge de, harfin orta yatay çizgisini orta eksenden daha aşağıya kaydırarak çözümlenir. Bu dengeleme yapılmazsa, alışılmışın dışında ve göze hoş gelmeyen bir A harfi meydana gelir. Majiskül ve miniskül harflerde benzeri durumlarda aynı müdahale gerekir. C. HARF YAPISINDA DEĞİŞİKLİKLER(MODİFİCATİON) Masa üstü yayıncılık sistemi; dizgi yapılacak satıra yazıyı sığdırmak amacıyla veya özgün bir yazı sitili oluşturmak için, var olan yazı karakterleri üzerinde değişiklikler yapma imkanı sağlamaktadır. Bu işleme değiştirme (modification) denilmektedir. Bir satırdaki harfleri sıkıştırarak dar-uzun harfler oluşturulabilir. Bu değiştirme işlemine condanset denilmektedir. Bu işlemin sonucunda bir satıra sığan harflerin sayısının artması ile birlikte normal beyaz (light) konuma gelmiş olur. 4

5 Şekil 4. Normal ve Daralmış(condanset) Bir satırdaki harfleri genişleterek(expandet) basık-kısa harfler oluşturulur. Bu işlemin sonucunda da bir satırdaki harf sayısı azalması ile birlikte siyah(bolt) konuma gelmiş olur. Daraltma veya basıklaştırma tek harf olarak vektörel işlemler yardımı ile de gerçekleştirilebilir. Vektörel değiştirme işlemi harflere yeni bir sitil kazandırır. Özellikle reklam afiş çalışmalarında büyük puntolu başlık ve reklam materyallerinde kullanılır. Ayrıca harf değişiklikleri, kurumsal kimlik çalışmalarında, amblem-logo tasarımında özgün bir harf formu elde etmek için tercih edilmektedir. Yazı ve harf değişiklik (modification) işleminde uygulanan bir diğer yöntemde düz (Romen) yazı türlerinin belirli açı oranlarında eğimli hale getirilerek farklı italik benzeri yazı formu elde edilir. Eğimleştirme işleminde 80 derece üzerinde eğim verilmesi okumayı güçleştirdiği gibi estetik açıdan da sorunlu bir görüntü oluşmasına neden olur. Eğikleştirme işleminde tırnaklı (serifli) yazıların seçilmesi daha uygundur. Harf değişikliği (modification); Harflerin et kalınlığı ve eğiminin dışında anatomik yapısında değişiklikler yapılmasını da kapsamaktadır. Günümüzün çok sayıda yazı görsel çeşitliliğinde özgün başlık veya amblem-logo oluşturmak çok kolay olmamaktadır. Masaüstü yayıncılık sisteminin de sağladığı imkanlarla harflerin anatomik formlarında, okuma ve algılamayı çok zorlamayacak değişiklikler yapılarak yeni harf logo veya yazı elde etmek mümkün olmaktadır. D. OKUNABİLİRLİK Okunabilirlik, yazı karakterlerinde, sözcüklerde, kitap sayfalarında afişlerde, işaret levhalarında ve daha birçok formlarda aranılan kaliteyi ifade etmek için kullanılan bir deyimdir. Dizgi, sayfa tasarımı, espas gibi unsurların yani sayfanın tümü ile sağlanan göreli kolaylıktır. Bir şeyin okunabilir olduğunu söylediğimizde demek istediğimiz, kendi düşünce ya da deneyimlerimize dayanarak, okuyacağını düşündüğümüz insanların, göreceklerini varsaydığımız koşullar altında onu okuyabileceklerdir. Tasarımcı bir şeyi okunaklı hale getirmek için "neyin" okunacağını, "niçin" okunacağını, "kim" tarafından, "ne zaman" ve "nerede" okunacağını bilmek durumundadır. "Nerede" sorusu insanın okuması için belli bir ışık kaynağı gerektiği düşünülürse, ışığın yeterliliğini ve kalitesini de içermektedir. Işığın göze ve okunacak materyale ulaşma yolu, bu materyalden yansıması, okuma açısı ve uzaklığı tasarımcının çalışmalarını etkileyecek faktörlerdir. Okunabilirlik, kitap tasarımında, dergilerde, gazetelerde otoban veya caddelerde kullanılan işaret levhalarında, neon ışıklarında, filmlerde okunacak harfler aynı olsa bile farklı tekniklerle sağlanmak durumundadır. Bu nedenle bir şeyin okunabilirliğini değerlendirmek için amacının bilinmesi şarttır. Aynı puntodaki farklı yazı karakterleri yan yana koyulduklarında farklı puntodaymış gibi algılanabilir. Bunun nedeni harfin x-yüksekliğinin karakterlere göre değişiklik göstermesidir. İlginç bir karşılaştırma da, Univers 55 ile Baskerville arasındaki ilişkidir. Minüskül (Minuscule)lerin alt ve üst uzantıları kısa olan Univers 55(in x-yüksekliği çok fazladır. Daha az x-yüksekliği ile uzun alt ve üst uzantılara sahip olan aynı puntodaki Baskerville den çok daha büyük algılanır. 12 puntodan büyük yazılmış metinler sözcük gruplarının anlamını algılarken satır üzerinde fazla duraklama 5

6 gerektirerek okumayı rahatsız ve verimsiz hale getirebilir. Harfler 9 puntodan ufak olduğunda ise harflerin iç boşlukları bozulacağından okunabilirlik kaybedilir. Okunaklılık, tasarımcıların genellikle ihmal ettikleri bir olgudur. Tipografik mesaj iletimi, yazıları okunur kılan niteliklerin bir araya gelmesiyle sağlanır. Okuyucu; yazılı bilgiyi en az çaba ve zorlukla algılayabilmelidir. Tipografik karakterlerin okunaklılığı, üç niteliğe bağlıdır: 1. Kontrast, 2. Yalınlık, 3. Oran. Okunabilir tipografi, bilgi iletişiminin nesnel aracıdır. Okunması istenilen fakat zor okunan bir metnin tasarımı ürün ne kadar akıllıca veya çekici görünürse görünsün kötü yapılmıştır. Fakat tasarımcılar bazen ifade amaçlarıyla geleneksel okunaklılık kriterlerine uymazlar. Tasarımcılar içten gelen merakları ile formlarla oynayarak, onlara yeni anlamlar vererek ve tipografik iletişim standartlarını değiştirerek tipografiye deneyler yapmışlardır. Yenilikçi tipografi her zaman yeni sorular ortaya atar, eski kurallara meydan okur. Okunabilirlik ve işlevsellik gibi kavramları yeniden tanımlar. Okunabilirliğin sıkıcılık anlamına gelmesi gerekmez, aksine tasarım daha çekici, daha heyecan verici, daha yaratıcı bir ton, renk ve mekan duygusuna sahip olacak ve daha okunaklı hale gelecektir. Tasarımın mesajı övdüğü bir başlık yazısı, çoğunlukla ilgiyi çekmek için kullanılır. Bunu kalın kaba, ya da süslü, narin, akıcı yazılarla yapmak mümkündür. Ancak Yazının kullanımı, işlevi ne olursa olsun, diğer tasarım unsurları ile bütünlük halinde olmalı ve bir arada geliştirilmelidir. Yazı ölçüsünün, satır uzunluğunun ve satırlar arası espasların ilişkisini anlamak, mekansal uyum ve okunaklılık açısından çok önemlidir. Bu değişkenler muntazam olarak ele alındıkları zaman, kötü tasarlanmış harf formlarının bile okunaklılığını arttırır, okunaklı sayılan formların ise okunaklılığını daha da fazlalaştırır. Hangi yazı ölçüsünün kullanılması gerektiği, satırların ne uzunlukta olacağı veya satırların arasına ne kadar boşluk konacağı hakkında kesin kurallar koymak zordur. Bütün bu kararlar mukayeseli yargılara dayanır. 1. ALGILANABİLİRLİK Algılanabilirlik, bir harfin veya kelimenin doğru tanınabilirlik hızıdır. Dolayısıyla yazı karakterlerini oluşturan harf formlarının yapısı ile ilgilidir. Bir harf formunun asıl amacı kavranabilir bir anlamı zihne nakletmektir. Bu nedenle harf formlarının her biri, alfabe içerisinde ayırt edilebilecek netlikte tasarlanmalıdır. En kolay algılanabilir harf formları kontrast, sadelik ve orantı niteliklerine sahiptir. Garamond, Baskerville ve Bodoni gibi yazı karakterlerinin günümüzde de ilk tasarlandıkları zamandaki kadar işlevselliklerini sürdürmeleri bu üç niteliğe sahip olmalarındandır. 6

7 Şekil 5. Yazıyı algılamada renk türü önem taşımaktadır HARFLERİN BELİRLEYİCİ ÖZELLİKLERİNİN AYIRT EDİLMESİ Latin alfabesi her biri yüzyıllardır evrim geçiren yirmi altı harften oluşmuştur. Bu evrim aşamalar halinde gerçekleşmiştir. Harf formlarının bireysel şekillerinin değişim geçirmesi tesadüfi değildir. Alfabe geliştikçe, içindeki tüm harfleri bir dil içerisinde uyum içinde çalıştıkları halde birbirlerinden farklı oldukları esnek işaretler sistemi haline gelmiştir. Harflerin tasarımındaki sayısız ölçü, orantı, yoğunluk ve süsleme çeşitlemelerine rağmen, her harf formunun temel yapısının aynı kalması gerekir. Şekil 6. Majiskül A Harfinin farklı form örnekleri Majüskül (majuscule) A her zaman tepede birleşen iki yatık çizgi ve onların orta kısımlarını bağlayan yatay bir çizgiden oluşur. Bir fontu oluşturan harfler arasında, kolaylıkla ayırt edilebilmelerini sağlayan yeterli kontrast bulunmalıdır. Alfabeye daha yakından bakıldığı zaman, harfleri ayrıştıran birçok özellik ortaya çıkar. Harflerin tanınmasından harflerin üst yarıları, alt yarılarına kıyasla daha fazla görsel ipucu verir. Aynı şekilde harflerin sağ yarıları, sol yarılarına göre daha kolay tanınır. 7

8 Şekil 7. Yazı stillerindeki farklı örnekler Alfabe içinde, sözcüğün tanınmasına yardımcı olan baskın harfler, alt ve üst uzantıları olan harflerdir. Araştırmacılar testler yoluyla alfabedeki her harfin algılanabilirliği konusunda bilgiler ortaya koymuşlardır. A, e, i, o, u gibi en sık kullanılan sesli harfler, en zor algılanan harfler arasındadır, c, g, s, x ise okurken kolaylıkla gözden kaçabilir harflerdir, f, i, j, l, t sık sık karışıklığa neden olan ve birbirleriyle karıştırılabilen diğer harflerdir. Ayrıca gözün f'yi t olarak, t'yi j olarak algılaması da mümkündür. Serifli (Roman) ve Serifsiz (Sans Serif) Serifli (roman) ve serifsiz (sans serif) yazı karakterlerinin algılanabilirliği konusu çerçevesinde birçok tartışma yapılmıştır. Bazı görüşlere göre serifsiz karakterler yapısal olarak serifli (roman) karakterlerden daha zor algılanır. Serifli yazı karakterlerini dikkatle gözlemlediğimizde serif lerin üç ana fonksiyonu olduğu ortaya çıkar. 1. Serifler harflerin belli aralıklarla sıralanmasına yardımcı olurlar. 2. Sözcüğü oluşturan harflerin bütünlüğüne yardımcı olurlar. Bu önemlidir, çünkü insanlar yalnızca harfleri değil sözcük ve sözcük gruplarını algılar ve okurlar. 3. Harflerin, özellikle kelimeleri algılamamıza alt kısımlarından daha çok yardımcı olan üst yarılarını farklılaştırır. Serifsiz harflerin formları serifli harflere kıyasla birbirlerine daha çok benzerlik gösterir. Şüphesiz tüm bunlar, serifsiz harfler kullanılan her materyalin, her zaman veya zorunlu olarak serifli harfler kullanıldığı halinden daha zor algılanabileceği anlamına gelmez. Seriflerin yokluğunun sonuçlarından biri de sayfaya bir tekdüzelik, renksizlik, sıradanlığı getirerek, monoton görünüşlü ve bu yüzden çekici olmayan bir görüntü yaratmasıdır. Tabii buna karşı alınabilecek bazı önlemler vardır: Sütunlar arasında kullanılan başlıklar, paragraf ayrımı ve resimlemeler gibi yardımcı unsurlar serifsiz bir metnin katı görüntüsünü değiştirir. İyi kullanılan serifsiz yazı, kötü kullanılan roman yazıdan daha okunabilirdir. Ayrıca tasarımcını, özel estetik nedenlerle bu karakteri diğerine tercih edeceği durumlar da vardır. İtalik (İtalic) harfler sürekli metin içerisinde kullanılan italik (italic) harflerin birbirlerinden ayrılmalarının zor olmasından dolayı roman (dik) harflerden daha zor algılanır. Aynı zamanda alışık olmadığımız bir karakterdir. Elektronik yöntemlerle tasarlanan karakterlerde italik, ayrıca tasarlanmış karakterlerden çok yazının eğilmiş çeşitlemesidir. Bu eğim bazı durumlarda okunaklılığı azaltır. 8

9 Darlaştırılmış (Condensed) ve genişletilmiş (Expanded) harfler darlaştırılmış (Condensed) harflerin en büyük sorunu; metin içerisinde harflerin birleşmesi ya da öyle görünmesi olasılığıdır. Genişletilmiş (Expanded) harfler ise her bakışta okunan sözcük sayısını azaltacağından okumayı yavaşlatacaktır. Yazı Ölçüsü Büyük puntodaki yazı, okuyucuyu, yazıyı bir bütün olarak değil, parçalar halinde algılamaya zorlarken, küçük punto yazı da, sözcüğün tanınmasında etkili olan karşı formları bozarak görünebilirliğini azaltır. Okunabilirlik araştırmaları normal okuma uzaklığında metin yazısının en okunaklı ölçüsünün 9-12 punto arasında değiştiğini ortaya çıkarmıştır. Bu fark harfin x yüksekliğinin yazı karakterleri arasında büyük çeşitlilik göstermesinden kaynaklanmaktadır. Aynı puntodaki farklı yazı karakterleri yanyana koyulduklarında farklı puntodaymış gibi algılanabilir. Bunun nedeni harfin x-yüksekliğinin karakterlere göre değişiklik göstermesidir. İlginç bir karşılaştırma da, Univers 55 ile Baskerville arasındaki ilişkidir. Minüskül (Minuscule)lerin alt ve üst uzantıları kısa olan Univers 55(in x-yüksekliği çok fazladır. Daha az x yüksekliği ile uzun alt ve üst uzantılara sahip olan aynı puntodaki Baskerville'den çok daha büyük algılanır. 12 puntodan büyük yazılmış metinler sözcük gruplarının anlamını algılarken satır üzerinde fazla duraklama gerektirerek okumayı rahatsız ve verimsiz hale getirebilir. Harfler 9 puntodan ufak olduğunda ise harflerin iç boşlukları bozulacağından okunabilirlik kaybedilir. Şekil 8. Harfin kademeli büyüme oranları 3. Harf ve Zemin Okunaklılık testleri, beyaz kağıt üzerine yazılmış siyah yazının en iyi okunabilirlik özelliklerine sahip olduğunu kanıtlamıştır. İnsanlar uzun bir metni okurken beyaz zemin üzerinde siyah yazıyı tercih ederler ve bu ilişkiyi görmeye alışıktırlar. Siyah bir zemin üzerine yazılmış beyaz bir metin görsel olarak güçlüdür. Fakat hatalı bir yazı karakteri kullanıldığında okunabilirlik ciddi bir biçimde zarar görür. Uzun metinler için siyah zemin üzerinde 14 puntonun altında ve ince serifli bir yazı karakteri kullanmak doğru değildir. Seriflerin içlerinin dolması çok kolay olduğundan, dizgi ve özellikle baskı merdanelerinin mürekkepleme kalitesi mümkün olduğu kadar mükemmele yakın olmalıdır. Özel bir tasarım zorunluluğunu yerine getirmek için siyah zemin içerisinde beyaz yazı gerekli olduğunda en başarılı yazı karakterleri Souvenir, Bookman, v.s gibi güçlü serifleri ve yatay vurgusu olanlardır. Bu karakterlerin, kalın ve ince çizgiler arasında daha az kontrasta, baskının kötü olmasından çok fazla etkilenmeyen güçlü seriflere sahip yapıları vardır. 9

10 Şekil 9. Harf zemin örnekleri Siyah zemin içerisindeki normal ve yarı kalın (semibold) serifsiz (sans serif) yazı karakterlerinin serifli (roman) karakterlerden daha basit ve sağlam yapıda olmaları yüzünden yüzeyleri daha kolay algılanır ve okunabilirlikleri daha fazladır. Uygun bir yazı puntosu ve ağırlığı (Light-ince, medium-normal, bold-kalın) seçildikten sonra, yazı ve zemin rengi için okunaklılık açısından rahatsız edici bir kayba neden olmayacak bir bileşim tespit edilebilir. Siyah, beyaz ve renk bileşimleri hem yazı hem zemin için sıklıkla kullanılır. Okunabilirliğin iyi bir şekilde sağlanabilmesi için, harf ve zemin arasındaki ton farkı en az 70 olmalıdır. Eğer zemin 100 ünite gücünde yansımaya sahipse, harfinki 30 üniteden fazla olmamalıdır. 4. Büyük Harf Minüskül'lerle (küçük harf) oluşturulan bir metin minüsküllerin alt ve üst uzantılarından dolayı majüskül'lerden (büyük harf) daha ayırımlı ve birbirlerinden farklı sözcük silüetleri oluşturur. Çeşitli harf formları, harfin alt ve üst uzantıları, tatmin edici bir kavrayışa yol açan zengin kontrastlar ortaya çıkarır. Majüskül'lerle yazılmış her sözcüğün kaba şekli dikdörtgen formdur. Tamamen majuskül'lerden oluşturulan bir metin düzgün sözcük dizisi meydana getirir; bu da okuyucuya sözcükleri tanınabilir kılan görsel ipuçları vermez. Majuskül'lerle oluşturulan aynı puntodaki metne kıyasla daha fazla yer kaplar. Bu nedenle aynı sayıdaki sözcüğün algılanması için gözün çok kere sabitlenmesi gerekir. Bu da okumayı yavaşlatır. Küçük harflerin büyük harflere oranla okunabilirliği daha fazladır. Büyük harfler bir veya iki kelimelik kısa başlıklar için kullanılabilir ya da gerçekten gerektiği durumlarda, mesela satır başlarında olduğu gibi durumlarda kullanılabilir. Diğer taraftan e-posta ya da sohbet kurallarında büyük harfler bağırma hissi yaratır. Bu yüzden büyük harflerin farklı amaçlar için kullanımı web tabanlı uygulamalarda açıklanan genel kurallar yüzünden engellenmelidir. Yukarıdaki paragrafın büyük harflerle yazılmış hali: KÜÇÜK HARFLERIN BÜYÜK HARFLERE ORANLA OKUNABILIRLIĞI DAHA FAZLADIR. BÜYÜK HARFLER BIR VEYA IKI KELIMELIK KISA BAŞLIKLAR IÇIN KULLANILABILIR YA DA GERÇEKTEN GEREKTIĞI DURUMLARDA, MESELA SATIR BAŞLARINDA OLDUĞU GIBI DURUMLARDA KULLANILABILIR. DIĞER TARAFTAN E-POSTA YA DA SOHBET KURALLARINDA BÜYÜK HARFLER BAĞIRMA HISSI YARATIR. BU YÜZDEN BÜYÜK HARFLERIN FARKLI AMAÇLAR IÇIN KULLANIMI 10

11 WEB TABANLI UYGULAMALARDA AÇIKLANAN GENEL KURALLAR YÜZÜNDEN ENGELLENMELIDIR. TİPOĞRAFİK TERCİHLERDE OKUNABİLİRLİK VE ESTETİK AÇISINDAN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN UNSURLAR 1. Doğru Yazı Stilinin Seçilmesi Doğru yazı stilinin seçiminde ilk basamak, mesajın içeriğini, söylenmesi gerekeni, kısaca ve açıkça söyleyen sözcükler, düzenli kelime grupları ve kesinlikle okunabilir büyüklükte kelimelere bölmektir. Kısa kelime grupları (manşetler, başlıklar, alt başlıklar) olayın önemini belirtmek için büyük yazılarla dizilmelidir. Bu yazılar, sözcüklerin büyüklükleri açışından diğer yazılar ve metin yazıları ile karşılaştırıldıklarında display (teşhir, gösteri) olarak adlandırılırlar. Genel olarak, okunan şeylerde uygun harf büyüklüğünün 8 punto ya da 9 puntodan 12 puntoya kadar veya 14 punto olduğu kabul edilir. 14 puntodan daha büyük yazılar display yazıdır. Bir mesaj için en etkili yazı tasarımının seçiminde ikinci adım metni okumaktır. Bu ne tür bir mesajdır? Metnin konu türüne ve basılacağı ürüne göre seçim yapılması gerekir. Uygunsuz bir yazı dizaynı bütün mesajı sabote edebilir. Roman harflerle ilgili tartışmanın iki yönü vardır. Birincisi, Roman harflerini kullanırız çünkü okuduğumuz kitapların, dergilerin, gazetelerin pek çoğu Roman harfleriyle dizilmektedir ve hep öyle dizilmişlerdir. ikincisi, Roman harflerinin kalın ve ince strokları ve harflerin yuvarlanmış şekilleri göz yorgunluğunu aza indirirken okumayı da daha keyifli bir hale getirirler. Çalışmalar Roman harflerinin daha çok tutulduğu nu göstermektedir. Eldeki veriler sonuçsuz olmasına rağmen, psikolog Miles A. Tinkere göre okuyucular, okuma hızında, yorgunlukta ve diğer konularda her hangi bir gerçek farklılık olmamasına karşın Roman karakterlerini seçmektedirler. Tinker'in işaret ettiği başka bir nokta da okuyucuların genellikle koyu yazıları tercih ettiğidir. Metinler için Sans Serifler de uygun yazılardır. Metinlerde, bold Sans Seriflerle dizilmiş yazıların (ortada) light Sans Seriflerden (yukarıda) daha güçlü bir okunabilirliğe sahip olduğu kabul edilmiştir (10). Romanlar ise metin yazılarında pek çok okuyucu tarafından tercih edilen yazı stilleridir. 2. Uygun Yazı Ölçüsünün Seçimi Şimdiye kadar mesajımız için bir yazı stili seçtik, yazı sütun ya da bloklarının kullanılan yazının minüskül alfabesinin 1.5 katı genişlikte olacağını tespit ettik metnin satırları arasında kalan boşluğun 2 punto olması gerektiğine işaret ettik ve basılı alanı sayfanın % 50'si olacak şekilde dizayn ettik. Şimdi, hangi ölçüde bir yazı seçmeliyiz? Eğer yazı çok küçük olursa bu okumayı zorlaştıracaktır. Eğer metin yazısı çok büyükse, sayfa üzerine tüm yazıyı sığdıramayabiliriz. Eğer başlık ve display satırlar için seçilen yazılar çok büyükse, onlar bütün sayfaya egemen olacak ve sayfa bir satış ilanına benzeyecektir. Eğer yazılar çok küçük ve okunması zor ise, istenen vurguyu sağlamayacaktır ve mesajımızı okumalarını istediğimiz insanların dikkatlerini çekemeyecektir. Mümkün olan en iyi basılı parçayı üretmede en iyi ve en etkili yolun ortaya çıkması, hangi ölçüde yazının kullanılacağı kararında da olduğu gibi diğer faktörlere bağlıdır. Bunlar yazının tasarımı, satır genişliği, espas ölçüsü ve hedef kitlenin gerektirdiği yazı gibi kararları içerir. Yazı ölçüsüyle ilgili kararlar da yalnız başına düşünülmeyip diğer okunabilirlik faktörleriyle birlikte ele alınmalıdır. Bununla beraber üzerinde durulmaya değer bazı genel kurallar vardır. Yazının çok küçük olmasının okumayı zorlaştıracağını, okuyucuyu sıkacağını ve büyük bir olasılıkla okuyucunun 11

12 bu yazıları okumaya çalışmak yerine atlamayı tercih edeceğini söylemiştik. Diğer taraftan, okunan materyalin çok büyük yazılarla dizilmiş olması okumak için gereken süreyi uzatır. Büyük punto ile dizilmiş yazı, daha geniş bir alan kaplar ve bu basitçe uğraşılacak daha fazla zaman demektir. Özetle, metin yazılarındaki okunabilirlik yazının punto ölçüsünün artmasıyla birlikte artar, fakat rahat okunurluk için 12 punto maksimum ölçüdür. Her zaman olduğu gibi burada da kesinleşmiş kurallar yoktur. Bununla birlikte bulunmuş genel bir yöntem içinde, gazeteler, dergiler ve kitaplarda yazı için en okunabilir ölçü, 9 ile 12 punto arasındadır. Okunan materyalde yazının daha küçük ve daha büyük ölçüde dizilmiş olması okumayı daha zor hale getirir. Araştırmacılar tarafından yapılan yıllar süren ve bazıları 1800'lere kadar uzanan araştırmalar, metinler için 11 puntoluk yazının en okunabilir ölçü olduğunu göstermiştir Bununla birlikte, daha büyük yazı seçimini gerektiren durumlarda vardır. Dişi, yani siyah zemin üzerindeki beyaz harflerin daha kolay okunabilmesi daha büyük puntodaki yazıları gerektirir. Çocuklar ve yaşlı insanlar, daha büyük yazı ölçülerini okumak için daha kolay ve daha memnuniyet verici bulurlar. Bu nedenle yazı ölçüsü seçilirken hedef okuyucu da akıldan çıkarılmamalıdır. Yazı ölçüsü açıkça belirlendiğinde, yazı stili de belirlenmiş olmalıdır. Dekoratif ve çok amaçlı karakterlerin çoğu, Scripts and Cursives yazı türündeki kıvrımı! karakterler daha büyük puntolarla yazılmayı gerektirir. Alışılmadık harf formları okumayı ve anlamayı daha zor hale getirirler. Daha büyük ölçülerde bütün bu problemlerin üstesinden gelmede yardımcı olurlar. Condensed yazılar, kısa mesajların dışında, kolay okunabilir düzenli satırlardan daha büyük ölçüde dizilmelidirler. Bazen olabildiğince çok malzemeyi mevcut alanın içine doldurmanın cazibesi dayanılmazdır. Daha küçük yazılara yönelmek de dayanılmaz bir istek uyandırabilir. 10 Punto ile dizilmiş yazılar 12 punto ile dizilmiş yazılara göre % 25 daha az bir alan kaplayacaktır. Burada çekici olan açıkçası ekonominin sağladığı avantajdır. Bununla birlikte asıl hatırlanması gereken amaç, mesajın okunabilmesini ve anlaşılabilmesini sağlamaktır. Eğer 12 puntoluk yazı mesajın okunup anlaşılabilmesini kolay hale getirecekse bu ölçü kullanılmalıdır. Eğer ekonomi önemliyse, metin, yazı puntosunu küçültmek yerine okunabilirliği koruyacak şekilde daha sıkışık olarak dizilebilir. Fakat karakterlerinin karıştırılması gereken zamanlar da vardır. Belki belirli bir vurgu ya da zıtlık arzulanır ve seçilen yazı ailesinde bold ya da italik karakter mevcut olmayabilir. Ya da ihtiyaç duyulan kontrastı yaratmak için karakter değişikliğine karar vermiş olabiliriz. Yazı aileleri karıştırıldığında karıştırılan ailelerin aynı soydan olup olmadıklarına dikkat edilmelidir. Örneğin Caslan ve Garamond harflerinin soya ait temel yapıları, harfi oluşturan temel çizgilerin (stroke) sınırlı çeşitlemeleri, kıvrımlar içindeki ince noktalardaki narin diyagonal eğimler ve genel olarak yuvarlanmış seriflerle aynıdır. Bununla beraber her biri bu temel karakteristikleri farklı olarak ortaya koyarlar. Eğer bu benzer fakat farklı yazılar birlikte kullanılmışsa bunun sonucu karışıklık olabilir. Yazı karakterleri karıştırıldığında, kontrast bazı anlamları birbirinden ayırmak için kullanılır. Kullanılan karakterlerden birisi başlıklara uygulanırken diğeriyle metin bölümleri azılabilir. Ya da birisi bold veya italik olarak kullanılırken diğeri normal formda kullanılabilir. İki uyumlu olmayan yazı karakteri beraber kullanıldığında, bunlardan birisi küçük puntoda dizilmelidir. 3. Yazı boyutlarının en uygun ölçülerde belirlenmesi Bir yayında sütunlar hangi genişlikte olmalıdır? Eğer elimizde bir reklam layoutunda kullanmak istediğimiz metin varsa bu yazının genişliği ne olmalıdır? Güzel görünecek şekilde keyfi 12

13 olarak bir genişlik seçebilir miyiz yoksa kullanacağımız büyüklük bir farklılık yaratır mı? Tabi ki yaratır. Eğer yazı sütunları çok geniş olursa okuma yavaş ve güç olacaktır. Okuyucular kolayca yorulacaklardır ve mesaj içerisinde gözleri bir satırdan sonrakine atlarken yerlerini kaybedebileceklerdir. Sonuçta hayal kırıklığın uğrayacak ve okumayı bırakacaklardır. Diğer şekilde, eğer yazı çok dar sütunlar üzerine dizilirse, soldan sağa ve tekrar sola ters yöndeki göz hareketleri sonucu okuma yavaşlayacak ve yorucu bir hal almaya başlayacaktır. Üstelik, yazının çok dar bir alana dizilmesi kelimeler arasındaki espasların çirkin görünümüne sebep olacaktır. Şekil 10'da 8 puntoluk harflerden oluşan bir yazının üç farklı ölçü üzerine dizilmesi örneklenmiştir. Şekil 10. Satır uzunluğu örnekleri Yazıyı uygun ölçü üzerinde dizmek kolaydır ve uygulanan bir kaç pratik yöntemi vardır. Uygun ölçü ya da hat genişliği elbette ki seçilen yazı ölçüsüyle belirlenecektir. Küçük yazı ölçüsü için yani 6 ya da 8 punto için dar sütunlar uygundur. Fakat daha büyük yazılar daha geniş sütunları gerektirir. Bazı tipograf1ar optimum sıra uzunluğu (sütun genişliği) için bir teori geliştirmişlerdir. Bu genişlik için uygun görülen ölçü en ideal okuma kolaylığı sağlayan uzunluktur. Her hangi bir harf karakteri için optimum satır uzunluğunu kolay bir yolla bulabiliriz: Seçtiğiniz puntodaki yazı karakterinin miniskül harflerini a dan z ye kadar dizip elde ettiğimiz uzunluğun yarısı kadarını daha eklersek optimum satır uzunluğunu bulmuş oluruz. Örneğin, seçilen karakterde alfabenin uzunluğu 18 pica ise optimum sütun genişliği 27 pica olacaktır. abcçdefghıijklmnoöprsştuüvyszabcdefghijklm (ideal satır genişliği: dizilmiş miniskül alfabenin 1.5 katı) Şekil 11. İdeal satır uzunluğu Bu teoriyi kullanan tipograflar minimum satır genişliğinin bir alfabenin küçük harfleri dizildiğinde tutacağı uzunluk kadar, maksimum satır uzunluğununsa iki alfabe uzunluğunu 13

14 geçmemesi gerektiğini savunurlar. Yaklaşık olarak aynı sonucu veren diğer bir pratik yöntem kullanılan yazının punto ölçüsünün iki katı kadar pica uzunluğunda bir satır genişliği seçmektir. Örneğin, 18 puntoluk yazı ideal olarak 36 pica genişlikte dizilmeli, 6 puntoluk yazının satır uzunluğu 12 picayı geçmemelidir. Örnekte 12 puntoluk Square Serif yazının dizilebileceği minimum ve maksimum satır genişlikleri gösterilmiştir. abcçdefghıijklmnoöprsştuüvwxyz (minumum genişlik) abcçdefghıijklmnoöprsştuüvwxyz abcçdefghıijklmnoöprsştuüvwxyz (maksimum genişlik) Şekil 12. İdeal pica ölçüsüne göre satır uzunluğu Hatırlanması gereken şey, daha küçük ölçüdeki yazıların daha dar sütunlara dizileceğidir. Yazı büyüklüğü arttıkça satır genişliği de arttırılmalıdır fakat satır uzunluğu hiç bir zaman küçük harfle dizilmiş alfabenin iki katı uzunluğu geçmemelidir. Yazının uygun olmayan ölçüde dizilmesi bir basıl, iletişimin çekiciliğinden yoksun olabilir. Fakat daha önemlisi, bunun memnuniyet verici ve kolay bir okuma için bir kayıp olduğudur. Satır uzunluklarının, özellikle metin yazılarının uzun olduğu kitap, dergi gibi yayınlarda uygun ölçüde tutulması yararlıdır. Bu okumayı kolaylaştıracak ve çabuklaştıracaktır. Metin kısmının az olduğu durumlarda bu kural göz ardı edilebilir. Grafik tasarımcının hedefine ulaşabilmesi için mutlaka var olan kuralları izlemesi gerekli değildir. Amaca ulaşmanın çeşitli yolları vardır. Tasarımcının görevi her zaman daha önce kullanılmış yollardan gitmek değildir. Gerektiğinde inisiyatif alarak yeni, denenmemiş yollar açmaktır. 4. Espasların Düzenlenmesi Kelime ve satır aralarının çok açık olması mesajı itici ve okunması güç bir hale sokar. Espasın az olması da kelimeler ve satırların sıkışmasına ve yine okumanın bir problem haline gelmesine neden olur. Pek çok insan mesajın içeriğine bakmadan, yazıların çok sıkışık olmasından dolayı mesajı atlayabilir ya da bilgiyi elde edebilmek için kötü espaslamanın neden olduğu rahatsız edici düzenlemeye tahammül etmek zorunda kalırlar. Açık boşluklar, yazı kümelerine bakıldığında kelimelerin arasındaki boşluklar ve satırların arasındaki boşlukları kapsar. Çok yakın olarak dizilip birbirlerine sıkıştırılmış kelimeler okumada güçlük yaratırlar. Geniş aralıklar bırakılarak dizilmiş kelimeler de çirkin boşlukları arttırırlar ve bası!, yazı bloğun u görünümü hoş olmayan bir pozisyona sokarlar. Küçük puntoda dizilen yazılarda kelime arası espasların az olması okuma güçlüğüne neden olur. Dar harflerin oluşturduğu yazılar kelime aralarında daha az espas gerektirirken geniş harflerin kullanıldığı durumlarda kelime araları da daha açık olmalıdır,"'x yüksekliği küçük olan harfler az, geniş x yüksekliğine sahip harfler daha fazla espas gerektirir. Satırların birbirlerine çok yakın olmaları da problemlere yol açar. Okuyucu yeni satırın nerede başladığını ayırt edebilmelidir. Satırlar birbirlerinin içine geçmişçesine bitişik olurlarsa okuyucu okuduğu satırı tekrar okumak zorunda kalır. Satır aralıklarının çok fazla olduğu durumlarda da bir satırdan diğerine daha uzun sürede geçen göz hareketleri zaman kaybına neden 14

15 olur. Bu durumda bir yazıda satırlar arasında hangi genişlikte bir boşluk kullanılacağına karar verme ihtiyacı duyarız. Okunabilirlik için espasın iki yönü vardır: Kelimeler arasındaki espas ve satırlar arasındaki espas. Şekil 13'te üstteki metin bloğu, kelimeler arasındaki uygunsuz espası gösterir. Kelimeler birbirlerinden çok ayrı olduğundan, metnin bütünlüğü bozulmuş, kelimeler birbirinden kopmuş, üstelik kötü bir görünüm oluşturulmuştur. Bu kadarla da kalmaz, böyle bir espaslama, okumayı da zorlaştırır. Diğer örnekler, satırlar arasındaki espasın çeşitli miktarlarının etkilerini gösterir Okunacak şeyler için satır aralarında 2 punto espas standart olarak kabul edilmiştir. Bununla birlikte bunun böyle olması için gerçek bir sebep yoktur Şekil 13. Farklı satır arası espas uygulamaları Satırlar arasında oluşturulacak espas bir kaç noktaya dayanır. Bunlardan biri, kullanılmakta olan yazının ölçüsüdür. Diğeri yazıyı oluşturan harfin fiziki olarak büyüklüğüne bakmaksızın yazının dizaynıdır. Yine burada da ideal konumu saptayacak ispatlanmış bilimsel bir veri yoktur. Bununla birlikte deneyler ve pratik bazı ip uçları vermiştir. Genel bir yöntemle, daha uzun yazı satırı, daha fazla espası gerektirir. Örneğin, 12 pica genişliğinde bir satır için 8 puntoluk harfler seçilir ve satır aralarında 1 puntoluk boşluklar bırakarak dizelim. Eğer satır genişliğini 18 picaya çıkarırsak, mesajın kolay okunabilirliği için, satırlar arasındaki boşlukların da yaklaşık 2 puntoya kadar arttırılması gerekir. Bu genel öneri dahilinde, bir alt başlıkta satır genişliği arttırıldığında, satırlar arasındaki açıklık da arttırılmalıdır. Daha büyük yazılar satırlar arasında daha fazla boşluk olmasını gerektirir. Alt bölüm yazılarında satır arası genişliğinin 1 ya da 2 punto olması uygun iken, display yazıya gelindiğinde (14-36 punto arasındaki yazılar ve daha büyükleri)satırlar arasında daha fazla boşluk gerekir. Bununla birlikte asıl farkında olmamız gereken şey, satırlar arasında bırakılacak çok fazla boşluğun bir beyaz denizi üzerinde siyah adacıklar yaratacağıdır. Eğer bir başlıkta satırlar birbirlerinden çok fazla açıksa birlik bozulacaktır. Okuyucu yazının ne demek istediğini anlamaya çalışırken aklı 15

16 karışacak ya da zaman kaybıyla karşılaşacaktır. Kısacası satırların birbirlerine karışmaması için uygun olarak espaslanarak birbirlerinden ayrılmaları ve aynı zamanda bir bütün olarak görülebilmeleri için de bir arada tutulmaları gerekir. 16