T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KARAGEDİK-AHİBOZ (GÖLBAŞI-ANKARA) YÖRESİ VOLKANİK KAYAÇLARININ PETROLOJİSİ Yasemin Hatice CEHDİOĞLU YÜKSEK LİSANS TEZİ Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Ocak-2014 KONYA Her Hakkı Saklıdır

2

3 TEZ BİLDİRİMİ Bu tezdeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edildiğini ve tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada bana ait olmayan her türlü ifade ve bilginin kaynağına eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm. DECLARATION PAGE I hereby declare that all information in this document has been obtained and presented in accordance with academic rules and ethical conduct. I also declare that, as required by these rules and conduct, I have fully cited and referenced all material and results that are not original to this work. Yasemin Hatice CEHDİOĞLU

4 ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ KARAGEDİK-AHİBOZ (GÖLBAŞI-ANKARA) YÖRESİ VOLKANİK KAYAÇLARININ PETROLOJİSİ Yasemin Hatice CEHDİOĞLU Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı Danışman: Yrd. Doç. Dr. Kürşad ASAN 2014, 33 Sayfa Jüri Prof. Dr. Hüseyin KURT Doç. Dr. Niyazi BİLİM Yrd. Doç. Dr. Kürşad ASAN Karagedik-Ahiboz (Gölbaşı-Ankara) yakın civarında ortaç-asidik lavlar ve bunların piroklastiklerinden oluşan Neojen yaşlı volkanik kayaçlar yüzeylemektedir. İncelenen volkanitler Elmadağ volkanik kompleksinin (EVK) en güney ucunda yer almaktadır. Kayaçlar mikrolitik porfirik, hyalo mikrolitik porfirik, hyalopilitik, trakitik dokulu olup, başlıca altere olivin, klinopiroksen (ojit), amfibol (magnezyo-hastingsit), plajiyoklas (andezin-labrador), alkali feldispat (anortoklas-sanidin) ve daha az Fe-Ti oksitlerden oluşmaktadır. İncelenen volkanik kayaçlar bazaltik trakiandezit, andezit ve dasit bileşiminde olup, subalkali (kalk-alkali/toleyitik geçişi) karakterlidirler. K 2 O içeriklerine göre, bazaltik trakiandezitler yüksek-k kalk-alkali, andezit ve dasitler orta-k kalk-alkalidir. Ana oksit ve iz element değişimleri kayaçlar içinde gözlenen fenokristal fazların fraksiyonlaşmasıyla ilişkili olup, olivin + klinopiroksen + plajiyoklas + Fe-Ti oksit + apatit fraksiyonlaşmasına işaret eder. Volkanitler, yitimle ilişkili kayaçlar için tipik olan büyük iyon yarıçaplı element (BİYE), Th, U ve hafif nadir toprak element (HNTE) lerce zenginleşme ve negatif Nb, Ta, Ti anomalileri gösterirler. Volkanik kayaçlar HNTE lerce zenginleşmiş (La N /Lu N = 15-22), yatay ANTE dağılımlı NTE desenlerine sahiptirler. Kayaçlar Sr-Nd izotopik bileşimleriyle ( 87 Sr/ 86 Sr (i) : , 143 Nd/ 144 Nd (i) : ) toplam yerküre rezervuarına benzerlik göstermektedirler. Volkanitler ana oksit, iz element ve Sr-Nd izotopları bakımından Elmadağ Volkanik Kompleksi (EVK) kayaçlarına oldukça benzer olup, EVK nın güneydeki devamı olarak değerlendirilmektedir. Jeokimyasal ve jeolojik veriler beraber değerlendirildiğinde, kayaçların ana magmasının eski bir yitimden etkilenmiş manto kaynağından türediğine ve bu ana magmanın sonraki fraksiyonel kristalleşme ağırlıklı farklılaşmaya uğradığına işaret etmektedir. Anahtar Kelimeler: Karagedik, Volkanik, Jeokimya, Subalkali, Sr-Nd izotopları i

5 ABSTRACT MSc THESIS PETROLOGY OF VOLCANIC ROCKS FROM KARAGEDİK-AHİBOZ DISTRICT, GÖLBAŞI-ANKARA Yasemin Hatice CEHDİOĞLU THE GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE OF SELÇUK UNIVERSITY THE DEGREE OF MASTER OF SCIENCE IN GEOLOGICAL ENGINEERING Advisor: Asst. Prof. Dr. Kürşad ASAN 2014, 33 pages Jury Prof. Dr. Hüseyin KURT Assoc. Prof. Dr. Niyazi BİLİM Asst. Prof. Dr. Kürşad ASAN The Neogene volcanic rocks composed of intermediate to felsic lavas and their pyroclastites outcrop in the vicinity of Karagedik-Ahiboz (Gölbaşı-Ankara). The rocks display microlitic porphyric, hyalo-microlitic porphyric, hyalopilitic, trachytic texture and include mainly altered olivine, clinopyroxene (augite), amphibole (magnesio-hastingsite), plagioclase (andesine-labradorite), alkali feldspar (anortoclasesanidine) and rarely Fe-Ti oxide. The investigated volcanic rocks are composed of basaltic trachyandesite, andesite and dacite with subalkaline (i.e. calc-alkaline/tholeiitic transition) tendency. Basaltic trachyandesites are high-k calc-alkaline, but andesites and dacites are medium- K calc-alkaline according to K 2 O contents. Variations of major and trace elements are related to fractionation of phenocrysts phases observed in the rocks, and indicate fractionation of olivine + clinopyroxene + plagioclase + Fe-Ti oxide + apatite. The volcanites exhibit enrichments in large ion lithophile elements (LILE), Th, U and light rare earth elements (LREE) with negative Nb, Ta, Ti anomalies, which is typical of subduction-related lavas. The investigated volcanic rocks have enriched LREE (La N /Yb N : 15-22) and relatively flat HREE patterns. Sr-Nd isotopic compositions ( 87 Sr/ 86 Sr (i) : , 143 Nd/ 144 Nd (i) : ) of the rocks resemble those of Bulk Earth reservoir. The investigated volcanic rocks are similar to rocks from the Elmadağ Volcanic Complex (EVC) in terms of major oxide, trace element and Sr- Nd isotopes, suggesting that they are southern extension of EVC. The geochemical data together with geological data point out the parental magmas of the rocks were derived from a mantle source affected by older subduction, and then these parental magmas experienced fractional crystallization-dominated differentiation. Keywords: Karagedik, Volcanic, Geochemistry, Subalkaline, Sr-Nd isotopes. ii

6 ÖNSÖZ Bu çalışma Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak hazırlanmıştır. Bu çalışmada Gölbaşı (Ankara) güneyinde yüzeyleyen Neojen yaşlı volkanik kayaçların mineralojik, petrografik ve jeokimyasal özellikleri incelenerek oluşumları aydınlatılmaya çalışılmıştır. Öncelikle çalışmalarım boyunca beni yönlendiren, bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım danışman hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Kürşad ASAN a sonsuz teşekkür ederim. Ayrıca mikroprob analizlerini gerçekleştiren Lang Shi ye (McGill University, Kanada), Sr-Nd izotop analizlerini yapan Prof. Dr. Anton Eisenhauer e (GEOMAR- Almanya) ve tüm kayaç analizlerini yapan ACME (Kanada) personeline teşekkür ederim. Bu çalışma Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (S.Ü. B.A.P) Koordinatörlüğünce (S.Ü. BAP) no lu projeyle desteklenmiştir. Desteklerinden dolayı S.Ü. B.A.P. Koordinatörlüğüne teşekkür ederim. Son olarak bu çalışmanın yürütüldüğü Selçuk Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Başkanlığına ve tüm bölüm Öğretim Elemanlarına da teşekkür ederim. Yasemin Hatice CEHDİOĞLU KONYA-2014 iii

7 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii ÖNSÖZ... iii İÇİNDEKİLER... iv 1. GİRİŞ Çalışma Alanının Yeri ve Coğrafi özellikleri Çalışmanın Amacı KAYNAK ARAŞTIRMASI MATERYAL VE YÖNTEM Arazi Çalışmaları Laboratuar Çalışmaları Büro Çalışmaları ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA Jeolojik Konum Karagedik-Ahiboz volkanitleri Petrografi ve Mineral Kimyası Bazaltik trakiandezit Andezit Dasit Jeokimya Volkanik kayaçların kimyasal adlama ve sınıflaması Ana oksit ve iz element değişimleri Uyumsuz elementler Nadir toprak elementler Sr-Nd izotopları Jeotektonik ortam SONUÇLAR VE ÖNERİLER Sonuçlar Öneriler KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇMİŞ iv

8 1. GİRİŞ 1.1. Çalışma Alanının Yeri ve Coğrafi özellikleri Çalışma alanı Ankara İ29-c4 paftasında, Gölbaşı (Ankara) güneyinde Karagedik ve Ahiboz mahaleleri civarında yaklaşık 70 km 2 lik bir alan kaplar (Şekil 1.1). İnceleme alanındaki belli başlı yükseltiler Aktepe (1275 m.), Emir Tepe (1175 m.), Hasandağ Tepe (1137 m.), Bağ Tepe (1118 m.), Hasanönü Tepe (1076 m.) dir Çalışmanın Amacı Bu çalışmanın amacı Gölbaşı (Ankara) güneyinde, Karagedik-Ahiboz çevresinde yüzeyleyen Neojen yaşlı volkanik kayaçların mineralojik, petrografik ve jeokimyasal özelliklerini belirleyerek volkanik kayaçların kökenini ortaya koymak ve bölgeye jeolojik açıdan katkı sağlamaktır. 1

9 Şekil 1.1. (a) Çalışma alanına ait yer bulduru haritası ve (b) Türkiye nin tektonik birlikleri (Okay ve Tüysüz, 1999). 2

10 2. KAYNAK ARAŞTIRMASI Ankara yakın çevresinin ilk jeoloji haritası 1930 lu yıllarda E. Chaput, İbrahim Hakkı, Ahmet Malik, Hamit Nafiz Pamir ve Muhsin Adil tarafından 1/ ölçekli yapılmıştır. MTA Enstitüsü kurulduktan sonra ise 1942 yılında 1/ ölçekli Ankara paftası basılmıştır yılında tamamlanan 1/ ölçekli Türkiye Jeoloji Haritalarından yararlanılarak 1/ ölçekli Türkiye Jeoloji Haritasının Ankara paftası hazırlanmış ve basılmıştır (Erentöz 1963,1975). Küçük ölçekli bu haritalardan sonra 1963 yılından 1980 yılına kadar bölgede değişik amaçlı 1/ ölçekli jeoloji haritaları ve kesitleri yapılmıştır (Müller 1957, Dağer ve diğ. 1963, Çalgın ve diğ. 1973, Ünalan 1981, Ünalan ve diğ. 1976). Büyükönal (1971); Ankara volkanitlerinde yaptığı mineralolojik çalışmada andezitik kayaçları mineralolojik bileşimlerine göre; biyotit-andezit, hornblend-andezit, biyotit ojit andezit, hornblend-biyotit andezit, hornblend-ojit andezit, hornblend-biyotit ojit andezit olmak üzere altı gruba ayırmıştır. Batman (1981); Haymana kuzeyindeki bölgede yaptığı çalışmalarda; ofiyolitli melanjın (Dereköy Formasyonu) melanj yapısındaki kayaç topluluklarının kaya türü özelliklerine göre tanımlanabileceğini ve bu toplulukların teknostratigrafik birlikler olarak düşünüleceğini, bloklar arasındaki parelel dizilim kuşaklarının stilpnomelan minerallerinin varlığı ile de kanıtlanan yüksek basınç bölgelerinde oluştuğu, ofiyolitli melanj yapısındaki Dereköy formasyonunun Alt Kretase-Kampaniyen arasında yerleştiği sonucuna varmıştır. Ach (1982); Ankara volkaniklerinde jeokimyasal çalışmalar yapmış, bunların Eosen yaşında olduklarını ve aktif kıta kenarı volkaniklerine karşılık geldiğini belirtmiştir. Akyürek ve diğerleri (1982, 1984); Bölgede yaptıkları çalışmalarda ayrıntılı stratigrafiyi ortaya koymuşlardır. Liyas öncesi birimleri Ankara Grubu adı altında toplayarak Alt Triyas, Orta-Üst triyas ve Üst Triyas yaşlarını saptamışlardır. Jura yaşlı birimler üzerinde dokanağı gözlemleyen Eldivan ofiyolit karmaşığının üstten eksikli olarak Alt Kretase de bölgeye yerleştiğini ve bu ofiyolit karmaşığı üzerine uyumsuz olarak Kılıçlar Grubunu oluşturan volkano-tortul, fliş ve volkaniklerden oluşan birimleri ayırtlayarak Oligosen sonuna kadar devamlı bir istifin varlığını ortaya koymuşlardır. Miyosen yaşlı çökelleri de çökelme ortamlarına göre ayırtlayarak bölgenin Permiyen- Günümüz arası olası Jeoteknik evrimini açıklamaya çalışmışlardır. 3

11 Çapan ve Floyd (1985); Kılıçlar grubu olarak adlandırılan birim içindeki Cengizpınar volkanitlerinin alkalen, toleyitik ve kalkalkalen nitelikli olduğunu, alkalen ve toleyitik bazaltların ise çoğunun adayayı volkanitleri olduğunu belirtmişlerdir. Tankut (1985); Ankara yöresindeki volkanik kayaçlarda jeokimyasal çalışmalar yapmış, bunları ortaç-asidik kalkalkalen ve bazik alkalen olarak iki grupta toplamıştır. Ortaç asidik olanların And tipi kıta kenarı volkanitlerine, alkali bazik türde olanların ise levha içi tektonik bir ortamda oluştuklarını vurgulamıştır. Tankut ve Türkmenoğlu (1988); Ankara yöresindeki mafik lav akıntılarının Orta Miyosen den başlayan, Geç Pliyosen e kadar süren volkanik etkinliğin son ürünleri olduğunu ve alkali karakterli olup, lerzolit mantonun bölümsel ergimesi ile oluştuklarını belirtmektedirler. Tankut (1990); Ankara ofiyolit kuşağında (Keskin, Elmadağ ve Beynam yörelerinde) bulunan ultramafik ve bazik kayaç klastlarının jeokimyasal tanımı ile bunların tektonik oluşum ortamının belirlenmesini amaçlamıştır. Ankara Melanjının ofiyolitli melanj kuşağı içerisinde çeşitli boyutlarda serpantinit, serpantinleşmiş peridotit, gabro, dolerit, bazalt ile radyolarit ve pelajik kireçtaşları yer almaktadır. Özellikle ultramafik ve bazik kayaçlarda yapılan ana ve iz element jeokimyası analiz verileri ile, çalışılan ofiyolotik kayaçların okyanusal malzemeden oluştukları, bazik kayaçların hem okyanus sırtı, hemde adayayı özelliği taşıdığı belirlenmiştir. Bu koşulları yansıtan tektonik ortamın ise yay ardı basenler olabileceği ve bazik kayaç magmalarının marjinal bir basen açılması sırasında oluştuğu, daha sonra yitim zonundan kaynaklanan eriyiklerin etkisiyle bileşimlerini değiştirmiş olabileceği şeklinde yorumlanmıştır. Ankara İlinin Çevre Jeolojisi ve Doğal Kaynaklar Projesi kapsamında, 1994 yılı Jeoloji Grubu tarafından gerçekleştirilen çalışmalarda, Ankara İli sınırları içinde kalan alanın eksik 1/ ölçekli jeoloji haritaları tamamlanıp daha önce yapılmış olan 1/ ölçekli jeoloji haritaları da ihtiyaca cevap verecek şekilde yeniden değerlendirilerek bir açıklama altında toplanmıştır (Akyürek ve diğ. 1982, 1996). Akyürek ve diğ. (1997) bölgenin 1: ölçekli jeoloji haritasını ve stratigrafisini yayınlamıştır. Bu proje için, söz konusu çalışma temel alınabilecek jeolojik veriler içermektedir. Bozkurt ve diğ., (1999) çalışma alanının batısına düşen Oyaca dasitlerinin petrokimyasını inceleyerek bunların çarpışma sonrası tektonik ortamda oluştuğunu vurgulamıştır. 4

12 Dönmez ve diğ., (2009) Gölbaşı civarındaki, andezit ve bazalt bileşimli Elmadağ volkanitlerinden (K/Ar, 19.7±0.8 my.), Oğulbey dasitinden (K/Ar, 18.8±0.8 my), dasitik-riyolitik bileşimli Tohumlar volkanitinden (K/Ar, 17.5±1.2 my.) ve bazaltik bileşimli Evciler volkaniti nden (K/Ar, 15.8±0.9 my) yaşlarını elde etmiştir. Şen (2009); çalışma alanının batısına düşen Oyaca-Boyalık volkanitlerinin kökenine yönelik çalışma yapmıştır. Araştırmacı kalkalkali ve alkali volkanik kayaçların varlığını belirlemiş ve yöredeki volkanizmayı kıta içi transpresyonel tektonik rejimle ilişkilendirmiştir. Asan (2013); Gölbaşı (Ankara) doğusunda, GB-KD boyunca oldukça geniş bir alanda yüzeyleyen, Neojen yaşlı volkanik kayaçların jeokimyasal ve petrolojik yönden araştırmıştır. Yazar, volkanitleri Elmadağ Volkanik Kompleksi (EVK) adı altında toplamıştır. Yazara göre EVK bazalttan riyolite kadar değişen geniş bileşim aralığına sahip kayaçlardan oluşmaktadır. Volkanitler hafif alkaliden kalk-alkaliye kadar değişmekte, orta-k ve yüksek-k karakterlidir. Yazar, EVK volkanik kayaçlarının (eski bir yitimle) zenginleşmiş bir manto kaynağından türeyen bazaltik mağmaların, daha sonra kabukta gelişen karmaşık diferansiyasyon süreçlerinin (Fraksiyonel Kristalleşme, Asimilasyon ve Magma Karışımı kombinasyonu) bir sonucu olarak oluştuğunu öne sürmüştür. 5

13 3. MATERYAL VE YÖNTEM Bu çalışma arazi, laboratuvar ve büro olmak üzere üç temel aşamada gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu çalışmaları aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür Arazi Çalışmaları Bu tez kapsamındaki arazi çalışmaları belirli jeo-traversler boyunca keşif türünde gerçekleştirilmiştir. Belirlenen jeo-traversler boyunca yüzeyleyen volkanik kayaçlardan farklı çalışmalarda (petrografik, mineral kimyası ve jeokimyasal) kullanılmak amacıyla el örnekleri alınmıştır. Bu amaçla MTA tarafından yayınlanan 1: ölçekli jeoloji haritalarından faydalanılmıştır Laboratuar Çalışmaları Alınan örneklerden ince kesitler yaptırılmıştır. Bu ince kesitler polarizan mikroskop altında incelenerek, volkanik kayaçların mineral içerikleri, fenokristal/hamur oranları, dokusu ve diğer petrografik özellikleri ortaya konulmuştur. Ayrıca önemli mineralojik ve petrografik özellikleri vurgulamak için mikrofotoğraflar çekilmiştir. Her bir volkanik kayaç birimine ait, taze ve birimi temsil eden bir örnek üzerinde mikroprob analizleri yapılmıştır. Öncelikle seçilen örneklerden ince kesitler elde edilmiştir. Bu ince kesitler polarizan mikroskop altında incelenerek, analizi yapılacak mineraller ince kesit üzerinde asetat kalemle daire içine alınarak işaretlenmiştir. İşaretlenen her bir dairenin ayrı ayrı mikrofotoğrafları çekilmiştir. Minerallerin analizi istenen noktaları mikrofotoğraflar üzerinde ayrı ayrı gösterilmiştir. Elde edilen ince kesitler ve mikrofotoğraflar McGill Üniversitesi elektron mikroprob laboratuvarına (Kanada) gönderilmiştir. Gönderilen ince kesitler karbonla kaplandıktan sonra JEOL 8900 elektron prob cihazıyla mikroprob analizleri yapılmıştır. Analiz sırasında kullanılan ışın şartları 15 kv ve 20 na olup sayma hızı her bir element için 20 sn dir. Mineralojik ve petrografik özellikleri belirlenmiş, çok az veya hiç alterasyon göstermeyen örneklerden ana oksit, iz ve nadir toprak element analizleri yapılmak üzere S.Ü. Jeoloji Müh. Bölümü laboratuvarları kullanılarak 6 adet jeokimya örneği hazırlanmıştır. Bunun için öncelikle kayaç örneklerinin atmosferik yüzeyleri kesilerek 6

14 yaklaşık cm 3 lük bloklar elde edilmiştir. Bunlar önce çeneli kırıcıdan geçirilerek birkaç mm lik çaptaki parçalara kırılmış, daha sonra da bilyalı değirmen kullanılarak yaklaşık mesh lik toz haline getirilmiştir. Kirlenmeyi önlemek amacıyla kullanılan tüm alet ve malzemeler her işlemden sonra asetonla temizlenmiştir. Hazırlanan toz örnekler ACME laboratuvarlarına (Kanada) gönderilmiştir. Ana oksit ve iz elementler ICP-ES (İndüktif Eşlemiş Plazma Kaynaklı Emisyon Spektrofotometresi) ile, nadir toprak elementleri ICP/MS (İndüktif Eşlemiş Plazma Kaynaklı Kütle Spektrometresi) ile analiz edilmiştir. Mineralojik, petrografik özellikleri belirlenmiş ve kimyasal analizleri yapılmış örneklerden 4 tanesi seçilerek 87 Sr/ 86 Sr ve 143 Nd/ 144 Nd izotopik oranları ölçülmek üzere GEOMAR a (Almanya) gönderilmiştir. Bu amaç için toz haldeki tüm kayaç örnekleri kullanılmıştır. Sr ve Nd izotop analizleri Finnigan Mat 262-MS ile yapılmıştır Büro Çalışmaları Bu aşamada arazi, mineral kimyası ve tüm-kayaç kimyası (ana oksit, iz element ve izotop) analizlerinden elde edilen bilgiler değerlendirilerek tez yazım işlemi gerçekleştirilmiştir. Jeoloji haritası CorelDRAW programı ( yardımıyla çizilmiştir. Mineral ve kayaç analizlerinden elde edilen veriler Minpet ( Igpet ( Petrograph ( paket programları ve bazı mineral kimyası Excel çalışma kitapları ( kullanılarak değerlendirilmiştir. 7

15 4. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA 4.1. Jeolojik Konum Çalışma alanı ve çevresinde Triyas-Kuvaterner yaşlı birimler yüzeylemektedir (Şekil 4.1). Karakaya Kompleksi ve ofiyolitik melanj bölgenin temelini oluşturmaktadır. Karakaya Kompleksi Paleo-Tetise ait Permo-Triyas yaşlı birimlerden oluşan yitim-yığışım prizması olarak değerlendirilmektedir. Türkiye deki bütün ofiyolitler Kretase yaşlıdır (Parlak ve Delaloye, 1999; Robertson, 2002). Ofiyolitik melanjlar Triyas, Jura ve Kretase yaşlı radyolaritli çörtler ve Jura yaşlı ofiyolit parçaları içermektedir (Bragin ve Tekin, 1996; Tekin ve ark., 2002; Dilek ve Thy, 2006). Bu nedenle Anadolu daki ofiyolit ve ofiyolitik melanjlar Triyas ve daha genç okyanusların parçalarını temsil etmektedir. Bu temel Geç Kretase-Eosen yaşlı sedimanter birimler tarafından uyumsuz olarak örtülmektedir. Bunlar Neotetisin kuzey kolu boyunca gelişen yay önü havzalarda çökelen birimlerdir (Görür ve ark., 1984; Koçyiğit, 1991). Erken Eosende Neotetisin kapanmasından sonra, çalışma alanı kıtasal sedimantasyon ve volkanik aktivitenin yoğun olduğu bir yer konumunu kazanmıştır. Çarpışma ve/veya çarpışma sonrası Neojen yaşlı volkanik kayaçlar Orta Anadolu da Ankara çevresinde yaygın olarak yüzeylemektedir. Gölbaşı bölgesi kalk-alkalen ve alkalen volkanitlerin beraberce bulunduğu volkanik alanlardan biridir. Çalışma alanında lavlar, piroklastik birimler ve gölsel sedimanter çökeller geniş alanlar kaplamaktadır. Sedimanter çökeller ve volkanitler distal zonda girifttir. Ankara ve çevresinde yüzeyleyen Neojen yaşlı volkanik kayaçlar Mamak formasyonu ve Tekke volkanitleri olmak üzere iki ayrı isimle anılmaktadır (Akyürek ve ark., 1997). Ancak, Asan (2013) Gölbaşı nın doğu ve güneyinde yüzeyleyen Neojen volkanik kayaçlarını diğerlerinden ayırmak üzere Elmadağ Volkanik Kompleksi (EVK) adlamasını uygun görmüştür. EVK üzerine yapılan K-Ar yaş çalışmaları bunların Erken-Orta Miyosen yaşlı olduğunu ortaya koymaktadır (Dönmez ve ark., 2008; Dönmez ve ark., 2009). Erken Miyosen evresi yaygın ortaç ve felsik kalk-alkalen ile nadir bazik alkalen volkanik ürünlerle karakteristiktir. Diğer taraftan Orta Miyosen evresi mafik alkalen volkanizma ile temsil edilmektedir. 8

16 Şekil 4.1. Çalışma alanı ve çevresinin sadeleştirilmiş jeoloji haritası (Akyürek ve ark., 1997; Karagedik-Ahiboz volkanitleri Dönmez ve ark., 2008). Elmadağ volkanik kompleksinin (EVK) en güney ucunda yer alan volkanik kayaçlar, yüzeyledikleri bölgeye atfen bu çalışmada Karagedik-Ahiboz volkanitleri (KAV) olarak adlanmış ve EVK nın alt provensi olarak değerlendirilmiştir. Karagedik-Ahiboz volkanitleri mafikten felsiğe kadar değişen bileşime sahip lav ve piroklastik kayaçlar ile temsil edilmektedir. Piroklastikler ve andezitik-dasitik lavlar volkanik istifin alt kısmında gözlenirken, bazaltik ve trakiandezitik lavlar istifin üst kısmına doğru gözlenirler (Şekil 4.2). Bu stratigrafik durum genel olarak EVK nın 9

17 volkano-stratigrafisiyle uyumludur. İstifin tabanında gözlenen piroklastikler açık renklidir ve orta-kaba taneli, köşeli volkanik kayaç parçaları içermektedir. Bu volkanik kayaç parçaları andezitik-dasitik bileşime sahiptir. Piroklastik birim üzerine grimsi renkli andezitik-dasitik lavlar gelmektedir. Bu lavlar, arazide tipik olarak bol soğuma çatlaklı olarak gözlenmektedirler (Şekil 4.3). Koyu renkli bazaltik-traki-andezitik lavlar istifin en üst kısmını oluşturmaktadır. Bazaltik lavlar ileri derecede alterasyona maruz kalmış ve kırmızımsı kahve renk kazanmıştır. Şekil 4.2. Çalışma alanının basitleştirilmiş volkano-stratigrafisi. Şekil 4.3. Andezitik-dasitik lavların arazi görünümü. 10

18 4.2. Petrografi ve Mineral Kimyası Bu bölümde çalışma alanında yer alan volkanik kayaçların mineralojik, petrografik ve mineral kimyası özellikleri incelenmiştir. Araziden derlenen volkanik kayaç örneklerinden ince kesitler yaptırılmıştır. Bu kesitler polarizan mikroskopta ayrıntılı olarak incelenmiştir. Mineral tane boyları için Wilcox (1954) tarafından belirlenen boyutlar esas alınmıştır (fenokristal > 0.3 mm ve mikrofenokristal = mm). Kayaçlarda yer alan ana minerallerin kimyasının ve türlerinin belirlenmesi için elektron mikroprob analizleri yapılmıştır. Bu analizler her bir kayaç türüne ait temsili bir örneğin parlatılmış ince kesitleri üzerinde gerçekleştirilmiştir Bazaltik trakiandezit Bazaltik traki-andezitler hyalo-mikrolitik porfirik, mikrolotik porfirik, hyalopilitik ve trakitik doku gösterirler. Bu kayaçlar plajiyoklas, klinopiroksen ve (iddingsitleşmiş) olivin fenokristalleri içerirler (Şekil 4.4). Hamur ise plajiyoklas, K- feldispat, klinopiroksen, Fe-Ti oksit ve volkanik cam içermektedir. Tali olarak apatit fenokristaller içinde kapanım olarak gözlenmektedir. Şekil 4.4. Bazaltik trakiandezitlerin mikroskobik görünümü. (ol: altere olivin, cpx: klinopiroksen, pl: plajiyoklas) 11

19 Plajiyoklas yarı özşekilli uzun fenokristaller ve hamur mikrolitleri olarak yaygınca gözlenmektedir. Plajiyoklas çoğunlukla zonlanma göstermeyen kırlangıç kuyruğu dokusuyla karakteristiktir. Bazı plajiyoklas fenokristalleri apatit kapanımları içermektedir. Mikroprob analizi yapılan plajiyoklasların bileşimi andezinden labradora kadar değişmektedir. K-feldispat hamurda mikro-fenokristal ve mikrolit olarak gözlenmektedir, anortoklas ve sanidin bileşimindedir (Şekil 4.5; Çizelge 4.1). Klinopiroksen fenokristal ve daha yaygın olarak hamur fazında görülmektedir ve diyopsitik ojit ve ojit bileşimine sahiptir. Bunların Mg# değerleri arasında değişmektedir (Şekil 4.6; Çizelge 4.2). Şekil 4.5. Bazaltik trakiandezitlerdeki feldispatların Ab-An-Or üçgen diyagramında sınıflaması. Şekil 4.6. Bazaltik trakiandezitlerdeki piroksenlerin Morimoto ve ark. na (1988) göre sınıflaması. 12

20 Çizelge 4.1. Bazaltik trakiandezitlerdeki feldispatların mikroprob analiz sonuçları. E-120 1a 1b SiO Al 2 O FeO BaO CaO Na 2 O K 2 O Toplam oksijene göre formül Si Al Fe Ba Ca Na K Toplam Ab An Or FeO*, FeO cinsinden toplam demirdir. a: merkez, b: kenar. 13

21 Çizelge 4.2. Bazaltik trakiandezitlerdeki piroksenlerin mikroprob analiz sonuçları. E-120 px12 px13 px14 px15 px16a px16b px17a px17b px18 px19 px20 SiO TiO Al 2 O FeO* Cr 2 O MnO MgO CaO Na 2 O K 2 O Toplam oksijene göre formül TSi TAl M1Al M1Ti M1Fe M1Cr M1Mg M1Ni M2Mg M2Fe M2Mn M2Ca M2Na M2K Toplam Wo En Fs Mg# FeO*, FeO cinsinden toplam demirdir. a: merkez, b: kenar. 14

22 Andezit Andezitler afirik dokulu olup, tümüyle mikrolitlerden oluşmaktadır. Kayaçta neredeyse hiç fenokristal bulunmamaktadır (Şekil 4.7). Bazen çok nadiren plajiyoklas ve klinopiroksen mikro-fenokristalleri gözlenebilmektedir. Plajiyoklas mikrolitleri çok bariz bir yönlenme göstererek trakitik doku oluşturmaktadırlar. Şekil 4.7. Andezitlerin mikroskobik görünümü Dasit Dasitler afirikten çok zayıf porfiriğe kadar değişen dokular gösterirler. Kayaçtaki nadir fenokristalleri plajiyoklas ve amfibol oluşturmaktadır (Şekil 4.8). Hamur hyalo-mikrolitik doku göstermektedir ve plajiyoklas, Fe-Ti oksit mineralleri ve volkanik cam içermektedir. Plajioklas fenokristalleri çoğunlukla yarı özşekilli albit ikizli, bazen de zonlu olarak olarak gözlenirler. Amfibollerin yarı özşekilli, kahve renkli ve pleokroiktir. Bazı amfiboller kenarlarından itibaren opak çeper gözlenmektedir. Amfibol, Leake ve ark. (2004) sınıflamasına göre magnezyo-hastingsit bileşimine sahiptir (Şekil 4.9; Çizelge 4.3). 15

23 amf Şekil 4.8. Dasitlerin mikroskobik görünümü. amf: amfibol Şekil 4.9. Dasitlerdeki amfibollerin Leake ve ark. na (2004) göre sınıflaması. 16

24 Çizelge 4.3. Dasitlerdeki amfibollerin mikroprob analiz sonuçları. E-133 ap21 ap22 ap22a ap23 ap23a ap25 ap25a ap26a ap26b ap27 ap27b SiO TiO Al 2 O FeO Cr 2 O MnO MgO CaO Na 2 O K 2 O Toplam oksijene göre formül TSi TAl Sum_T CAl CCr CTi CMg CFe Sum_C BFe BMn BCa Sum_B ACa ANa AK Sum_A Toplam

25 4.3. Jeokimya Elde edilen ana oksit, iz element ve Sr-Nd izotopik analiz sonuçları Çizelge 4.4 de verilmiştir Volkanik kayaçların kimyasal adlama ve sınıflaması Karagedik-Ahiboz volkanitlerini (KAV) adlandırmak için IUGS tarafından (Le Maitre ve ark., 2002) önerilen Le Bas ve ark. nın (1986) toplam alkali-silis (TAS) diyagramı kullanılmıştır. KAV örnekleri TAS diyagramında bazaltik trakiandezit (BTA)/trakiandezit (TA) sınırı, andezit (A)/dasit (D) sınırı ve dasit alanlarına düşmektedir (Şekil 4.10). Diyagram üzerindeki gri ile taranmış alan EVK nın bileşim aralığını temsil etmektedir. KAV örnekleri bileşimsel olarak EVK alanı üzerine düşmektedir. Ayrıca örnekler Irvine ve Baragar (1971) tarafından önerilen ayırım çizgisine göre, bazaltik traki-andezitler sub-alkali alanda diğer örnekler sub-alkali alanda kalmaktadır. Diğer taraftan AFM diyagramında, andezitler toleyitik alanda, bazaltik traki-andezitler ve dasit ise kalk-alkali alanında yer almaktadır (Şekil 4.11). Subalkali kayaçlar K 2 O içerikleri dikkate alınarak düşük-k toleyitik, orta-k kalkalkali, yüksek-k kalkalkali ve şoşonitik olmak üzere dörde ayrılabilmektedir. İncelenen örneklerden bazaltik trakiandezitler K 2 O-SiO 2 diyagramında yüksek-k kalkalkali alanında yer alırken, diğerleri orta-k kalk-alkali alanına düşmektedir (Şekil 4.12) Ana oksit ve iz element değişimleri Harker diyagramlarında ana oksit ve iz elementlerin büyük bir çoğunluğu SiO 2 ile iyi korelasyon göstermektedir (Şekil ve 14). SiO 2 artarken MgO, CaO, FeO, TiO 2, P 2 O 5, Cr, Co, Sc, Sr ve V gibi uyumlu ana oksit ve iz elementler azalmaktadır. Bu değişimler olivin, klinopiroksen, plajiyoklas, Fe-Ti oksitler ve apatit fraksiyonlaşmasını yansıtmaktadır ve kayaçların daha mafik ana magma(lar)dan fraksiyonel kristalleşme yoluyla oluştuklarına işaret etmektedir. Rb, Ba ve Th fraksiyonel kristalleşme esnasında uyumsuz davrandıklarından SiO 2 ye karşı pozitif korelasyon göstermektedirler. İnter-element değişimleri andezit ve dasitlerin incelenen bazaltik trakiandezitlerin fraksiyonel kristalleşme ürünü olamayacağını göstermektedir. Şekil 4.15 incelendiğinde kayaçların farklı trendler oluşturduğu görülmektedir. Ancak 18

26 diyagramdan görüleceği gibi incelenen volkanik kayaçların EVK bazaltlarına benzer bir bazaltik ana magmadan farklılaşma yoluyla oluştuğu söylenebilir. Çizelge 4.4. KAV ın ana oksit, iz element ve Sr-Nd izotop analiz sonuçları. Kayaç Adı Andezit BTA BTA Andezit BTA Dasit Koordinat E E E E 48425E 48425E Numarası N N N N N N Ana oksit (%) E116 E120 E121 E122 E132 E133 SiO Al 2 O FeO* MgO CaO Na 2 O K 2 O TiO P 2 O MnO LOI Toplam İz element (ppm) Ba Co Cs Hf Nb Rb Sr Ta Th U V Zr Y La Ce Pr Nd Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Pb Ni Sc Cr İzotop 87 Sr/ 86 Sr Nd/ 144 Nd

27 Şekil İncelenen volkanik kayaçların Toplam Alkali-Silis (TAS) diyagramı (Le Bas ve ark., 1986). B: Bazalt, BA: Bazaltik andezit, TB: Trakibazalt, BTA: Bazaltik trakiandezit, TA: Trakiandezit, A: Andezit, T: Trakit, TD: Trakidasit, D: Dasit, R: Riyolit. Gri ile gölgelendirilmiş alan Elmadağ Volkanik Kompleksinin (EVK) bileşim aralığını göstermektedir (veriler Asan, 2013 den). Kesikli çizgi Irvine ve Baragar a (1971) göre alkali-subalkali alanları ayırmaktadır. Şekil İncelenen volkanik kayaçların AFM diyagramı (Irvine ve Baragar, 1971), Semboller Şekil 4.10 ile aynıdır. 20

28 Şekil İncelenen volkanik kayaçların K 2 O-SiO 2 diyagramı (Peccerillo, 2005), Semboller Şekil 4.10 ile aynıdır Uyumsuz elementler Primitif mantoya göre normalleştirilmiş diyagram incelendiğinde (Şekil 4.16), kayaçlar, büyük iyon yarıçaplı elementler (BİYE: K, Rb, Ba, Sr), hafif nadir toprak elementleri (HNTE: La, Ce) ve Th, U elementleri bakımından, yüksek alan enerjili elementlere (YAEE: Nb, Zr, Ti, Y) ve ağır nadir toprak elementlerine (ANTE: Yb, Lu) göre belirgin bir zenginleşme sunmaktadırlar. BİYE konsantrasyonları sulu akışkan faz tarafından kontrol edilirken, YAEE ler kaynak kayacın kimyası ve kristal/eriyik prosesleri tarafından kontrol edilirler (Rollinson, 1993). Yitim zonlarında BİYE ve HNTE ler dalan dilimden ayrılarak kolayca üstteki manto kamasına transfer olurlar ve manto kamasını metasomatizmasıya uğratırlar. Diğer taraftan YAEE ler dalan dilimde alıkonulurlar (Pearce, 1983). Böylece incelenen volkanik kayaçların uyumsuz element karakteristikleri yitimle ilişkili proseslerin bir sonucu olabilir. Ayrıca karakteristik negatif Nb ve anomalisinin varlığı bunu desteklemektedir. Ancak incelenen volkanik kayaçların yaşları ve jeolojik konumu (çarpışma-sonrası) dikkate alındığında bunların aktif bir yitimden ziyade, daha eski bir yitimden etkilenmiş manto kaynağından türediği söylenebilir. Diyagram üzerinde EVK bazaltlarını temsil eden bir örnek kıyaslama amacıyla gösterilmiştir. İncelenen örneklerin EVK bazaltına kısmen benzer bir desen sunduğu gözlenmektedir. 21

29 Şekil İncelenen volkanitlerin SiO 2 (%) ye karşı seçilmiş ana oksit (%) değişim diyagramları, Semboller Şekil 4.10 ile aynıdır. Gri ile gölgelendirilmiş alan Elmadağ Volkanik Kompleksinin (EVK) bileşim aralığını göstermektedir. 22

30 Şekil İncelenen volkanitlerin SiO 2 (%) ye karşı seçilmiş iz element (ppm) değişim diyagramları, Semboller Şekil 4.10 ile aynıdır. Gri ile gölgelendirilmiş alan Elmadağ Volkanik Kompleksinin (EVK) bileşim aralığını göstermektedir. 23

31 Şekil İncelenen volkanik kayaçların Th-La ve Th-Zr değişimleri, Semboller Şekil 4.10 ile aynıdır. FC: Fraksiyonel kristalleşme. Şekil İncelenen volkanik kayaçların Primitif Mantoya göre (Sun ve McDonough, 1989) normalize edilmiş uyumsuz element desenleri Nadir toprak elementler Bazaltik trakiandezitler HNTE lerce zenginleşmiş (La/Lu N : 15-18), yatay ANTE dağılımlı desenlere sahiptir (Şekil 4.17). Andezit ve dasitik kayaçlar bazaltik trakiandezitlere benzer NTE desenine sahip olmakla beraber (La/Lu N : 18-22), tüm NTE ler bakımından daha az zenginleşme sunarlar. Kayaçlara ait tüm desenler incelendiğinde negatif Eu anomalisinin yokluğu, plajiyoklas fraksiyonlaşmasının diferansiyasyon sürecinde önemli rol oynamadığını veya yüksek oksijen fugasitesini göstermektedir (Gill, 1981). 24

32 Şekil İncelenen volkanik kayaçların kondrite (Sun ve McDonough, 1989) normalize edilmiş NTE desenleri Sr-Nd izotopları İncelenen volkanitlerin Sr-Nd ilksel izotopik oranları göreceli olarak dar bileşim aralığında değişmektedirler ( 87 Sr/ 86 Sr (i) : , 143 Nd/ 144 Nd (i) : ). İlksel izotopik oranlar, Sr-Nd izotop korelasyon diyagramında toplam yerküre rezervuarına yakın alana düşmektedir. Diğer taraftan, incelenen volkanitlerin izotopik bileşim olarak EVK ya benzerliği dikkati çekmektedir (Şekil 4. 18). Şekil İncelenen volkanik kayaçların Sr-Nd izotopik değişimleri, Semboller Şekil 4.10 ile aynıdır. 25

33 Jeotektonik ortam Bazı diyagramlar kullanılarak incelenen volkanitlerin jeotektonik ortamı belirlenmeye çalışılmıştır. Genel olarak kullanılan diyagramlar bazaltik kayaçlar için uygun olduğundan, sadece bazaltik trakiandezit örnekleri kullanılmıştır. İncelenen örnekler diyagramlarda yay bazaltı ve kalkalkali bazalt alanlarına düşmektedir (Şekil 4.19). Bu sonuçlar kayaçların uyumsuz element dağılımlarında gözlenen yitim zonu karakteristikleri (BİYE lerin YAEE lere göre zenginleşmesi, negatif Nb, Ta anomalisi) ile örtüşmektedir. Şekil İncelenen bazaltik trakiandezitlerin jeotektonik ortamını gösteren diyagramlar: (a) Wood (1980), (b) Pearce ve Cann (1973). 26

34 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER 5.1. Sonuçlar 1- Elmadağ Volkanik Kompleksinin (EVK, Gölbaşı-Ankara) en güney ucunda yer alan Neojen yaşlı Karagedik-Ahiboz volkanitleri ortaç-asidik lavlar ve bunların piroklastitlerinden oluşmaktadır. 2- Kayaçlar mikrolitik porfirik, hyalo mikrolitik porfirik, trakitik ve hyalopilitik dokulu olup, başlıca altere olivin, klinopiroksen (ojit), amfibol (magnezyo-hastingsit), plajiyoklas (andezin-labrador), alkali feldispat (anortoklas-sanidin) ve daha az Fe-Ti oksitlerden oluşmaktadır. 3- Volkanitler kimyasal olarak bazaltik trakiandezit, andezit ve dasit bileşiminde ve kalkalkali/toleyitik geçişlidir. 4- K 2 O içerikleri dikkate alındığında, bazaltik trakiandezitler yüksek-k kalkalkali, andezit ve dasitler orta-k kalk-alkalidir 5- Ana oksit ve iz element değişimleri kayaçların daha mafik bir ana magmadan esasen fraksiyonel kristalleşme yoluyla oluştuklarını ve olivin, klinopiroksen, plajiyoklas, apatit ve Fe-Ti oksitl fraksiyonlaşmasının etkili olduğunu göstermektedir. 6- Volkanitler, uyumsuz iz element diyagramlarında büyük iyon yarıçaplı element (BİYE), Th, U ve hafif nadir toprak element (HNTE) zenginleşmesi ile negatif Nb, Ti anomalileri gösterirler. 7- Volkanik kayaçlar HNTE lerce zenginleşmiş (La N /Lu N = 15-22), yatay ANTE dağılımlı NTE desenlerine sahiptirler. 8- Kayaçlar Sr-Nd izotopik bileşimleriyle toplam yerküre rezervuarına benzerlik göstermektedirler. 9- Jeokimyasal ve jeolojik veriler beraber değerlendirildiğinde, kayaçların ana magmasının eski bir yitimden etkilenmiş manto kaynağından türediğine ve bu ana magmanın sonraki fraksiyonel kristalleşme ağırlıklı farklılaşmaya uğradığına işaret etmektedir. 10- Volkanitler ana oksit, iz element ve Sr-Nd izotopları bakımından Elmadağ Volkanik Kompleksi (EVK) kayaçlarına oldukça benzer olup, EVK nın güneydeki devamı olarak değerlendirilmektedir Öneriler Volkanizmanın yaşının radyometrik yöntemlerle belirlenmesi önerilmektedir. Bu yöredeki volkanizma gelişiminin aydınlatılmasına katkı sağlayacaktır. 27

35 KAYNAKLAR Ach, J.A., 1982, The geochemistry of the Ankara volcanic, central Turkey: EOS, Transactions American Geophysical Union, 63-45, 148. Akyürek, B., Bilginer, E., Akbaş, B., Hepşen, N., Pehlivan, Ş., Sunu, O., Soysal, Y., Değer, Z., Çatal, E., Sözeri, B. ve Yıldırım, H., 1982, Ankara-Elmadağ-Kalecik dolayının jeolojisi, MTA Derleme No; 7298 (yayınlanmamış), Ankara. Akyürek, B., Bilginer, E., Akbas, B., Hepsen, N., Pehlivan, S., Sunu, O., Soysal, Y., Dağer, Z., Çatal, E., Sözeri, B., Yıldırım, H. ve Hakyemez, Y., 1984, Ankara - Elmadağ- Kalecik dolayının temel jeoloji özellikleri, Jeoloji Mühendisliği, 20, Akyürek, B., Duru, M., Sütçü, Y.F., Papak, İ., Şaroğlu, F., Pehlivan, N., Gönenç, O., Granit, S. ve Yaşar, T., 1996, Ankara ilinin çevre jeolojisi ve doğal kaynaklar projesi (1994 yılı jeoloji grubu çalışmaları), MTA Derleme No; 9961 (yayınlanmamış), Ankara. Akyürek, B., Duru, M., Sütçü, Y. F., Papak, İ., Şaroğlu, F., Pehlivan, N., Gönenç, O., Granit, S., ve Yaşar, T., 1997, 1: ölçekli açınsama nitelikli Türkiye jeoloji haritaları, Ankara F15 (İ29) paftası, No; 55, MTA yayını, Ankara. Asan, K., 2013, Elmadağ volkanitlerinin (Gölbaşı doğusu, Ankara) jeokimyası ve petrolojisi, SÜ BAP Proje No; , Konya. Batman, B., 1981, Ofiyolitik melanjın (Dereköy Formasyonu) Haymana kuzeyindeki yörede (SW Ankara) incelenmesi, Yerbilimleri, 8, Bozkurt, E., Koçyiğit, A., Winchester J.A., Holland, G. and Beyhan, A., 1999, Petrochemistry of the Oyaca-Kedikayası (Ankara) dacites as evidence for the post-collisional tectonic evolution of north-central anatolia, Geologinal Journal 34, Bragin, N.J. and Tekin, K., 1996, Age of radiolarian-chert blocks from the Senonian ophiplitic melange (Ankara, Turkey), Island Arc, 5, Büyükönal, G., 1971, Microscopical study of the volcanic rocks araund Ankara, Communications, De la Faculte des Scence De L Universite d Ankara, 15c Chaput, E., Malik, A., Pamir, H.N. ve Adil, M., 1931, Ankara mıntıkasının 1/135,000 mikyasında jeolojik haritasına dair izahat, İstanbul Darülfünun Jeol. Enst. Neşriyatı, No;7, 46 s. 28

36 Çalgın, R., Pehlivanoğlu, H., Ercan, T. ve Şengün, M., 1973, Ankara civarı jeolojisi MTA Derleme No;6487 ( yayınlanmamış), Ankara. Çapan, U.Z. and Floyd, P.A., 1985, Geochemical and petrographic features of metabasalts within units of Ankara melange, Turkey, Ofioliti, 10, Dağer, Z., Öztemür, E., Sirel, E. ve Yazlak, Ö., 1963, Ankara civarında birkaç stratigrafik kesit, TJK Bült., 8/1-2, Dilek, Y. and Thy, P., 2006, Age and petrogenesis of plagiogranite intrusions in the Ankara melange, central Turkey, Island Arc, 15, Dönmez, M., Akçay, A.E., Kara, H., Yergök, A.F., Esentürk, K., 2008, 1: ölçekli Türkiye jeoloji haritaları, Kırşehir İ30 paftası, No; 55, MTA yayını, Ankara. Dönmez, M., Akçay, A.E., Türkecan, A., Satır, M., Evcimen, Ö., Gündoğdu, E.A. ve Görmüş, T., 2009, Ankara ve yakın çevresi geç kretase-tersiyer volkanitlerinin stratigrafisi ve yeni yaş bulguları, 62. jeoloji kurultayı bildirileri MTA, Ankara, Erentöz, C., 1963, 1/ ölçekli Türkiye jeoloji haritası, Ankara paftası, MTA Yayınları Ankara. Erentöz, C., 1975, 1/ ölçekli Türkiye Jeoloji haritası ve izahnamesi Ankara paftası, MTA Yayınları Ankara. Gill, J.B., 1981, Orogenic andesites and plate tectonics, Springer Verlag, Berlin, 358 pp. Görür, N., Oktay, F.Y., Seymen, İ. and Şengör, A.M.C., 1984, Paleotectonic evolution of the Tuzgölü basin complex, Central Turkey: sedimentary record of a Neo- Tethyan closure. The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean, Special Publication of the Geological Society, 17, In J.E. Dixon and A.H.F. Robertson (eds.), Irvine, T.N., and Baragar, W.R.A., 1971, A guide to the chemical classification of the common volcanic rocks, Canadian Journal of Earth Science, 8, Koçyiğit, A., 1991, Changing stress orientation in progressive intercontinental deformation as indicated by the Neotectonics of the Ankara region (NW Central Anatolia), Bull. Turkish Ass. Petr. Geol., 31, Leake, B.E., Woolley, A.R., Birch, W.D., Burke, E.A.J., Ferraris, G., Grice, J.D., Hawthorne, F.C., Kisch, H.J., Krivovichev, V.G., Schumacher, J.C., Stephenson, N.C.N. and Whittaker, E.J.W., 2004, Nomenclature of amphiboles: additions and revisions to the International Mineralogical Association s amphibole nomenclature, European Journal of Mineralogy, 16,

37 Le Bas, M.J., Le Maitre, R.W., Streckeisen, A. and Zanettin, B., 1986, A chemical classification of volcanic rocks based on total alkali-silica diagram, Journal of Petrology, 27, Le Maitre, R.W. (Ed), 2002, A classification of igneous rocks and glossary of terms, Recommendations of the international union of Geological Sciences Subcommission on the systematics of igneous rocks, Cambridge Univ. Press. Cambridge. 236 pp. Morimoto, N., Fabries, J., Ferguson, A.K., Ginzburg, I.V., Ross, M., Seifert, F.A., Zussman, J., Aoki, K. ve Gottardi, G., 1988, Nomenclature of pyroxenes, American Mineralogist, 73, Müller, G., 1957, Ankara nın güney havalisinde su bulma imkanı hakkında rapor, MTA Derleme No; 2523, (yayınlanmamış). Okay, A. I. and Tüysüz, O., 1999, Tethyan sutures of northern Turkey, In: Durand, B., Jolivet, L., Hovarth, F. and Séranne, M. (ed.), The Mediterranean Basins, Tertiary extension within the Alpine Orogen, Geological Society of London, Special Publication, 156, Parlak, O. and Delaloye, M., 1999, Precise Ar-40/Ar-39 ages from the metamorphic sole of the Mersin ophiolite (southern Turkey), Tectonophysics, 301(1-2), Pearce, J. A. and Cann, J. R., 1973, Tectonic setting of basic volcanic rocks determined using trace element analysis, Earth and Planetary Science Letters, 19, Pearce, J.A., 1983, Role of the sub-continental lithosphere in magma genesis at active continental margins. In: Hawkesworth, C.J., Norry, M.J (Eds.), Continental Basalts and Mantle Xenoliths, Shiva, Nantwich, Peccerillo, A., 2005, Plio-Quaternary Volcanism in Italy: Petrology, Geochemistry, Geodynamics, Springer Verlag, Berlin. Robertson, A.H.F., 2002, Overview of the genesis and emplacement of Mesozoic ophiolites in the Eastern Mediterranean Tethyan region, Lithos, 65, Rollinson, H.R., 1993, Using Geochemical Data: Evaluation, Presentation, Interpretation, Johhn Wiley&Sons, New York, 352 pp. Sun, S. and McDonough, W. F., 1989, Chemical and isotopic systematic of oceanic basalts: implications for mantle compositions and processes, In: Saunders, A.D., Norry, M.J (Eds.), Magmatism in the Ocean Basins, Geol. Soc. London Spec. Publ., 42,

38 Şen, P., 2009, Trace element modelling of the origin and evolution of the Oyaca- Boyalik volcanic rocks NE of Haymana, Ankara, Turkey, International Geology Review, 51 (2), Tankut, A., 1985, Ankara dolaylarındaki Neojen yaşlı volkaniklerin jeokimyası: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 28/1, Tankut, A. and Türkmenoğlu, A., 1988, Incompatible trace element composition of Neogene mafic lavas around Ankara, METU Jour.Pure and Appli Sci., 21, Tankut, A., 1990, Ankara ofiyolitli melanj kuşağı içindeki ofiyolitik kayaçların tektonik oluşum ortamlarına jeokimyasal bir yaklaşım, MTA Dergisi, 110, Tekin, U.K., Göncüoğlu, M.C. and Turhan, N., 2002, First evidence of Late Carnian radiolarians from the İzmir-Ankara suture complex, central Sakarya, Turkey: implications fort he opening age of the the Izmir-Ankara branch of Neo-Tethys. Geobios, 35, Ünalan, G., Yüksel, V., Tekeli, T., Gönenç, O., Seyit, Z. ve Hüseyin, S., 1976, Haymana-Polatlı yöresinin (Güneybatı Ankara) Üst Kretase-Alt Tersiyer stratigrafisi ve paleocoğrafik evrimi, TJK Bült., 19/2, Ünalan, G., 1981, Ankara güneybatısındaki Ankara Melanjı'nın stratigrafisi, İç Anadolu nun jeolojisi sempozyumu, TJK 35.Bil.Tekn. Kur., 46-52, Ankara. Wilcox, C. A., 1954, Petrology of Paricutin volcano, Mexico, U.S. Geological Survey, 965-C, Wood, D.A., 1980, The application of a Th-Hf-Ta diagram to problems of tectonomagmatic classification and to estabilishing the nature of crustal contamination of basaltic lavas of the British Tertiary volcanic province, Earth Planet, Sci. Lett. 50,