LABORATUVAR GÜVENLİK KURALLARI VE GENEL PRENSİPLER. Serpil Demir

Transkript

1 LABORATUVAR GÜVENLİK KURALLARI VE GENEL PRENSİPLER Serpil Demir

2 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ Laboratuvarlar işyeri olarak tehlikeli mekanlardır. Bu yerlerde çalışanların, potansiyel tehlikeyi ve acil durumda ne yapacaklarını bilmeleri gerekmektedir. Laboratuvar ortamında çalışanların sağlık ve güvenliği için temel güvenlik kurallarına uyulması büyük önem taşımaktadır. Bu sebeple laboratuvarda çalışanların laboratuvar yapılacak uyarılara uyması gerekmektedir. sorumluları tarafından Laboratuvar güvenliği için; 1.Tehlikeleri fark etmek 2.Gerekli tedbirleri önceden almak Çok önemlidir.! Aşağıda belirtilen laboratuvar çalışma ilkelerine harfi harfine uymak hem analizi yapan kişi için, hem de laboratuvardaki diğer çalışanlar için çok önemlidir.

3 GÜVENLİ ÇALIŞMA Laboratuvarda çalışma kurallarının başında güvenli çalışma gelmektedir. Laboratuvarda alınacak güvenlik önlemlerinin en önemlileri; Tehlike kaynakları hakkında yeterli bilgiye sahip olunması, Herhangi bir nedenle tehlikeli bir durumla karşılaşıldığında yapılacak olan işlemlerin eksiksiz ve yanlışsız uygulanmasıdır. Bu nedenle çalışmaya başlamadan önce; Kullanılacak kimyasal maddelerin özellikleri iyi bilinmeli muhakkak çalışmaya başlamadan önce Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS) incelenmelidir ve çalışmalar sırasında dikkatli olunmalıdır. Araçların kullanım kılavuzları dikkatlice okunarak kullanım kurallarına uyulmalıdır. Araçlardan kaynaklanabilecek tehlikeler hakkında yeterli bilgiye sahip olunmalıdır. Kaza anında uygulanacak ilk yardımın hızlı ve yöntemine uygun olarak yapılması da ayrıca önemlidir.

4 Güvenli Çalışma Laboratuvarda kullanılan tüm tehlikeli kimyasalların listesi oluşturulur. Zarar iletişim kavramının temel araçları, ambalajlanmış maddeler üzerindeki etiketler ve bu maddelerle ilgili detaylı bilgi edinebileceğimiz Malzeme Güvenlik Bilgi Formları dır (MSDS).

5 MATERYAL GÜVENLİK VERİ DÖKÜMANI (MSDS) MSDS ler laboratuvarlarda kullanım için satın alınan kimyasal malzemelerin ürüne özgü, temel bilgi kaynağıdır. Bu MSDS ler laboratuvara satın alınan her kimyasal ile birlikte firmadan istenmelidir. Yahut internetten temin edilmelidir. Güvenlik Bilgi Formlarının amacı laboratuvarda kullanılan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye çabuk erişim sağlamaktır.

6 Materyal Güvenlik Veri Dökümanı (MSDS) Güvenlik Bilgi formunun içinde 1. Kimyasal madde/ karışımın adı ve içeriği 2. Üretici firma içeriği 3. Zararlı madde içerikleri 4. Fiziksel ve kimyasal özellikleri 5. Yangın ve patlama bilgileri 6. Sağlığa zararlılık bilgileri 7. İlkyardım bilgileri 8. Depolalama bilgileri 9. Reaktivite ve stabilite bilgileri 10. Dökülme veya sızma olması ile ilgili bilgileri 11. Ekolojik ve toksikolojik özellikler 12. Özel tedbirleri 13. Özel korunma bilgileri 14. Taşıma bilgileri 15. Uzaklaştırma bilgileri 16. Yönetmelikler ile ilgili bilgiler

7 ÖRNEK MSDS

8

9

10

11 1. LABORATUVARA GİRERKEN : 1. Laboratuvara çanta, palto, hırka, mont ve gereksiz malzeme getirilmemelidir. 2. Çalışma alanları 20ºC sıcaklıkta sabit tutulmalıdır. 3. Laboratuvarda çalışırken eldiven, koruyucu gözlük ve maske gibi kişisel koruyucu ekipmanlar beraberinde getirilmeli ve mutlaka kullanılmalıdır. Çalışmaya uygun eldiven ve maske seçimine önem gösterin. Maskeleriniz çalıştığınız kimyasal maddelere göre aktif karbonlu veya filtreli maskeler olabilir. 4.Laboratuvarda mutlaka uzun laboratuvar önlüğü ile önü ilikli olacak şekilde çalışılmalıdır. 5. Saçınız uzun ise mutlaka toplayın veya yanmaz bone içine alın. Takı ve aksesuarlar çıkarılmalıdır. 6. Laboratuvarda kapalı, rahat, düz bir ayakkabı giyilmelidir. 7. Laboratuvar ortamında çalışırken elde kesik, yara ve benzeri durumlar varsa bunların üzeri su geçirmez bir yara bant ile kapatılmalıdır.

12 VÜCUT, GÖVDE VE KARIN BÖLGESİ KORUYUCULARI Laboratuvarda muhakkak önü iliklenmiş önlük giyin!

13 EL VE KOL KORUYUCULARI Laboratuvar ortamında kimyasal malzemelerden korunmak için genel amaçlı nitril eldiven kullanılmalıdır.

14 GÖZ VE YÜZ KORUYUCULARI Gözleri toz, küçük parçacık ve kimyasal maddelerden korumak için genel amaçlı gözlük kullanılmalıdır. Gerekli durumlarda göz çevresini daha iyi saran tam korumalı koruyucu gözlük (dalgıç tipi gözlük) kullanılmalıdır..

15 SOLUNUM SİSTEMİ KORUYUCULARI Ağızı ve burunu, toz ve kimyasal partiküllerden korumak için toz maskeleri takılmalıdır. Ağızı ve burnu gaz ve radyoaktif partiküllerden korumak için gaz filtreli maskeleri takılmalıdır. Uzun süre solunum yapılamayacak laboratuvar ortamlarında çalışırken hava beslemeli solunum cihazları kullanılmalıdır.

16 2. LABORATUVARDA ÇALIŞIRKEN: 1. Laboratuvarda yiyecek, içecek tüketilmemeli ve gıda malzemeleri bulundurulmamalıdır. Laboratuvar ekipmanları bu amaçla kullanılmamalıdır. 2. Çalışırken eller yüze sürülmemeli, ağza herhangi bir şey alınmamalıdır. Laboratuvarda çalışırken ağız yoluyla sıvı çekilmemelidir. Muhakkak otomatik pipet veya puar kullanılmalıdır. 3. Kullanıldıktan sonra her bir eşya, alet veya cihazı belli ve yöntemine uygun bir biçimde temizleyerek yerlerine kaldırmalıyız. Unutmamalıyız ki kirli bir malzeme ile hazırlanan çözeltiler sağlıklı sonuç vermez.

17 2. LABORATUVARDA ÇALIŞIRKEN : 4. Laboratuvarların giriş çıkışı denetlenmeli ve analiz yapılan bölümlere çalışanlar dışında kişilerin girmeleri engellenmelidir. 5. Laboratuvarın faaliyet gösterdiği konulara göre ortaya çıkan atıklar doğrudan alıcı ortama verilmemelidir. Atıklar sınıflarına ayrılarak, atık formu doldurularak ve muhakkak atık kodları belirtilerek Kimyasal Atık Deposuna gönderilmelidir. 6. Lavabolara asla hiçbir atık dökülmemelidir. Kimyasal atık bidonlarında biriktirilerek Kimyasal Atık Deposuna gönderilmelidir.

18 2. LABORATUVARDA ÇALIŞIRKEN : 7. Kimyasal ve kontamine atıklar laboratuvarlarda (her laboratuvarda bulunmaktadır) mavi çember kapaklı bidonlara atılıp, ağzı açık kalmayacak şekilde kapağın yerine oturduğuna dikkat edilerek sıkıca kapatılmalıdır. 8. Sıvı kimyasal bulunduran çatlamış şişeler, altı çıkmış, patlamış ve sızdıran plastik bidonlar atık toplama bidonlarına gelişigüzel atılmamalıdır. (Hidroflorik asit, cam ve metal aşınmasına neden olur) 9. Evsel atıklar kimyasal atık toplama bidonlarına atılmamalıdır.

19 Her Laboratuvarda Bulunmaktadır!

20 2. LABORATUVARDA ÇALIŞIRKEN : 10. Çözeltiler ihtiyaca uygun miktarlarda hazırlanmalıdır. Artan miktar asla geri ana şişesine boşaltılmamalıdır. 11. İşi bitmiş, içinde sıvı bulunan beher, erlen, tüp gibi temizlenecek cam malzemeler lavaboya konulmalı, masa üzerinde bırakılmamalıdır. 12. Çalışmalarda dikkat ve itina ön planda tutulmalıdır. 13. Laboratuvarlarda başkalarının da çalıştığı düşünülerek gürültü yapılmamalıdır. Asla şaka yapılmamalıdır.

21 2. LABORATUVARDA ÇALIŞIRKEN : 14. Laboratuvarda meydana gelen her türlü olay, laboratuvarı yönetenlere anında haber verilmelidir. 15. Laboratuvarı yönetenlerin izni olmadan hiçbir madde ve malzeme laboratuvardan dışarı çıkarılmamalıdır. 16. Katı haldeki maddeler şişelerden daima temiz bir spatül veya kaşıkla alınmalıdır. Aynı kaşık temizlenmeden başka bir madde içine sokulmamalıdır. 17. Sıvı kimyasal bulunan orijinal şişelerin içine asla pipet vs. sokulmamalı kullanacağınız kadarı ayrı bir kaba alınarak içinden alınmalı artan miktar tekrar orijinal şişesine boşaltılmamalıdır.

22 2. LABORATUVARDA ÇALIŞIRKEN : 18. Şişe kapakları hiçbir zaman ağız tarafları alta gelecek şekilde masa üzerine konulmamalıdır (Aksi takdirde, kapak yabancı maddelerle kirleneceği için tekrar şişeye yerleştirilince bu yabancı maddeler şişe içindeki saf madde veya çözelti ile temas edip, onu bozabilir). 19.Şişelerin kapak veya tıpaları değiştirilmemelidir. 20.Çözelti şişelere doldurulurken dörtte bir kadar kısım genişleme payı olarak bırakılmalıdır.

23 2.LABORATUVARDA ÇALIŞIRKEN : 21. Her laboratuvara acil durum planı, laboratuvarda yapılması gerekenler ve yapılmaması gerekenleri içeren ikaz kartonları ile acil durumlarda aranılacak telefon listeleri verilmiştir. Herhangi bir acil durum ile karşılaşıldığında buradaki telefonlar aranılmalıdır ve ikaz kartonlarındaki kurallara harfiyen uyulmalıdır. 22.Bölümümüzde, sekreterliğin önünde, öğrenci laboratuvarında, araştırma laboratuvarlarının bulunduğu giriş katta ve bodrum katında ecza dolapları ve içinde gerekli malzemeler bulunmaktadır. Ayrıca her laboratuvarda kendi istekleri doğrultusunda, ilk yardım için gerekli ilaç ve malzeme bulunan bir dolap ile ilk yardım talimatı bulundurabilir. (Örneğin sargıbezi, yarabantı, flaster, batikon, silverdin, antibiyotikli krem gibi) 23. Yanlışlıklara meydan verilmemesi için çözelti konulan şişelerin muhakkak etiketlenmesi gerekmektedir. Etiketlerin arkası nemlendirilirken asla ağza ve dile sürülmemelidir. 24. Laboratuvarın bir yerinden başka bir yerine kimyasal madde taşırken dikkatli ve güvenli bir şekilde taşınmalıdır. Şişemiz küçük ve hafif bile olsa asla tek elle taşınmamalıdır.

24 ETİKET TEHLİKE SEMBOLLERİ Laboratuvarda kullanılan çeşitli kimyasalların, analiz sırasında birbiriyle karışmasını önlemek ve dikkat edilmesi gereken özelliklerini vurgulamak amacıyla piset üzerine güvenlik sembolleri basılmıştır. 24

25 İKAZ KARTONLARI GÖRÜNÜR YERLERDE ASILI OLMALIDIR.

26 2.LABORATUVARDA ÇALIŞIRKEN : 25. Etiketsiz bir şişeye veya kaba, kimyasal madde konulmamalıdır. Ayrıca boş şişe, erlen veya behere kimyasal bir madde yada çözelti koyulduğu zaman hemen etiketi yapıştırılmalıdır, bütün şişeler etiketli olmalıdır. Üzerinde etiketi olmayan şişelerdeki kimyasal maddeler, deneylerde kesinlikle kullanılmamalıdır. Etiketlerde muhakkak ad, soyad, hazırlanan çözeltinin adı ve tarihi muhakkak yazılmalıdır. 26. Şişelerden sıvı akıtılırken etiket tarafı yukarı gelecek şekilde tutulmalıdır (Aksi halde şişenin ağzından akan damlalar etiketi ve üzerindeki yazıyı bozar. Şişenin ağzında kalan son damlaların da şişenin kendi kapağı ile silinmesi en uygun şekildir). 27. Laboratuvarda, özellikle kilitlenmiş bir yerde yalnız çalışılmamalıdır. Her türlü olasılıklara karşı, tek başına çalışan kişi yapacağı işleri bir başkasına önceden anlatmalı ve sürekli haber vermelidir.

27 4.LABORATUVARDAN ÇIKARKEN 1. Laboratuvar güvenliğini sağlayacak kontroller yapılmalıdır. (Kapatılması gereken cihazları kapatın, fişlerini çekin, cam ve kapıları kapatın, v.b.) gaz vanalarının, su musluklarının vanalarının kapalı olduklarından emin olun. Ayrıca gereksiz ışıklar da söndürülmelidir. 2. Laboratuvar terk edilirken bulaşıkların kalmadığı, tüm kimyasalların güvenlik altına alındığı kontrol edilmelidir. 3. Laboratuvarda oluşan atıklar, kimyasal özelliklerine göre sınıflandırılarak, atık formu doldurularak ve muhakkak atık kodu belirtilerek uzaklaştırılmalıdır. 4. Çalışma bittikten sonra eller sabunlu su ve gerektiğinde antiseptik bir sıvı ile yıkanmalıdır. Ayrıca laboratuvar dışına laboratuvarda kullanılan önlük, eldiven vb. ile çıkılmamalıdır.

28 LABORATUVARLARDA BULUNAN TEHLİKE KAYNAKLARI Kimyasallar Parlayıcı/Patlayıcı maddeler Basınçlı tüpler Gazlar Cam Malzemeler Elektrik Cihazlar

29 3.KİMYASAL KULLANIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 1. Çalışma esnasında işin niteliğine uygun Kişisel Koruyucu Donanım kullanmaya dikkat edilmelidir. 2. Zehirli, patlayıcı, yanıcı, toksik, koroziv gibi her türlü tehlike işaretlemelerinin anlamları öğrenilmeli ve tüm kimyasalların üzerinde bulunmasına dikkat edilmeli muhakkak yerinde kullanılmalıdır. 3. Çözelti hazırlanırken kimyasal maddelerin Güvenlik Bilgi Formlarına (MSDS) muhakkak bakılmalı ve belirtilen güvenlik önlemlerine uyulmalıdır.

30 ETİKET TEHLİKE SEMBOLLERİ Etiket 3 çeşit tehlikeyi göstermektedir: Fiziko-kimyasal özelliklerden kaynaklanan tehlikeler İnsan sağlığı için tehlikeler Çevre için tehlikeler Tehlikeli maddenin ismi ; Uygun tehlike uyarısı belirten bir etiket taşıdığından emin olmalıdır. Laboratuvar çalışanları tehlikeli madde ambalajlarının üzerindeki etiketleri koparmamalı ve yazıları okunamaz hale getirmemelidirler. Kimyasal maddeler orijinal kabından ikinci bir kaba aktarılırsa, yeni kap kimyasal kimlik ve tehlike uyarısı bakımından uygun biçimde etiketlenmelidir.

31 Eski etiket ETİKET TEHLİKE SEMBOLLERİ Tehlike ibaresi Risk ve Güvenlik İfadeleri (R-/Sifadeleri) Yeni etiket Uyarı ibaresi Tehlike sembolü Risk Piktogramları Risk ve Önlem Durumları (H-/P- ifadeleri)

32 F: Şiddetli alev alıcı Özelliği: Parlama noktası 21 C nin altında olan kolay alev alan sıvılar ile kolay tutuşan katıları belirtir. Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdır. F+ : Çok şiddetli alev alıcı Özelliği: Alevlenme noktası O C nin altında, kaynama noktası maksimum 35 C olan sıvılardır. Normal basınç ve oda sıcaklığında havada yanıcı olan gaz ve gaz karışımlarıdır. Önlem: Önlem: Çıplak ateşten, kıvılcımdan ve ısı kaynağından uzak tutulmalıdır. 32

33 O: Oksitleyici (Yükseltgen) Özelliği: Organik peroksitler, herhangi bir yanıcı madde ile temas etmeseler bile patlayıcı özelliğ olan yükseltgen maddelerdir. Diğer yükseltgenler ise, kendileri yanıcı olmasalar bile, oksijen varlığında alav alabilirler. Önlem: Yanıcı maddelerden uzak tutulmalıdır. E: Patlayıcı Özelliği: Ekzotermik olarak reaksiyona giren kimyasallardır. Ateşle yaklaştırıldıklarında patlayabilirler. 33

34 Xn: Zararlı Madde Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriye temas ettiği durumda sağlığa zarar verebilir. Önlem: İnsan vücuduyla temas önlenmelidir. Xi: Tahriş Edici Madde Özelliği: Aşındırıcı olmamasına rağmen deriyle ani, uzun süreli veya tekrarlı teması iltihaplara yol açabilir. 34

35 T : Zehirli Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriye temas ettiği durumlarda sağlığa zarar verebilir, hatta öldürücü olabilir. Önlem: İnsan vücuduyla temas engellenmeli, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır. T+ : Çok Zehirli Özelliği: Solunduğunda, yutulduğunda ve deriye temas ettiği durumlarda sağlığa zarar verebilir, hatta öldürücü olabilir. Önlem: İnsan vücuduyla temas engellenmeli, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır. 35

36 N : Çevre için tehlikeli Özelliği: Bu tür maddelerin ortamda bulunması, doğal dengenin değişmesi açısından ekolojik sisteme hemen veya ileride zarar verebilir. Önlem: Risk göz önüne alınarak bu tür maddelerin toprakla veya çevreyle teması engellenmelidir. C: Aşındırıcı (korozif) Özelliği: Canlı dokulara zarar verir. Önlem: Gözleri, deriyi ve kıyafetleri korumak için özel önlemler alınmalıdır. Buharları solunmamalı, aksi halde tıbbi yardıma başvurulmalıdır. 36

37 3.KİMYASAL KULLANIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 4. Kimyasal maddeler gelişi güzel birbirine karıştırılmamalıdır. Bazı kimyasal maddeler birbiriyle reaksiyona girerek yangına veya şiddetli patlamalara yol açarlar ya da toksik ürünler oluştururlar. 7.Tüm asitler ve alkaliler sulandırılırken; daima suyun üzerine ve yavaş yavaş dökülmeli, asla tersi yapılmamalıdır. 5. Numuneler, beher ve balon joje gibi kapaksız veya dengesiz kaplarda saklanılmamalıdır. asit 6. Kapaklı ve tıpa ile kapatılmış kaplardaki maddeleri kesinlikle ısıtmayın. Üzerinde ateşe dayanıklı işareti taşımayan kaplarda ısıtma ve kaynatma yapılmamalıdır. su

38 3.KİMYASAL KULLANIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 8. Kimyasal maddeler risk gruplarına ve saklama koşullarına göre, havalandırma sistemli ayrı oda, dolap veya depolarda bulundurulmalıdır. Kimyasal maddelerin bulunduğu yerde iş bittikten sonra kilitlenmeli ve anahtarı laboratuvar sorumlusuna verilmelidir. 9. Kimyasal maddeler zeminde ve dolap üstünde saklanmamalıdır. 10. Organik çözücüler ve uçucu sıvılar lavaboya dökülmemelidir.

39 3. KİMYASAL KULLANIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 11. Tüp içinde bulunan bir sıvı ısıtılacağı zaman tüpü, üst kısımdan aşağıya doğru yavaş yavaş ısıtın ve tüpü çok hafif şekilde devamlı sallayın. Tüpün ağzını kendinize veya yanınızda çalışan kişiye doğru tutmayın ve asla üzerine eğilip yukarıdan aşağıya doğru bakılmamalıdır. 12. Benzin, eter ve karbon sülfür gibi çok uçucu maddeler ne kadar uzakta olursa olsun açık alev bulunan laboratuvarda kullanılmamalıdır (Eter buharları 5 metre ve hatta daha uzaktaki alevden yanabilir ve o yanan buharlar ateşi taşıyabilir). 13. H 2 SO 4, HNO 3, HCl, HF gibi asitlerle bromür, H 2 S, HCN, klorür gibi zehirli gazlar içeren maddeler ile çeker ocakta çalışılmalıdır.

40 3. KİMYASAL KULLANIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 14. Civa herhangi bir şekilde dökülürse vakum kaynağı ya da köpük tipi sentetik süngerlerle toplanmalıdır. Eğer toplanamayacak kadar eser miktarda ise üzerine toz kükürt serpilmeli ve bu yolla sülfür haline getirilerek zararsız hale sokulmalıdır. Zemindeki çatlaklar ve köşe kısımlar kontrol edilmelidir. Termometre kırıklarının civalı kısımları ya da civa artıkları asla çöpe ya da lavaboya atılmamalı, toprağa gömülmemelidir. 15. Civanın ısıtılması ile ortamdaki konsantrasyon 2-3 kat artacağı için ısıtma işlemleri ortama açık bir şekilde yapılmamalıdır 16. Laboratuvar ortamına kimyasal madde ve/veya numune döküldüğü takdirde derhal temizlenmeli, gerektiğinde laboratuvar sorumlusuna durum bildirilmelidir. 17. Kimyasallar taşınırken iki el kullanılmalı, bir el kapaktan sıkıca tutarken, diğeri ile şişenin altından kavranmalıdır. Desikatör taşınırken mutlaka kapak ve ana kısım birlikte tutulmalıdır. Desikatör kapakları ara sıra vazelin ile yağlanmalıdır.

41 3. KİMYASAL KULLANIMINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 18. Gözler, hassas terazide tartma gibi işlemler dışında daima gözlük ile korunmalıdır. Gazlardan dolayı gözlerin herhangi bir tahrişinde buna engel olmak için sık sık gözleri soğuk su ile yıkamak veya bol su akıtmak gereklidir. 19. Boş asit - baz şişeleri su ile çalkalandıktan sonra atılmalıdır 20. Asit dökülen alan baz ile; baz dökülen alan asit ile nötralize edildikten sonra hemen su ile silinmelidir.

42 5. ASİTLER VE ÖZELLİKLERİ Deriye temas ettiğinde, solunduğunda, ağız yoluyla alındığında kuvvetli tahriş edici ve zehirli maddelerdir. Asitler birçok metal kapları, bazı plastik kapları kolayca çözerler. Giysilere bulaştığında yakıcı, delici özellik gösterirler. Bazıları (HCN gibi) zehirlidirler. H 2 SO 4,, HF, HCl gibi asit buharları solunum yolları ve göz mukozasını tahriş ederek aşırı tahribatlara neden olurlar. Halojenler, Ag, Hg, alkali metaller gibi maddelerle temas ettiklerinde ısı açığa çıkaran patlayıcı tepkimeler verirler. Bu nedenle asitlerle çalışırken yukarıda belirtilen özellikler dikkate alınarak çalışılmalıdır.

43 HİDROFLORİK ASİT Hidroflorik asit çözeltileri ve buharı çok tehlikelidir. Buharının solunması ciddi zehirlenmelere yol açarken, cilt ile teması derin yanıklara sebebiyet verebilir. Eğer doku derinliğine nüfuz ederse kemiklerin dekalsifikasyonuna neden olabilir. Bu nedenle çalışan kişinin üzerine döküldüğünde o bölgedeki kıyafet dikkatlice kaldırılır ve dökülen bölge yarım saat bol su ile yıkanır. Gözle teması olduğu zaman körlüğe neden olabilir. O yüzden gözle temas olduğunda hemen bol su ile uzun süre yıkanmalıdır.

44 PERKLORİK ASİT Perklorik asit, HClO 4, suda çözünebilen renksiz bir sıvı olan bir asittir. Sülfürik asit ya da nitrik asit ile kıyaslanabilecek kadar güçlü bir asittir. Perklorik asit (>%70) güçlü oksidandır ve artan sıcaklık ve yanlış kullanımda güçlü patlamaya neden olabilir. Susuz perklorik asit (>%85) oda sıcaklığında bile kararsızdır ve kendiliğinden şiddetle patlayabilir. Oksidan madde ile temasta hemen patlamaya neden olabilir. Yeterli büyüklükteki cam veya seramik kaplarda depolanmalıdır. %70 konsantrasyonda kullanımı tavsiye edilmez. Perklorik asidi; sülfürik asit ve metallerden ayırınız. Perklorik asitin ısıtılması işlemi yalnızca perklorik asite özel çeker ocaklarda gerçekleştirilmelidir. Perklorik asit ve organik kimyasallar aynı çeker ocakta kullanılmamalıdır. Perklorik asit bir yere sıçradığı zaman önce üzerine kum, sodyum bikarbonat veya ikisinin karışımı dökülmelidir. Bekleyip metal veya plastik kaşıkla kazınmalıdır.

45 7. KOROZİF (AŞINDIRICI) MALZEMELER VE ÇALIŞMA ÖZELLİKLERİ asit su Gözlük Eldiven Önlük Ayakkabı Gerekli koruyucu ekipmanları (laboratuvar önlüğü, uygun eldivenler ve sıçramaya karşı emniyet gözlükleri) kullanınız. Sıçrama öngörülen bir tehlikeyse yüz koruyucu maske takılmalıdır. Korozif madde, tehlikeli ve zehirli gazları meydana getirebileceğinden, kullanıcıyı korumak üzere bir çeker ocak altında kullanılmalıdır. Etkin maddeleri yavasça ilave ediniz. Daima suyun uzerine asidi (suyu asite değil!) ekleyiniz. İlave etme sırasında asidi kabın kenarından yavaşça ekleyiniz ve şiddetlice karıştırmayınız. Yavaş yavaş karıştırınız. Korozif maddeler kırılmaz kaplarda aktarılmalıdır. Derişik asitlerin seyreltilmesi sırasında aşırı miktarda ısı açığa çıkacağı için dikkatli olunmalıdır. Bu işlem sırasında kullanılan cam araçta ısınma oluşursa hemen akan su altında soğutulmalıdır.

46 6. BAZLAR VE ÖZELLİKLERİ NaOH, KOH gibi anorganik bazlar ve birçok organik bazın derişik çözeltileri kuvvetli tahriş edici ve aşındırıcı maddelerdir. Bunlarla çalışırken deriye temas etmemesine dikkat edilmelidir. Eğer temas ettiyse kaza anında bol su ile yıkanarak temizlenmeli veya % 1 lik seyreltik asetik asit çözeltisi ile nötrleştirilmelidir.

47 8. OKSİTLEYİCİLER VE ÇALIŞMA ÖZELLİKLERİ Oksitleyicilerin yanında kesinlikle sigara içmeyiniz. Muhafaza kaplarını sızdırmaz bir şekilde kapatınız. Kapları kapatırken mantar ve lastik tıpa kullanmayınız. Cam şişeleri açmadan önce şişe tabanında katıların (kristallerin) ve viskoz sıvıların oluşup oluşmadığına bakınız. Bunlar peroksit oluşumunun göstergeleridir. Oksitleyicilerle çalışırken sürtünme, kırılma ve her türlü darbeden kaçınınız. Bertaraf işlemi süresince oksitleyicileri diğer kimyasal maddelerle karıştırmaktan kaçınınız.

48 9. YANICI SOLVENTLER VE ÇALIŞMA ÖZELLİKLERİ Alev alabilen maddeleri tüm ateşleme kaynaklarından (açık alevler, sıcak yüzeyler, direkt güneş ışığı, kıvılcım) uzak tutunuz. Alev alabilen maddeleri özellikle oksitleyiciler ve toksik kimyasallar gibi tehlike sınıflarından ayrı depolayınız. Alev alabilen gazları oksitleyici gazlardan, uygun bir yanmaz bölme ile arada en az 6 metrelik bir mesafe olacak şekilde ayrı tutunuz. Alev alabilen sıvı maddeleri güvenli konteyner veya dolaplar içinde saklayınız. Aseton Etil Eter Etil Alkol Metanol Dietil eter

49 10. YANICI SOLVENTLERİN KULLANIMI Alev alabilen sıvıları kullanırken eldiven ve emniyet gözlükleri takınız. Alev alabilen ve yanıcı sıvıların karışımlarının parlama noktası; karışımdaki en düşük parlama noktasına sahip sıvınınkine eşit kabul edilir. Alev alabilen sıvı aktarıldığında veya kullanıldığında tüm alev kaynakları ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Açık alevler veya sıcak tablalar alev alabilen sıvıları doğrudan ısıtmak için kullanılmamalıdır. Alev alabilen sıvı döküntülerini temizlemede su kullanmayınız. Alev alabilen ve yanıcı sıvıları lavabodan tahliye etmeyiniz.

50 Kimyasalların Riskleri Kimyasallar gibi tehlikeli maddelerin etiketleri, muhakkak tehlike işaretlerine ilaveten ayrıca bu kimyasalların getirdiği riskleri göstermeli ve alınacak tedbirler hakkında bilgi vermelidir. Kimyasalların içerdiği riskler R (risk) cümleleri olarak verilmektedir. Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliğinde tehlikeli madde ve müstahzarların etiketlerinde kullanılacak özel risk durumlarının açık ifadeleri olan R Kodları ve bunların kombinasyonları verilmiştir. 50

51 Kimyasalların Riskleri Risk ibaresi R1 R2 R3 R4 R5 R6 R7 R8 RİSK DURUMLARI Risk ibaresinin açık ifadesi Kuru halde patlayıcıdır Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında patlama riski Sok, sürtünme, alev ve diger tutusturucu kaynakları ile temasında çok ciddi patlama riski Çok hassas patlayıcı metalik bilesikler olusturur Isıtma patlamaya neden olabilir Hava ile temasta veya havasız ortamda patlayıcıdır Yangına neden olabilir Yanıcı maddelerle temasında yangına neden olabilir 51

52 Kimyasalların Riskleri (devam) RİSK DURUMLARI Risk Risk ibaresinin açık ifadesi ibaresi R14/15 Su ile kolay alevlenebilir gaz olusumuna yol açan siddetli reaksiyon R15/29 Su ile temasında toksik ve kolay alevlenebilir gaz çıkarır R20/21 Solundugunda ve cilt ile temasında saglıga zararlıdır R20/22 Solundugunda ve yutuldugunda saglıga zararlıdır R20/21/22 Solundugunda, cilt ile temasında ve yutuldugunda saglıga zararlıdır R21/22 Cilt ile temasında ve yutuldugunda saglıga zararlıdır R23/24 Solundugunda ve cilt ile temasında toksiktir R23/25 Solundugunda ve yutuldugunda toksiktir 52

53 11. ZARARLI GAZ KULLANILAN ÇALIŞMALARDA GENEL GÜVENLİK ÖNLEMLERİ YANICI REAKTİF RİSK PARLAYICI TOKSİK Normalde zararsız olarak bilinen azot, karbondioksit, argon, helyum gazları bulunduğumuz ortamdaki havayla yer değiştirerek oksijen miktarını normal değerlerin altına düşürürse boğucu madde olabilirler.

54 12. LABORATUVAR CİHAZ VE EKİPMANLARIN KULLANILMASINDA UYULACAK KURALLAR 1. Her laboratuvarın cihaz ve ekipmanları farklı olabilir. Bu cihazlarla ilgili bilgi, çalışmaya başlanılmadan önce laboratuvar sorumlusundan muhakkak öğrenilmelidir. 2. Otoklavı kullanmak isteyen, bana haber verip benim nezaretimde otoklavı kullanmalıdır. 3. Derişik asit, baz ve uçucu çözücülerle çalışılırken zehirli gazların ve buharların solunmaması için çeker ocak kullanılması zorunludur. 4. Çeker ocak kullanımında önce havalandırma çalıştırılmalıdır ve işlem esnasında gözlük kullanılmalıdır. 5. Çeker ocakla çalışılırken kimyasal maddeler çeker ocağın ön kısmından en az 15 cm içeriye konulmalıdır ve çeker ocağın camı mümkün olduğunca kapalı tutulmalıdır.

55 12. LABORATUVAR CİHAZ VE EKİPMANLARIN KULLANILMASINDA UYULACAK KURALLAR 6. Gaz tüplerinin devrilmesini önleyecek şekilde tüpler yerine sabitlenmelidir. 7. Gaz tüpleri tüp taşımak amacıyla tasarlanmış özel taşıyıcılarla taşınmalıdır. 8. Gaz tüplerinin taşıma esnasında veya kullanılmadıklarında kapakları kapalı tutulmalıdır. 9. Gaz tüplerinin bağlantıları laboratuvar teknik elemanlarınca yapılmalı, bağlantı hortumları, regülatörleri vs. günlük kontrol edilmelidir..

56 13. CAM MALZEMELER İLE ÇALIŞIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Cam laboratuvar malzemeleri saydam, ucuz ve inert olmaları nedeniyle laboratuvarlarda çok kullanılır. Cam malzeme ile ilgili kazalar laboratuvar yaralanmalarının önemli bir nedenidir. Bu kazalar basit birkaç işlemle önlenebilir

57 13. CAM MALZEMELER İLE ÇALIŞIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Cam malzemeler, kendinize zarar vermeyecek şekilde depolanmalıdır. Hasarlı olanlar uygun biçimde onarılmalı veya laboratuvarlarda bulunan cam malzeme atık kutusuna atılmalıdır. Lastik tıpalar, mantarlar kullanarak cam malzeme ile bağlantı yaparken: Su veya gliserin sürülmesi unutulmamalıdır. Eller kalın eldiven veya bir havluyla korunmalıdır. Cam, çatlamasını engellemek için sıkı ve bitişik durumda tutulmalıdır.

58 13. CAM MALZEMELER İLE ÇALIŞIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Kırık camla uğraşırken, Parçalar toplanırken eldiven takılmalıdır. Küçük parçalar el ile toplanmak yerine faraşa süpürülmelidir. Kırık camlar, kesinlikle çöp kutusuna atılmamalıdır ve çalışanları yaralanmalardan korumak için, bir mukavva kutu ile ambalajlayıp ağzı sıkıca kapatılarak çöpe atılmalıdır. Sıçrayan cam parçaları, kıymıklar, göz yaralanmalarına ve damar kesilmelerine neden olur. Bu sebeple mutlaka koruyucu gözlük kullanılmalıdır.

59 14. ELEKTRİKLİ CİHAZLARIN KULLANIMI: ELEKTRİK ÇARPMASI Laboratuvarlarda kullanılan ekipmanların birçoğu elektrik ile çalışmaktadır ve bu ekipmanlar yüksek voltajda elektrik çekmektedir. Elektrikli cihaz, kablo ve bağlantı noktalarının olduğu her yerde elektrik çarpması veya yangın tehlikesi vardır. Cihazlar, uygun elektrik bağlantısı ve gerilimi altında çalıştırılmalıdır. Eğer laboratuvarınızda elektrik hattı ile ilgili bir tadilat olduysa, cihazınızı çalıştırmadan önce muhakkak elektrik hattının voltaj kontrolünü yaptırınız. Bölümde 380 volt girişler bulunmaktadır. Fakat tüm cihazlar genellikle 220 volt ile çalışmaktadır. Voltaj belirtilen sınırlar dışında ise, ısınma, cihazın zarar görmesine ve yangına sebep olabilir.

60 15. ELEKTRİKLİ CİHAZLARIN KULLANIMI: ELEKTRİK GÜVENLİĞİ Elektrik kazalarına karşı alınabilecek basit önlemler şunlardır: Elektrik kabloları laboratuvar içerisinde yol üzerinde bırakılmamalıdır. Elektrikle uğraşırken ve cihazlar kullanılmadan önce eller, elektrik düğmeleri ve prizleri kuru olmalıdır Eğer bir ekipman bozulursa, laboratuvar sorumlusuna haber verilmelidir. Kendinize zarar vermemek için sorunu asla kendiniz çözmeye çalışmayın.

61 15. ELEKTRİKLİ CİHAZLARIN KULLANIMI: ELEKTRİK GÜVENLİĞİ Cihazların fişlerinin mümkün olabildiği kadar prize girmesi sağlanmalıdır. Fişin tam olarak prize girmemesi yangına ve elektrik çarpmalarına sebep olur. Cihazlar, patlayıcı maddelere yakın kullanılmamalıdır.

62 16. ZARAR FARKINDALIĞI; Temel Gereklilikler Çalıştığı laboratuvarın çalışma kurallarına uymak Kendisinin ve diğer çalışanların sağlık ve güvenliğini düşünmek Çalıştığı kurum tarafından düzenlenen temel laboratuvar güvenliği eğitimlerine katılmak, verilen eğitimler doğrultusunda verilen görevlerini ve çalışmalarını yerine getirmek Laboratuvarda meydana gelen her türlü kazaları ve yaralanmaları laboratuvar sorumlusuna haber vermek Çalışılmasının güvenli olmadığını düşündüğünüz cihaz ve ekipmanları güvenilir hale getirerek, güvenli bir ortamda çalışılmasını sağlamak, Laboratuvarda çalışılan kimyasalların tehlikeleri hakkında diğer çalışanları bilgilendirmek

63 Laboratuvarda meydana gelebilecek Acil Durumlar Neler Olabilir? Yangın Sabotaj Patlama Doğal afetler Kimyasal maddenin etrafa İlk yardım ve acil yayılması müdahale gerektiren yaralanma, bayılma, kimyasallarla temas, vb. durumlar

64 Acil Durumda Aranacak Numaralar Ambulans: 112 Yangın: 110 Zehirlenme: 114 Zehir Danışma Hattı: Orman Yangın ihbar: 177 Sağlık Danışma: 184 Gaz Arıza: 187 Elektrik Arıza: 186 Su Arıza: 185

65 Acil Durumda Aranacak Koruma ve Güvenlik 6602 Numaralar Beytepe Koruma ve Güvenlik (7/24): Beytepe Gün Hastanesi: 6464 Beytepe Kor.ve Güv.Md Beytepe Nöbetçi Amirligi: saat aranabilir. Beytepe B Nizamiye: saat aranabilir. Beytepe A Nizamiye: saat aranabilir. Hacettepe Hastane: Büyük Acil Bölümüzde yangın ihbar santrali bulunmaktadır. Butonlar giriş katta, 1.katta ve bölüm başkanlığına girişte bulunmaktadır.

66 17. TEHLİKELİ KİMYASAL DÖKÜLME OLMUŞSA; Kirlenen giysi çıkartılmalı, cilt teması olmuşsa kimyasalın etkilediği bölge bol su ile yıkanmalı (15-20 dk). Göze sıçrama olmuşsa, göz kapağı açık olacak şekilde bol su ile veya göz solüsyonu ile yıkanmalı, gerekirse uzmana başvurulmalı. Kimyasal buharları solunduysa, temiz havaya çıkılmalı, gerekirse uzmana başvurulmalı. Daha da acil bir durum söz konusu ise en yakın tıbbi müdahale yerine ulaşılmalı veya acil servis aranmalı. Acil durumlarda söz konusu kimyasalın Güvenlik Bilgi Formu (MSDS) ine bakılarak, ilk yardım için yapılması gereken müdahaleler ve bu kimyasal ile bilinmesi gereken diğer hususlar (potansiyel tehlike durumu, kullanılacak kişisel koruyucu donanımlar, bertaraf) okunmalı. Diğer çalışanlar durum ile ilgili uyarılmalı.

67 Göze sıçraması halinde gözler derhal bol su ile, gerekirse zorla açarak yıkamalı ve hemen bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

68 Arş. Lab. 12 Girişi

69 Arş. Lab. 6 Girişi

70 Arş. Lab. 14 Girişi

71 Öğrenci Laboratuvarı Öğrenci Laboratuvarı

72 Öğrenci Laboratuvarı

73 Öğrenci Laboratuvarı Önü

74 18. ETKİLENEN ORTAM VE ÇEVRE Kaza (dökülme, kırılma, sızma vb) bölgesi kontrol altına alınarak kimyasalın başka alana taşınması engellenmeli. Dökülen, kırılan vb. kimyasal 5 litreden fazla ise ya da çok tehlikeli bir madde ise dökülen alan boşaltılmalı Dökülen bölgenin çevresi uygun Absorban madde (asit, alkali veya nötr) ile sarılarak kimyasalın dağılması önlenmeli (Absorban kullanım talimatına göre). Bu işlem sırasında kimyasala ait Güvenlik Bilgi Formunda belirtilen kişisel koruyucu donanımlar kullanılmalı. Üzerine dökülen absorban madde kimyasalı iyice çektiğinde süpürge ve faraş yardımıyla katı atık, kimyasal atık torbasına toplanmalı ve uygun bir sünger yardımı ile kalıntılar uzaklaştırılmalı. Katı atık haline gelen ve kimyasalı emmiş olan absorban madde Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğindeki atık bertaraf etme kurallarına göre uzaklaştırılmalıdır. Olay ilgili yöneticiye bildirilmelidir.

75 19. YANGIN ÇIKMASI DURUMUNDA MÜDAHALE Yangın Anında Yapılacaklar; Telaşlanmayınız, yangını çevrenize ve sorumlu kişilere duyurunuz (Yangın butonları ile) İtfaiyeye haber veriniz Adresi en kısa ve en doğru şekilde bildiriniz. Yangının cinsini bildiriniz. (Bina, baca, akaryakıt, elektrik motorlu araç, kimyasal madde vb.) İtfaiye gelinceye kadar yangını söndürmek için eldeki mevcut araç ve gereçlerden faydalanmaya çalışınız. Yangının yayılmasını önlemek için kapı ve pencereleri kapatınız, yanıcı maddeleri uzaklaştırınız. Önce canlıları, sonra da kıymetli evrak, eşya ve malzemeyi kurtarınız. Bunları yaparken kendinizi ve başkalarını riske atmayınız. Yangın söndürme ekipleri ve itfaiye geldikten sonra onların emrine giriniz. Hasta ve yaralılara ilkyardımı yapınız, zemine ulaşmamış asansörler ve yangın motopompları haricindeki elektriği kesiniz.

76 İLKYARDIM TALİMATI İLKYARDIMIN GENEL MAKSADI Ani olarak hastalanan veya kazaya uğrayan kimseye tıbbi tedavisi yapılana kadar kaza yerinde anında yapılan, hayat kurtarmaya yönelik uygulamalara ilk yardım diyebiliriz. İşyerinde herhangi bir sebeple kazaya uğrayan kişi veya kişilerin; durumlarının daha kötü bir hal almasını önlemek üzere yapılan ilk işlemlerin tümü bu tanıma girer. İlk yardımın amaçlarını aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz.

77 İLKYARDIM TALİMATI İLKYARDIMIN GENEL MAKSADI İlk yardımın amacı hasta veya yaralıyı tedavi etmek değil, kişinin durumunun daha kötüye gitmesini önlemektir. İlk yardımda gerekli müdahaleler yapılırken hasta veya yaralıya zarar vermemek gerekir. Acil tedavi; ilaçla veya başka tedavi amaçlı işlemler ilk yardımın konusu dışındadır. İlk yardımda öncelikle acil bakım sağlanır.

78 İLKYARDIMDA YAPILACAK İLK İŞLEMLER Kişi veya kişiler tehlike kaynağından uzaklaştırılmalıdır. Hasta veya yaralılar mümkünse az hareket ettirilmelidir. Hasta veya yaralının solunumu kontrol edilmeli, gerekirse suni solunum yapılmalıdır. Yardım çağırılırken doğru ve tam bilgi verilmelidir. Yaralıya ilk bakım sağlanırken; Yaralının kimliği saptanmalıdır. Hastanın genel görünümü, davranışları deri rengi, gözlerinin durumu not edilmelidir. Ağız çevresinde ezilme, leke olup olmadığına bakılmalıdır. Nefesi kontrol edilmelidir. Yaralının boğazı kontrol edilmeli, hava yolu uygun bir biçimde temizlenmelidir.

79 İLKYARDIM ÇEŞİTLERİ SOLUNUMU SAĞLAMAK İÇİN İLKYARDIM Duman boğulması, Gaz zehirlenmesi, Elektrik çarpması, Kalp yetmezliği, gibi durumlarda solunum durmuşsa ilk yardım olarak solunumu sağlamak gerekir. Zira oksijensiz geçen her dakika ölümü yaklaştırır. Yapılacak ilk yardım ağızdan ağıza solunumu uygulamaktır. Ağızda görülen yabancı cisimler uzaklaştırılır.

80 YANMALARDA İLK YARDIM Kimyasal yanıklarda; yanan bölgedeki giysiler çıkarılarak, kimyasal maddenin deriyle teması kesilir. Yanan bölge bol, tazyiksiz akan suyla, en az dk. yıkanır, yaraya merhem sprey vb. bir uygulama yapılmamalıdır. Derhal yanmaya neden olan maddenin MSDS ne bakılmalıdır. Isı ile oluşan yanıklarda; yanık çok yaygın değilse yanan bölge en az 20 dk. tazyiksiz ve bol soğuk su altında tutulur. Su toplayan yerler patlatılmaz Yangın söz konusuysa yanan yer veya kişinin üzeri hava ile teması kesecek battaniye gibi herhangi bir şeyle kapatılmalıdır.

81 SOLUMA SONUCU YAŞANAN ZEHİRLENMELERDE İLK YARDIM Bulunulan alan boşaltılıp, yaralının temiz hava alması sağlanmalıdır. Sağlık kuruluşu ile temasa geçilmelidir. Nefes alma durduğu (nefes sesi duyulmaması, göğüste hareket görülmemesi ve değişen cilt rengi) anda tıbbi yardım alana kadar geçen süre içinde ağızdan ağza veya ağızdan buruna suni teneffüs yapılmalıdır. Krom, brom, HCl vb. gibi kimyasalların buharları doğrudan solunduğunda zehirlenmelere yol açar. Bu durumda hemen sağlık kuruluşuna haber verilmeli ve hekim gelinceye kadar tam bir dinlenme ve açık hava sağlanmalıdır.

82 ELEKTRİK ŞOKU İÇİN İLK YARDIM Hasta elektrikle yüklü olduğundan yaklaşmadan önce ana kaynaktan akım kesilmeli veya fiş prizden çıkarılmalıdır. Bu yapılamıyorsa yalıtkan bir maddeyle (tahta, plastik vb.) lastik çizme ya da eldivenle kişinin elektrikle teması engellenir. Elektrik ile temas kesildikten sonra hasta ya da yaralının solunum yolu açıklığı ve solunumu değerlendirilmelidir. Hasta ya da yaralının bilinci açık ve kendini iyi hissediyorsa bile tıbbi yardım istenir

83 Teşekkürler.