REHBERLİK ve PSİKOLOJİK DANIŞMA SERVİSİ HEM ERGENİM HEM LİSELİ

Transkript

1 REHBERLİK ve PSİKOLOJİK DANIŞMA SERVİSİ HEM ERGENİM HEM LİSELİ Çocuklarınızın liseye başladığı bu dönem, hem akademik olarak sorumluluklarının arttığı hem de bilişsel, duygusal, fiziksel olarak pek çok değişikliğe uyum sağlayacakları bir süreçtir. Birçok Açıdan Okul Hayatının Ergen Gelişimi Üzerinde Önemli Rolü Vardır. Okul hayatı çocukların sosyal hayatının önemli bir kısmını oluşturur. Bir başka deyişle okul aynı zamanda çocuğun kendisi ve çevresi ile uyum becerilerini kazanacağı sosyal ortamdır. Burada çocuğunuz sosyal beceriler kazanır ve bu becerileri bütün bir ömründe değerlendirir. Hepimizin bildiği gibi, başarılı ve mutlu hayat için ilişki sorunlarını çözmek gerekmektedir. Çocuklarımız okulda sadece soru çözmek için değil, sorun çözmek ve hayatı tanımak için de okumaktadırlar. Anne babaların bunu hiçbir zaman unutmamaları gerekir. 1

2 İnsan, ergenliğinde kendini yeniden doğurur. Doğum gerçekleşmezse ergenlik bitmez. Gencin özgüveni ve özsaygısı bu dönemde şekillenir. Bu dönemde geliştirilmesi gereken en önemli beceriler Sorun çözme becerisi ve Zaman Yönetimi dir. Sorun çözme becerisi çocuğun doğumundan itibaren gelişimi boyunca gelişim dönemine uygun sorumlulukları üstlenmesi ve bunları başarması ile yavaş yavaş oluşacak bir beceridir. Çoğu anne- baba, çocuğun okula başladığı zaman sorumluluk kazanacağını düşünür. Gerçekte sorumluluk, okul öncesinde ailede kazanılmaktadır. Çocuk yürümeye başladıktan ve meramını anlatacak dil becerisi kazandıktan sonra tuvalet ihtiyacını giderme, elini yüzünü yıkama, yemeğini kendi başına yeme, dişini fırçalama, giyinip soyunma, oyuncaklarını toplama konularında kendi işini kendisi görecek şekilde eğitilmeli ve alıştırılmalıdır. Eve geliş saatini ayarlayabilmesi, sorumlulukların yerine getirirken önceliklerini belirleyebilmesi, zamanını planlayabilmesi ve bunları tek başına, hatırlatılmadan yapabilmesi ergenlik döneminde kazanılması gereken sorumluluklardır. Gencin yeni başladığı okulda uyum sürecinde karşılaşabileceği durumlarda nasıl davranacağını bilebilmesi, yaşadığı sorunlarda hangi yolu izleyerek sorunu çözebileceğini belirlemesi, özellikle akademik konularda direkt olarak sonuca odaklanmadan süreci gözönünde bulundurması, davranışlarının olumlu ya da olumsuz sonuçlarını yaşayabilmesi özgüveni ve özsaygısını kazanma sürecinde kendisine destek olacaktır. Bu süreçte ailelerin aşırı şefkat ve koruma duygusu ile gence yardım ve hizmete devam etmesi, özdisiplini, sorun çözme becerisini ve dolayısıyla özgüven ve özsaygının gelişimini olumsuz yönde etkileyecektir. Ergenler okulda ve sınıfta bir yarışma ortamında bulunabilirler. Sınıf ortamında öğretmenlerin genellikle tercih ettiği yöntem işbirlikli ya da bireysel çalışmalar olmakla birlikte özellikle üniversite sınavı gibi ülke çapında gerçekleşecek olan sınavlar konusunda ailelerin çocuklarından beklentileri, gerçekçi ve destekleyici olmalıdır. Çocuklarının yetenek, ilgi ve değerleriyle uyuşmayan beklentiler, ergenlik sürecinde ebeveyn-çocuk 2

3 iletişimini etkilediği gibi gençlerin duygusal, davranışsal ve kişilik gelişimini de negatif etkileyecektir. Gençlerin arkadaşlarıyla birlikte serbest zaman geçirmeleri ya da sanatsal/sportif ders dışı aktiviteleri de onların kişilik ve sosyal gelişimlerine katkıda bulunacaktır. Hangi grubun içerisinde yer aldıkları ve grup içerisinde hangi rolleri benimsedikleri benlik algılarını ve kişilik gelişimlerini belirleyen faktörlerdendir. ERGENLİK Ergenlik, anne-babaların büyüttüğü çocukların anne-babalarını büyütmeye başladığı andır Okuldaki yenilikler ve gerçekleştirilmesi gereken tüm sorumlulukların yanında çocuklar, yaş dönemi özelliklerine bağlı olarak yaşadıkları, fiziksel, davranışsal ve bilişsel değişiklilere de uyum sağlaması gereken bir sürece de girmiş bulunmaktadırlar. Ergenlik bir anlamda krizler dönemidir de diyebiliriz. 3

4 OTORİTE KRİZİ Otorite krizi anne-baba ve yetişkinler tarafından konulmuş bütün kurallara, modellere, kanunlara, mecburiyetlere, görevlere, ödevlere karşı gelmek demektir. Otorite kurallarının içselleşmemesini otorite krizi diye adlandırabiliriz. Bu devirdeki otorite krizi daha iyisini önermek ve yapmak için değil, sadece yetişkinlere karşı gelmek için kullanılmaktadır. Şimdiye kadar tamamen bağımlı olan çocuk artık yetişkin ve olgun bir kişi gibi bağımsız olmak ve kendi düşünüp kendi kararlarını almak istemektedir. Böyle bir bağımsızlığa ulaşmak için de annebabanın öğütlerini dinlemek istememekte ve hatta bazen de onların tamamen tersini yapmayı düşünmekte ve yapabilmektedir. Yeterli «Sınır» Konulmaması Çocukluk zamanında da olduğu gibi, otoritenin güvenlik içinde yol göstermesi, rehberlik yapması ve kontrol etmesi gerekmektedir. Aynı zamanda ölçülü olarak (gereğinden fazla olmayan) SINIR koyması, engellemesi ve hayal kırıklığına uğratması önemlidir. Tabii ki bütün bu sınırların ve kuralların anlayış, sevgi ve şefkat içinde, maddi ve manevi şiddet kullanmadan yapılması ve uygulanması gerekmektedir. Eğer yeterli SINIR konulmazsa, gençlerin ahlak ve etik duygu ve düşünceleri içselleşmemektedir. Böyle durumlar, annebabanın çocuklarını şımarttığı zaman, gereğinden fazla koruyarak onların kontrolsüz davranışlarından bir çeşit zevk aldıkları zaman oluşmaktadır. Aşırı Baskıcı Tutum Diğer taraftan, büyük ve ölçüsüz hayal kırıklıklarına uğratarak, sadece korku ve şiddet kullanarak yapılan eğitimlerde de gene ahlak ve etik davranışlar içselleşmemektedir. Genç, sadece otoritenin (anne-baba, diğer aile büyükleri, öğretmenler, polis, vs.) gözleyebileceği durumlarda doğru davranmakta, otorite olmadığı zaman kendine veya başkalarına zarar verebilmektedir. 4

5 KİŞİLİK KRİZİ Ergen ebeveyni organik bir hedef tahtasıdır. Atış talimi önce sizin üzerinizde yapılır Ergen için en büyük bunalım kişilik krizidir. Kişilik krizi, ergenin kendisi olma ihtiyacından kaynaklanır, kendi kendini ve ilişkide olduğu kişileri tarif edebilmek, çocuklardan ve yetişkinlerden farklı olma ihtiyacını gidermek ve çocukluk bağımlılığını değiştirmek ve kırmak için kullanılır. Ergenler kendi hayatlarıyla ilgili olduğunu düşündükleri konularda çok hassastırlar ve kendi kararlarını vermek isterler. Her zaman kararları vermeseler bile en azından seçim hakkı tanımak son derece olumlu sonuçlar doğuracak, birçok çatışmayı engelleyecektir. Ergen, çocukken yüceltilmiş anne-babasını küçük veya hiç gibi görmeye başlar. Onların yerine başka kişileri yüceltir. Bunun için, çoğu zaman, ergen içine kapanır, unutkanlığı artar, kendi fantezileri ile yaşar. Bu dönemlerinde ergenler bir yandan bağımsızlaşmaya çalışsalar da aslında en büyük güçleri ve güvenceleri aileleridir. Dışarıda, hayatla ilgili ilk kavgalarını verirken ve biraz da yara alırken, büyümeye dair çelişkili duyguyla birlikte öfke yaşarlar. Bu öfkelerini yöneltebilecekleri en güvenli yer aileleridir. Öfkeyle söylenen tüm sözlerin affedileceğini bildikleri, ihtiyaç duydukları ama bunu gururlarına yedirip bir türlü söyleyemedikleri kişiler anne ve babalarıdır. Ergenin böyle davranışları karsısında, anne-babanın, çok acı çekmelerine rağmen, her şeyden önce yıkılmamaları ve intikam almamaları gerekir. Onların anlayışlı, sabırlı, saygılı ve sevgi dolu varlığı, gencin eğitiminde lider olarak kuralları koymaya devam etmeleri, gencin olumlu ve sağlam kimliğini kurması için gereklidir. Aynı zamanda, ergen anne-babasının ve etrafındaki başka yaşlı kişilerin gerçeklerini daha fazla tanıyarak, yetişkinlerin hiçbirisinin mükemmel olmadıklarını anlamaya başlar. Dolaylı 5

6 olarak kendisinde de mükemmelliğin imkânsız olduğunu yavaş yavaş kabul eder ve bu alanda çektiği acı ve endişe azalır. KİMLİK GELİŞİMİNDE ARKADAŞLARIN ETKİSİ Arkadaşlık ilişkileri ya yetişkinler tarafından oluşturulan ve nezaret edilen sosyal / sanatsal/ sportif faaliyetleri ya da yetişkinlerin fazla yer almadığı, ergenler tarafından oluşturulan ve sürdürülen grup ilişkisini (genellikle yakın çevrede oturan ya da aynı okulda okuyan arkadaşlardan oluşur) kapsar. deneme imkânı bulurlar. Genelde aynı cinsiyetten 3-4 ergenden oluşan bu arkadaş grubunda ergenler, dostluk kurma, güvende olma ve becerilerini Ergenler kendilerini kabul ettirebilmek amacıyla neredeyse tüm enerjilerini grup için harcarlar. Grubun dışında kalmamak adına grubun tüm kural ve sınırlarına uyum sağlarlar. Ait olunan arkadaş grubu ergenin sosyal beceri gelişimine, kişilik oluşumuna, çevresi ile ilişki kurma biçimine katkılar sağlamaktadır. Arkadaş grubu ergenin kimlik kazanma sürecini hızlandırmaktadır. İçinde bulunduğu grup, ergen için bir ayna görevi yapmaktadır. Grup içinde ergenin ilişki kurma biçimleri de gelişmektedir. Arkadaşlık ilişkilerinin ergen için sosyal, kişisel, duygusal ve davranışsal etkileri göz önünde bulundurularak ergenlerin arkadaşlığı her düzeyde desteklenmelidir. Bununla birlikte arkadaşların olumlu etkileri yanında grup etkisiyle yanlışlar da yapılabileceği konusunda bilinçlendirilmelidir. Bu süreçte ebeveynlerin çocuklarının arkadaşlarını tanımak istemesi doğaldır. Ancak bunu, ergenin notlarını, mesajlarını, maillerini karıştırarak değil, çocukları ile konuşarak yapmalıdırlar. Bize göre çocuğumuzun yanlış arkadaş seçmek gibi bir tutumu varsa çocuğumuzun neden böyle arkadaşlar seçtiğini anlamak çözümün anahtarıdır. 6

7 GENÇLE SAĞLIKLI İLETİŞİM KURMAK Ergenlik döneminde çocuğunuzun artık eskisinden farklı ve kendine özgü bir birey olduğunu kabullenmelisiniz. Anne-baba ergenle iletişim halindeyken birdenbire ergenin sustuğunu, diyaloğun sona erdiğini ergenin daha fazla konuşmak istemediğini fark ettiğinde, anne-baba iletişimin sürmesine engel olan hatalı bir dil kullanmış demektir. Ergen, konuşmaya başladığında kabul edileceğini, sözünün kesilmeyeceğini, nasihat edilmeyeceğini, akıl verilmeye çalışılmayacağını, eleştirilmeyeceğini bilmelidir. İyi bir dinleyici olmak iyi bir iletişimin temelidir. Çocuğunuzu dinlerken cevaplamaya çalıştığınız soru sadece «Çocuğum ne hissediyor, ne düşünüyor, benden beklentisi nedir?» olmalıdır. «Anladığım kadarıyla söylediğin şey şu», «Şunu mu söylemeye çalışıyorsun?» gibi sorularla doğru anlayıp anlamadığınızı kontrol edebilirsiniz. Onu anladığınızı ifade ettikten sonra en son kendi duygu ve düşüncelerinizi paylaşın. 7

8 Kendi duygu ve düşüncelerinizi paylaşırken çocuğun fikirlerini kötülemek iletişimi keser. Ben dili ile konuşun.(.yaptığında ben..hissediyorum, çünkü.) İletişim sadece sözlerden ibaret değildir. Vücudun ve davranışların da bir dili vardır. Bir gülümseme, baş çevirme, kaş çatma, somurtma, gözlerden yaş gelmesi, kucaklama da iletişimdir, bir anlamı vardır ve etkili iletişimde önemli bir yere sahiptirler. Öfkeli anımızda yapacağımız konuşma genellikle sonradan çok pişman olacağımız bir konuşmadır. Dolayısıyla öfkeliyken konuşmaya çalışmak yerine sakinleşmeyi beklemek en doğru seçim olacaktır. «Duygularımı seninle paylaşmak istiyorum, çünkü ilişkimize değer veriyorum», «Olayları yanlış yorumlamış olabilirim, sana konuları nasıl anladığımı, nasıl hissettiğimi anlatmak istiyorum, daha sonra senin bakış açını anlamak istiyorum» diye söze başlamak iletişimi arttırır. Endişelerinizden bahsederken ne gördüğünüzü, ne duyduğunuzu ve bunu nasıl yorumladığınızı, duygularınızı ve neye üzüldüğünüzü anlatın. Sizi üzen olaya odaklanın, daha önce yaşananlara geri dönmeyin, geçmiş olayların gündeme getirilmesi bu olayın da çözümsüz kalmasına neden olur. ÖFKELİ ERGENLE NASIL İLETİŞİM KURULABİLİR? Çocukların öfkelerini kontrol altına almak için yapılması gereken ilk şey ebeveynin önce kendi öfkesini kontrol etmesidir. Soğukkanlılığınızı kaybetmeyin. «Benimle böyle konuşamazsın, odana git» şeklindeki konuşmalar öfkeyi arttırır. Onu sakinleşince dinleyebileceğinizi söyleyin. Sakinleştikten sonra «Sen benim.yapmama kızmışsın» şeklinde bir konuşmayla onu anladığınızı gösterin. Kişiliğine yönelik eleştiride bulunmayın, kendini savunmaya geçer, anlaşılmadığını hisseder, söylenenin tersini yapar. Ben her şeyi bilirim tavrında olmayın. «Bence.yapmalısın» yerine «Mesela..olabilir mi?» diyebilmek önemlidir. Ondan farklı düşünüyorsak «kararını verip sonuçlarını yaşayacak olan sensin ancak bu konudaki kaygımı seninle paylaşmak istiyorum. Bu yüzden.yapmanın daha iyi olacağını düşünüyorum» demeniz yeterlidir. 8

9 ERGEN KONUŞMAK İSTEMİYORSA, İLETİŞİM KURMUYORSA Anne-baba müdahaleciyse veya daha önce konuşmaya çalıştığında dinlenmemişse veya eleştirilmişse genç, konuşmak istemeyebilir. «Haftaya bu sorunların hiç birini hatırlamayacaksın» ya da «surat asacağına çık yürüyüş yap.» gibi öğüt vermek, telkinde bulunmak onu rahatlatmaz. «Kötü bir gün geçirmişe benziyorsun, eğer konuşmak istersen buradayım ve seni dinlemek istiyorum» demeniz yeterlidir. EBEVEYNİN GENÇLE İLİŞKİSİ ve ONDAN BEKLENTİSİ NASIL OLMALIDIR? Yetişirken kazanılması gereken en önemli özelliklerden birisi «Kendini olduğu gibi görebilmek» tir. Çocuğun aşırı övülmesi ve pohpohlanması bunu engeller. Aşırı ve haksız yere övülen, daha önce hiçbir güçlükle mücadele etmeyen çocuk, yapamadıkları karşısında şaşkına döner. Kendine kazandırılan yanlış özgüven uçar gider. Çocuk kendini yalnız, ne yapacağını bilemez durumda bulur. Sevilen anne-baba olmak adına her istediği yapılan çocuk, anne babanın görevinin bu olduğunu düşünür, kendi kendini kontrol yetisini kazanamaz. Güvenilir anne-baba olmak önemlidir. Bununla birlikte hatalarının onaylanmayacağını, sorumluluğun kendisinde olduğunun da bilincinde olmalıdır. 9

10 Korkulan anne-baba olmak çocuğun yalan söylemesine neden olur. Saygıyla ve verilen değerle anne-babanın söylediklerinin dikkate alınması en doğru davranıştır. «Aman baban duymasın» diye idare etmek, sırdaş olmak, suçu paylaşmak aradaki mesafeyi kuruyabilme ve sınır koyabilme işlevinizi tehlikeye düşürür. ÇOCUĞU SEVEN, FARK EDEN, ÖNEMSEYEN ve SINIR KOYABİLEN ANNE-BABA OLMAK önemlidir Ergenlerin bağımsız olmaları sosyal değerlerden yoksun olacakları anlamına gelmez. Bağımsız olmanın kendi karalarını doğru vermeyi öğrenmek, doğru iletişim kurmak, başkalarının haklarına saygılı olarak kendi haklarını bilmek olduğunu öğrenmelidirler. Bunun için aileler doğru model olmalıdırlar. Ailenin refahının değil hayatın ortakları olmalıdırlar. Onlar hiçbir şey yapmasa da ailelerinin onlar için her şeyi yapacağını öğrenen genç asla yetişkin bir birey olamaz. Yetişkin olmanın yalnızca özgür olmak değil aynı zamanda sorumluluk da demek olduğunu öğrenmelidir. Bu dönemde gençler aynı zamanda sınavlara da hazırlanmaktadır. Çocuğunuzla ilgili beklentileriniz, onun kapasitesi, kişiliği, amaçları, yetenekleri ile uyumlu olmazsa, mutsuz ve kendine güvensiz bir genç yetişir. Beklentiniz başarıya değil, amaçlı, planlı, programlı, dürüst çalışmaya yönelik olmalıdır. Tüm bunlarla birlikte son olarak şunu da belirtmek gerekir ki, ergenlik dönemi, bütün erişkin bireylerin yaşadığı, büyüme ve başkalaşım dönemidir. Bu süreci aşmanın anahtarıysa anlayış ve sağlıklı bir iletişimden geçmektedir. KAYNAKÇA: Civelek,B.2006.Çocuklara Sorumluluk Bilinci Kazandırmak.Çoluk Çocuk Dergisi Sayı:58;20-22 Dökmen,Ü.(2013)Var Olmak,Gelişmek,Uzlaşmak,Remzi Kitabevi,İstanbul Mackenzie,R,J.(2014)Çocuğunuza Sınır Koyma, Yakamoz Yayıncılık,İstanbul Yavuzer,H.(2003)Çocuk Eğitimi El Kitabı,Remzi Yayınevi,İstanbul Yıldız,İ.(2015)Ergenlerin ve Gençlerin Sorunları ve Eğitimi Makale Psikeart Ergenlik,Sayı53/2017 Kizildağ,Ö.(2013) Ergenleri Anlama Kılavuzu Çankırılı,A.(2014)Sorunları ve Çözümleriyle Ergenlik Çağı Hatice K. ERGİN makale Yıldız,İ. Ergenlerin ve Gençlerin Sorunları ve Eğitimi-makale 10