Liberte Yayınları Liberte Yayın Grubu'nun tescilli bir markasıdır.

Transkript

1 Başdemir, Hasan Yücel (Ed.) Türkiye'de Din Özgürlüğü ve Laiklik Bu kitap, Liberal Düşünce Topluluğu bünyesinde bulunan Din ve Hürriyet Araştırmaları Merkezi tarafından yayına hazırlanmıştır. Liberte Yayınları: 169 ISBN 13: Baskı: Mayıs 2011 Liberte Yayınları 2011 Liberte Yayınları Liberte Yayın Grubu'nun tescilli bir markasıdır. Tüm hakları saklıdır. Tamamı veya herhangi bir parçası hiç bir şekilde fotokopiyle veya başka yöntemlerle çoğaltılamaz ve dağıtılamaz. Bunu yapanlar veya buna teşebbüs edenler hakkında yayınevimiz kanunî takibat yaptırma hakkına sâhiptir. Redaksiyon: Aysun Gezen Tashih: Selçuk Durgut Mizanpaj: Liberte Yayınları Kapak Tasarımı: Muhsin Doğan Kapak ve İç Baskı: Cantekin Matbaası Montaj ve Kalıp Baskı: Ahsen Repro Liberte Yayınları GMK Bulvarı No: 108/ Maltepe - Ankara Tel: (312) Faks: (312) Web: info@liberte.com.tr İnternet Satışı: liberteyayıngrubu ISBN:

2 alfabetik sırayla Yrd. Doç. Dr. Hasan Yücel Başdemir Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Doktorasını Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde Liberalizmin Ahlâkî Temelleri başlıklı çalışmasıyla 2007 yılında tamamlamıştır. Başdemir in ahlâk felsefesi, liberalizm ve ahlak düşüncesi, din özgürlüğü ve laiklik, İslâm ve özgürlük ve epistemoloji üzerine çalışmaları bulunmaktadır. Yrd. Doç. Dr. Adnan Küçük Kırıkkale Üniversitesi Hukuk Fakültesi Genel Kamu Hukuku alanında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Doktorasını Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde 1982 Anayasası na Göre Siyasal Partilere İlişkin Yasaklamalar başlıklı çalışmasıyla 2002 yılında tamamlamıştır. Küçük in ifade özgürlüğü, Türkiye de siyasî partiler, hukuk devletinin unsurları, anayasa çalışmaları, din özgürlüğü ve laiklik üzerine yayımlanmış makale ve kitapları bulunmaktadır. Doç. Dr. Bilal Sambur Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü nde öğretim üyesidir. Doktorasını Birmingham Üniversitesi nde Gazali, Ataullah el İskenderi ve Muhammed İkbal Bağlamında Din Psikolojisinde İbadet Başlıklı çalışması ile 2001 yılında tamamlamıştır. Sambur un din özgürlüğü, İslâm ve demokrasi, Hıristiyan teolojisi, modern İslâm düşüncesi, İslâm mistisizmi, dünya dinlerinde ruhaniyet, dinler-arası ilişkiler, din ve küreselleşme konularında çalışmaları bulunmaktadır. Doç. Dr. Bican Şahin Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi Bölümü nde öğretim üyesidir. Doktorasını Maryland Üniversitesinde Platon ve Aristoteles in Hoşgörü Düşüncesinin Gelişimine Katkıları başlıklı çalışmasıyla 2003 yılında tamamlamıştır. Şahin in antik ve modern politik düşüncede hoşgörü ve adâlet, liberal demokrasi ve İslâm ilişkisi, Türkiye de devlet ve sivil toplum üzerine çalışmaları bulunmaktadır.

3

4 İçindekiler Önsöz...9 Din Özgürlüğü: Felsefî Bir Bakış Bilal Sambur Laikliğe İlişkin Tartışmalar ve İki Laiklik Modeli Adnan Küçük Millî Laiklik ve Din Özgürlüğü: Türkiye de Laikliğin Kurumsallaşmasının Önündeki Engeller Hasan Yücel Başdemir Bir Liberalin Vicdanı: Pierre Bayle in Vicdan Özgürlüğü Savunusu Bican Şahin Optimum Değerler Olarak Laiklik ve Din Özgürlüğü Hasan Yücel Başdemir

5

6 Önsöz Dünyanın farklı coğrafyalarında yaşanan insan hakları ve özgürlük ihlâllerinin basın yayın yoluyla bir anda tüm dünyaya duyurulması nedeniyle 20. Yüzyıl ın sonlarından itibaren insan hakları ve özgürlükler konusunda dünya kamuoyu daha duyarlı olmaya başlamıştır. Hak ihlâlleri çok yakın zamanlara kadar bir devletin iç işleri olarak görülürken günümüzde uluslararası hukuk ve siyasetin bir parçası hâlini almıştır. Bu durum, dünya üzerindeki özgürlük ihlâllerinin bazı uluslararası kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri tarafından sürekli olarak tâkip edilmesine, âcil önlem ve müdahalelerin yapılmasına ve ihlâl oranlarının düşmesine neden olmaktadır. En çok ihlâlin yaşandığı alanlardan biri din özgürlüğüdür. Uluslararası Af Örgütü nün, Irene Khan tarafından kaleme alınan 2009 İnsan Hakları Raporu, ABD Uluslararası Dinî Özgürlükler Komisyonu nun 2009 Raporu gibi birçok çalışmada bu durum 9

7 açıkça gözlemlenmektedir. Türkiye nin adı, her iki raporda da olumsuz bir şekilde geçmektedir. Türkiye, din özgürlüğü konusunda ihlâllerin yaşandığı bir ülke olarak tasvir edilmekte ve Alevî sorunu, başörtüsü sorunu ve Gayrimüslimlerin hakları, zikredilen konuların başında gelmektedir. Bu raporlardan biri, Türkiye de yaşanan sorunu çok iyi tasvir etmektedir: Türkiye, demokratik bir hükümete ve ülkede dinin sosyal yaşamdan ayrılması şeklinde tanımlanan güçlü bir laiklik geleneğine sâhiptir. Aktif sivil toplum örgütlerinin, medyanın ve siyasî partilerin dinin Türk toplumundaki olması gereken rolü hakkında yürüttükleri tartışma, din özgürlüğü ortamını da etkilemektedir. Buna bağlı olarak Türkiye nin laiklik yorumu, dinî özgürlüklerin sürekli ihlâl edilmesine neden olmaktadır. Komisyon raporunda da görüleceği gibi din özgürlüğü ve laiklik arasında sıkı bir ilişki vardır. Bunlar arasında, biri olmadan diğeri olmaz şeklinde mantıksal bir ilişki olmamakla birlikte din özgürlüğünün uluslararası inisiyatifin bir parçası hâline gelmesiyle birlikte laiklikle ortak bir kavramsal çerçeveyi paylaşılmaya başladığı bir gerçektir. Bu kavramsal çerçeve, dünyanın farklı coğrafyalarındaki din özgürlüğü ihlâlleri ile ilgili algılamaları, adâlet ve hakkâniyet ölçüleri içinde değerlendirmeyi sağlayan ortak bir zihin durumunun oluşmasına katkı sağlar. Din özgürlüğü, özgürlükler içerisinde sadece laiklikle bu oranda yakın bir ilişkiye sâhiptir. Bunun nedenini, Türkiye deki durumu tasvir etmek ve bunu genelleştirmek suretiyle anlamak mümkündür. Türkiye, din özgürlüğü ve laiklik arasında sürekli bir gerilim yaşamaktadır. Kamu otoritesi, din özgürlüklerine saygı göstermek istediği durumlarda bile laik devleti koruma histerisi ile karşı karşıya kalmaktadır. Şubat 2008 de TBMM nin üniversite kampüslerinde uygulanmakta olan başörtüsü yasağını kaldırmak için yaptığı 10

8 anayasa değişikliği, Haziran 2008 de Anayasa Mahkemesi, söz konusu değişikliğin Türkiye Cumhuriyeti nin laiklik anlayışını zedelediği ve anayasaya uygun olmadığı gerekçesiyle iptal etmiştir. Türkiye dışında ülkelerde de buna benzer şekilde laiklik ve din özgürlüğü arasında gerilim yaşanmaktadır. Bu gerilim, bunlar arasında bir ters orantı olduğu görüntüsünü ortaya çıkarır. Gerçekten bunlar arasında nasıl bir ilişki vardır? Türkiye de Din Özgürlüğü ve Laiklik kitabı, öncelikle bu soruya cevap arar. Bu, teorik bir arayış değildir ve Türkiye uygulamasını merkeze alır. Daha önce bahsedildiği gibi Türkiye deki laiklik uygulaması, din özgürlüğünü kısıtlayan bir yapıya sâhiptir. Elbette Türkiye de din özgürlüğü ihlâlleri sadece laik devleti koruma histerisinden kaynaklanmamaktadır. Gayrimüslimlerle ilgili durumlarda olduğu gibi devleti iç ve dış düşmanlardan koruma veya ülkenin bölünmez bütünlüğüne ve tam bağımsızlığına sâhip çıkma histerileri din özgürlüğünü sınırlayan farklı algı ve unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Laiklik anlayışının din özgürlüğü için sınırlayıcı bir işleve sâhip olması, Batılı demokrasilerde uygulanan laiklik anlayışı ile Türk laikliği arasında bir uygunluğun olup olmadığı sorununu ortaya çıkarmaktadır. Tarihî tecrübeler nedeniyle farklı laiklik uygulamaları olmakla birlikte genel olarak laiklik, toplumsal hayatın işleyişini bozmaksızın dinî düşünce ve davranışların yaşandığı bir ortamı temin etmeyi amaçlar. Laikliğin düzenleyici ve koruyucu bir işlevi vardır. Bu işlev, Adnan Küçük ün yazısında da ifade ettiği gibi belli bir dinin diğer din ve düşüncelere baskı uygulamasını önlemesi ve kamusal aygıtın belli bir bölümünün belli bir dinin eline geçmesine mâni olması ayrıca benzer şekilde din dışı düşüncelerin de diğer din dışı ya da dinî düşüncelere karşı baskı ya da dayatma uygulamasını engellemesi şeklinde gerçekleşmektedir. 11

9 Türkiye de Din Özgürlüğü ve Laiklik kitabı Türkiye nin bu bakış açısında nerede durduğunu ve toplumsal barışa hizmet etmesi gereken laikliğin bunu başarmak bir tarafa neden toplumdaki çatışma ve gerilimlerin kaynağı hâline geldiğini felsefî, ahlâkî, hukukî, psikolojik ve pratik açıdan ele alır. Dindarlar, din özgürlüğünün yokluğundan rahatsızken kamu otoritesini temsil ettiğini düşünen bazı siyasî ve bürokratik kişi ve yapılar, laikliğin elden gittiğinden rahatsızdır. Bu kitap bize, başından sonuna kadar din özgürlüğü ile laiklik arasındaki çatışmanın yapay ve uygulamadan kaynaklanan bir durum olduğunu gösterir. Bilal Sambur, Din Özgürlüğü: Felsefî Bir Bakış yazısında din özgürlüğü ile ilgili tutum ve tavrın sâhip olduğumuz felsefî ve ahlâkî anlayışı yansıttığını söyleyerek bu konudaki sorunların, felsefî ve ahlâkî nedenlerden kaynaklandığını ileri sürer. İnanç ve değerler çoğulculuğu, insan hayatının temel olgusal gerçekliğidir. Dinî ve seküler çoğulculuğu korumanın yolu da din özgürlüğünden geçer. Din özgürlüğü, sadece dinlere özgürlük değildir. Din özgürlüğü, dinler kadar din dışı ve din karşıtı görüşlere ve seküler fikirlere de özgürlük tanınmasını içeren geniş bir özgürlük kategorisidir. Sambur, dinî inançları seküler fikirlerden daha üstün ve değerli olarak değerlendirmenin din özgürlüğünün gereği olmadığını söyler. Seküler bir yaşam biçimi, dinî bir yaşam biçiminden üstün olmadığı gibi dinî bir yaşam biçimi de seküler bir yaşam biçiminden daha üstün değildir. Her yaşam biçiminin, onu tercih eden birey açısından bir anlam ve değeri vardır. Sambur, ulusal güvenlik gerekçesi, dine devlet müdahalesi, endoktrinal eğitim gibi durumların din özgürlüğünün felsefî ve ahlâkî zemine verdiği zararı ele alır. O, ayrıca laiklik, laisizm, relijyonizm terimleri çerçevesinde Türkiye deki laiklik uygulamaları ile dinî diktatörlükler arasında din özgürlüğü açısından nitelik farkının bulunmadığını güçlü bir şekilde ortaya koyar. 12

10 Adnan Küçük ün Laikliğe İlişkin Tartışmalar ve İki Laiklik Modeli yazısı, Türkiye deki laiklik anlayışının mevcut anlayışlar içindeki yerini, hukukî karşılaştırmalarla inceler. Küçük ün yazısı bize Türk laikliğinin din özgürlüğünü neden dışarıda tuttuğunu görmemizi sağlayacak nedenleri verir. Bu makalede farklı ülkelerdeki tarihî tecrübeler ve uygulamalar, karşılaştırmalı bir şekilde verilmiş ve bunların laikliği tanımlamaya yarayacak ortak bir düşünsel zemini sağlamak için yeterli olup olmadığı sorgulanmıştır. Küçük, farklı uygulamaların bir kısmında (laiklikle din özgürlüğü arasında) ortak bir düşünsel zeminin olduğuna, ancak diğer bazılarının bu niteliği taşımadığına dikkat çekmiş ve buradan hareketle uygulama farkının iki tür laiklik anlayışını ortaya çıkardığını belirtmiştir: cumhuriyetçi laiklik projesi ve demokratik laiklik projesi. Bu iki anlayış, hukukî yapılar ve uygulamalar tasvir edilerek elde edilmiştir. Bazı ülkelerde benimsenen laiklik, çoğulculuk zemininde bir arada yaşamanın formülünü içinde barındırırken bazı ülkelerde benimsenen laiklik türü ve uygulamaları, bir yandan devlet ile toplumun belli kesimleri arasında diğer yandan da toplum içerisinde çeşitli kesimler arasında değişen oran ve şiddette ciddî çatışmaların yaşanmasının temel sebebini teşkil etmektedir. Küçük, cumhuriyetçi laiklik uygulamasının bu çatışmaya meyyal olduğu tespitini yapar. Ayrıca o, laik toplum gibi kullanımlar üzerinden zihin çözümlemelerine girişir ve Türkiye deki uygulamanın cumhuriyetçi laik doktrinin, Fransız uygulamasının geçmişinde kalmış kötü bir versiyonu olduğunu ortaya koyar. Hasan Yücel Başdemir, Millî Laiklik ve Din Özgürlüğü: Türkiye de Laikliğin Kurumsallaşmasının Önündeki Engeller yazısında Türkiye deki laikliği Millî Laiklik olarak isimlendirerek bu anlayışın ortaya çıkmasına neden olan psedo-laiklerin zihin durumlarını tasvir eder. Başdemir, millî laikliğin aydınlanmacı, dönüştürücü, çatışmacı, dışlayıcı, sınırlayıcı, agresif, kendine aşırı gü- 13

11 venme gibi niteliklerini ortaya koyar ve Türkiye deki bu laiklik uygulamasının ortaya çıkardığı algının, laikliğin toplumsal bir değer hâlini alması için psikolojik bir engele dönüştüğü tespitini yapar. Sonuç olarak laikliğin bu millî içerikten arındırılması ve din özgürlüğüne dayalı olarak tanımlanması önerilir. Bican Şahin, Bir Liberalin Vicdanı: Pierre Bayle in Vicdan Özgürlüğü Savunusu adlı makalesinde birbirinden farklı iyi hayat biçimlerinin hoşgörü ve barış içerisinde bir arada yaşamasının imkânını sorgular. Şahin, önce Chandran Kukathas tan hareketle bireysel özerklik temelinde şekillenen iyi hayat biçimlerinin yerine aidiyete ve grup özerkliğine dayalı liberal bir bakış açısını ortaya koyar ve bu düşünceyi, siyasal kurum ve kuralların belli bir ahlâkî iyi anlayışına dayanmaması nedeniyle siyasal liberalizm olarak adlandırır. Burada birbiriyle rekabet hâlinde farklı ahlâkî ve iyi hayat biçimlerinin bulunduğu bir durum tasvir edilir. Bireyler, kendileriyle aynı vicdanî kabullere sâhip olmayanlarla bir arada olmaya veya vicdanları dışında bir iyi hayat biçimini kabul etmeye zorlanamazlar. Şahin, bu düşünceyi gerekçelendirmek için Aziz Augustine in İncil e dayanarak zulmün hak dine karşı yapılmasının yanlış ancak hak dinin sapkınları doğru yola getirmek için zulme başvurmasının doğru olduğu şeklindeki yaklaşımını eleştiren Pierre Bayle in vicdan özgürlüğü savunusuna başvurur. Bayle in, lâfzî yorumun bir sonucu olarak ortaya çıktığını söylediği bu yaklaşımın ilâhî mesajla, doğal vahiyle ve Tanrı iradesiyle bağdaşmadığını gösterdiği bu makale, farklılıkların bir arada barış içinde yaşaması konusunda Türkiye de var olan tereddütlerin giderilmesine de katkı sağlayacaktır. Bu kitapta yer alan son çalışma, Hasan Yücel Başdemir e ait Optimum Değerler Olarak Laiklik ve Din Özgürlüğü adlı ikinci makaledir. Başdemir, öncelikle Türkiye de din özgürlüğü ile laiklik arasında yaşanan gerilimi ele almış ve bunların birbirlerini sınırlamadığını savunmuştur. Bu makalede laikliğin hayatı tüm yönleri 14

12 ile belirleyen ve bireylerin birincil (dinî veya seküler) tercihlerine alternatif bir düşünce olmadığı; farklılıkların bir arada barış içinde yaşamasını temin edecek, farklı inanç grupları arasında saygı esasına dayalı olarak ilişkileri düzenleyici ahlâkî, hukukî ve siyasal bir değer olduğu gösterilmiştir. Herhangi bir inancın diğer inançlar üzerindeki tahakkümünü engellemesi ve bir inancın dinî pratiklerini yerine getirirken diğerlerinin özgürlüklerinde bir azalmaya yol açmasının ahlâkî ve hukukî olarak kabul edilebilir olmaması nedeniyle laiklik ve din özgürlüğü, optimum değerler olarak nitelendirilmiştir. Başdemir, laiklik ve din özgürlüğünün sınırlarının, farklı inanç ve hayat biçimlerinin birbirleriyle yüzleşmesiyle belirlenebileceğini, önceden bir belirleme yapmanın sorunu çözemeyeceğini liberal geleneğin üç önemli düşünürünü; Isaiah Berlin, Friedrich von Hayek ve Karl Popper ı merkeze alarak ortaya koymuştur. Türkiye de Din Özgürlüğü ve Laiklik kitabı, Türkiye için kısa da olsa bir gelecek vizyonu çizmektedir. AB ye giriş süreciyle birlikte Türkiye de laiklik için yeni bir dönem başlamaktadır. AB süreciyle Türkiye de laiklik düşüncesinin felsefî ve ahlâkî işlevine uygun olarak yeniden yerleşmesi için tarihî bir fırsat karşımızda durmaktadır. Gelişmiş demokrasilerde laiklik, tarihî tecrübelerinden sıyrılarak ortak bir algıya doğru evrilmektedir. Bu sürecin en belirgin vurgularından biri, laiklik ve din özgürlüğünün birbirini sınırlayan bir anlama sâhip olmadığı aksine birbirini tamamladığı düşüncesidir. Bu düşünce, devletin dinî ve din dışı gruplara karşı tarafsız olması ile bu gruplara mensup olan insanları hukukî ve siyasî alanda sadece bireyler olarak tanıması anlayışına dayanır. Din özgürlüğü ve laiklik, bu hâliyle bireylerin kişisel inançlarıyla karşılaştıracakları ideal veya üstün değer referansına sâhip bir sistem değildir. Onlar, farklılıkların barış içinde bir arada yaşamasını sağlayacak olan optimum değerlerdir. 15

13 Türkiye de Din Özgürlüğü ve Laiklik kitabı, Aralık 2008 tarihlerinde Konya da dinî cemaat temsilcileri, akademisyenler ve sivil toplum örgütü temsilcilerinin katılımıyla düzenlenen Laiklik ve Din Özgürlüğü başlıklı toplantıda sunulan bildirilerle, ilâve iki makaleden oluşmaktadır. Bu toplantıyı düzenleyen Liberal Düşünce Topluluğu na ve kitabın basımını üstlenen Liberte Yay. na teşekkür ederim. Hasan Yücel Başdemir 2009, Çorum 16

14 ~ 1 ~ Din Özgürlüğü: Felsefî Bir Bakış Bilal Sambur Din özgürlüğünü felsefî boyuttan yoksun düşünmek büyük bir eksikliktir. Çünkü din özgürlüğü, salt yasal düzenlemelere indirgenecek bir konu değildir. Din özgürlüğü konusunda tavrımız, felsefî yaklaşımımıza bağlı olarak değişmektedir. Din özgürlüğüyle ilgili yapılan tartışma ve taleplerin arkasında hep felsefî bir yaklaşım vardır. Piaget nin ahlâk-felsefe her eylemin temel mantığıdır ifadesi, din özgürlüğü için de geçerlidir çünkü din özgürlüğüyle ilgili tutum ve tavrımız, sâhip olduğumuz felsefî ve ahlâkî anlayışı yansıtmaktadır. Din özgürlüğü konusundaki felsefî bir yaklaşımın, dinin insan için ifade ettiği bireysel-sosyal önemi ve değeri kavraması gerekmektedir. Din, insanoğluyla başlayan, farklılaşan ve gelişen dinamik bir olgudur. İnsanlık tecrübesinde din yanlısı ya da din karşıtı tavır- 17

15 18 Bilal Sambur lar hep var olmuştur. İnsanoğlu, dindar ya da din karşıtı olmasına rağmen dinin tamamen insanoğlunun hayatından silindiği bir dönem olmamıştır. Başka bir ifadeyle insanoğlu, hiçbir zaman dinden arınma anlamında dinsiz olmamıştır. Modern dönemde sekülerleşme olgusunun dini gerileteceği ve nihâyetinde dinin ortadan kalkacağı kehanetinde bulunan birçok sosyal bilimci olmuştur. Bu kehanetin aksine modern dünyanın saf seküler bir yer olacağı öngörüsünün mitten başka bir şey olmadığı günümüzde anlaşılmış bulunmaktadır. Sekülerleşme, bireysel ve sosyal hayatta dini ortadan kaldırmamış ya da modern insanı artık dine ihtiyaç duymayan yetkin bir varlık konumuna getirmemiştir. Modern dünya, saf seküler bir yer olmadığı gibi saf dinin hâkim olduğu bir yer de değildir. Günümüzdeki küresel dinî canlanışı, sekülerleşmenin gerilemesi ve dinin zaferi olarak okumak da sağlıklı değildir. Mevcut durum ışığında şunu söyleyebiliriz: Modern dünya, daha önce görülmedik şekilde hem sekülerleşmiş hem de dindarlaşmıştır. Dindarlık ve sekülerleşmenin yoğun olarak birbiriyle iç içe geçmesi, modern dönemde meydana gelen yeni bir insanlık durumudur. Modern dönemde sekülerleşme ve dindarlaşmanın yoğun olarak tecrübe edilmesi, yaşadığımız dünyayı hem seküler hem de dinî açıdan daha çoğulcu ve renkli bir yer hâline getirmiştir. Dinî ve seküler çoğulculuğun hâkim olduğu dünyamızda başkasının dinî, ideolojik ve felsefî inancına saygı göstermek medenî bir toplumun olmazsa olmazı olarak kabul edilmektedir. Dinî ve seküler çoğulculuğu korumanın yolu din özgürlüğünden geçmektedir. Başkasının dinî inancına saygı göstermenin bireysel ve toplumsal erdem olarak kabul edildiği günümüzde din özgürlüğünden çok özel nitelemelerle bahsedilmektedir. Din özgürlüğü, birincil özgürlük, temel insan hakkı, liberal demokrasinin temellerinden biri ve insan haklarının prototipi olarak değerlendirilmektedir. Din özgürlüğünün insan hakları, liberal demokrasi ve insan onuru gibi temel değerler ışığında

16 Din Özgürlüğü: Felsefî Bir Bakış 19 değerlendirilmesi, bu özgürlük kategorisinin yüksek bir kavrayış ve anlayışla ele alınmaya başlandığını göstermektedir. Din özgürlüğü felsefesi dediğimiz bu yüksek kavrayış biçiminin derinliğine anlaşılması ve sürekli olarak gündemde tutulması gerekmektedir. Din özgürlüğünden çok olumlu nitelemelerle söz edilmesine karşılık, din özgürlüğünü tehdit eden anlayışların da etkin olduğu görülmektedir. Dindarlar arasında bir ayrım yapılmadan irtica ya da fundamentalizm gibi kavramlar kullanılarak dinî hayata müdahale meşrulaştırılmaya çalışılmaktadır. İrtica ya da fundamentalizm, günümüzde dar anlamda sadece dinin istismar edilmesi, dinin şiddet için bir araç olarak kullanılması veya dinin modern hayata karşı çıkması gibi anlamlarda kullanılmamaktadır. İrtica ve fundamentalizm söylemi, dindar olan herkesin tehlikeli olduğu şeklinde bir anlayışla kullanılmaktadır. Bu anlayışın kaçınılmaz bir sonucu olarak dindar birey ve gruplar üzerinde sosyal ve siyasî baskı güçlendirilmekte, seküler ve laik ideolojiler ve uygulamalar dayatılmaktadır. Fundamentalizmin yanında ulusal güvenlik etrafında oluşturulan söylemler de din özgürlüğüne önemli tehditler içermektedir. 11 Eylül den sonra ulusal güvenliğin temel hak ve hürriyetlerden daha önemli olduğu propagandası yapılarak değişik dinî grupların özellikle Müslümanların dinî hayatına bazı kısıtlamalar getirilmeye çalışılmaktadır. Ülkemizde de ulusal güvenlik gerekçesi, din özgürlüğünün kısıtlanması yönünde özellikle kullanılmaktadır. Din özgürlüğünün günümüzde fundamentalizm ve ulusal güvenlik gibi gerekçelerle ihlâl edilmesi yeni bir durum değildir. Tarih boyunca sürekli olarak ihlâl edilmek istenilen özgürlüklerin başında din özgürlüğü gelmektedir. Bütün topluma tek bir dinî inancı empoze etmeye çalışma, sapkın olarak değerlendirilen fikirleri benimsemiş insanları ortadan kaldırma, farklı din mensuplarına karşı savaşlar açma, dinî azınlıkları elimine etmek için sistematik politikalar uygulama tarihin kaydettiği icraatlardır. İşin ilginç yanı, din özgür-