İTÜ MADEN FAKÜLTESİ İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışmaları ACİL DURUM PLANI

Transkript

1 İTÜ MADEN FAKÜLTESİ İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışmaları ACİL DURUM PLANI Aralık,

2 İTÜ MADEN FAKÜLTESİ İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışmaları ACİL DURUM PLANI Hazırlayan: Neslihan OCAKOĞLU GÖKAŞAN, Doç. Dr. Esin İNAL, Uzman Dr. İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi 34469, Maslak, İstanbul ( neslihan@itu.edu.tr, inal@itu.edu.tr ) Aralık,

3 İÇERİK 1. Giriş İTÜ Maden Fakültesi Acil Durum Organizasyonu 2.1 Amaç ve Kapsam Fakültenin Yerleşke İçindeki Konumu Acil Durum Organizasyonu Acil Durum İletişim Zinciri Acil Durum Telefonları Acil Durum Yönetimi Acil Durum Genel İşleyiş Süreci Fakülte Yapısal Özellikleri, Ekip Ekipman Tipi, Sayı ve Konumları Fakülte Acil Durum Planı 3.1 Fakülte Acil Durum Planları Acil Durum Tespitleri Önlemleri Fakülte Tehlike Haritaları Fakültede Kullanılan Tehlikeli Kimyasallar Laboratuvar Ortamı ve Kullanımı Laboratuvar Ortamında Olması Gerekenler Laboratuvar Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler Basınçlı Gaz Tüpleri Kriyojenik Maddeler Acil Durum Müdahale Süreçleri Yangın ve Patlama Kimyasal Döküntü, Temas ve Zehirlenme Solunum Yolu ile Zehirlenme Gıda Zehirlenmesi Basınçlı Kapların Tahliyesi Bina Tahliyesi Elektrik Çarpması İş Kazası Deprem Radyasyon Tehlikesi Sel Toplu Eylem / Saldırı / İşgal Sabotaj - Bomba İhbarı / Şüpheli Kişi - Paket Acil Bildirimler Olay Raporları KAYNAKLAR EKLER 5.1. Maden Fakültesi Genel Yerleşim Planı, Mimari Planlar, Acil Durum Planları Acil Durum Ekip Listeleri

4 1. GİRİŞ İTÜ Maden Fakültesi Acil Durum Planı, 2017 yılı boyunca yürütülen fakülte iş sağlığı ve güvenliği ( İSG ) çalışmaları kapsamında ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile sayılı İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik çerçevesinde hazırlanmıştır. Plan, hangi acil durumda nasıl müdahale edilmesi gerektiğinin yanında bina genelinde mevcut kullanım alanlarına ilişkin fiziksel şartları, ekipman ve malzemelerle ilgili tespitleri, fakülteye özgü tehlike ve risklere yönelik ne gibi tedbirler alınması gerektiğini ortaya koymaktadır. Bütün bu değerlendirmelerle, herhangi bir olumsuz durum anında binanın ve olayın rahatlıkla kontrol altına alınabilmesi adına hazırlıklı ve donanımlı olmak amaçlanmaktadır. Fakülteye ilişkin çok sayıda bilginin biraraya getirildiği bu raporun, bundan sonra fakülteye ilişkin yapılacak yeni çalışmalarda önemli bir veri kaynağı da olacağı düşünülmektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği çalışmaları, aynı zamanda acil durum yönetiminden sorumlu fakülte İSG kurulu, fakülte acil durum ekipleri, bölüm sorumluları organizasyon ve iletişim şemaları ile çalışma prensipleri raporun ilk bölümünde yer almıştır. Raporda belirlenen her acil durum için, olay anı ve sonrasında yapılması gerekenler belirtilmiştir. Özellikle önleyici olması sebebiyle, çok daha önemli olan, acil durum öncesi ve aynı zamanda genel iş güvenliği kapsamında yapılması gerekenler üzerinde durulmuştur. 4

5 2. İTÜ MADEN FAKÜLTESİ ACİL DURUM ORGANİZASYONU 2.1. Amaç ve Kapsam İTÜ Maden Fakültesi Acil Durum Planı, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile sayılı İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik çerçevesinde ve fakülte iş güvenliği uzmanı ile yapılan görüşmelerle şekillenmiştir. Bu plan, olağandışı ve hızlı hareket edilmesi gereken durumlarda, bu durumun yönetilebilmesi ve en az zararla atlatılabilmesi için, kimlerin nasıl hareket etmesi gerektiğini önceden belirlemek, içinde bulunduğumuz ortamları bu olağandışı durumlara karşı nasıl daha güvenli hale getirebileceğimizi tasarlamak ve uygulamak üzere hazırlanmıştır. Acil durum organizasyonu kapsamında, yönetim görevi üstlenen kurul üyeleri, müdahale ekipleri ve fakülte bölüm sorumluları isim, görev ve iletişim listeleri oluşturulmuştur. Hızlı iletişim sağlanması açısından gerekli olabileceği düşünülen önemli acil durum telefon numaraları sayfası düzenlenmiştir Fakültede oluşabilecek acil durumlar tespit edilmiş ve tüm bu durumlara yönelik önlemler ve müdahale şekilleri ortaya konulmuştur. Acil Durum Planlama çalışmalarında tehlikeyi / zararı, önleyici / azaltıcı olarak yapılması gerekenler, Genel İş Sağlığı ve Güvenliği konuları ile birlikte değerlendirilerek anlatılmıştır. Tehlike kaynakları; olma olasılığı - sıklığı düşük etki alanı geniş etkisi şiddetli ani oluşan tehlikeli durumlar ( I ) ve sürekli var olan düzenli maruz kalınan etkisi zamana yayılarak artan tehlikeli durumlar ( II ) olmak üzere iki grupta ele alınmaktadır. Acil durum planı, ilk gruptaki tehlikelere yönelik bir çalışmadır. Çalışmalara ilişkin faydalanılan kaynaklar, kanun ve yönetmelikler, raporun son bölümüne eklenmiştir. 5

6 2.2. Fakültenin Yerleşke İçindeki Konumu Maden Fakültesinin konumu, Ayazağa yerleşkesi vaziyet planında ( bakınız sf.7 ) kırmızı renkle işaretli olarak görülmektedir. Rektörlük Binası ve Sağlık Hizmet Birimi ( Mediko ) aynı vaziyet planında işaretlenmiştir. Fakültenin doğu yönünde Kimya-Metalurji Fakültesi, batısında Elektrik-Elektronik Fakültesi, ana girişlerin bulunduğu kuzey yönünde ise Bedri Karafakioğlu Caddesi, güney yönündeki arka bölümünde Tar-Bil Binası ve Doğu Yolu yer almaktadır. Maden Fakültesi toplam 12 bloktan oluşmaktadır. Fakültenin 2 adet ana kapısı ile birlikte 3 adet acil çıkış kapısı olmak üzere toplam 5 adet kapısı bulunmaktadır. Aşağıda fakültenin genel konumu ve giriş-çıkış kapıları görülmektedir. Restoranlar Kafeler otopark otopark Prof. Dr. Bedri Karafakioğlu Caddesi A Girişi B Girişi Elektrik-Elektronik Fakültesi Alt Kat 1 Acil Çıkış otopark otopark Alt Kat 1 Acil Çıkış Alt Kat 2 Acil Çıkış Kimya Metalurji Fakültesi TAR-BİL Binası Doğu Yolu İTÜ Maden Fakültesi Konumu ve Çevresi 6

7 İTÜ Ayazağa Yerleşkesi Vaziyet Planı Maden Fakültesi Rektörlük Mediko 7

8 2.3. Acil Durum Organizasyonu Acil Durum Yöneticisi Doç.Dr. Neslihan Ocakoğlu Gökaşan Acil Durum Yardımcıları Fakülte Sekreteri, Nurcan Sarpen Uzman Dr., Esin İnal Bina Sorumlusu, Mehmet Güzel Teknik Personel, Tahsin Kaya Acil Durum Bölüm Sorumlusu Yangınla Mücadele Ekibi Muhterem Demiroğlu Nihat Taş Cenk Koçak Onur Güven Ömer Kamacı Öznur Altun Arama - Kurtarma Tahliye Ekibi İbrahim Cengiz Kırmanlı Nafiz Şener Mehmet Ali Oral Ali Gültekin Güven Çetiner Recep Erdem İlk Yardım Ekibi Çağlar Varış Zeynep Aktuna Hurşit Bolat Bala Ekinci Şans Emine Tuzlupınar İlhan Şentürk Selahattin İş Serap Kaya Mülkiye Gürbüz Berna Baba Esin inal İletişim Ekibi Nurcan Sarpen Yaşar Yeşilyurt Mehmet Güzel Teknik Ekip Mehmet Güzel (BinaSorumlusu) Tahsin Kaya (Elektrik Tek.) Nilgün Okay Hülya Kurt Türker Hüdaverdi Metin Mıhçakan Fırat Burat İş Güvenliği Bölüm Sorumlusu Abdullah Fişne AliHaydarGültekin DoğaDüşünürDoğan Tahsin Perek Metin Mıhçakan Yıldıray Palabıyık Fakülte Acil Durum Yöneticisi Neslihan Ocakoğlu Gökaşan... neslihan@itu.edu.tr Fakülte Acil Durum Yönetici Yardımcıları Nurcan Sarpen... sarpen@itu.edu.tr Esin İnal... inal@itu.edu.tr Mehmet Güzel... mguzel@itu.edu.tr Tahsin Kaya... kayatahsin@itu.edu.tr Fakülte Acil Durum Sorumluları Nilgün Okay ( Jeoloji )... okayn@itu.edu.tr Hülya Kurt ( Jeofizik )... kurt@itu.edu.tr Türker Hüdaverdi ( Maden )... hudaverdi@itu.edu.tr Metin Mıhçakan ( Petrol )... mihcakan@itu.edu.tr Fırat Burat ( Cevher Hazırlama ).. buratf@itu.edu.tr

9 Fakülte İş Sağlığı ve Güvenliği Sorumluları Abdullah Fişne ( Maden )... fisnea@itu.edu.tr Ali Haydar Gültekin ( Jeoloji )... gultekin@itu.edu.tr Doğa Düşünür Doğan ( Jeofizik ).. dusunur@itu.edu.tr Tahsin Perek ( Cevher Hazırl. )... perek@itu.edu.tr Metin Mıhçakan ( Petrol )... mihcakan@itu.edu.tr Yıldıray Palabıyık ( Petrol )... palabiyik@itu.edu.tr Yangınla Mücadele Ekibi Nihat Taş tasn@itu.edu.tr Muhterem Demiroğlu demiroglum@itu.edu.tr Cenk Kocak kocak@itu.edu.tr Onur Güven oguven@itu.edu.tr Ömer Kamacı omer.kamaci@itu.edu.tr Öznur Altun altunoz@itu.edu.tr Arama-Kurtarma-Tahliye Ekibi İbrahim Cengiz Kırmanlı kirmanli@itu.edu.tr Nafiz Şener senern@itu.edu.tr Mehmet Ali Oral oralm@itu.edu.tr Ali Gültekin gultekinal@itu.edu.tr Güven Çetiner güvencetiner@itu.edu.tr Recep Erdem İlk Yardım Ekibi Çağlar VARIŞ cvaris@itu.edu.tr Zeynep AKTUNA aktuna@itu.edu.tr Hurşit BOLAT hbolat@itu.edu.tr Bala EKİNCİ ŞANS bekinci@itu.edu.tr Emine TUZLUPINAR tuzlupinar@itu.edu.tr İlhan ŞENTÜRK senturkil@itu.edu.tr Selahattin İŞ selahattinis@itu.edu.tr Serap KAYA kayasera@itu.edu.tr Mülkiye GÜRBÜZ gurbuzm@itu.edu.tr Berna BABA evranb@itu.edu.tr Esin İNAL inal@itu.edu.tr İletişim Ekibi Nurcan Sarpen sarpen@itu.edu.tr Mehmet Güzel mguzel@itu.edu.tr Yaşar YEŞİLYURT ( Güvenlik ) yasaryesilyurt@itu.edu.tr Teknik Ekip Mehmet Güzel mguzel@itu.edu.tr Tahsin KAYA kayatahsin@itu.edu.tr

10 2.4. Acil Durum İletişim Zinciri Dekan Cengiz Kuzu Dekan Yrd. Neslihan Ocakoğlu Gökaşan Dekan Yrd. Hakan Tunçdemir İşyeri Sağlığı ve Güvenliği Birimi Fakülte Sekreteri Nurcan Sarpen Bina Sorumlusu Mehmet Güzel Personel Esin İnal 6077 Teknik Personel Tahsin Kaya 6319 Jeoloji Acil Durum Sorumlusu Nilgün Okay İş Güvenliği Sorumlusu AliHaydarGültekin Jeofizik Acil Durum Sorumlusu Hülya Kurt 6255 İş Güvenliği Sorumlusu Doğa Düşünür Doğan Maden Acil Durum Sorumlusu Türker Hüdaverdi 6306 İş Güvenliği Sorumlusu Abdullah Fişne Petrol-Doğalgaz Acil Durum Sorumlusu Metin Mıhçakan İş Güvenliği Sorumlusu Metin Mıhçakan Yıldıray Palabıyık Cevher Acil Durum Sorumlusu Fırat Burat İş Güvenliği Sorumlusu Tahsin Perek Yangınla Mücadele Ekibi Muhterem Demiroğlu 6314 Nihat Taş Cenk Koçak Onur Güven Ömer Kamacı Öznur Altun Arama - Kurtarma Tahliye Ekibi İbrahim Cengiz Kırmanlı 6184 Nafiz Şener Mehmet Ali Oral Ali Gültekin Güven Çetiner Recep Erdem İlk Yardım Ekibi Çağlar Varış Zeynep Aktuna Hurşit Bolat Bala Ekinci Şans Emine Tuzlupınar İlhan Şentürk Selahattin İş Serap Kaya Mülkiye Gürbüz Berna Baba Esin inal İletişim Ekibi Nurcan Sarpen Yaşar Yeşilyurt Mehmet Güzel Teknik Ekip Mehmet Güzel Tahsin Kaya

11 2.5. Acil Durum Telefonları FAKÜLTE Yönetimi ( 5 hat ) Bina Sorumlusu / Teknik Ekip Güvenlik ( B Kapısı ) İTÜ AMBULANS ( mesai içi ) ( mesai dışı ) İTÜ MEDİKO ( Sağlık Hizmeti ) İTÜ TRAFİK İTÜ AFAD ( Sivil Savunma ) REKTÖRLÜK Güvenlik Danışma Genel Sekreterlik Rektör Özel Kalem NÜKLEER KAPI Güvenlik POLİS MERKEZLERİ... İstinye Emirgan HASTANELER İstinye Devlet Hastanesi Ok Meydanı Devlet Hastanesi Acıbadem Maslak Hastanesi POLİS DOĞALGAZ ACİL JANDARMA ELEKTRİK ACİL AMBULANS SU ACİL CENAZE TELEFON ARIZA İTFAİYE SAĞLIK DANIŞMA ZEHİR DANIŞMA AFAD ÇAĞRI MERKEZİ SAĞLIK DANIŞMA TAEK (Atom Enerjisi Kurumu) İstanbul Valiliği İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü - AFAD / Hasdal hat İstanbul AFAD Arama Kurtarma Birlik Müdürlüğü AFAD / Yeşilköy İstanbul Afet Yönetim Merkezi İstanbul Valiliği İl Kriz Merkezi AKUT Kriz Merkezi / Sarıyer Belediyesi Fen İşleri Müdürlüğü Zekeriyaköy Şantiyesi / Sarıyer Afet Yönetim Merkezi İstanbul Belediyesi Afet Koordinasyon Merkezi AKOM / Eyüp Afet Acil Durum İhbarları için AKOM İtfaiye Komuta Merkezi / Kağıthane İtfaiye Acil Yardım ve Cankurtarma Müdürlüğü / Fatih

12 2.6. Acil Durum Yönetimi Acil durum yönetimi, acil durum yöneticisi başta olmak üzere yönetici yardımcıları, bölüm sorumluları ve acil durum ekiplerinden oluşmaktadır. Acil durum çalışmalarının yönetileceği, Acil Durum Komuta Merkezi olarak tanımlanan yer ise Dekanlık Kurul Salonu olarak belirlenmiştir. Acil Durum Yönetimi aşağıda belirtilen görevleri yapmakla yükümlüdür: Acil durumlara yönelik organizasyon, planlama, önlem belirleme çalışmaları yapmak Acil durum planlama ve çalışmalarını gerektiğinde güncellenmek ( kanuna göre 6 yılda bir ) Acil durum önlemlerinin alınmasını sağlamak Acil durum anında Acil Durum Planı nın uygulanmasını sağlamak Acil durum değerlendirmesini yapmak ve müdahale yöntemini belirlemek Acil durum anında bölüm sorumlularını ve müdahale ekiplerini harekete geçirmek, olaya yönlendirmek ve gerekli talimatları vererek müdahaleyi yönetmek Acil durum süresince gelişmeleri takip etmek ve durumu iletilmesi gereken yetkililere aktarmak Acil durumda Sivil Savunma, Afet Koordinasyon Merkezi gibi kuruluşlarla haberleşmeyi sağlamak Acil müdahale ekipmanlarının temin edilmesini ve olması gerektiği yerde bulunmasını sağlamak Olay Rapor ları oluşturulmasını sağlamak, olay sonrası değerlendirme ve denetim yapmak Tatbikatlar düzenlemek Acil Durum Yöneticisi Yukarıda belirtilen işleri koordine eder. Acil Durum Yönetici Yardımcıları Fakülte Sekreteri İdari Amir - Bina Sorumlusu Teknik Elemanlar İletişim Ekibi Bölüm Acil Durum Sorumluları Acil Durum Yöneticisi nin yukarıda belirtilen görevleri yerine getirmesinde istenen desteği vermekle sorumludur. Destek istenebilecek konular aşağıdaki gibi özetlenebilir: Haberleşme Duyuru yapılması Dökümantasyon Güncel bilgi takibi ( acil durum hakkında ) Olay Raporu hazırlanması Ekipman / Önlem eksiklerini tespit etme Tahliye sırasında rehberlik yapma Bölüm Acil Durum Sorumluları acil durum anında yöneticinin talimatları doğrultusunda bölüm çalışanlarını organize etmek organizasyon, planlama konusunda yöneticiye destek olmak. ihtiyaç duyulan bilgiyi iletmek yapılması gerekenlerin bölümde uygulanmasını sağlamak acil durum önlemeye ilişkin bölüme ait öneri, istek ve eksiklikleri yöneticiye iletmek konularında acil durum yöneticisine yardımcı olmak üzere görevli ve yetkilidir. 12

13 Arama Kurtarma Tahliye Ekibi Görevleri acil durumlarda yaralı, baygın veya zor durumda kalan kişileri tehlikeli alandan uzaklaştırmak önce kendi güvenliğini, sonra kurtaracağı kişilerin güvenliğini sağlayacak şekilde hareket etmek acil durumlarda kurtarılması gereken önemli evrak ve dökümanları güvenli alana taşımak fakülte genelinde para ve kıymetli eşyaların kurtarılmasını sağlamak tahliye edilen kişilere acil çıkış yönlerini kullanmak konusunda yardımcı olmak tahliye edilen kişileri acil toplanma alanlarına yönlendirmek ve buradaki organizasyonu sağlamak tahliye sonrası binada kimse kalıp kalmadığını kontrol etmek İlkyardım Ekibi Görevleri profesyonel sağlık yardımı sağlanana kadar, hayatın kurtarılması veya durumun kötüye gitmesini önlemek amacıyla tıbbi araç gereç aranmaksızın ilaçsız ilkyardım uygulamak yaralıyı / hastayı, yaşamı tehlikeye düşürecek durumdan kurtarmak yaralıya, ortam güvenliği sağlanmışsa bulunduğu yerde, sağlanamamışsa güvenli bir yere taşındıktan sonra ilkyardım uygulamak mutlaka ilkyardım eğitimi almış olmak Yangınla Mücadele Ekibi Görevleri olay yerini incelemek ve müdahale şekline karar vermek yangın başedilebilecek boyutta ise ilk müdahaleyi yapmak yangın başedilemeyecek boyutta ise İtfaiye çağırmak yangının büyümesini ve diğer mekanlara sıçramasını önlemek ( yanıcı malzemeleri ortamdan uzaklaştırmak, dökülen kimyasala müdahale etmek, elektrik, gaz, su tesisatlarını kapatmak ) dışardan gelen itfaiye ekibini karşılamak, olay yerine yönlendirmek, yangın ile ilgili bilgileri aktarmak ve destek sağlamak yangın alanını çevreleyerek öğrenci ve çalışanların uzak kalmasını sağlamak yangın söndürüldükten sonra bir süre daha olay yerinde kalıp yangının tekrar alevlenip alevlenmediğini kontrol altında tutmak NOT: Acil duruma müdahale edecek kişi önce kendi güvenliğini sağlamalı, sonra olay alanına girmelidir. Güvenliğini sağlayamıyorsa olay alanına girmemelidir. Müdahale edecek kişi olay alanına girmişse, ortamdaki kişilerin güvenliğini sağlayacak şekilde hareket etmelidir. 13

14 2.7. Acil Durum Yönetimi Genel İşleyiş Süreci hayati tehlike varsa ortamdan uzaklaş OLAY haber ver telefon et - etrafa seslen alarm düğmesine bas olaya müdahale et edebiliyorsa etkilenenlere yardım et edebiliyorsa Fakülte Yönetimi Fakülte Güvenlik Bina Sorumlusu,Teknik Elemanlar Acil Durum Telefonları Acil Durum Yöneticisi ekipleri olaya yönlendir raporlama için olayı yetkiliye anlat olay yerine git, müdahaleyi yönet çalışmaları cihazları durdur olay yerini çevrele, insanları uzak tut olay kontrol altına alınamıyorsa acil numaraları ara, yardım iste olay kontrol altına alındı ise duyuru yap, kısıtlamayı kaldır Bina genelinde duyuru yap olay yerinde inceleme yap ön rapor hazırla tahliye, önlem uygula olayı İSGB ye bildir Olay Raporu hazırla değerlendirme yap onarım önlem uygulama olaydan etkilenenlerin takibi 14

15 2.8. Fakülte Yapısal Özellikleri, Ekip-Ekipman Tipi, Sayı ve Konumları Fakülte Blok Sayısı 12 adet Fakülte Kullanım Alanı m² Acil Çıkış Kapıları Ana Giriş Kapıları İkincil Kapılar Cevher Kömür Malzeme Giriş Kapısı Maden F107 Kaya Mekaniği-Doğaltaş Lab. Kapısı E221 yanı Dinlenme Bölümü Bahçe Çıkış Kapısı Yangın Söndürme Tüpü Yangın Dolabı Acil Aydınlatma Lamba Sayısı Acil İhbar Düğmesi İlk Yardım Ecza Dolabı Fakülte Çalışan Sayısı Personel 172 kişi Güvenlik 1 kişi - mesai dışı 3 kişi vardiyalı Temizlik 8 kişi Kırtasiye-Fotokopi 2 kişi Kafeterya 4 kişi Öğrenci Yoğunluğu ( en yoğun alan A ve B Blok ) B300 koridoru max. 96 kişi üst kat B200 koridoru max. 418 kişi giriş kat B100 koridoru max. 258 kişi alt kat - İhsan Ketin Salonu 130 kişi - Kafeterya 100 kişi B Blok Oturum Alanı 857 m 2 3 adet 2 adet 3 adet 107 adet 11 adet 12 adet 15 adet 45 adet 187 kişi 1945 kişi A300 koridoru max. 152 kişi üst kat A200 koridoru max. 528 kişi giriş kat A100 koridoru max. 493 kişi alt kat A Blok Oturum Alanı 857 m 2 Acil Durum Yönetim Ekibi Acil Durum Bölüm Sorumluları İş Sağlığı ve Güvenliği Bölüm Sorumluları Yangın Ekibi Arama Kurtarma Tahliye Ekibi İlk Yardım Ekibi İletişim Ekibi Teknik Ekip 7 kişi 5 kişi 6 kişi 6 kişi 6 kişi 11 kişi 3 kişi 2 kişi 15

16 Fakülte Yangın Sönürme Tüpü Tipi, Sayı ve Konumları ( 107 adet ) KULLANILDIĞI ALAN KAPASİTE (kg) TÜRÜ/CİNSİ ADEDİ E Petrol, Jeoloji ve Jeofizik Lab. Koridor 6 kg Toz / CO2 2 E Petrol ve Jeoloji Lab. Koridor 6 kg Toz 2 E Petrol Laboratuvarları 6 kg Toz / 2 CO2 3 E Jeoloji Koridor 6 kg CO2 1 F Cevher Lab. Koridor 6 kg Toz 1 F Kimyasal Zenginleştirme Lab. 6 kg Toz 1 F Flotasyon Lab. 6 kg Toz 1 F Yüzey Kimyası Lab. 6 kg Toz 1 F Pilot Tesis Koridor 6 kg Toz 2 C Paleomanyetizma Lab. 6 kg Toz 1 C Jeofizik Koridor 6 kg Toz / CO2 2 Kantin ( 100 kişi ) 6 kg Toz / CO2 2 Fotokopi Önü 6 kg Toz 1 C Petrol Koridor 6 kg Toz / CO2 2 A Derslik Koridoru 6 kg Toz 2 A Depo 6 kg Toz 2 A Hol ( Kantin-Fotokopi ) 6 kg CO2 2 Avrasya 6 kg 6 Toz / 1 CO2 7 Dekanlık 6 kg 2 Toz / 1 CO2 3 B 315 / B Bilgisayar Lab. ( 68 kişi ) 6 kg / 2 kg Toz / CO2 / Köpük 3 B Bilgisayar Dersliği ( 48 kişi ) 2 kg Köpük 1 B Derslik Koridoru 6 kg CO2 2 A Giriş Holü 6 kg Toz 1 İhsan Ketin Konferans Salonu ( 130 kişi ) 6 kg Toz 1 İhsan Ketin Fuaye 6 kg Toz / 2 CO2 3 D Jeofizik Koridor 6 kg Toz / CO2 2 İdari Amirliği Odası ( B Giriş Holü ) 6 kg Toz 1 B Giriş Holü 6 kg Toz / CO2 2 C Maden Koridoru 6 kg Toz / CO2 2 C Jeoloji Koridor 6 kg Toz / CO2 2 A Derslik ve Jeoloji Lab. Koridoru 6 kg Toz 2 E 411 / E 413 / E Jeoloji ve Petrol Lab. 6 kg 3 Toz / 1 CO2 4 B 32 - Biojeokimya Lab. 6 kg Toz 1 E Tektonik Lab. 12 kg. Halokarbon iptal Kütüphane 6 kg Toz 2 F Pilot Tesis Lab. 30 kg /6 kg Toz 2 Matbaa 6 kg Toz 1 Lokal 6 kg Toz 1 Garaj 6 kg CO2 1 E Kesit Atölyesi 6 kg Toz 1 E Maden ve Jeoloji Lab. Koridor 6 kg Toz / CO2 2 E Kazı Teknoloji Lab. 6 kg Toz 1 E Kaya Mekaniği Lab. 6 kg / 2 kg Toz ( 2'si 6 kg ) 3 F Yatay Sondaj Lab. 2 kg Toz 1 Marangoz 6 kg Toz 1 Tesisat Odası 6 kg Toz 1 Elektrik Odası 2 kg Köpük 1 Arşiv 6 kg Toz 1 A Derslik Koridoru 6 kg CO2 2 B Jeoloji Lab. Koridoru 6 kg CO2 2 Bölümlere dağıtıldı 6 kg CO

17 3. FAKÜLTE ACİL DURUM PLANI 3.1. Fakülte Acil Durum Planları Fakültenin, güncel genel yerleşim ve detaylı mimari planları oluşturulmuştur. A Kapısı giriş holüne ve alt kattaki fuaye holüne fakülte genel yerleşim planı; B Kapısı giriş holüne ise genel yerleşim ile birlikte detaylı mimari planlar asılmıştır. Planlar ile binanın, kullanacıların zihninde kısa sürede daha tanımlı hale getirilmesi amaçlanmıştır. Sirkülasyonu düzenlemek için, A ve B kapısı giriş hollerine, mekan yönlendirme tabelaları hazırlanmış ve asılmıştır. Planlarda, oda numarası ve işlevi, bina giriş-çıkışları, sirkülasyon alanları ( koridorlar, merdivenler, asansörler ) ve blok bazında işlevler ( labarotuvarlar, derslikler, ofisler, sosyal alanlar ) gösterilmiştir. Ofisler ise, Dekanlık ( yönetim ) ve fakültedeki beş adet bölüme ( Maden, Jeoloji, Jeofizik, Petrol- Doğalgaz, Cevher Hazırlama ) ait alanlar olarak belirtilmiştir. Bu planlar üzerinden, sayılı Acil Durum Yönetmeliği doğrultusunda ; Yangın Söndürücüler - Alarm Düğmeleri İlkyardım Dolapları Kaçış Yolları Acil Çıkışlar Toplanma Alanları Elektrik Panoları Radyasyon- Toksik Kimyasal Alanları Acil Durum Telefon Numaraları gösterilerek acil durum planları hazırlanmıştır. Bu planlar her ana blokta ve katta, bazı mafsal ( merdiven ) bloklarında yer alacak şekilde duvarlara asılmıştır. Aşağıda Maden Fakültesi Tahliye Planı görülmektedir. Toplanma Alanı Toplanma Alanı A Girişi B Girişi Alt Kat 1 Acil Çıkış Alt Kat 1 Acil Çıkış Toplanma Alanı Toplanma Alanı Alt Kat 2 Acil Çıkış Toplanma Alanı 17

18 3.2. Acil Durumlar: Tespitler- Önlemler ve Müdahale Süreçleri Acil Durum anında ve hemen sonrasında yapılacaklar, hızlı ve doğru müdahale tekniği ile hareket edilmesini gerektirmektedir. Bu nedenle acil durumlarda, nasıl düşünmeli ve hareket etmeliyiz, ortamda neleri kontrol etmeliyiz, doğru müdahale için hangi bilgilere sahip olmalıyız gibi konular, kısa, öz ve pratik uygulanacak şekilde maddelenerek anlatılmıştır. Her durumda ne yapılması gerektiğinin önceden bilinmesi, kafa karışıklığı yaratan panik halinin ve kontrolsüz davranışların önlenmesinde son derece önemlidir Fakülte Tehlike Haritaları Fakülte genelinde olası tehlike ve müdahale alanlarını göstermek üzere kimyasal kullanımı, radyasyon etkisi, ani kaza / sağlık sorunu yaratacak ortamlar, yangın-patlama ihtimali olan alanlar açısından haritalamalar oluşturulmuştur. Fakültede en öncelikli tehlike, kimyasal kullanımı ve ortamları olarak öne çıkarken, buna bağlı ani kaza-sağlık sorunu ya da yangın-patlama ihtimali öncelikli acil durum konuları olarak değerlendirilmektedir. Kimyasal madde kullanımından kaynaklanabilecek acil durumlar: Yangın Patlama Toksik ( Zehir ) Etki Döküntü Sızıntı ile Çevreye Yayılma olabilir. Bunlara ilişkin müdahale yöntemleri, fakültede kullanılan kimyasallar dikkate alınarak belirlenmiştir. Kimyasallarla ilgili tehlikeleri ve bunların derecelendirilmesini gösteren kimyasal tehlike tanımları, kimyasal kullanımında nelere dikkat etmemiz gerektiği konusunda da bilgi vermesi açısından önemlidir. Bu nedenle bazı tehlike tanımlarına aşağıda yer verilmiştir [ 3 ]: Patlayıcı: Maddenin tek başına ortam sıcaklığı veya basıncı değişimi ile patlama ihtimali olması. Oksitleyici: Maddenin başka maddelerle temas etmesi sonucu yanması. Toksik: Ağız burun yoluyla soluma veya deriden emilim sonucunda, maddenin insan sağlığı üzerinde ölüme kadar giden ani veya uzun süreli hasara yol açması. Alevlenir: Parlama noktası 21 C - 55 C arası olan sıvı haldeki maddeler. Kolay Alevlenir: Ortam sıcaklığı ile alevlenen madde Ateş kaynağı ile temas halinde alevlenen katı madde Parlama noktası 21 C nin altında olan sıvı madde Su ve nemli hava ile temas halinde alevlenen gaz yayan madde Çok Kolay Alevlenir: 0 C den düşük parlama noktası ve 35 C den düşük kaynama noktası olan sıvı maddeler ile ortam sıcaklığı ve basıncı altında alevlenen gaz halindeki maddeler. Fakültede kullanılan kimyasallar, çalışan sağlığı üzerinde akut ( ani ) veya kronik ( uzun süreli ) etkiler yaratabilir. Ani sağlık etkileri, daha çok solunum zehirlenmesi, cilt tahrişi yanığı, yangın-patlama durumunda yaralanma hatta ölüm olabilir. Kimyasalların yaratacağı sağlık sorunlarının bilinmesi, kimyasallara neden bilinçli yaklaşılması gerektiğini ve korunma yöntemini anlamak, aynı zamanda çalışanın sağlığını kendisinin de takip edebilmesine olanak tanımak açısından önemli bulunmaktadır. Bu hastalıklar aşağıda sıralanmıştır [ 5 ]: 18

19 1. Sinir sistemi hastalıkları Benzen ( benzol ) ve türevleri, Trikloretilen, Civa, Kurşun gibi kimyasalların uzun vadede vücutta birikmesi sinir sistemi hastalıklarına yol açmaktadır. 2. Kanserler Çeşitli Çözücüler, Benzen ( benzol ) ve türevleri, Karbon Tetraklorür, Triklorometan ( Kloroform ), Krom bileşikleri, Kromatlar ( potasyum dikromat ) ve kullanılan bazı mineral yağlar uzun süreli maruz kalındığında kanserojen etki yapabilirler. Meslek hastalıklarında kaynağı bilinen bazı kanserler şunlardır: Boya sektörü mesane, Petro Kimya cilt, Madeni yağ cilt, Metalurji burun boşluğu, akciğer, Çözücüler akciğer, lenfoma, yemek borusu. 3. Üreme sistemi hastalıkları Özellikle çözücü kimyasalların kullanımı, boya sanayisi ile ilgili kimyasal işler, kurşun üreme sistemini etkilemektedir. Ayrıca kimyasalların dışında fakülteye özgü bir tehlike olarak iyonize olan ve olmayan radyasyon da üreme sistemi üzerinde olumsuz etkilere sahip bir etkendir. 4. Solunum sistemi hastalıkları Ortamda solunan toksik kimyasallar ve diğer tozlar, anında gelişen ve müdahale edilmesi gereken solunum güçlüğü ve zehirlenmesi yapabileceği gibi, uzun vadede aşağıda belirtilen hastalıkları yapabilir: Akciğer Burun boşluğu kanserleri: toksik kimyasallar ( özellikle çözücü maddeler ) Kimyasal dışında diğer tozların oluşturduğu hastalıklar: Pnömokonyoz ( akciğer toz hastalıkları ): inorganik tozlar; doğaltaş kırma-kesme işlemi tozları, kömür tozları Bisinozis ( akciğer toz hastalıkları ): organik tozlar Malignite ( enfeksiyon hastalıkları ): virüsler, bakteriler Toza bağlı akciğer hastalığı, en erken, 3 yıl boyunca maruz kalınması durumunda ortaya çıkar. Toksik kimyasallardan olan Civa solunum yolu ile vücüda girer ve solunan miktarın %80 ni kana karışarak zehirlenme etkisi yaratır. Solunum yollarını tahriş eden kimyasallar, brom, klor, trikloretilen, nitrik asit, amonyak ve çözücüler olarak sıralanabilir. 5. İşitme kayıpları Kimyasallar, iç kulakta işitme sinirlerini etkileyerek işitme kaybına neden olabilirler. Diğer işitme kayıpları ( iletim tipi ) daha çok gürültülü ortamlara uzun süre maruz kalarak çalışmaktan dolayı oluşur. 6. Cilt hastalıkları Kimyasallara bağlı kanser veya tahriş / alerji / ışığa duyarlılık gibi sorunlar oluşabilir. Bazı aşındırıcı kimyasallar ve yüksek ısı ( fırın, kimyasal işlem ) anında ilkyardım gerektiren cilt yanıkları oluşturabilir. Kimyasal yanık oluşturan bazı maddeler şunlardır; kuvvetli asit-bazlar ( sülfürik asit, hidroklorik asit, hidroflorik asit, fosforik asit, sodyum hidroksit ), brom, benzen, trikloretilen, etil alkol, metil alkol. 7. Çeşitli iç organ hastalıkları Ağız, yemek borusu, mide, bağırsak gibi sindirim sistemi hastalıkları; karaciğer, böbrek, idrar yolu hasarları oluşabilir. Örneğin trikloretilen böbrek ve karaciğer hasarına neden olur. Fakültedeki mevcut yerleşim ve çalışma biçiminden kaynaklanan tehlike ve müdahale alanları, aşağıda belirtilen konular açısından dikkate alınmıştır: Kimyasal ( Toksik Fiziksel Etki ), Radyasyon ( iyonize olan olmayan veya optik ), Biyolojik, Kesici Cihaz Kullanımı, Yangın-Patlama Tehlikesi, Tozlu Ortamlar. 19

20 Toksik Biyolojik Radyasyon İyonize Olmayan Optik Kesici Alet - Cihaz Tehlike Tehlike Radyasyon Radyasyon Tehlikesi Toksik: akut veya kronik hasar yaratan, ölüme neden olabilen zehir etkisi. Biyolojik: bakteri, virüs, parazit Radyasyon: elektromanyetik dalgalar / parçacıklar biçimindeki enerjinin yayılımı veya aktarımıdır. [ 6 ] İyonize radyasyon: etkileştiği atomların elektronlarını koparacak düzeyde yeterli enerjiye sahip radyasyondur. Bu durumda etkilenen atomlar yüklü hale gelir ve iyonlaşmış olur. Bu iyonlar, hücrelere hasar veren kimyasal değişimlere neden olabilecek kapasitedirler. [ 6 ] İyonize olmayan radyasyon: atomları iyonlaştırmada yeterli enerjiye sahip olmayan radyasyondur. [ 6 ] Optik radyasyon: görülebilir ışık düzeyinde veya yakın dalga aralıklarında yayılan genel olarak iyonize olmayan radyasyon biçimidir. Kaynakları; aydınlatma armatürleri, bilgisayar ekranları, fotokopi baskı makinaları ( mürekkep UV kurutması ), projeksiyon cihazları, lazer işaretleyicileri olabilir. [ 6 ] A Girişi B Girişi Petrol Cevher Giriş Kat Tehlike Haritası 20

21 A Girişi B Girişi Jeoloji Jeoloji Üst Kat Tehlike Haritası A Girişi B Girişi Jeofizik Jeoloji Petrol Cevher Alt Kat 1 Tehlike Haritası 21

22 A Girişi B Girişi Maden Alt Kat 2 Tehlike Haritası A Girişi B Girişi Trafo Bilgisayar Dersliği Teknik Oda - üst kat - Laboratuvar Alanı - üst kat - Bilgisayar Dersliği - alt kat - Elektrik Odası - alt kat - Bilgisayar Dersliği - alt kat - Esanjör Dairesi - alt kat - Laboratuvar Alanı - giriş,alt,üst kat - Yüksek Voltaj - alt kat - Kimyasal Atık Alanı Elektrik Dağıtım Merkezi - alt kat - Laboratuvar Alanı - Giriş ve alt kat - Jeneratör Laboratuvar Alanı - alt kat - Yangın - Patlama Tehlike Haritası 22

23 Kesici Alet Cihaz Kullanımı Tehlikesi Cevher - F 203 Taş Kesme - Numune Hazırlama Maden - F 106 Numune Kesme Hazırlama F 100 İleri Mekanize Kazı Teknolojileri ( Kesilebilirlik-Delinebilirlik ) E 206 Kazı Teknolojileri ve Makineleri Jeoloji - E 100 Taş Kesme - Numune Hazırlama Radyasyon Tehlikesi Jeoloji B 311 Jeokimya Lab. B 309 Aletli Analiz Lab. ( ayrıca Lazer Tehlikesi - LA-ICP-MS ) A 305 Mineral Hazırlama Lab. E 317 X Işınları Lab. E 315 EMCOL Karot Analizi Lab. Cevher F 305 Kimyasal Analiz Lab. Toksik Kimyasal Tehlikesi Jeoloji C112 Gemoloji Lab. E 306 İleri Mikroskop ve Süs Taşları Lab. B 311 Jeokimya Lab. A 305 Mineral Hazırlama Lab. Petrol - E 412 Kayaç ve Akışkan Özellikleri Lab. Cevher F 305 Kimyasal Analiz Lab. F 304 Kimyasal Zenginleştirme Lab. F 303 Kıymetli Metaller Lab. Maden F 104 Maden Havalandırma ve İş Güvenliği Lab. F 202 Reoloji Lab. F 204 Manyetik Ayırma Lab. F 206 Flotasyon Lab. F 207 Boya Teknolojisi Lab. F 210 Yüzey Kimyası Lab. İyonize Olmayan Radyasyon Tehlikesi Jeofizik - E 307 Hesaplamalı Jeofizik Lab. Optik Radyasyon Tehlikesi Petrol - E 412 Kayaç ve Akışkan Özellikleri Lab. Biyolojik Tehlike Cevher - F 304 Kimyasal Zenginleştirme Lab. Toz Ortamları: Maden - F 101 Yatay Sondaj Lab. ( pudramsı atıklar 50 kg. ) F 101 Zemin Şartlandırma Lab. ( kum kil 500 kg. ) E 206 Kazı Teknolojileri / Maden Makineleri ( kayaç kesici ve karot makinesi ) Jeoloji - E 100 Taş Kesme - Numune Hazırlama ( taş tozları ) Cevher - F 203 Taş Kesme ( parlatma tozları < 1 kg. ) F 207 Pilot Tesis ( kömür tozları ) Petrol E 406 Karot Kesme Taş İşleme 23

24 Fakültede Kullanılan Tehlikeli Kimyasallar Toksik Kimyasallar... Tahriş ediciler ( cilt - mukozalara zarar veren ): Perklorik Asit Sülfürik Asit Benzoik Asit, Benzen ( Benzol ) ve türevleri Fosforik Asit Hidroflorik Asit Klor (Kloroform, Magnezyum-Kalsiyum-Baryum Klorür) Hidroklorik Asit Nitrik Asit Flor ( Florik Asit, Sodyum Florür ) Trikloretilen Sodyum Hidroksit Brom buharları ( Bromoform, Tetrabromoform ) Krom bileşikleri Potasyum Kromat Sodyum Siyanür Etil Alkol-Metil Alkol Boğucular: Karbonmonoksit ( kana oksijen gitmesini engeller ) Karbondioksit Azot Hidrojen Helyum Metan Propan Solunumu felç eden ( solunum sinir sistemini etkileyen ) : Aseton ( Asetilen ) Karbon disülfür ( Etil Alkol, Etilen ) Sistemik etkili ( işlev engelleyen ): Halojenli Hidrokarbonlar ( Karbon tetraklorür, Kloroform [ Triklorometan ], Trikloretan ) Benzen ( benzen ile birlikte +benzil benzoat, +benzoik asit fakültede mevcut ) Kurşun Toluen Civa Metil Alkol Naftalin ( Bromo Naftalin ) Arsenik ( toprak - doğaltaş kömür yapısında ) Organik Fosfatlar ( Sodyum difosfat, Sodyum polifosfat, Potasyum dihidrojen fosfat ) Kansorejen: Çözücüler ( solventler ) Karbon tetraklorür Benzen ( +benzil benzoat, +benzoik asit ) Kloroform [ Triklorometan ] Krom bileşikleri, Kromatlar ( potasyum kromat dikromat ) Mineral Yağlar Yanıcı - Patlayıcı Kimyasallar... Kloratlar ( HClO 4 ) Nitratlar ( potasyum nitrat, nitrik asit ) Kloritler ( baryum klorit ) Hidrojen Peroksit Peroksitler ( potasyum, izopropil eter, etil eter, asetaldehit, siklohekzan gibi kimyasallarda zamanla oluşan ) Organik Peroksitler Fosfor Sodyum ( sodyum hidroksit, sodyum siyanür, sodyum florür ) Potasyum ( potasyum hidroksit, potasyum siyanür ) Yanıcı Gazlar ( Asetilen, Hidrojen, Metan, Propan, Doğalgaz ) 24

25 Birbiriyle Karışmaması Gereken Kimyasallar Patlayıcı / Reaktif Etki [ 7, 8, 9 ]... Kloratlar ( HCl4 )... Asitler ( Sülfürik asit ), metal tozları, ince taneli organik yanıcı maddeler Potasyum, Sodyum... Su, Karbon TetraKlorür, Klor, Flor, Brom Hidrojen Peroksit... Metal ve metal tuzları, yanıcı sıvılar, alkol, aseton, organik bileşikler Brom... Benzen, Amonyak, Bütan ve diğer petrol gazları Flor... bütün kimyasallar Civa... Asetilen, Amonyak Klor... Amonyak, Asetilen, Bütan ve diğer petrol gazları Amonyak... Hidroflorik Asit, Civa, Klor, Brom Hidroflorik Asit... Amonyak Sülfürik Asit... Kloratlar, Perkloratlar Aseton... derişik Nitrik Asit, derişik Sülfürik Asit Asetilen... Klor, Brom, Flor, Civa, Gümüş Hidrokarbonlar... Flor, Klor, Brom Gümüş... Amonyum bileşikleri, Asetilen Hidrosiyanik Asit... Nitrik Asit, Bazlar Perklorik Asit... Alkoller, kağıt, yağ Nitratlar... Sülfürik asit Peroksitler... Asitler Nitrik Asit... Asetik Asit, Hidrosiyanik Asit, yanıcı maddeler, ağır metaller Kalsiyum Oksit... Su Yanıcı sıvılar... Halojenler ( klor, flor, brom ), Hidrojen Peroksit, Nitrik Asit Aktif Karbon... Oksitleyici maddeler Su ile Tepkimesi Halinde Yanıcı Olan / Zehirleyici Gaz Çıkaran Kimyasallar... Alkali Metaller ( Sodyum, Potasyum ) Alkalin Metaller ( Baryum, Magnezyum, Kalsiyum ) İnorganik Kloritler ( Baryum Klorit ) Not : Yanıcı kimyasallar temas, dokunma, sürtünme ve çarpma yolu ile kolayca alev alabilir, patlayabilir. 25

26 Laboratuvar Ortamı ve Kullanımı: Laboratuvar Ortamında Olması Gerekenler: 1. Eviyeler - kimyasallara dayanıklı endüstriyel seramik ( eksiz max. 180 cm. ) polipropilen ( plastik esaslı ) epoksi reçine paslanmaz çelik 2. Tezgahlar - kimyasallara dayanıklı kompakt laminat endüstriyel seramik epoksi reçine 3. Kimyasal Depolama Dolapları havalandırmalı havalandırmasız patlamaya - yangına dayanıklı ( 90 dk. ) Havalandırmalı Dolap, içinde biriken kimyasal gaz ve buharları, dolaptan mekan dışına uzanan havalandırma borusu ile dışarı atan dolap tipidir. Raflar arasında buharın birikmesini önlemek, çıkışını kolaylaştırmak için, hava geçiş menfezleri bulunur. Havalandırmasız Dolap, dolap içinde biriken, sıkışan gazı - buharı atmak için dolap arka yüzeyinde veya kapaklarında menfez bulunan dolap tipidir. Yanıcı Patlayıcı Kimyasal Depolama Dolabı, dolap içinde biriken gazı düzenli olarak atacak, temiz hava girişi ve kimyasal buhar çıkış bacası bulunan ve aynı zamanda ortam ısısı artışı durumunda kapakları otomatik olarak kapanan dolap tipidir. 4. Kimyasal Depolama Rafları Kimyasallara dayanıklı olmalı ve şişelerin düşmesini engelleyecek şekilde raf önüne koruma seti çekilmelidir. Özellikle aşındırıcı kimyasallar metal rafları aşındırır. 5. Basınçlı Tüp Dolabı Dolap içinde biriken gazı düzenli olarak atacak, temiz hava girişi ve gaz çıkış bacası bulunan ve aynı zamanda ortam ısısı artışı durumunda kapakları otomatik olarak kapanan dolap tipidir. Tüpün patlamasını geciktirmek, yangına müdahalede zaman kazandırmak, patlama anında parçaların dağılma alanını daraltmak gibi faydaları olabilir. Dolap kullanımı dışında yaygın uygulanan bir tedbir olarak basınçlı tüpler, devrilmelerini önlemek amacıyla zincirle duvara sabitlenmektedir. 6. Musluklar laboratuvar tipi Uzun cam malzemelerin yıkanabilmesi için uzun ve kimyasallara dayanıklı olması gerekir. Musluk bataryası uygun renk kodlamasında olmalıdır. 7. Acil göz boy duşları Acil duşların maksimum 7-8 m. mesafede ulaşılabilir noktalarda ve elektrik kaynaklarından uzakta konumlandırılması gerekir. Yıkama debisi, acil göz duşu için minimum 6 litre / dakika, acil boy duşu için minimum 100 litre / dakika olmalıdır. 26

27 8. Vanalar kimyasala dayanıklı Tezgah ve çekerocak, su ve gaz kontrol vanaları aşındırıcı ( korozif ) kimyasallara dayanıklı ve uygun renk kodlamasında olmalıdır. 9. Güvenlik Kabinleri Mikro organizmalarla çalışırken organizmaların çevreye dağılmasını engellemek için kullanılabilecek ortam koruma amaçlı ekipmanlardır. Patlayıcı kimyasallarla çalışırken havasız ortam kabinleri (glove box) veya gaz battaniyeleri (gas blanket) kullanımı olumsuz olayları engelleyecek ekipmanlardır. 10. Çekerocaklar Toksik kimyasallarla çalışırken, zararlı etkilere maruz kalmamak için önerilen, mekanik havalandırma sistemi olan bir ekipmandır. Düşük yoğunlukta, az riskli kimyasallarla çalışmalarda standart özelliklerde bir çekerocak yeterli iken, yüksek riskli, yoğun kimyasal kullanımında ( özellikle hidroflorik, perklorik, sıcak mineral asitlerin kullanımında ) daha yüksek performanslı çekerocak tercih edilmelidir. 11. Mekanik Havalandırma Zehirli gaz çıkışlarına neden olabilen kimyasalların kullanıldığı veya yoğun toz bulunan laboratuvarlarda mekanik genel ortam havalandırması yapılması zorunludur. İhtiyaca göre belirlenecek havalandırma sistemleri aşağıdaki gibi gruplandırılabilir: Genel Ortam Havalandırması - sabit o ısı geri kazanımlı o klimalı Lokal Toz / Buhar Emiş Kolu / Cihazı o Teleskopik Kol hareketli kimyasal toz / buhar o Akrobat Kol hareketli kimyasal olmayan toz / buhar o Davlumbaz sabit kimyasal olmayan toz / buhar Genel ortam havalandırması teknik özellikleri, ortam hacmi ( en-boy-yükseklik ), mekanda max. çalışan sayısı, kullanılan cihaz sayısı ( çok sayıda olması ) - cihaz özelliği ( sabit sıcaklık gerektirmesi gibi ) kullanılan kimyasal türü ve yoğunluğu gibi bilgilerle belirlenir. Yoğun miktarda tehlikeli kimyasallarla çalışılması durumunda, 4 m. yükseklikteki genel havalandırma kişiyi korumaya yetmeyecektir. Burun-ağız-cilt-göz yoluyla kişiyi etkileyip mekana yayıldıktan sonra, kimyasal gazın ortam havalandırmasıyla dışarı atılması, ortam konsantrasyonun azaltılması çalışan açısından yeterince koruyucu olmayacaktır. Yüz maskesi ve gözlük gibi ilave koruyucu tedbirler alınması gerekir. Eğer yüksek oranda patlama tehlikesi olmayan bir ortam ve kimyasallar sözkonusu ise lokal hava emiş kolu kullanımı da ayrıca tercih edilebilir. Bu yöntem gazın / buharın yayılmaya başladığı anda, kaynağına yakın bir noktadan alınıp uzaklaştırılması açısından daha etkili bir korunma yöntemidir. Havalandırma çıkış borusu, pencere veya duvardan çıktıktan sonra mutlaka çatı seviyesine kadar uzanmalı bu seviyede kirli hava dışarı verilmelidir, tesisat bacalarında olduğu gibi. Boru pencereden çıkış yapar yapmaz kirli hava dışarı verilmemelidir. Aksi takdirde üst kattaki pencerelerden içeri girecek kirli hava diğer ortamları etkileyebilir. 27

28 Havalandırma; cihaz sayısı fazla, elektrik-veri kablosu yoğun ortamlarda da gereklidir. Yoğun kablo / elektriksel alan ısıyı kolaylıkla arttırarak cihaz ve kablolarda yanma ve buna bağlı yangın oluşturabilir. Bu nedenle bu tür ortamlar, mutlaka ortam ısısını düzenleyecek bir havalandırma sistemi gerektirmektedir. Bilgisayar laboratuvarlarının teknik odaları bu tür yerlerdir. Elektrik ve veri kablolarının yoğun bulunduğu yer kapalı küçük bir oda içerisindeyse, bu odanın kapısına menfez konulup hava alması ve ortam ısının dağılması, dengelenmesi sağlanabilir. 12. Yangın Önleyici Tesisat / Ekipman Kullanımı Kapaklı prizler özellikle laboratuvarlarda, su, toz hatta kimyasal gazların elektrik tesisatı ile etkileşiminde yaratabileceği tehlikelere karşı koruma sağlar. Patlamaya dayanıklı aydınlatma armatür kullanımı elektrik tesisatına yönelik bir tedbir olarak önerilebilir. Duman / Gaz / Isı algılamalı adresli yangın bildirim ve uyarı sistemleri kullanılmalıdır. Laboratuvar Kullanımda Dikkat Edilmesi Gerekenler: Kimyasal depolama ve çalışma kurallarına uyulmalıdır [ 7 ]. Birbirine temas etmemesi gereken kimyasallar ve temas durumunda nasıl tepki verecekleri bilinmelidir. Örneğin Perklorik Asit ( Jeoloji ), Kloratlar ( HClO4 - Cevher ) bazı koşullar altında patlayıcıdır. Klorat üzerine Sülfrik Asit ( Cevher ) dökülürse patlama meydana gelir. Asit ve bazlar birbirinden ayrı depolanmalıdır. ( aşındırıcı buhar / ısı oluşur ) Asla asidin üzerine su dökülmemeli, daima suyun üzerine asit, yavaşça kap kenarından ilave edilmelidir. İşlem sırasında şiddetlice karıştırma yapılmamalıdır. ( ısı artışı, gaz çıkışı, kuvvetli sıçrama olur; hatta içinde çalışılan kap çatlayıp dağılabilir ) Asitler, sodyum, potasyum ve magnezyum gibi su reaktif metallerden ayrı tutulmalıdır. Sodyum asla su içine dökülmemelidir. ( patlama tehlikesi ) Oksitleyiciler, yanıcı ve parlayıcılardan uzak tutulmalıdır. ( patlama / yangın tehlikesi ) Çözücülerin ( solventler ) çoğu; yanıcı, uçucu, kolay buharlaşabilme, ortama zehirli ve patlayıcı gazlar yayabilme özelliğine sahiptir, oksitleyicilerden uzak tutulmalıdır. ( yangın tehlikesi ) Toksik kimyasallar, aşındırıcı / parlayıcı / patlayıcılardan uzak tutulmalıdır. ( zehirli gaz oluşumu / yangın-patlama tehlikesi ) Yanıcı kimyasallar, ısı kaynakları ve güneş ışınlarından korunmalıdır. ( yangın tehlikesi ) Düşük kaynama noktasına sahip bir malzeme ile sıcak bir sıvı ani temas ettirilmemelidir. Metal tozlar asitlerle biraraya geldiğinde parlama yapabilir. ( yangın tehlikesi ) Bazı kimyasallar bekleme sürelerini aştıklarında yanıcı / patlayıcı peroksit oluşturur ve özelliklerini yitirirler. Süresi biten veya şişe dibinde peroksit oluşumuna işaret eden kristal tortu / akışkan sıvı görülen kimyasal, atık yönetmeliğine uygun şekilde ortamda uzaklaştırılmalıdır. Hidrojen, Metan gibi kolay tutuşan gazlar ( Maden ) kolaylıkla yangın oluşturabilir. Yanıcı gaz kaçakları sürekli kontrol edilmelidir. Sıkıştırılmış veya sıvılaştırılmış gazlar ısıtılmamalıdır. Reaktif kimyasallarla çalışırken ortamdaki basınç-sıcaklık dalgalanmaları önlenmelidir. Kimyasallarla çalışan kişilerin kıyafetlerinin en az % 60 oranında pamuk olması gerekir, ortamda statik elektrik oluşmaması için [ 4 ]. Kimyasal koruyucu kıyafetler de aynı şekilde üretilir. Ayrıca ortam havasındaki nemin düşük olması da statik elektrik oluşumuna neden olur. Statik elektrik, yanıcılar için kıvılcım etkisi yapabilir. 28

29 Tehlikeli kimyasalların Güvenlik Bilgi Formu ( GBF ) bulundurulmalıdır. GBF, kimyasalın tehlikelerini, güvenli kullanım şeklini, acil durum prosedürünü gösteren, üretici firma tarafından hazırlanan, laboratuvarda çalışanların bilmesi gerekenlere kolaylıkla ulaşabileceği bir belgedir. Kimyasal atıklar, ilgili yönetmeliğe uygun şekilde özel atık kaplarına konulmalı ve atık yönetim merkezi ile iletişime geçilerek teslim edilmelidir. Kullanılan maddeler, ekipmanlar, cihazlar, dolaplar gerekli uyarıları içerecek şekilde etiketli olmalıdır. Tehlikeli kimyasal işlemlerde mutlaka çekerocak kullanılmalıdır. Ağız ve burnu kapatan maske kullanımı veya hava emiş kolu ilave tedbir olarak önerilebilir. Cilde ve göze kimyasal sıçraması halinde bol su ile yıkanmalı ve laboratuvar sorumlusuna haber verilmelidir. Tehlikeli kimyasallarla çalışmalar, en az sayıda çalışan ile ( etkiye maruz kalan kişi sayısını azaltmak ) olabilecek en kısa sürede ( etki süresini azaltmak ) gerekli olan miktar kadar kimyasal kullanarak ( etki kaynağını - alanını azaltmak ) güvenlik sağlayan, yeni teknolojiye sahip uygun ekipman-cihazlarla ( etki alanını azaltmak ) yapılmalıdır. Kimyasal ortamda bir şey yenilip içilmemeli, kimyasallar koklanmamalı, puar yerine pipet ile ( ağızla ) sıvı çekme işlemi yapılmamalı, kimyasal işlemlerde kullanılan araç-ekipmanlar laboratuvar ortamı dışına çıkarılmamalıdır. Tehlike anında müdahale şekli biliniyorsa ilk müdahaleler yapılmalı, sonrasında laboratuvar sorumlusuna veya yönetime haber verilmelidir Kişisel koruyucu donanım ( maske, gözlük, eldiven, önlük ) kullanılmalıdır. İş saatleri dışında laboratuvarlarda tek başına çalışma yapılmamalıdır. Fakülteye yönelik kullanımı önerilen kişisel koruyucu donanımlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: Maske : Fitreli tam yüz maskeleri, birlikte çalışılması zor bir koruyucu ekipmandır. Her ortam için uygun bir çözüm değildir. Bu nedenle ağız ve burnu kapatan yarım yüz maskeleri, günlük kullanımlık, kısmi koruma sağlayan bir donanım olarak kullanılabilir. Kimyasalların göz ve cilt yoluyla da vucüda girebildiği göz önünde bulundurulmalıdır. P1, P2, P3 maske tiplerinden P3 tipi kimyasallara karşı korunmada önerilir. Kimyasal dışında yoğun toz bulunan ortamlarda çalışırken de P1 veya P2 tipi maske kullanılabilir. Tozlu ortamların, öncelikle mekanik olarak veya pencere yolu ile havalandırılması sağlanmalı, buna rağmen ortamdan uzaklaştırılamayan toz varsa maske kullanımı önerilir. Toz partiküllerinin büyüklüğü akciğerleri etkilemesi açısından önemlidir, maske seçiminde ortam toz yoğunluğu dikkate alınır. [ 4 ] Eldiven : Eldivenler yüksek ısıya dayanıklı, kimyasallara dayanıklı veya kesilmeye dayanıklı olarak ilgili çalışma alanlarında kullanılabilir. Koruyucu eldivenlerin dayanım seviyesi, yapılan işin risk derecesine uygun olmalıdır. Örneğin delinme ve kesilme direnci 1 olan ( en düşük seviye ) eldiven ile el kesilmesi / kopması riski yüksek olan bir iş yapılmamalıdır. Direnci yüksek eldiven seçilmelidir. [ 4 ] Gözlük : Gözlükler, kimyasalların sıçrama / buharlaşma ile göze temasını engelleyen koruyucu bir ekipman olarak veya lazer ışınlı çalışma ortamlarında ışından koruyucu olarak kullanılabilir. Önlük : Kimyasalların elbiseye bulaşması ve laboratuvar dışı alanlara taşınmasının önlenmesi için kapalı önlük kullanımı tavsiye edilmektedir. Kimyasalın sıçrayıp dağılma ihtimaline karşı kapalı ayakkabı kullanımı tercih edilmelidir. 29

30 Basınçlı gaz tüpleri [ 7 ], düşme, devrilme ve çarpma sonucu patlayabileceğinden, zemine veya duvara sabitlenmelidir. uygun olmayan koşullarda şiddetli patlama ve parça saçma tehlikesine sahiptir. serin, kuru, sürekli havalandırılan yerde depolanmalıdır. nem, tuz, aşındırıcı ve yanıcı buhar bulunan ortamlarda depolanmamalıdır. asetilen, propan gibi yanıcı gazlar ile oksijen, azot oksit gibi yanmayı kolaylaştırıcı ( oksitleyici ) gazlar olarak birbirinden ayrı depolanmalıdır. Mesafe en az 6 m. olmalı ya da araya 1,5 m. yükseklikte 30 dk. dayanımlı yangın duvarı bulunmalıdır. aleve, yüksek sıcaklığa ( 50 C ), hesaplanamayan ısı kaynaklarına, direkt güneş ışığına maruz bırakılmamalıdır. elektrik kontağı oluşabilecek noktalardan uzakta konumlanmalıdır. dolu ve boş olmak üzere ayrı yerlerde bulundurulmalı, boşlar işaretlenerek sorumluya bildirilmelidir. özel taşıma aracı ile taşınmalıdır. taşınırken veya kullanılmadığında, valfleri ve emniyet kapakları kapalı tutulmalıdır. kullanılmadığında regülatör üzerindeki basınç tahliye edilmelidir. regülatör vanaları yıllık bakımdan geçirilmeli, bağlantıları zorlanmamalıdır. bağlantı hortumları ve regülatör günlük olarak kontrol edilmelidir. vanasında gaz kaçağı olması halinde, yanıcı kaynaklardan ve insanlardan uzağa, açık bir alana veya çeker ocağına taşınmalıdır. Kriyojenik maddeler; aşırı düşük sıcaklıkta ( - 60 C ile -270 C ) katı, sıvı, gaz durumlarında bulunabilen maddeler olarak tehlike yaratmaktadır. Genelde helyum, azot, argon, oksijen ve metan gibi gazların sıvılaştırılmasıyla kriyojenik sıcaklıklar elde edilmektedir. [ 7 ] Bu nedenle: iyi havalandırılan alanlarda depolanmalı küçük kapalı mekanlarda kullanılmamalı uygun, onaylı, basınç tahliyeli kaplarda depolanmalı basınç altında sıvılaştırılan kriyojenik sıvılar, fazla basıncı hafifletmek için yüksek basınçlı kaplarda bulundurulmalıdır. Nemli ortamda buz oluştuğundan, basınç giderme araçları tıkanır ve patlama tehlikesi meydana gelir. Bu nedenle kaplar kuru ortamda tutulmalı, periyodik olarak buz oluşumu kontrol edilmelidir. aşırı soğuk kriyojenik sıvıların teması canlı dokuya hasar verir, yapısal malzemeleri kırılganlaştırır. 30

31 3.3. Acil Durum Müdahale Süreçleri Yangın ve Patlama Müdahale edilebilecek boyutta ise 1. Uygun söndürme tüpü ile ilk müdahale yapılmalı varsa rüzgar / hava akımı, arkadan esecek şekilde müdahale pozisyonu alınmalı yangının çıkış noktasına, dip kısmına püskürtme yapılmalı damlayan - sızan sıvı yanıyorsa damlama sızma noktasına püskürtme yapılmalı gaz kaynağı kapatılmadan bir gazın neden olduğu alev söndürülmemeli etkili bir söndürme için yangına aynı anda farklı yönlerden püskürtme yapılmalı 2. varsa, Dökülen kimyasal etkisiz hale getirilmeli ( kimyasal üzerine zeolit, kil, kum dökülmeli ya da ortamdan hemen uzaklaşmayı gerektirecek durum yoksa kimyasal emici pedlerle dökülen kimyasal toplanmalı ) 3. Yangın tetikleyiciler engellenmeli ( elektrik, gaz, havalandırma kapatılmalı, yanıcı maddeler uzaklaştırılmalı ) 4. Koridorda seslenilmeli ve yardım istenmeli 5. Güvenliğe veya yönetime haber verilmeli 6. Yangın ekibi olaya yönlendirilmeli 7. Yaralı varsa, ilkyardım uygulanmalı, Acil Ambulans 112 aranmalı ( ilkyardım ortam güvenli ise yerinde, değilse yaralı güvenli bir yere taşınarak yapılmalı ) Yangın kontrol altına alınamıyorsa 8. Pencere, kapılar kilitlenmeden kapatılmalı ve ortam terkedilmeli ( yangını havasız bırakarak söndürmek ve yayılmasını geciktirmek için ) 9. Alarm düğmesine basılmalı, Acil İtfaiye 110 aranmalı 10. Kurtarılması gereken önemli evraklar, eşyalar güvenli bir yere taşınmalı 11. Elektrik kesilmeli, jeneratör devre dışı bırakılmalı ( blok bazında veya bina bütününde ) 12. Tahliye uygulanmalı ( blok bazında veya bina bütününde ) 13. Patlama /Çökme olduysa kurtarma ekibi devreye girmeli, Acil AFAD 122 aranmalı Yangın ortamında kaçarken, yoğun duman ve sıcak varsa etkilenmemek için diz üzerinde ilerlenmeli ortam terkedilemiyorsa, kapı kenar boşlukları, ıslak bez / koli bandı ile kapatarak duman girişi engellenmeli dışarı çıkılamıyorsa yangın yönü tersine en uzak noktaya gidilmeli ve yardım istenmeli kesinlikle asansörler kullanılmamalı kapı altı ve kenarlarından duman çıkıyorsa ve kapı yüzeyi sıcaksa ( elin ters yüzü ile kontrol edilmeli ) bu kapı açılmamalı ( yangının olduğu kapalı oda kapısını açmak, yangının hava ile ani teması sonucu patlamaya neden olur ) Giysiler alev aldıysa kesinlikle koşulmamalı ( havadaki oksijen daha hızlı etki eder, alevi arttırır ) mümkünse yanan giysi çıkarılmalı durup yere yatarak yuvarlanılmalı, ateş sönene kadar ( ayakta durmak alevleri hızlı yükseltir ) ya da yangın battaniyesi / kalın giysi ile yanan yerler kapatılarak alevler söndürülmeli yangın tüpü insanlar üzerinde kesinlikle uygulanmamalı 31

32 Söndürme Yöntemleri Soğutma; maddenin ısısını düşürerek sıcaklığını, tutuşma derecesinin altına düşürme yöntemidir. Soğutma etkisi, su veya kimyasal püskürtme ya da yanıcı maddeyi dağıtma ( akaryakıt yangınında uygun değil, yangın büyür ) şeklinde olabilir. Havayı kesme ( yangını boğma ); katı yanıcıları kum, toprak, halı ile, kimyasal yanıcıları köpük, azot ile veya her ikisini yangın battaniyesi ile kapatmak oksijenle temasını kesme yöntemidir. Hava % 21 oranında oksijen içerir, kapalı ortamda bu oranı % 16 nın altına düşürmek yangını söndürmek için yeterlidir. Bu nedenle bu yöntem de son derece etkilidir. Reaksiyon sönümleme; ısı ve alev üreten reaksiyonları durdurma yöntemidir. Kimyasal toz ve halokarbon gibi söndürücüler bu şekilde yangını söndürür. Kimyasal yangınlarda bu yöntemle birlikte, dökülen kimyasalın üzerine kimyasal reaksiyon sönümleyici madde ( zeolit, kum, kil...) uygulanması, söndürmenin etkinliğini arttıran bir yaklaşımdır. Bu uygulama hem yanıcılığı azaltır hem de zehirli gaz çıkışını engeller. Yangın kaynağını ortadan kaldırma; dökülen- dağılan maddeyi toplama ve yanıcı maddeleri yangın ortamından uzaklaştırma yöntemidir. Söndürücü Maddeler ve Kullanıldıkları Yangın Türü; Su: Katı madde ( odun, kömür, kağıt, tekstil ) yangınlarında etkilidir. Ancak diğer söndürücülere göre etkili olabilmesi için daha fazla miktarda kullanılması gerekir. Su iletken olduğundan elektrik yangınlarında ve su ile tepkime veren kimyasal yangınlarda kullanımı uygun değildir. Suyun hem iletkenliğini azaltmak hem de daha az miktarla etkili olmasını sağlamak için, zararlı olmayan katkıların eklendiği, katkılı sulu söndürücüler de tercih edilmektedir. Kum: Katı / sıvı madde yangınlarında yangını boğma, kimyasal reaksiyonu sönümleme etkisi gösterir. Karbondioksit ( CO2 ): Basınçlı karbondioksit gazı, sıvı ve gaz madde yangınları ( petrol, benzin, boya, çözücü, hidrojen, hava gazı ) ile özellikle elektrik yangınlarında etkilidir. Yağ yangınları için uygun değildir, söndürücüden çıkan güçlü püskürtme yanan yağın etrafa dağılmasına neden olur. Karbondioksit söndürücüler tortu bırakmaz, elektrikli cihazlara zarar vermez, elektrik tesisatında kısa devreye yol açmaz, ancak hava akımının olduğu yerde etkisi azdır. Bu söndürücüler, püskürtme esnasında el ve parmakların donmasına sebep olabileceğinden dikkatli kullanılmalıdır. Kimyasal Toz ( ABC değerli ): Katı, sıvı, gaz ve hafif metal ( magnezyum, sodyum ) yangınları ile elektrik yangınlarında etkilidir. Söndürme kapasitesi yüksektir, ancak soğutma etkisi olmadığı için yangının tekrar tutuşması ihtimaline karşı yanan malzeme kontrol altında tutulmalıdır. Söndürme sonrası toz maddenin ortamdan temizlenmesi oldukça güçtür, bu nedenle eşyalara özellikle bilgisayarlara hasar verebilir. Ayrıca kullanımı sırasında tozu solumamak gerekir, bundan dolayı küçük kapalı alanlarda kullanımı sakıncalıdır. 32

33 Köpük: Katı, sıvı, gaz ve elektrik yangınlarında, sulu ince bir tabaka oluşturarak yanıcının havayla temasını keser ( yangını boğma ) ve gözenek içlerine girip bünyesindeki suyu buharlaştırarak soğutma etkisi yapar. Ancak köpüğün oluşturduğu sıvı, elektrikli cihazlarda hasara neden olabilir. Islak Kimyasal: Soğutucu köpük özelliği ile yanan yağda, düşük performansla katı yangınında kullanılır. Yangın Battaniyesi: Yanan malzeme üzerine örtülerek havayı kesme yöntemi ile etki eder. Yangın Türleri Söndürücüler ve Renk Kodları Su Katı Sıvı Gaz Metal Elektrik Yağ Yangını Yangını Yangını Yangını Yangını Yangını A B C D E F Kimyasal Toz ( ABC ) Kimyasal Toz ( D ) Islak Kimyasal Köpük Karbondioksit Katı Yangını: Odun, ot, kağıt, tekstil, deri, kauçuk, plastik, kömür yangınları. Metal Yangını: Sodyum, Potasyum, Magnezyum, Çinko, Alüminyum, Baryum, Kalsiyum, Fosfor, Demir... Sıvı Yangını: Benzin, benzol, mazot, alkol, aseton, parafin, etil, isopropil, boya, makine / madeni yağ gibi yanıcı sıvılar ile yandığında sıvılaşan döşemelik kumaş, halı lifleri gibi maddeler bu tür yangınlardır. Gaz Yangını: Metan, Propan, Hidrojen, Doğalgaz, Asetilen kaynaklı yangınlar. Yağ Yangını: Bitkisel ve hayvansal pişirme yağlarından kaynaklı yangınlar. * Metal ve yağ yangınlarında kesinlikle su kullanılmaz, daha çok alevlenme ve patlama olur! * Gaz yangınında, gaz kaçağı kesilmeden söndürme işlemi başlatılmaz! * Akaryakıt yangınında su kullanılmaz, sadece yakıt deposunu soğutmak için kullanılır! * Su ile tepki veren maddelerin yanması durumunda su kullanılmaz! Su ile tepki veren maddeler: kalsiyum, magnezyum, baryum, baryum klorit, sodyum, potasyum... 33

34 Yangın Söndürücülerin Kullanımı Dıştan Basınçlı olanlarda ( soldaki gibi ): 1. Hortumu çıkar 2. Valfı sola çevirerek tüpü aç 3. Hortum ucunu yangına yönelt Sürekli Basınçlı olanlarda ( aşağıdaki gibi ): 1. Tetik ( mandal ) üzerindeki pimi çek 2. Alt mandaldan tutarak tüpü yangın yerine taşı 3. Hortumu yuvasından çıkar, tetiğe sonuna kadar bas Yangın söndürücü tüpler tek kullanımlıktır. Az sıkılıp bırakıldığında tekrar çalışmaz. Bu nedenle yangının söndüğünden emin olana kadar sıkılmalıdır. Yangın ortamında karbon monoksit oluşur. Solunum yolu ile vücuda giren bu gaz, renksiz, kokusuz olup tahriş edici olmadığından farkedilmez. Kanda hemoglobinle birleşerek karboksi hemoglobin oluşturur, bu birleşim kanda % 20 yi geçtiğinde zamanla şiddetlenen başağrısı, ardından bulantı-kusma, daha sonra koordinasyon bozukluğu, bilinç bulanıklığı meydana getirir ve sonunda ölüm ile sonuçlanabilir.[10, sf.128] Yangın ve Patlama Oluşturabilecek Durumlar Uzatma kablosu kullanımı ve bu kabloya birden fazla cihazın bağlanması Kullanılan cihazın, akım gücüne uygun prizlere bağlanmaması Cihazın akım gücüne uygun olmayan kablo kullanımı Elektrik sigortasına fazla yükleme yapılması, topraklama olmaması Yanmış / aşırı kıvrılmış kablo kullanımı, yanmış / yerinden çıkmış prizin kullanılması Elektrikli cihazların aşırı ısınmış / tozlu ortamda uzun süre kullanımı Çok sayıda cihaz ( bilgisayar lab.) ve yoğun kablo bulunan ( teknik oda ) alanlardaki aşırı ısınmanın havalandırma soğutma ile ya da statik elektriğin yalıtkan malzemelerle dengelenememesi Şimşekli havalarda fişlerin prizden çekilmemesi Mesai bitiminde cihazların kapalı konuma getirilmemesi, tehlike yaratacak cihazların ( şarj, elektrikli soba ) fişlerinin çekilmemesi Kolay yanabilen maddelerin, kıvılcım kaynakları ( elektrik kontağı, oksijen-spiral ile kesim işlemi ) yakınında bulundurulması Tehlikeli kimyasalların kullanım, depolama ve atma kurallarına uymamak 34

35 Kimyasal Döküntü, Temas ve Zehirlenme Kimyasal döküntünün temizlenmesinde genel kullanılan emdirici madde [ 10, sf.145 ]; flor-dri ( veya kokusuz talaşı ) sodyum bikarbonat kum karışımıdır. Yangın veya istenmeyen aşırı reaksiyon durumunda, kimyasal reaksiyonu durduran, kum zeolit kil gibi maddeler kullanılabilir. Asit döküntülerinde etkisizleştirici olarak; soda sodyum bikarbonat kalsit sodyum hidroksit kullanılabilir. Baz döküntülerinde etkisizleştirici olarak; hidroklorik asit sülfirik asit seyreltik olarak kullanılabilir. Bromu etkisizleştirmek için % 5 lik sodyum tiyosülfat çözeltisi kullanılır. Piyasada satılan hazır kimyasal emici bezler de dökülen kimyasalı temizlemek için tercih edilebilir. Yanıcı kimyasal döküntüler ( peroksitler ) yanıcı olmayan emici bezlerle temizlenmeli ve atık kurallarına uygun uzaklaştırılmalıdır. Brom Yanıkları Yanan bölge benzol veya petrol ile iyice yıkanmalı. [ 7 ] Brom, bromoform ( Cevher ) ve broma naftalin ( Jeoloji ) formunda fakültede kullanılmaktadır. Bromoform ısındığında zehirli brom gazı açığa çıkarır. Brom tehlikeli ve ışığa duyarlı bir kimyasaldır, ışığa maruz kaldığında tepkimeye girer. Bu nedenle ışık almayan, karanlık ortamda depolanmalıdır. Asit Döküntü ve Yanıkları Döküntüyü temizlemek için [ 7 ] kimyasala dayanıklı pompa veya kimyasal emici bezlerle döküntü toplanmalı dökülen yere asidi nötralize edecek sodyum bikarbonat ( bazik ) ya da kimyasal reaksiyon sönümleyici ( inert ) olarak kum uygulanmalı nötralize işleminde köpüklenme ve gaz çıkışı sona erene kadar beklenmeli nötralize işleminin tamamlanması için gerekirse su eklenmeli asidin nötralize olup olmadığı ph gösteren kağıt ile kontrol edilmeli toplanan madde ve kirli bez, atık prosedürüne uygun atılmalı 35

36 Yanık müdahale [7]: Hidroklorik Asit, Sülfürik Asit ve Fosforik Asit ile temas durumunda, cilt su ile iyice yıkanmalı, asit bulaşan giysiler çıkarılmalı cilde soda, bikarbonat gibi yumuşak bazlı çözelti uygulanmalı yanık yere ilaç sürülmemeli yanık temiz bir bez ile örtülerek, sağlık kuruluşuna başvurulmalı büyük boyutlu ciddi yanıklarda acil 112 aranmalı Göz tahrişi durumunda [ 7 ]: göz gerekirse zorla açılarak su veya göz solüsyonu ile en az 15 dk. yıkanmalı yıkama işlemi burun üst hizasından kulak yönünde yapılmalı ( diğer gözün etkilenmemesi ve kimyasalın tekrar göze girmemesi için ) göz temiz bez ile örtülerek, sağlık kuruluşuna başvurulmalı Not 2 : Sülfürik asit ( Cevher, Petrol, Jeoloji ), Hidroklorik asit ( Cevher, Jeoloji ), Fosforik asit ( Jeoloji ) fakültede kullanılan asit türleridir. Not 3 : Başedilemeyecek boyutta kimyasal dökülme ve çevre zararı durumunda Acil Çevre 181 veya Çevre İl Müdürlüğü aranmalıdır. Fakülte için böyle bir durum olasılığı düşüktür. Kimyasalın yutulması durumunda, kişinin şuuru yerindeyse ve yutabiliyorsa, su veya süt ya da % 5 bakır sülfat eriyiği içirilmelidir. Kişi kusma eğilimindeyse sıvı verilmesine devam edilmez. Su seyreltme yaparak, süt emilimi azaltarak olumsuz etkiyi azaltır, bakır sülfat ise kusturucu etkisiyle zehiri mideden uzaklaştırmış olur. Tahriş edici kimyasalda, yemek borusu ikinci kez etkileneceği için kusturma yöntemi tercih edilmez. Şuur yerinde değilse, etkilenen kişinin başı veya tüm vücudu sola döndürülmelidir. Klorik Asitler kolaylıkla reaksiyona girerler, özellikle su ile. Reaksiyon sonucu, son derece aşındırıcı ve tahriş edici olurlar, yapısındaki klor, tahriş edici klor gazı olarak açığa çıkar. Bu nedenle; klorik asitler su ile temizlenmemeli, ancak cilde sıçraması durumunda bol su ile yıkanmalıdır. Hidroflorik Asit temas ettiği noktada şiddetli yanık oluşturur, buharı ise ölüme neden olabilecek kadar tehlikelidir. İlk etapta cilt su ile yıkanmalı ve magnezyum oksit çamuru uygulanmalıdır. Mutlaka sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Bu kimyasal Cevher de kullanılanılmaktadır. Civa dökülmesi halinde bir vakum kaynağı ile ya da köpük tip sünger ile toplanmalı, kalan maddenin üzerine kükürt serpilerek ( sülfür oluşur ) zararsız hale getirilmelidir. Civa gaz halinde solunduğunda % 80 oranında kana karışarak toksik etki yapmaktadır. Bu kimyasal Cevher, Maden ve Petrol de kullanılmaktadır. Nitrik Asit yüksek ısıda son derece zehirli nitrojen oksit buharları verir. Cevher, Petrol ve % 1 derişim oranıyla az miktarda Jeoloji bölümlerinde kullanılan bir kimyasaldır. 36

37 Sodyum Siyanür, Potasyum Siyanür Cevher de kullanılan akut veya kronik solunum yolu zehirlenmelerine yol açabilecek kimyasallardır. Siyanür, hidrosiyanik asit ile bundan türeyen metal tuzlarının adıdır. Hidrosiyanik asit zehirlenmelerinde, 50 ml. suda 2 gr. sodyum tiyosülfat ve 0.5 gr. sodyum nitrit eritip içilmeli ve hemen sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Siyanit Tuzları ile temas durumunda cilt bol su ile yıkanmalıdır. Yutulması durumunda su ile karıştırılmış hidrojen peroksit verilerek kişi hemen kusturulur. Mutlaka sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Çözücü ( solvent ) dökülen yere aktif karbon uygulanmalıdır. Fakültede benzen, toluen, aseton, eter, alkoller, hekzan gibi çözücüler kullanılmaktadır. Buharları zehirlidir. Amonyak göz, mukozalar ve solunum yolunu ani olarak etkileyen, Petrol bölümünde kullanılan bir kimyasaldır. Cilde teması halinde klasik yanık tedavisi uygulanmalıdır. Gümüş Nitrat temasında cilt tuzlu su ile yıkanmalıdır. Zehirlenme durumunda hasta tuzlu su içirilerek kusturulmalıdır. Amonyaklı gümüş çözeltiler, patlayıcı özellik gösteren siyah tortular oluştururlar, bu nedenle bu madde ile dikkatli çalışılmalı ve madde atık yönetmeliğine uygun uzaklaştırılmalıdır. Potasyum Nitrat, temasında cilt su ile yıkanmalıdır. Zehirlenme durumunda bolca suyla karıştırılmış sodyum bikarbonat içilmelidir. Sonrasında çiğ yumurta ve yağsız süt karışımı içilmelidir. Magnezyum Sülfat, Sodyum Sülfat temasında cilt su ile yıkanmalıdır. Zehirlenme durumunda bolca su içilmelidir. Gümüş ve Potasyum nitrat, Petrol bölümünde, Magnezyum ve Sodyum sülfat, Cevher, Petrol ve Maden bölümlerinde kullanılmaktadır. Alkali Metaller: Sodyum, Potasyum temas halinde bol su ve sirke ile yıkanmalıdır. Su ile reaksiyonu hidrojen gazı açığa çıkarır. Yüksek ısıda bu gaz patlayıcıdır. Söndürülmesi zor yangın oluşturur, kimyasal toz söndürücü kullanılmalıdır. Kimyasal Dökülme ve Sızmalara müdahale için gerekli kimyasal reaksiyon sönümleyici malzemeler ( kum, zeolit, kil ) ve müdahaleyi yapacak kişi için kişisel koruyucu donanımlar ( tam yüz maskesi, eldiven, tulum, kimyasal emici bezler süngerler, kimyasala dayanıklı kova, faraş, kürek, emniyet şeridi, uyarı levhası ) bulundurulmalıdır. 37

38 3.2.3 Solunum Yoluyla Zehirlenme Rahatsızlanan kişi bulunduğu kimyasal ortamdan uzaklaştırılmalı Temiz hava alması sağlanmalı Rahat nefes alması sağlanmalı, gerekiyorsa suni teneffüs yapılmalı Brom, Hidroklorik Asit, Hidroflorik Asit zehirlenmesi durumunda su buharı veya bikarbonat buharı ya da oksijen teneffüs ettirilebilir. Ortam havalandırılmalı, kimyasal reaksiyonu sönümleyici müdahale yapılmalı Acil 112 den ambulans istenebilir, Acil 184 ( sağlık ) veya 114 ten ( zehir ) bilgi alınabilir Kimyasallarla ilgili müdahaleyi yapacak kişi koruyucu donanım ile kendini güvene almalıdır Gıda Zehirlenmesi Belirtileri : kusma, karın ağrısı, ishal Etki süresi : en erken 30 dk.- 60 dk. arasında en geç 12 saat 48 saat içinde ortaya çıkar İyileşme süresi : 1-3 gün, bazı durumlarda ( kişi hassasiyeti ) 1 hafta Zehirlenme bireysel ve hafif ise kişi, en yakın sağlık kuruluşuna yönlendirilir Zehirlenme nedeni sorgulanmalı, kişinin ne yediği ne içtiği, ilaç kullanıp kullanmadığı, kronik / yakın zamanlı hastalığı olup olmadığı öğrenilmeli Rahatsızlanan kişi ile ilgili bu bilgiler ve yakın çevresinden alınan bilgi sağlık görevlisine verilir Toplu gıda zehirlenmesi durumunda olay yönetime haber verilmeli ve Acil Ambulans 112 aranmalı, kişilerin sevk edildiği hastane ile iletişime geçilip bilgi verilmeli Zehirlenme kaynağı; yemek yenilen yer, ne yenildiği araştırılmalı ( bu bilgi hastaneye iletilmeli ) Sorun nereden kaynaklanmışsa yemek yenilen yerin sorumlusuna haber verilmeli Hastanedeki kişilerin durumu takip edilmeli Bazı kişilerde belirtilerin daha geç çıkacağı düşünülerek web duyurusu veya elektronik posta ile tüm çalışanlar durumdan haberdar edilmeli Gıda Zehirlenme tanısı kesinleştiği anda sağlık kuruluşundan buna ilişkin rapor alınmalı Numune analizi ve denetim yapılması istenmeli ( Rektörlükten ) Basınçlı Kapların Tahliyesi Basınçlı kapların bağlı oldukları panodan elektrikleri kesilmeli Basınçlı kapların basınçları, yetkili kişilerce can güvenliklerini tehlikeye sokmadan tahliye edilmeli Taşınabilecek basınçlı tüpler kaplar, varsa lift, forklift gibi mekanik araçlarla tahliye edilmeli Basınçlı tüplerin laboratuvar ortamı dışında konumlanması ve devrilmelere karşı sabitlenmesi, imkan varsa patlamaya dayanıklı özel donanımlı dolaplarda muhafaza edilmeleri gerekmektedir. 38

39 3.2.6 Bina Tahliyesi Bina genelinde acil duyuru yapılmalı, Bölümler telefonla, derslik / laboratuvar alanları bazı çalışanlar yönlendirilerek haberdar edilmeli Bu konuda güvenlik, teknik personel, dekanlık çalışanları görevlendirilebilir Tüm öğrenci ve çalışanlar acil toplanma alanına yönlendirilmeli Tahliye yolları ve acil çıkış kapıları ve alternatifleri tüm fakülte çalışanları tarafından bilinmeli Acil çıkış yön uyarıları takip edilmeli Tahliye yolları ve acil çıkış kapıları tıkalı, kilitli olmamalı Tahliyede kontrol ve düzen önceliklidir, hız sonra gelir Tahliye sırasında konuşma, koşma ve itişme olmamalı Tahliye edilen kişilerin durmalarına, geri dönüp eşyalarını almalarına izin verilmemeli Tahliye sonrası binanın ulaşılması uzak noktalarında olaydan haberdar olmayan, baygın / yaralı olup olmadığı kontrol edilmeli Dışardan gelecek müdahale ekiplerinin ( örn. İtfaiye ) giriş yapacağı kapı önünde kalabalığın birikmesine izin verilmemeli Acil toplanma alanlarında, binada olup çıkış yapmadığı tespit edilen kişiler belirlenmeli Güvenlik sağlanıp giriş izni verilmeden kimse binaya girmemeli Elektrik Çarpması Mümkünse sigortadan elektrik kesilmeli, fiş çekilmeli Sigorta kutusunda elektriksel alan farkedilirse, plastik tabanlı ayakkabı giymiş biri, iletken olmayan bir nesne ile kutuya müdale etmeli Bu işlemler anında yapılamıyorsa, elektrik akımına kapılan kişi, iletken olmayan ahşap /plastik bir nesne, kağıt tomarı ya da deri kemer ile akımdan kurtarılmalı Müdahaleyi yapan plastik eldiven takmış veya plastik tabanlı ayakkabı giymiş olmalı ya da ahşap pano, telefon rehberi, paspas gibi iletken olmayan bir nesne üzerine basmalı Akıma kapılan kişiye dokunacak kişi plastik eldiven takmış veya plastik tabanlı ayakkabı giymiş olmalı Akımdan kurtarılan kişi iletken olmayan kuru giysi, kağıt demeti veya ahşap zemin üzerine yatırılmalı Akıma maruz kalan kişi duvara, eşyalara ve kendisine yardım etmeye çalışan kişilere dokunmamalı Akıma maruz kalan kişinin nabzı ve nefes alışı kontrol edilmeli, gerekiyorsa ilkyardım uygulanmalı, şuur kaybı varsa kişi yan döndürülmeli Gerekiyorsa Acil 112 aranmalı Yüksek voltaj nedeniyle olan kazalarda mutlaka elektrik kesilmeli, kaza yerinde m.lik güvenlik mesafesi oluşturulmalı, kimse yaklaştırılmamalı, Acil Elektrik 186 ve Acil İtfaiye 110 dan yardım alınmalı Olayla ilgili olarak yönetime bilgi verilmeli 39

40 3.2.8 İş Kazası Kaza ortamının güvenliği sağlanmalı, çalışan cihazın fişi çekilmeli, yapılan iş durdurulmalı Ortam güvenli ise yaralı olduğu yerde bırakılmalı, hareket ettirilmemeli Ortam güvenli değilse yaralı dikkatlice güvenli bir yere taşınmalı Gerekiyorsa ilkyardım uygulanmalı ve Acil Ambulans 112 aranmalı, yönetime haber verilmeli İlkyardım kurallarını bilmeyen / eğitim almamış kişiler, yaralıya müdahale etmemelidir. Yaralanmalarda [ 7 ]; 1. Yaraya dokunmadan önce eller su-sabun ile yıkanmalı, alkolle ovulmalıdır. 2. Kanama azsa bir süre kanın akmasına izin verilir, sonra yara kapatılır. Kanama fazla ise, kanamayı durdurmak için doğrudan yaranın üzerine bastırılır. 3. Kirli yaraların bol su ile yıkanması, yaranın temizlenmesi için uygun bir müdahaledir. 4. Yaraya bulaşmış küçük boyutlu cisimler ( cam taş parçaları ) gazlı bez yardımı ile yaradan uzaklaştırılmalı, ancak yaraya saplanmış büyük boyutlu cisimler çıkarılmaya çalışılmamalıdır ( bu durumda cisim kanamayı önleyici tıpa işlevi görür ). 5. Yara üzerine herhangi bir ilaç veya pomad sürülmemelidir. Yaralarda; a. Pamuk, kağıt mendil, peçete gibi malzemeler ( kolay dağılıp lif bırakır, enfeksiyon riski yaratır) b. Alkol, iyot gibi dezenfektanlar ( yarayı yakarlar ) c. Antibiyotikli kremler ( yaralının alerjisi varsa yara geç iyileşir ) kullanılmamalıdır. 6. Yara derinse ya da görüntüsü kötü ise pansuman bezi ile kapatılıp sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. 7. Yara uzun süre kapalı kalırsa, hava ile teması kesilirse, geç iyileşme olur. Yarada enfeksiyon olmaması ve yaranın daha hızlı iyileşmesi için pansumanlar 24/48 saatte bir yenilenmelidir. 8. Önemli kanamalarda Acil Ambulans 112 aranmalı ve hastanın endişelenmemesine, rahatlamasına yardımcı olunmalıdır. Yaranın üzerine temiz bezle basınç uygulanmalıdır. Bu yeterli olmuyorsa yaralı kısım kalp hizası üzerinde tutulmalıdır. Kanama şiddetli ise yaralının bacakları 30 cm. yukarı kaldırılmalı ve üzeri kalın örtü ile örtülmelidir. 9. Yanık müdahalesinde; Yanan giysiler çıkarılmalı, giysi cilde yapışmış ise çıkarmak için zorlanmamalı Yanan bölge en az 5 dk. soğuk suya daldırılmalı, yanık kremi sürülebilir ( 1. derece yanık ) Ciltte kızarma, kavrulma, su toplama görüntüsü varsa Acil 112 aranmalı ( derece yanık ) 10. Kazada uzuv kopma durumu varsa, Acil 112 i aranmalı ve durum aynen iletilmelidir. Uzvun koptuğu bölüm sotanik ( % 0,9 NaCl ) emdirilmiş tampon ile kapatılır. Kopan uzuv steril bir torba veya temiz bir havlu içerisine konup içi buz dolu torbaya yerleştirilmelidir. Buzun direkt olarak kopan uzva temas etmemesi sağlanmalıdır. 40

41 işyerinde yaralanma olması durumunda yaralı sağlık kuruluşuna ulaştırılır yasal hak kullanımı gerektiren durumda sağlık raporu alınır İSGB ye bildirilir ve olay raporu hazırlanır şahitlerin yazılı ifadeleri, ortam fotoğrafları-krokisi hazırlanır, tespitler araştırmalar yapılır kurum çalışanı ise yaralanma durumu 3 iş günü içerisinde SGK ya bildirilir işyerinde ölüm olması durumunda sağlık çalışanı ölümü onaylar resmi ölüm raporu alınması için adli makamlara durum bildirilir Savcılık inceleme yaptırana kadar ölümün gerçekleştiği ortamda, çalışanlar açısından tehlike yaratmıyor ise hiçbir eşya, malzeme yerinden hareket ettirilmez, ortam düzeni bozulmaz olay mahali şeritle çevrilip kimse yaklaştırılmaz şahitlerin yazılı ifadeleri, ortam fotoğrafları-krokisi, kamera kayıtları hazırlanır Adli tıp raporu alınır Adli tıp raporu doğrultusunda Savcılıktan ölüm raporu alınır İSGB ye bildirilir ve olay raporu hazırlanır kurum çalışanı ise ölüm durumu 3 iş günü içerisinde SGK ya bildirilir 41

42 3.2.9 Deprem Deprem anında kapalı alanda, sarsıntı geçene kadar hacimli, sağlam bir nesnenin yanında / altında ÇÖK, KAPAN, TUTUN pozisyonu alınmalı Yıkılma parça sıçrama ihtimali olan bina dış duvarlarından, pencerelerden, havalandırma ünitesi, aydınlatma armatürü gibi tavan ekipmalarından uzak durulmalı Gaz kaçakları ihtimali düşünülerek kibrit, çakmak yakılmamalı, elektrik düğmelerine dokunulmamalı Enkaz altında kibrit, çakmak yakılmamalı, toz kaldıracağı için hareket edilmemeli, ağız-burun mendil / kıyafetle kapatılmalı, borulara, eşyalara, duvarlara vurarak, ıslık çalarak yer bildirilmeye çalışılmalı, bağırmak tehlikeli boyutlarda toz yutmaya neden olacağı için son çare olarak tercih edilmeli Deprem anında çıkması durumunda yangına ilk müdahale yapılmalı ( Yangın Durumu Planı ) Laboratuvarda iseniz tesisat ( elektrik, gaz, su ) vanaları kapatılmalı, çalışan cihazları durdurmak için panodan elektrik kesilmeli, tehlikeli maddeler güven altına alınmalı, dökülen kimyasal varsa üzerine kimyasal sönümleyici uygulanmalı Sarsıntı sırasında merdiven veya asansör kullanılmamalı Sarsıntı sonrası kurtarma çalışması, toplanma alanlarına tahliye ve gerekli ilkyardımlar yapılmalı Tahliyeden sorumlu kişiler acil deprem çantalarını ( radyo, telsiz, tıbbi mlz.) toplanma alanına taşımalı Açık alanda, devrilme, parça düşme, tehlike ihtimali olan elektrik direklerinden, ağaçlardan, bina dış duvar diplerinden, enerji hatlarından, kopan hatlardan uzak durulmalı Deprem sonrası hasar ve durum tespitleri yapılmalı, hızla giderilmesi gereken onarımlar yapılmalı, il/ilçe afet ve acil durum merkezleri ( AFAD ) ile iletişimde olunmalı, bilgi alışverişi sağlanmalı, insanlar sakinleştirilmeli ve düzenli olarak son durum hakkında bilgilendirilmeli, Radyodan güncel bilgiler takip edilmeli, acil durumları bildirmek dışında telefonlar kullanılmamalı, Deprem Öncesi Önlemler Binanın güvenli / güvensiz alanları belirlenmeli, deprem esnasında bu noktalara sığınmalı Acil durum ekipmanları ve çantası ( pilli radyo, el feneri, telsiz, ilkyardım malzemeleri ) hazırlanmalı, kontrolleri, bakımları yapılmalı Afet sonrası ilk 3 gün hiçbir yardımın gelmeyeceği bilinerek hazırlık yapılmalı Haberleşme ağı ve araçları planlanmalı, yiyecek, su ihtiyaçları düşünülmeli Devrilme riski olan büyük boyutlu eşyalar ( dolap, raf ) duvara sabitlenmeli Düşme riski olan ağır eşyalar üst raflar yerine alt raflara yerleştirilmeli Tavana sabitlenmiş düşme riski olan cihazların bağlantıları sağlamlaştırılmalı veya konumları tehlike yaratmayacak şekilde ayarlanmalı Tüm çalışanlar deprem anında çalışma alanlarındaki tesisatları ( su, elektrik, gaz ) ve cihazları kontrol altına alma konusunda bilgilendirilmeli Tehlikeli kimyasalların, yanıcı-patlayıcı maddelerin depolama kurallarına uyulmalı Kimyasal şişelerinin düşmesini önlemek için önüne koruma seti çekilmiş raflar kullanılmalı Yüksek zeminlerde acil kaçış anında düşmeyi engellemek için mutlaka korkuluk yapılmış olmalı Binada kullanılan cam bölmelerin yaralanma riskine karşı temperli olmasına dikkat edilmeli Binanın hiçbir noktasında depolar dahil düzensiz, yığın halinde depolama yapılmamalı 42

43 Radyasyon Tehlikesi Radyasyon kaynağı ile araya mesafe konulmalı, uzaklık arttıkça etki azalır Radyasyon kaynağı ile araya engel konulmalı, yoğun beton / kurşun malzeme radyasyonu geçirmez Radyasyon kaynağı yanında geçirilen süre kısa tutulmalı, etki süresi azalırsa zarar azalır Ortamı, giysiyi, gıdayı, cilt ve solunum yolunu radyoaktif maddelerden koruyacak tedbir alınmalı Radyoaktif Madde Yayılmasıyla İlgili İhbar Alındığında; Kapalı mekanlarda kalınmalı, havalandırma sistemleri, kapı ve pencereler kapalı tutulmalı Hava girişi olabilecek kapı altı boşlukları, hava bacaları gibi noktalar, naylon örtü bantlanarak kapatılmalı Dışarıya çıkmak zorunlu ise el-yüz dahil vücut bölümleri açıkta bırakılmamalı, ağız-burun ıslak havlu, pamuklu kumaş veya mendil ile kapatılmalı Dışarıdan içeriye girildiğinde giysiler, ayakkabı çıkarılıp bir poşete konulmalı, açıkta kalmış vücut bölümü varsa bol su ile yıkanmalı Yiyecekler buzdolabı gibi kapalı dolaplarda saklanmalı, açıkta bırakılmış hiçbir şey yenilmemeli Sebze ve meyveler bol su ile yıkanmalı Açık su kaynakları, yağmur suları kullanılmamalı Radyo ve televizyondan sürekli güncel haberler takip edilmeli Sel Baraj yıkılması, aşırı yağış, ana su borusunun patlaması gibi olaylar büyük sel oluşturabilir. Bu durumda: 30 cm. sel suyu insanı, 60 cm. sel suyu arabayı şiddetli akış gücü ile sürükleyebilir, düşük su seviyesine aldanıp sel suyuna girilmemeli Sel suyu ortalıktaki her türlü kirli mikrobik atıkları barındırabilir, sele batan eşyaların tekrar kullanılması sakıncalıdır Sel suyu kopan bir elektrik kablosu nedeniyle şiddetli elektrik akımı içerebilir Su basan noktada elektrik mutlaka devre dışı bırakılmalı, sigorta kapatılmalıdır Kum torbaları veya ağırlığı ve hacmi olan nesnelerle set oluşturarak, büyüklüğüne de bağlı olarak sel suyu akış yönüne ve hızına müdahale edilebilir Araçla sel suyuna girmek o aracın çalışmaması-durması, kontrolden çıkması, sürüklenmesi o kapıların açılamaması, araç dışına çıkışı engellemesi riskleri nedeniyle tehlikelidir. Sel anında araç içinde bulunmaktan kaçınmalı, yüksek yerlere çıkılmalı 43

44 Toplu Eylem / Saldırı / İşgal Olaydan bütün çalışanlar haberdar edilmeli ( çalışanın olay noktasından uzak durması için ) Olay fakülte dışında ise güvenlik / idari amir / teknik personelden tüm kapıların kapatılması, kimsenin dışarı çıkarılmaması ve gerekiyorsa kontrollü giriş sağlanması istenmeli Rektörlük ( 3334 / 3333 ) veya İTÜ Güvenlik ( 6814 ) ile iletişimde olup güncel durum takip edilmeli Olay fakülte içinde ise, Rektörlük ( 3334 / 3333 ) / İTÜ Güvenlik ( 6814 ) bilgilendirilmeli Olayın durumuna ve büyüklüğüne bağlı olarak üniversite güvenliği yeterli değilse, Acil Polis 155 veya en yakın polis merkezi aranmalı Fakülte güvenlik çalışanı ( 1 kişi ) ve fakülte dışından destek güvenlik olay noktasına yönlendirilmeli, çalışanlar / öğrenciler buradan uzak tutulmalı Olayın büyümesini engelleyecek tedbirler alınmalı veya bu şekilde müdahale edilmeli Olayı yaratan kişilerle karşı karşıya gelindiğinde kavga tartışma yaratacak konuşmalar yerine, karşı tarafı sakinleştirici, ikna edici konuşmalar yapılmalı Gerekiyorsa tüm dersler / çalışmalar durdurulup bina tahliye edilmeli Tahliye mümkün değilse herkesin bulunduğu yerde kendini güven altına alması istenmeli; çalışanlar ofis kapılarını kilitleyip beklemeli, sakin olmalı, ortam güvenliği sağlanıp dışarı çıkma izni verildiğinde bulundukları ortamı terketmeli Sabotaj - Bomba İhbarı / Şüpheli Kişi - Paket Sabotaj ihbarı alındığında yetkili mercilere başvurulmalı, güvenlik önlemi istenmelidir. Bomba ihbarını alan kişi fakülte yönetimine, güvenliğe, bina sorumlusuna haber vermelidir. Acil Polis 155 veya en yakın polis merkezi aranmalıdır Bomba ihbarları mutlaka kayıt altına alınmalı ve polis raporu düzenlenmelidir. Telefonla yapılan bomba ihbarı konuşması oldukça kısadır, ihbarı yapan kişi birkaç kelime ile bildirir ve bağlantıyı keser. İhbarı alan kişi, özür dilerim, sizi anlayamadım, ne söylediniz? gibi sözlerle görüşmeyi uzatmalıdır. Bu alarm vermek için zaman kazandırır. İhbarı alan kişi mümkün olduğunca karşısındakinden bilgi almalıdır. Bomba nerede? Ne zaman patlayacak? Niçin bombayı buraya yerleştirdiniz? Bomba neye benziyor? gibi sorular fayda sağlayabilir. İhbarı alan, arayanın cinsiyeti, yaklaşık yaşı, ses kalitesi, aksanı, alışılmamış konuşma tarzı, konuşmanın yapıldığı saat, geri plandaki müzik, motor, trafik sesleri gibi konulara dikkat etmelidir ve not almalıdır. Yazılı ihbar yapılmışsa, yazı polis soruşturması için saklanmalıdır. Şüpheli kişi farkedildiğinde yönetime veya güvenliğe haber verilmelidir. Şüpheli kişinin kılık kıyafeti, tipi, yüz şekli, dikkat çeken özellikleri not edilmeli, şüpheli hareketleri izlenmelidir. Ancak yakalama veya müdahale girişiminde bulunulmamalıdır. Sonradan istenebileceği düşünülerek güvenlik kamera kayıtları görüntüleri saklanmalıdır. Şüpheli paket / cisim tespit edildiğinde derhal güvenliğe haber verilmeli, kesinlikle dokunulmamalı, etrafında güvenlik çemberi oluşturulmalı, personelin yaklaşmasına müsade edilmemelidir. Şüpheli pakette dikkat çeken konular şunlar olabilir: hatalı ünvan / ifade yazımı, adres eksikliği / çelişkisi, aşırı güvenlik tedbiri, yağ lekesi, koku. 44

45 3.3 Acil Bildirimler Acil telefon numaralarına yapılan bildirimlerde dikkat edilmesi gereken konular: Arayan kişi mutlaka ad-soyad vermeli İsim vermeden yapılan bildirimler ciddiye alınmayabilir Nereden arandığı, tam adres verilmeli ( üniversite adı, yerleşke ismi, fakülte adı, ilçe ) Olayın ne olduğu ve detayları açıklanmalıdır: Yangın varsa şu detaylar belirtilmeli o ne tür bir yangın olduğu ( elektrik yangını, kimyasal yangın, yakıt, tüp patlaması ) o yanan malzemenin ne olduğu, o yanan kimyasal ise özellikleri ( toksik olup olmadığı, söndürme ve reaksiyon sönümleme yöntemi...) o yangının fakültenin neresinde olduğu giriş / alt / üst katta bulunan... numaralı... isimli laboratuvar Cevher Bölümü laboratuvar bloğu alt katta bulunan ana dağıtım panosu... katta... isimli bölümde, koridorda /mafsalda bulunan... numaralı ofis Sağlık konusu ise yaralanan kişinin durumu detaylı anlatılmalı; o Besin zehirlenmesi şüphesi, ne tür belirtiler gösterdiği o Kimyasal zehirlenme şüphesi, o anda üzerinde çalışılan kimyasalın ne olduğu o İş kazası yaralanması, kesik aşırı kanama, uzuv kopması, elektrik çarpması, ölüm, yanık ( yangın / kimyasal kaynaklı ) durumu olduğu o... sağlık sorunu nedeniyle fenalaşma, baygınlık, rahat nefes alamama durumları Toplu eylem / saldırı durumunda belirtilmesi gereken konular; o olayın bina içinde veya dışında olduğu o olayın içeriği ( protesto, silahlı saldırı, işgal...), varsa sloganları / söylemleri o olaya karışan grupların özellikleri o olaya karışanların sayıca çokluğu / az sayıda kişi veya kalabalık bir grup o çalışanlar ve öğrenciler güven altına alınabildi mi? Tahliye / Binaya girişi engelleme Arayan kişi telefon numarasını vermeli, gerektiğinde geri dönüş yapılabilmesi, anlaşılmayan konular varsa sorulabilmesi için. Gelen yardım ekibini kimin nerede karşılayacağı belirtilmelidir. Örneğin... isimli bina sorumlusu veya güvenlik görevlisi sizi Maden Fakültesinin A ya da B kapısında veya şu noktada karşılayacak ve olay yerine yönlendirecektir Konunun ve adresin anlaşıldığını belirten cevap alınmadan telefon kapatılmamalıdır. 45

46 3.4 Olay Raporları Acil durum yaratan her olay sonrası, mutlaka olayın detaylarını, nedenlerini, sonuçlarını, yapılan müdahaleyi ve varsa yapılması gerekenleri belirten bir ön rapor hazırlanmalı ve üniversite İSG birimine iletilmelidir. Rapor içeriği aşağıdaki konuları içermelidir: olayın ne olduğu, içeriği ve olayın gerçekleştiği yer, tarih, zaman o yangın ise ne tür bir yangın olduğu, yanan malzeme o sağlık ise ne tür bir sorun olduğu ( iş kazası, zehirlenme, kronik hastalık... ) o eylem / saldırı / işgal ise detayları ( olaya karışan grupların özellikleri, eylemleri ) hasar durumu ( bina tesisat ve ekipmaları, bina taşıyıcı olan / olmayan bölümleri, kullanılan cihazlar ) olay yerinde yapılan tespitler olayın nedenlerini sorgulama yapılması gereken onarımlar, düzenlemeler, önlemler işyerinde yaralı olması durumu ve yaralının durumu o sağlık kuruluşundan alınan sağlık raporu o iş kazası ise şahitlerin yazılı ifadeleri, ortam fotoğrafları-krokisi o SGK ya bildirim yazısı işyerinde ölüm olması durumu o şahitlerin yazılı ifadeleri, ortam fotoğrafları-krokisi, kamera kayıtları o SGK ya bildirim yazısı raporu düzenleyen kişilerin ad-soyad ve imzaları Olay sonrasında, yapılması gerekenler ( onarım, önlem, yeni düzenleme ) yapıldıktan sonra, durum yazılı olarak İSG birimine bildirilmelidir. 46

47 4. KAYNAKLAR 1. Kamuda İş Sağlığı ve Güvenliği ( 6331 Sayılı İSG Kanununun Kamuda Uygulanması ) T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, sf. 7-8, sf , Nisan 2017, Ankara. 2. İTÜ Gümüşsuyu Yerleşkesi Afet ve Acil Durum Eylem Planı Taslağı, İTÜ Afet Yönetim Koordinatörlüğü, Ocak Acil Durum Planı, Kapadokya, Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi, Yavuz, Calp, 2015, İstanbul. 4. ISAF akıllı çözümler Fuarı, 6. Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Fuarı, 21. Uluslararası Yangın, Acil durum ve Arama Kurtarma Fuarı, Eylül 2017, İstanbul Fuar Merkezi. - Kişisel Koruyucu Donanım Konusunda Gelen Yeniliklerin Seçici, Kullanıcı, Tedarikçilere Yansıması semineri - 360c İş Sağlığı Güvenliği semineri, İstanbul Meslek Hastalıkları Hastanesi. 5. Meslek Hastalıkları, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Araştırma Merkezi, 2013, Ankara. 6. Çalışanların Yapay Optik Radyasyondan Korunmalarına İlişkin Düzenlemeler, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlık Tezi, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü, Mehmet Çağrı Erdem, 2016, Ankara. 7. Kimyasalların Güvenli Depolanması, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Merkezi Müdürlüğü, 2011, Ankara arsiv.mmo.org.tr/pdf/11238.pdf, Kimyasal Maddeler, Riskleri, Kullanımı, Taşınması, Depolanması ile ilgili Yaptırımlar ve Türkiye Uygulamaları 10. Tehlikeli Kimyasal Maddelerin İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetimi, Sinem Demir, Yüksek Lisans Tezi, Ocak Kanun ve Yönetmelikler tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu tarihli ve sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Hk. Yönetmelik tarihli ve sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik tarihli ve sayılı İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik 47

48 5. EKLER Maden Fakültesi Genel Yerleşim Planı Hazırlayan: Dr. Mimar Esin İNAL 48