Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına dair Uluslararası Sözleşme

Transkript

1 Birleşmiş Milletler Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunmasına dair Uluslararası Sözleşme Dağıtım: Genel 31 Mayıs 2016 Orijinal: İngilizce CMW/C/TUR/CO/1 Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunması Komitesi Türkiye nin ilk raporu hakkında sonuç gözlemleri * 1. Komite, Türkiye nin ilk raporunu (CMW/C/TUR/1) 14 ve 15 Nisan 2016 tarihlerinde gerçekleştirilen 314. ve 315. toplantılarında (bkz. CMW/C/SR.314 ve 315), değerlendirmeye almıştır. 22 Nisan 2016 tarihinde gerçekleştirilen 325. toplantısında Komite mevcut sonuç gözlemlerini kabul etmiştir. A. Giriş 2. Komite, raporlama öncesinde verilen önemli konular listesine (CMW/C/TUR/QPR/1) yanıt olarak Taraf Devletin hazırladığı ilk raporun sunulmasını memnuniyetle karşılamaktadır. Komite ayrıca, diyalog sırasında Cenevre de bulunan Birleşmiş Milletler Ofisi ve diğer uluslararası kuruluşlar nezdindeki Türkiye Daimi Temsilcisi Mehmet Ferden Çarıkçı başkanlığındaki ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, Kamu Denetçiliği Kurumu ve Cenevre de bulunan Birleşmiş Milletler Ofisi ile diğer uluslararası kuruluşlar nezdindeki Türkiye Daimi Temsilciliği temsilcilerinden oluşan geniş ve çok sektörlü heyet tarafından sunulan ek bilgileri de memnuniyetle karşılamaktadır. 3. Komite, heyet ile gerçekleştirilen yapıcı diyaloğu takdir etmektedir. Ne var ki, Komite, ilk raporun Komitenin çalışma dillerine çevrilmesi ve Komitenin yeterli inceleme yapması için zaman bırakmayacak şekilde ancak 8 Nisan 2016 tarihinde sunulabilmiş olmasından dolayı üzüntü duymaktadır. 4. Komite, göçmen işçilerin kaynak ülkelerinden biri olan Türkiye nin yurtdışında bulunan vatandaşlarının haklarını koruma konusunda ilerleme kaydettiğinin farkındadır. Ancak, Komite bir geçiş ve varış ülkesi olarak Taraf Devletin göçmen işçilerin haklarını koruma konusunda çeşitli zorluklar ile karşı karşıya bulunduğunun da farkındadır. 5. Komite, Türk göçmen işçilerin istihdam edildiği ülkelerin yanı sıra Taraf Devlette geçiş halinde bulunan çok sayıda göçmenin gidecekleri ülkelerin * * Komite tarafından yirmi dördüncü oturumunda kabul edilmiştir (11-22 Nisan 2016). GE (E)

2 Sözleşmeye taraf olmamasının, göçmen işçilerin Sözleşme kapsamındaki haklarını kullanması önünde bir engel oluşturabileceğini dikkate almaktadır. B. Olumlu yanlar 6. Komite, başta sosyal güvenlik hakkı ve oy verme hakkı olmak üzere, yurtdışındaki Türk göçmen işçilerin haklarının yaygınlaştırılması ve korunması konusunda Taraf Devletin çabalarını memnuniyetle karşılamaktadır. 7. Komite aşağıdaki belgelerin onaylanmasını ya da bunlara katılımı takdirle karşılamaktadır: (a) Eylül 2009 da Engellilerin Haklarına ilişkin Sözleşme ve Mart 2015 te Sözleşmeye ek İhtiyari Protokol; (b) Eylül 2011 de İşkence ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya karşı Sözleşmeye ek Seçmeli Protokol; (c) Kasım 2006 da Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmeye ek İhtiyari Protokol; (d) Mart 2006 da ölüm cezasının kaldırılmasına yönelik Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmeye ek İhtiyari Protokol; (e) Mart 2015 te Vatansız Kişilerin Statüsüne ilişkin Sözleşme; (f) Ocak 2016 da Avrupa Konseyi İnsan Ticaretine karşı Eylem Sözleşmesi; (g) Ekim 2007 de Avrupa Konseyi Çocukların Cinsel Sömürü ve İstismara karşı Korunması Sözleşmesi; (h) Haziran 2007 de Avrupa Sosyal Şartı. 8. Komite aşağıdaki yasama tedbirlerinin alınmasını memnuniyetle karşılamaktadır: (a) 18 Mart 2016 da Avrupa Birliği ve Türkiye arasında varılan anlaşmanın ardından Suriyelilerin Taraf Devlete tekrar kabulünü düzenleyen 7 Nisan 2016 tarihli Yönetmelik; (b) 17 Mart 2016 da Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun Uygulanmasına ilişkin Yönetmelik; (c) 17 Mart 2016 da İnsan Ticaretiyle Mücadele ve Mağdurların Korunması hakkında Yönetmelik; (d) 15 Ocak 2016 da Geçici Koruma Sağlanan Yabancıların Çalışma İzinlerine dair Yönetmelik (No. 8375); (e) 22 Ekim 2014 te Geçici Koruma Yönetmeliği (No. 6883); (f) 23 Eylül 2014 te Yabancılara Yönelik Eğitim ve Öğretim Hizmetleri Genelgesi (No. 2014/21); (g) 6458); 11 Nisan 2013 te Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (No. 2

3 (h) 9 Mayıs 2012 de Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına dair Kanun (No. 6304); (i) 2010/48); 16 Ağustos 2010 da Yabancı Uyruklu Öğrenciler Genelgesi (No. (j) 31 Mayıs 2006 da Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (No. 5510). 9. Komite ayrıca aşağıda yer alan kurumsal ve politika düzeyindeki tedbirleri memnuniyetle karşılamaktadır: (a) Bir bölümü göç konusuna ayrılmış olan Onuncu Ulusal Kalkınma Planı nın ( ) kabul edilmesi; (b) edilmesi; 2014 te Düzensiz Göç Strateji Belgesi ve Ulusal Eylem Planının kabul (c) 2013 te İçişleri Bakanlığı bünyesinde Göç İdaresi Genel Müdürlüğü nün kurulması; (d) 6 Nisan 2010 da Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı nın kurulması. C. Sözleşmenin uygulanmasını engelleyen etkenler 10. Komite, Taraf Devletin hâlihazırda geçici koruma altında bulunan 2,7 milyonu aşkın Suriye vatandaşına ev sahipliği yaptığını ve 2011 yılından bu yana bu kişilere, Taraf Devletin kaynakları ve altyapısı üzerine büyük bir yük getiren acil müdahale yardımı sağlamakta olduğunu kabul etmektedir. İkinci Dünya Savaşı ndan bu yana dünyanın en büyük insani krizi olan ve Suriye Arap Cumhuriyeti ndeki çatışma ile tetiklenen bu krizde Suriye vatandaşlarına sunduğu büyük destek nedeniyle Taraf Devleti takdir etmektedir. D. Endişe uyandıran başlıca konular ve tavsiyeler 1. Genel uygulama tedbirleri (73. ve 84. maddeler) Mevzuat ve uygulaması 11. Komite, göçmen işçilerin haklarının korunması amacıyla 2013 tarihli Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (No. 6458) dâhil mevzuatın kabul edilmesi konusunda Taraf Devletin attığı adımları memnuniyetle karşılamaktadır. Ancak, Komite aşağıdaki konularda endişe taşımaktadır: (a) Taraf Devlet, Sözleşme hükümlerinin ilgili ulusal mevzuatın tamamına yansıtılması konusunda yeterli çaba göstermemiştir; (b) Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu kapsamında verilen sağlık, eğitim, işgücü piyasaları, sosyal yardım, tercüme ve benzeri hizmetlere erişim teminatları, Madde (1) in içeriği dikkate alındığında zorunlu olmaktan ziyade takdire bağlı olduğu görülmektedir; 3

4 (c) Geçici koruma altında olanlar dâhil göçmen işçiler için çalışma izni başvurusu usullerinin zaman alması işverenleri belgesiz göçmen işçileri çalıştırmaya teşvik etmektedir; (d) Meslek sertifikalarının tanınmasındaki katı usul kuralları ve zorluklar, göçmen işçilerin, niteliksiz işçi olarak çalıştırılmaları dâhil, mesleki ve eğitsel arka planlarına uygun olmayan işlerde çalıştırılmalarına neden olmaktadır. 12. Komite, Taraf Devletin ulusal kanun ve politikalarının Sözleşme hükümlerine uyumlu olmasını temin edecek adımları atmasını ve çalışma izni başvuruları ile yabancı mesleki sertifikaların tanınması için geçerli usullerin basitleştirilmesini değerlendirmeye almasını tavsiye etmektedir. 13. Komite, Sözleşmenin yerel mahkemeler tarafından uygulanması konusunda bilgi eksikliği nedeniyle endişe duymaktadır. 14. Komite, Taraf Devleti ikinci periyodik raporunda Sözleşmenin yerel mahkemeler tarafından uygulanması konusunda bilgi vermeye davet etmektedir. Beyanlar ve çekinceler 15. Komite, Taraf Devletin, göçmen işçilerin Sözleşme kapsamında haklarını tam olarak kullanmalarını engelleyebilecek şekilde Sözleşmenin ve 46. maddelerine ilişkin beyan ve çekincelerde bulunmuş olması nedeniyle endişe duymaktadır. 16. Komite, Taraf Devletin Sözleşmenin ve 46. Maddelerine ilişkin beyan ve çekincelerini geri çekme konusunda gereken adımları atmasını tavsiye etmektedir. 76. ve 77. maddeler 17. Komite, Taraf Devletin, Sözleşmenin 76. ve 77. maddelerinde belirtilen şekilde, Komitenin Sözleşmede yer alan hakların ihlaline dair Taraf Devletlerin ve bireylerin şikâyetlerini alma yetkisini tanıdığını belirten beyanda bulunmadığını kaydetmektedir. 18. Komite, Taraf Devletin 76. ve 77. maddelerinde bahsedilen beyanlarda bulunmayı dikkate almasını tavsiye etmektedir. İlgili belgelerin onaylanması 19. Komite, Taraf Devletin çoğu temel insan hakları antlaşmasının yanı sıra bir dizi Uluslararası Çalışma Örgütü belgesini onaylamış olmasını takdirle karşılamaktadır. Ne var ki, Komite, Taraf Devletin, Zorla Kaybedilmeye Karşı Herkesin Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi Seçmeli Protokolü, Çocuk Hakları Sözleşmesi nin şikayette bulunma usulü hakkında Seçmeli Protokolü ve Uluslararası Çalışma Örgütü belgeleri arasında yer alan 1949 tarihli ve 97 sayılı İstihdam Amaçlı Göç Sözleşmesi (gözden geçirilmiş versiyon), 1970 tarihli ve 131 sayılı Asgari Ücreti Belirleme Sözleşmesi, 1975 tarihli ve 143 sayılı Asgari Ücreti Sabitleme Sözleşmesi Göçmen İşçiler Sözleşmesi (Ek Hükümler), 1997 tarihli ve 181 sayılı Özel İstihdam Ajansları Sözleşmesi ve 2011 tarihli ve 189 sayılı Ev İşçileri Sözleşmesi ni henüz imzalamamış olduğunu belirtmektedir. 4

5 20. Komite, Taraf Devletin yukarıda bahsedilen belgeleri en kısa süre içinde onaylamayı ya da kabul etmeyi değerlendirmeye almasını tavsiye etmektedir. 21. Taraf Devletin Mültecilerin Statüsüne dair 1967 Protokolü ile değiştirilmiş şekliyle Mültecilerin Statüsüne dair 1951 Sözleşmesi ne taraf olduğunu belirten Komite, Sözleşmenin uygulanmasını Avrupa Konseyi üyesi Devletler ile sınırlandıran çekincenin devam ediyor olmasından endişe duymaktadır. 22. Komite, Taraf Devletin, Mültecilerin Statüsüne dair 1951 Sözleşmesi ve eki 1967 Protokolüne coğrafi sınırlama getiren çekinceyi kaldırma konusunu değerlendirmeye almasını tavsiye etmektedir. Kapsamlı politika ve strateji 23. İltica ve Göç Ulusal Eylem Planı, Düzensiz Göç Strateji Belgesi ve Ulusal Eylem Planını içeren 2015 yılı gelişmelerini dikkate almakla beraber, Komite, Taraf Devletin Sözleşmenin uygulanması konusunda almış olduğu özel tedbirler hakkında yeterli bilgi sağlamamış olmasından üzüntü duymaktadır. 24. Komite, Taraf Devletin, Sözleşmeye uygun şekilde ve toplumsal cinsiyet açısından hassasiyetle, kapsamlı bir göç politikası benimsemesini, uygulamasını ve buna yeterli kaynak sağlamasını tavsiye etmektedir. Komite, Taraf Devletin ikinci periyodik raporunda, gerek hukuk gerekse uygulamada, Sözleşmede yer alan göçmen işçi haklarının uygulanması için alınan somut tedbirler hakkında istatistiklerle desteklenen güncel bilgilere yer vermesini ısrarla tavsiye etmektedir. Koordinasyon 25. Komite, 2013 yılında İçişleri Bakanlığı bünyesindeki Göç İdaresi Genel Müdürlüğü nün yanı sıra Göç Danışma Kurulu ve Göç Politikaları Kurulu benzeri diğer eşgüdüm mekanizmalarının kurulmasını memnuniyetle karşılamakla beraber, Sözleşme kapsamındaki hakların uygulanmasına dair çeşitli tedbirlerle ilgili çalışan kurum ve kuruluşlar arasındaki eşgüdümün yetersiz olduğu endişesini taşımaktadır. 26. Komite, Taraf Devletin Sözleşme ile korunan hakların etkili bir biçimde uygulanması amacıyla bakanlıklar ve devletin tüm düzeylerdeki kurumları arasındaki eşgüdümü iyileştirmek için sarf ettiği çabaları güçlendirmesini tavsiye etmektedir; bunlar arasında Göç İdaresi Genel Müdürlüğü ve göç konularına bakan diğer önemli kuruluşlar için uygun insan kaynakları ve mali kaynakların sağlanması ve kapasitenin geliştirilmesi de yer almaktadır. Veri Toplama 27. Komite, Taraf Devletin göç akışı ve göç ile ilgili diğer konular hakkında veri sağlama çabalarını takdirle karşılamakla beraber, Taraf Devletin işgücü göçü istatistiklerinin çok parçalı bir şekilde üretilmesinden endişe duymaktadır. 28. Komite, Taraf Devletin, düzensiz durumdaki göçmen işçiler dâhil, Sözleşmenin tüm boyutlarını kapsayan göçle ilgili nitel ve nicel istatistiklerin ve bilginin toplanması için bir sistem kurmasını ve Taraf Devlette göçmen işçilerin durumuna dair ayrıntılı veriler toplamasını tavsiye etmektedir. Komite, Taraf Devletin, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri arasında yer alan 5

6 17.18 sayılı hedef 1 doğrultusunda Sözleşmenin uygulanması ve ilgili politikalar üzerinde etkin bir etki sağlaması için cinsiyet, yaş, uyruk, ülkeye giriş ve ülkeden ayrılış nedenleri ve yapılan işin türüne göre ayrıştırılmış bilgi ve istatistikleri toplamasını teşvik etmektedir. Komite, ayrıca, Taraf Devletin düzensiz göçmen işçilerin ve insan ticareti mağdurlarının durumunu da içeren göç verilerini toplamak üzere yurtdışındaki konsoloslukları ve diplomatik temsilcilikleri ile işbirliği yapmasını tavsiye etmektedir. Düzensiz bir durumda bulunan göçmen işçiler örneğindeki gibi kesin bilgiye ulaşılamayan durumlarda, Komite, çalışmalara ya da tahminlere dayalı bilgileri memnuniyetle karşılayacaktır. Bağımsız izleme 29. Komite, taraf Devletin raporunda geçen ve Kamu Denetçiliği Kurumu nun düzensiz durumdakiler dâhil göçmen işçiler tarafından yapılan tüm şikâyetleri soruşturma yetkisinin bulunduğuna dair bilgiyi memnuniyetle karşılamaktadır. Ne var ki, Komite, aşağıdaki konularda endişe taşımaktadır: (a) Kamu Denetçiliği Kurumu kendi başına soruşturma yürütme hakkına sahip değildir; (b) 20 Nisan 2016 da yürürlüğe giren ve Türkiye İnsan Hakları Kurumu nun İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu haline gelmesini sağlayan Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu, ayrımcılık vakalarında kuruma insan hakları ihlallerini ancak başvuru halinde araştırma yetkisi verilmesi nedeniyle izleme yetkisini zayıflatmaktadır; (c) Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu, insan haklarının yaygınlaştırılması ve korunması amacıyla kurulan ulusal kurumların durumuna ilişkin ilkelere (Paris İlkeleri) tam uymamaktadır. Ayrıca, ulusal kurumun işlevsel ve mali bağımsızlığı, İşkenceye Karşı Sözleşmeye ek İhtiyari Protokol kapsamında kurulan ulusal önleme mekanizması olarak çalışmasına da zarar verebilecektir. 30. Komite, Taraf Devletin, aşağıdakileri sağlamak üzere, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği nden (BMİHYK) teknik yardım almasını tavsiye etmektedir: (a) Ulusal kurumun, Paris ilkeleri doğrultusunda, anayasaya uygunluk konularını ele alabilmesi ve yargının etkililiğini izleyebilmesi için yetkinliği ve yetki genişliği açısından gerekenleri de içerecek şekilde, gerek işlevsel gerekse mali açıdan bağımsız olması; ve statülerinden bağımsız olarak göçmen işçiler ve aile üyelerinin haklarını da içerecek şekilde insan hakları ile ilgili tüm meseleleri araştırma yetkisinin bulunması; (b) Ulusal önleme mekanizmasının tamamen bağımsız olması ve göçmen işçiler ve aile üyelerinin, havalimanı transit bölgeleri dâhil, özgürlüklerinden mahrum bırakıldıkları tüm yerlere habersiz ziyarette bulunma yetkisine sahip olması; 1 Sürdürülebilir Kalkınma için 2030 Gündemi, Genel Kurul tarafından 25 Eylül 2015 tarihinde 70/1 sayılı karar ile kabul edilmiştir Gündemi, amaçlar halinde alt başlıklara bölünen 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefinden oluşmaktadır. 6

7 (c) Kamu Denetçiliği Kurumu nun gözaltı, alıkoyma, göçmenlik statüsüne ve sınır dışı etme kararlar dâhil tüm idari kararlara müdahale etme yetkisinin bulunması; (d) Kamu Denetçiliği Kurumu ve yeni İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu arasında bütünlük ve eşgüdüm olması; (e) Yeni İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu için yapılacak seçimlerin tamamen şeffaf yürütülmesi, pozisyonlar için genel ilana çıkması ve adayların Devletin yürütme organı tarafından belirlenmemesi. Sözleşme hakkında bilgilerin yaygınlaştırılması ve eğitim 31. Devlet memurları, güvenlik güçleri ve yargı mensuplarının insan hakları eğitimi aldığını bilmekle beraber, Komite, özellikle Sözleşme ve kapsamında teminat altına alınan haklar ile ilgili materyal ve eğitim programlarının bulunmaması ve aralarında ulusal, bölgesel ve yerel hükümet organları, yerel mahkemeler, göçmenlik usulleri ile ilgili ücretsiz hukuki destek sunan kamu görevlileri, sivil toplum kuruluşları ile göçmen işçiler ve aile üyelerinin de bulunduğu her türlü paydaşa bu bilgilerin sunulmaması nedeniyle endişe duymaktadır. 32. Komite, Taraf Devletin Sözleşme ile ilgili eğitim programları geliştirmesini ve bu programları göçmenlikle ilgili alanlarda çalışan tüm yetkililere ve kişilere sunmasını tavsiye etmektedir. Komite, aynı zamanda, Taraf Devletin göçmen işçilerin Sözleşme kapsamında hakları ile ilgili bilgilere erişmelerini sağlamasını ve Sözleşme hakkında bilgilendirme yapmak ve uygulanmasını yaygınlaştırmak için sivil toplum kuruluşları ve medya ile çalışmasını tavsiye etmektedir. Sivil toplumun katılımı 33. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu kapsamında kurulan eşgüdüm organlarında akademi, kamu sektörü ve sivil toplum kuruluşlarının temsilcilerinin bulunmasından memnuniyet duymakla beraber, Komite, Taraf Devletin önemli konular listesine verdiği yazılı yanıtlarda belirttiği üzere, Taraf Devlet raporunun hazırlanması aşamasında sivil toplumla işbirliği yapmanın olanaklı olmamasından üzüntü duymaktadır. Komite, Taraf Devlette insan hakları savunuculuğu yapan bazı sivil toplum kuruluşlarının, (a) Devlet yetkilileri tarafından kendilerine gözdağı verildiğini bildirmelerinden; (b) Göçmen kaçakçılığı ile suçlanma endişesiyle belgesiz göçmen işçileri desteklemekten korktuklarını bildirmelerinden; (c) İdari gözetim merkezlerine (Geri gönderme merkezleri) sınırlı erişimlerinin olmasından endişe duymaktadır. 34. Komite, Taraf Devlete, çalışmalarının göçmen işçiler dâhil herkes için insan haklarının yaygınlaştırılması için taşıdığı önem nedeniyle insan hakları savunucularının özel korumayı hak ettiklerini hatırlatır. Komite, bu nedenle, Taraf Devletin gazeteciler, insan hakları savunucuları ve tüm sivil toplum kuruluşlarının ifade ve düşünce özgürlüğü hakkını herhangi bir tehdit ya da taciz olmaksızın kullanmalarını sağlamak üzere hızla harekete geçmesini 7

8 önemle tavsiye etmektedir. Komite, Taraf Devletin, sivil toplum kuruluşlarının üyeleri, insan hakları savunucuları ve sivil toplum aktivistlerin tehdit ve tacize uğradıklarına dair bildirimleri hızla ve bağımsız şekilde soruşturmasını ve bu türden istismarlardan sorumlu kişilerin hesap vermelerini sağlamasını ısrarla tavsiye etmektedir. Komite Taraf Devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: (a) Sivil toplum kuruluşlarının göçmen işçileri ve aile üyelerini destekleme konusunda teşvik edilmesi ve hiçbir sivil toplum kuruluşunun belgesiz göçmen işçilerini destekleme ya da bu kişilerle birlikte çalışma nedeniyle cezalandırılmamasının sağlanması; (b) Göç politikalarının ve Avrupa Birliği ile Türkiye arasında 18 Mart 2016 tarihinde varılan mutabakatın uygulanmasını da içerecek şekilde, Sözleşmenin uygulanmasına sivil toplumun ve sivil toplum kuruluşlarının sistematik şekilde dâhil edilmesi; (c) Alıkonulmuş göçmen işçileri ve aile üyelerini etkin şekilde destekleyebilmeleri için sivil toplum kuruluşlarının idari gözetim altındaki göçmen işçiler ve geri gönderme merkezlerine engelleme olmaksızın erişimlerinin sağlanması. Yolsuzluk 35. Komite, sınır yetkilileri ve polis memurları dâhil, Sözleşmeye ilişkin görevleri bulunan yetkililer arasında yolsuzluğun engellenmesi için alınan tedbirler hakkında bilgi eksikliğinden üzüntü duymaktadır. 36. Komite, Taraf Devleti, ikinci periyodik raporunda, soruşturmalar ve yaptırımlar dâhil, Sözleşmeye ilişkin görevleri bulunan yetkililer arasında yolsuzluğun engellenmesi için alınan tedbirler hakkında bilgi vermeye davet etmektedir. Komite, Taraf Devletin, yolsuzluk mağduru olduğu iddiasında bulunan göçmen işçiler ve aile üyelerini bu durumları bildirmeleri konusunda teşvik etmek amacıyla bilinç artırıcı kampanyalar yürütmesini tavsiye etmektedir. 2. Genel ilkeler (7. ve 83. Maddeler) Ayrımcılık yasağı 37. Taraf Devletin halihazırda bir uyum [entegrasyon] stratejisi ve ulusal eylem planı hazırlamakta olduğunu bilmekle beraber, Komite aşağıdaki endişeleri taşımaktadır: (a) Ulusal mevzuat Sözleşmenin 1(1). ve 7. Maddelerinde yer alan yasaklanmış ayrımcılık temellerinin tamamını kapsamamaktadır; (b) İş Kanunu nun 5(1). maddesi istihdam ilişkilerinde ayrımcılığı yasaklamakta, ancak işe alım aşamasında ayrımcılığı yasaklamamaktadır; (c) Gerek belgeli gerekse belgesiz göçmen işçilere dair Sözleşmedeki ayrımcılığa uğramama hakkının uygulanmasını değerlendirmeyi olanaklı kılacak uygulama örnekleri hakkında veri eksikliği bulunmaktadır. 38. Komite, Taraf Devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: 8

9 (a) Taraf Devlet topraklarında ya da yetki alanında bulunan belgeli ve belgesiz tüm göçmen işçiler ve aile üyelerinin, İş Kanunu nun değiştirilmesi dâhil, Sözleşmenin 7. Maddesi uyarınca, ayrımcılığa uğramaksızın Sözleşmede tanınan hakları uygulayabilmeleri için gereken her türlü tedbiri alması; (b) İkinci periyodik raporunda, ilgili örneklerle birlikte, alınan somut tedbirler ve bu açıdan mevcut uygulamalar hakkında bilgi vermesi; (c) Düzensiz göçmenlerle ilgili resmi söylemde, Sözleşme ve diğer insan hakları belgeleri kapsamındaki haklarına saygı göstermek, bunları korumak ve yerine getirmek için insan haklarına ve Taraf Devletin uluslararası yükümlülüklerine göndermede bulunulmasının sağlanması. Etkili başvuru hakkı 39. Komite aşağıdaki endişeleri taşımaktadır: (a) Taraf Devletin hukuk sisteminde göçmen işçilerin çalışma haklarını ele alan hükümler bulunsa da, bu hakların yerine getirilmesinin uygulamada göçmen işçinin avukat ücreti ödeyebilmesine bağlı olduğunu belirtilmektedir; (b) Göçmen işçilerin bir tür tazminat alabildiği az sayıda vakada işle ilgili ağır yaralanmalar ve ölümler söz konusu olmuştur; (c) Kamu Denetçiliği Kurumu nun bugüne kadar göçmen işçiler veya aile üyelerinden aldığı sınırlı sayıda şikâyetin büyük kısmı kabul edilemez bulunmuştur; (d) Türkiye deki belgesiz göçmen işçilerin düzensiz göçmenlik statüleri üzerinden cezalandırılmaksızın nadiren hak ihlallerine karşı tazminat arayabildikleri bildirilmektedir; (e) Misilleme ile karşılaşma korkusu, sınır dışı edilme tehdidi ve Yabancıların Çalışma İzinleri hakkında Kanunun (No. 4817) 21. Maddesine göre çalışma izni olmaksızın çalışma nedeniyle verilen para cezası belgesiz göçmen işçileri şikâyette bulunmaktan caydırmaktadır; (f) Göçmen işçilerin hakları ve Taraf Devletin adalet sisteminde mevcut başvuru yolları konusunda yeterli hukuki danışma mekanizmaları ve bilgi eksikliği söz konusudur. 40. Komite, Taraf Devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: (a) Kanunlarda ve uygulamada, düzensiz durumda bulunanlar dâhil tüm göçmen işçiler ve aile üyelerinin Sözleşmedeki haklarının ihlal edilmesi halinde, şikayette bulunurlarsa sınır dışı edilme riskinin artması ya da çalışma izinleri olmaksızın çalıştıkları için para cezasına çarptırılmaları benzeri adalete erişim konusundaki engellerin ortadan kaldırılması dâhil, bu kişilerin şikayette bulunma ve mahkemelerde etkili olarak telafi sağlanması konusunda Taraf Devlet vatandaşları ile aynı fırsatlara sahip olmalarının sağlanması; (b) Sözleşme kapsamındaki haklarının ihlali durumunda, düzensiz durumda bulunanlar dâhil, göçmen işçiler ve aile üyelerinin kendilerine sunulan adli ve diğer başvuru yolları hakkında bilgilendirilmeleri için tedbir alınması. 9

10 3. Tüm göçmen işçiler ve aile üyelerinin insan hakları ( Maddeler) Sınır yönetimi ve geçiş halindeki göçmenler 41. Komite, Taraf Devleti Suriye krizi sırasında ülkelerinden kaçan Suriye uyrukluları kabul etme ve kayıt altına alma politikası nedeniyle takdir etmektedir. Ne var ki, Komite aşağıdaki konularda endişe taşımaktadır: (a) Taraf Devletin 2016 dan bu yana havayolu ile ülkeye giren Suriyeliler için vize zorunluluğu getirdiğine ve acil tıbbi bakım ihtiyacı olanlar dışındakilerin ülkeye girişini engellemek üzere Suriye Arap Cumhuriyeti ile kara sınırını kapatmak üzere beton duvar inşa etmeye devam ettiğine dair bildirimler; (b) Irak ve Şam İslam Devleti nin ilerlemesinden kaçan ve aralarında çocuklar bulunan Suriye uyrukluların Taraf Devletin sınırlarından geçmelerini engellemek üzere Taraf Devletin sınır koruma kuvvetlerinin zaman zaman gerçek mühimmat kullandığına dair iddialar ve bu iddialara ilişkin soruşturmalara dair bilgi eksikliği; (c) Taraf Devletin Mart 2016 da SAFEMED projesi ve Ege de Umut Harekâtı yoluyla gerçekleştirdiği arama ve kurtarma çabaları sayesinde azalma görülse de, 2012 den bu yana Taraf Devletin karasularında devam eden ve artan sayılarda göçmen ölümleri; (d) Uluslararası insan hakları uyarınca koruma altında bulunan kişilerin tespitini kolaylaştıracak özel mekanizma ve usuller hakkında; Taraf Devlete varan göçmenler arasında insancıl hukuk ve mülteci hukuku hakkında; çocuklar ve kendi ülkelerindeki çatışma ve şiddetten kaçan kişiler gibi hassas durumdaki grup ve kişilerin haklarının Taraf Devletin göçe ilişkin usulleri kapsamında temin edilmesi için alınan özel tedbirler hakkında sınırlı bilgi; (e) 18 Mart 2016 da Avrupa Birliği ve Türkiye arasında varılan mutabakat uyarınca göçmenlerin Yunanistan dan geri gönderilmeye başlanmasından önce, Taraf Devlette geri göndermeme ilkesine dair teminatların bulunmamasının yanı sıra kabul ve sığınma taleplerine ilişkin işlemlerin yapılması için düzenlemelerin olmaması. 42. BMİHYK nın geçiş halindeki göçmenlerin durumuna dair raporu (A/HRC/31/35) ve Uluslararası Sınırlarda İnsan Hakları hakkında BMİHYK tarafından Tavsiye İlkeleri ve Kılavuz Kuralları uyarınca, Komite Taraf Devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: (a) Uluslararası teamül hukuku, uluslararası insan hakları hukuku ve Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun 4(1). Maddesindeki geri göndermeme ilkesi kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmeye devam etmesi ve bu doğrultuda zulüm, işkence ya da diğer zalimane, insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele tehdidi ile karşı karşıya kalması söz konusu olduğunda sınırlarına gelen herhangi göçmeni geri çevirmekten ya da zorla geri göndermekten kaçınması; (b) Taraf Devletin sınırlarında gerçekleşen her türlü istismar ve ölüm vakasını hızla soruşturması ve yetkililer ya da özel kişiler, gruplar veya kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmiş olmasına bakmaksızın, şiddet ve istismar vakalarında, geçiş durumundaki tüm göçmenlerin adalete ve etkili 10

11 başvuru yollarına erişimlerinin sağlanması dâhil, bu türden insan hakları ihlallerinin gelecekte önlenmesi için tedbirler alması; (c) Uluslararası insan hakları, insancıl hukuk ve mülteci hukuku uyarınca koruma ihtiyaçlarını ayrımcılık yapılmaksızın tespit etmek üzere geçiş halindeki göçmenlerin bireysel durumlarını değerlendirmek üzere mekanizmalar geliştirmesi ve çalıştırması; (d) Geçiş halindeki tüm göçmen çocukların insan haklarının teminat altına alması ve her şeyden önce çocuk olarak muamele görmelerinin sağlaması ve bu açıdan geçiş halindeki göçmen çocuklar için çocuğun yüksek yararı ilkesinin uygulamaya konulması konusunda ilgili tüm yetkililere yönlendirme yapması; (e) Şiddet, fiziksel ya da zihinsel istismar ya da sömürü mağduru olan geçiş halindeki göçmenlerin tıbbi ve psiko-sosyal hizmetler dahil uygun hizmet birimlerine yönlendirilmesini sağlaması ve geçişleri sırasında tecavüze ya da diğer türden cinsel şiddete uğramış kadınlar ve kız çocukları başta olmak üzere, göçmenlere hak temelli, kapsamlı ve entegre hizmetleri içeren cinsel sağlık ve üreme sağlığı hizmetleri dahil, kendi durumları ve koşullara uygun koruma ve tedavi sağlaması; (f) Uluslararası sınırlarının tamamında yeterli ve etkili kurtarma hizmeti birimlerini kurması, işletmesi ve bunları güçlendirmesi; hayatını kaybetmiş ve kayıp göçmenlerin ailelerine, cesetlerin tespiti ve ülkelerine iade edilmeleri dâhil denizde arama kurtarma ve destek hizmetlerini daha da güçlendirmesi; (g) Uluslararası koruma taleplerinin alınması ve işleme konulması için gereken tüm düzenlemeler yapılana kadar Yunanistan dan iadelerin ertelenmesini müzakere etmesi; (h) Düzensiz göç ya da göçmen kaçakçılığını ele almayı amaçlayan hiçbir tedbirin göçmen işçiler ve aile üyelerinin insan haklarını olumsuz etkilememesinin temin edilmesi ve tüm göçmen işçiler ve aile üyelerine ihtiyaç duydukları yardımın sağlanması ve işlemlerinin uygun şekilde yapılması teminatlarını sağlaması. Emek sömürüsü ve diğer kötü muamele biçimleri 43. Komite, Taraf Devletin çocuk işçiliğini ortadan kaldırmaya yönelik çabalarının farkındadır. Ne var ki Komite, aileleri ile olan ya da refakatsiz pek çok göçmen çocuğun kayıt dışı çalıştırılıyor olmasından ve bunların çoğunlukla da İş Kanunu nun 4. Maddesinin 50 ya da daha az sayıda işçi çalıştıran tarım işletmelerine uygulanmaması nedeniyle yasal korumaları olmaksızın sert koşullarda uzun saatler boyu çalışmak zorunda oldukları tarım sektöründe bulunmasından endişe duymaktadır. Komite aynı zamanda 15 olarak belirlenen asgari çalışma yaşının çocukların zorunlu eğitimi normalde tamamladıkları yaştan daha düşük olmasından endişe taşımaktadır. 44. Komite, Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri arasında yer alan 16.2 sayılı hedef uyarınca Taraf Devlete aşağıdakileri tavsiye etmektedir: 11

12 (a) 50 ya da daha az sayıda işçi çalıştıran tarım işletmelerinde ya da üç işçiye kadar çalıştıran küçük atölyelerde çalışanlar dâhil tüm göçmen çocuk işçilere hukuki koruma sağlanması; (b) Mevzuattaki asgari çalışma yaşının, çocukların zorunlu eğitimi normalde bitirdikleri yaş ve Uluslararası Çalışma Örgütü nün 1999 tarihli ve 182 sayılı En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi ile uyumlu hale getirilmesi; (c) Göçmen çocuklara ilişkin özel müdahalelerin En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Önlenmesi için Zamana Bağlı Politika ve Program Çerçevesi ne dâhil edilmesi ya da göçmen çocuklar için en kötü biçimlerdeki çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılması konusunda özel bir strateji geliştirilmesi; (d) İş teftişlerinin artırılması ve başta kayıt dışı sektördekiler olmak üzere çocuk işçileri sömüren ya da onları zorla çalışmaya veya istismara zorlayan kişi ya da grupların kovuşturulması, cezalandırılması ve bunlara yaptırım uygulanması; (e) Emek sömürüsü mağduru göçmen çocuklara psiko-sosyal rehabilitasyon dahil yeterli destek, koruma ve rehabilitasyon sağlanması. 45. Komite aşağıdaki konularda endişe duymaktadır: (a) Taraf Devlette bulunan göçmenler arasında erken ya da zorla evlilik dâhil cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddet hakkında veri eksikliği; (b) Göçmen işçiler ve aile üyeleri arasında cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddet mağdurları için ulusal yönlendirme mekanizmaları hakkında ve il düzeyinde yerel makamlar ve uygulayıcılar arasında Taraf Devletin kadına karşı şiddete ilişkin ulusal hukuki çerçevesinin göçmen kadınlara uygulanabilirliği hakkında farkındalık eksikliği; (c) Şiddet tehlikesi altında bulunan ya da şiddet mağduru olmuş olan göçmen kadınların korunma ihtiyaçlarının yerel makamlar tarafından ihmal edilmesi; (d) Cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddet mağduru olmuş göçmenlerin tespiti ve bu kişiler için özelleştirilmiş hizmetlerde sınırlı ulusal kapasite; (e) Göçmen topluluğu arasında cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddetin önlenmesi konusunda sınırlı programlar. 46. Komite, Taraf Devlet aşağıdaki konularda tedbirler almasını tavsiye etmektedir: (a) Taraf Devlette bulunan göçmenler arasında, erken ve zorla evlilikler dâhil, cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddet hakkında veri toplanması; (b) Göçmen işçiler ve aile üyeleri arasında cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddet mağdurları için ulusal yönlendirme mekanizmaları hakkında ve il düzeyindeki yerel makamlar ve uygulayıcılar arasında Taraf Devletin kadına karşı şiddete ilişkin ulusal hukuki çerçevenin göçmen kadınlara uygulanabilirliği hakkında farkındalığın artırılması; 12

13 (c) Şiddet tehlikesi altında bulunan ya da şiddetten kurtulmuş göçmen kadınların korunma ihtiyacının ele alınması; (d) Cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddet mağduru olmuş göçmenlerin tespiti ve bu kişiler için özelleştirilmiş hizmetlerin sağlanması için kapasite geliştirilmesi; (e) Cinsel ve toplumsal cinsiyet temelli şiddetin önlenmesi için oluşturulmuş mekanizma ve programlara göçmen işçiler ve aileleri odağının dâhil edilmesi. Yargı süreci, gözaltı ve mahkemeler önünde eşitlik 47. Komite, refakatsiz çocukların çocuk koruma hizmetleri alabilecekleri kurumlara yerleştirildiğine dair Taraf Devlet tarafından verilen bilgilere sahiptir. Ancak Komite aşağıdakiler konusunda endişe taşımaktadır: (a) Aralarında aileler ve çocukların da bulunduğu ve çoğu Yunanistan a ulaşmaya çalışırken yakalanan çok sayıda düzensiz durumda sığınmacı ve göçmen işçinin yaygın, artan ve otomatik şekilde alıkonulması; (b) Taraf Devletin ülke giriş veya çıkış kurallarını ihlal edenler, sahte ya da asılsız belge kullananlar ve kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Taraf Devleti terk etmeleri için tanınan süreyi aşanların sınır dışı edilmek üzere idari gözetim tedbiri uygulanabileceğini öngören Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun 57(2). maddesi; (c) Alıkonulma merkezlerinde genellikle aile odalarının bulunmaması nedeniyle çocuklar ve çocuklu ailelerin yetişkinlerden ayrılmaması; (d) Alıkonulmuş refakatsiz çocukların sıklıkla yaşlarına ve hukuki statülerine uygun muamele görmedikleri ve çocuk koruma hizmetlerine erişimlerinin bulunmadığı konusunda bildirimler; (e) Alıkonulma yerlerinin sayısında mevcut ve planlanan artışlar; Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun 68(3). Maddesinde belirtilen şekilde idari gözetime alternatif usullerin kullanımı hakkında bilgi eksikliği. 48. Komite taraf devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: (a) İdari gözetimin ancak en son başvurulacak bir tedbir olarak kullanılmasının ve düzensiz durumdaki göçmen işçiler ve aile üyelerinin hakları konusunda Komite nin 2 sayılı Genel Yorumu (2013) doğrultusunda idari gözetime alternatiflerin yaygınlaştırılmasının sağlanması; (b) Kendilerinin ya da ebeveynlerinin göçmenlik statüsü nedeniyle çocukların alıkonulmasına hızla ve tamamen son verilmesi ve bir yandan çocukların göçmenlik statülerine ilişkin durum çocuğun yüksek yararı ile özgürlük ve aile yaşamı haklarına göre çözülürken diğer yandan çocuğun aile üyeleri ve/veya vasileri yanında, kapalı olmayan ve topluluk temelli ortamlarda kalmasına izin verecek şekilde idari gözetime alternatiflerin benimsenmesi; (c) Alıkonulma tedbirlerinin artırılması yerine idari gözetime alternatiflere öncelik verilmesi de dâhil, Taraf Devletin politika ve uygulamalarına güvenlik yaklaşımının değil insancıl yaklaşımın kılavuzluk etmesinin sağlanması. 13

14 49. Komite aşağıdakiler konusunda endişe taşımaktadır: (a) Göçmenlerin başkalarıyla görüştürülmeksizin alıkonulması, cep telefonlarına el konulması ve Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun 68(8). maddesine aykırı olarak avukatlarının ve aile üyelerinin ziyaretlerinin yasaklanması, aşağılanma, şiddet, işkence, gözetim altında hücre hapsi, alıkonulma gerekçelerinin, süresinin ve haklarının bildirilmemesi hakkında bildirimler; (b) Göçmenlerin geri gönderme merkezi olarak tanınmayan yerlerde alıkonulması; (c) Bazı geri gönderme merkezlerinde aralarında çocukların da bulunduğu göçmenlerin açık havaya, yeterli gıdaya ve tıbbi bakıma erişimlerinin bulunmaması, aşırı kalabalık, yetersiz personel ve temiz olmayan koşulların söz konusu olması; (d) Gözetim koşullarının yanı sıra teminatlar açısından da özgürlüğünden mahrum bırakılmış kişilerin hakları ve bu kişilere muamele hakkında uluslararası insan hakları standartları ve ilkeleri konusunda geri gönderme merkezlerindeki personelin yetersiz eğitim almış olması ve bilinç eksikliği. 50. Komite, Taraf Devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: (a) Gözetim altındaki göçmenlerin yaşadığı şiddet ve diğer insan hakları ihlalleri vakalarının tümünün etkili olarak soruşturulması ve bu türden ihlallerin önlenmesi amacıyla tüm kolluk görevlilerine düzenli olarak zorunlu insan hakları eğitimi verilmesi; (b) Gözetim altına alınan tüm göçmenler ve aile üyelerinin alıkonulma nedenlerinin alıkonuldukları sırada bildirilmesinin ve en kısa süre içinde anladıkları bir dilde hakları ve kendilerine yöneltilen suçlamalar hakkında bilgilendirilmesinin sağlanması; (c) Göçmenlerin sadece resmi olarak amacına uygun olarak belirlenmiş yerlerde alıkonulmasının sağlanması; (d) Gıda, sağlık hizmeti, hijyenik koşullar ve açık havaya erişim dahil yeterli temel hizmetlerin tüm alıkonulma tesislerinde sağlanması. 51. Komite, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun 57(7). Maddesi dâhil, Taraf Devlet mevzuatının ücretsiz adli yardım alma ve hukuki olarak kurulmuş bir mahkemede idari gözetim tedbirine itiraz etme hakkı sağladığı bilgisine sahip bulunmaktadır. Ancak Komite, bu hükümlerin uygulanması hakkında bilgi eksikliği ile alıkonulma ve sınır dışı edilme dâhil, ceza ve idare hukuku işlemlerinde göçmen işçiler ve aile üyelerinin, özellikle de düzensiz durumda olanların, Taraf Devletin vatandaşları ile aynı hukuki sürece tabi tutulmalarının teminat altına alınması ve anladıkları bir dilde bilgiye erişimlerinin sağlanması konusunda endişe duymaktadır. 52. Komite, Taraf Devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: (a) Gözetim ve sınır dışı dâhil, idari ve adli süreçlerde göçmen işçiler ve aile üyelerinin, özellikle de düzensiz durumda olanların, mahkemeler ve divanlar önünde Taraf Devletin vatandaşları ile aynı hukuki sürece tabi tutulmalarının teminat altına alınmasını sağlamak için gereken adımların atılması; 14

15 (b) Bunun ardından gelen ikinci periyodik raporunda göçe ilişkin ihlaller nedeniyle gözetim altına alınan göçmen sayısı, yerleri, ortalama alıkonulma süre ve koşulları ile birlikte mahkemeler önünde eşitlik ve hukuki usullere uygunluk açısından göçmen işçi haklarının uygulanmasına dair bilgilerin dâhil edilmesi; (c) Sözleşmede yer alan asgari teminatların göçmen işçilere ve aile üyelerine karşı yürütülen idari ve adli süreçlerde de sağlanması. Sınır dışı 53. Komite aşağıdakiler konusunda endişe taşımaktadır: (a) 2016 Ocak ayı ortasından bu yana, Taraf Devletin yetkililerinin, aralarında ailelerin ve refakatsiz çocukların da yer aldığı, çoğu belgesiz binlerce Suriye uyrukluyu sınır dışı ettiği bildirilmektedir; (b) Afgan ve Iraklı belgesiz göçmenlerin de sınır dışı ettiği bildirilmektedir; (c) Taraf Devlet yetkilileri, çocuklar dâhil belgesiz göçmenlere gönüllü geri dönüş için çeşitli derecelerde baskı uygulamış olabilir; (d) Taraf Devletten sınır dışı edilmelere dair bilgi ve veri eksikliği bulunmaktadır; (e) Avrupa Birliği ve Taraf Devlet arasında 18 Mart 2016 da imzalanan ve 4 Nisan 2016 da uygulanmaya başlanan mutabakat sonucunda toplu sınır dışı etme uygulamaları artabilir. 54. Komite, Taraf Devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: (a) Suriyeli, Afgan ve Iraklı göçmenlerin toplu olarak sınır dışı edilme vakalarına dair iddiaların soruşturulması, sorumluların kovuşturulması, mağdurların telafisi ve gelecekte bu tür sınır dışı etme uygulamalarının önüne geçilmesi için etkin tedbirlerin alınması; (b) Sınır dışı etme ve/veya ülkeden çıkarma ile ilgili adli ve idari usullerin tamamen hukuki olarak düzenlenmesi ve Sözleşmeye uygunluğunun sağlanması için gereken adımların atılması; (c) İdari sınır dışı etme ve/veya ülkeden çıkarma kararına tabi olan göçmen işçilerin karara karşı itiraz etme hakları ile ilgili bilgilendirilmelerinin ve haklarını kullanmalarının sağlanması; (d) Diğer ilkelerle birlikte geri göndermeme ve toplu sınır dışı yasağı ilkelerine uyulabilmesi için tüm vakaların bireysel değerlendirilmesi tamamlanana kadar geçiş halindeki göçmenlerin sınır dışı edilmelerinin önlenmesi için mekanizmaların geliştirilmesi; (e) Bunun ardından gelen ikinci periyodik raporda, ayrıştırılmış istatistiklerle birlikte sınır dışı etme vakalarının sayısının yanı sıra sınır dışı etme nedenleri ve kullanılan usuller hakkında bilginin verilmesi; (f) Keyfi sınır dışı edilmeleri engellemek için, Avrupa Birliği ve Taraf Devlet arasında 18 Mart 2016 da imzalanan mutabakat bağlamında olanlar dâhil, tüm bireysel sınır dışı etme işlemlerinde gerekli tüm usul güvencelerinin kesin bir şekilde izlenmesinin sağlanması. 15

16 Konsolosluk yardımı 55. Komite, Türk göçmen işçi nüfusunun büyük olduğu yerlerin çoğundaki konsolosluklarının bu kişilere gözetim ya da sınır dışı işlemeleri ile ilgili doğrudan adli yardım verdiğine dair Taraf Devletin sağladığı bilgiyi memnuniyetle karşılamaktadır. Ne var ki, Komite, sağlanan adli yardım ile ilgili örnekler ve istatistiklerin bulunmamasını endişe ile karşılamaktadır. 56. Komite, Taraf Devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: (a) Sözleşmede belirtilen hakların korunması için tüm göçmen işçiler ve aile üyelerinin konsolosluk desteğine başvurmasının temin edilmesi; (b) Yurtdışındaki elçilik ve konsolosluklarındaki personelin Türk göçmen işçilerin istihdam edildikleri ülkelerin kanun ve usulleri hakkında uygun bilgiye sahip olmasının sağlanması; (c) İkinci periyodik raporunda yurtdışındaki Türk göçmen işçilere ve aile üyelerine sağlanan adli yardım ile ilgili örneklere ve istatistiklere yer verilmesi. Ücret, çalışma koşulları ve serbest dolaşım 57. Geçici koruma altındaki Suriyelilerin işgücü piyasalarına katılmalarını sağlayan son yönetmeliği memnuniyetle karşılamakla birlikte, Komite, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun göçmen işçilere ve aile üyelerine belirli illerde ikamet konusunda getirdiği kısıtlamaların sadece göçmen işçilerin serbest dolaşımını değil aynı zamanda istihdam fırsatlarını önemli ölçüde ve haksız olarak sınırladığından endişe etmektedir. Komite aynı zamanda göçmen işçilerin aşağıda belirtilen şekilde işyerinde sömürülmesi konusunda da endişe duymaktadır: (a) Düzensiz durumda olan göçmen işçiler tarafından alınan ücretler düşüktür, büyük farklılıklar arz etmektedir, genellikle farklı göçmen işçi uyrukları arasında algılanan hiyerarşiye bağlıdır ve düzensiz ödenmekte ya da hiç ödenmemektedir; (b) Belgesiz göçmen işçilerin diğer işçilere kıyasla yasal sınırdan daha uzun sürelerle çalışması beklenmektedir ve bu işçiler keyfi işten çıkarmalara maruz kalmaktadır; (c) Göçmen işçiler sıklıkla tarım işletmeleri tarafından istihdam edilmekte ve bu işletmelerin yüzde 98 i İş Kanunu nun (4857 sayılı Kanun) yaptırım ve iş teftişleri hükümlerinin kapsamı dışında kalmaktadır; (d) Tarım sektöründeki belgesiz göçmen işçilerin çoğunluğu asgari ücretten az kazanmakta, fazla mesai ücreti almamakta ve ücretlerini keyfi olarak kesinti yapan aracılardan almaktadır. 58. Komite, Taraf Devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: (a) Tüm göçmen işçiler ve aile üyelerinin Taraf Devlet topraklarında serbest dolaşım ve ikamet yerlerini seçme özgürlüğünün kanunlar ve uygulamada teminat altına alınması; (b) Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri arasında yer alan 8.8 sayılı hedef uyarınca, istisna olmaksızın, başta tarımsal üretim, inşaat ve tekstil sanayii, ev eksenli çalışma, sokak satıcılığı ve seks işçiliği olmak üzere, göçmen 16

17 işçilerin yoğunlaştığı sektörlerde düzensiz ve habersiz iş teftişleri yolu dâhil, topraklarındaki tüm göçmen işçilerin çalışma haklarının kanunlar ve uygulamada teminat altına alınması; (c) İş teftişlerinin göçmen işçilerin çalışma koşullarına odaklanmasının ve bu teftişlerde gizlilik koşullarına dikkat edilerek göçmen işçilerin kendilerine danışılmasının sağlanması; (d) İş teftiş kurullarının başta göçmenlik makamları olmak üzere diğer birimlerden bağımsız çalışmasının ve böylelikle göçmen işçilerin istismar ve sömürü vakalarını göçmenlik makamlarının dâhil olması korkusu olmaksızın iş müfettişlerine bildirmeleri konusunda teşvik edilmelerinin teminat altına alınması; (e) Başta tarımsal üretim, inşaat ve tekstil sanayii, ev eksenli çalışma, sokak satıcılığı ve seks işçiliği alanlarında çalışanlar olmak üzere, göçmen işçilerin işgücünün sömürülmesi konusunda ikinci düzenli raporunda ayrıntılı bilgi verilmesi. 59. Komite, Taraf Devletteki göçmen ev işçilerinin uygun şekilde tazmin edilmeksizin fazla mesai yaptırma, işverenler tarafından pasaportlarına el konulması ve sınır dışı edilme tehdidinden tecavüz dâhil sözlü ve cinsel tacize kadar çeşitlilik gösteren istismar ve sömürüye maruz bırakıldıklarından endişe duymaktadır. 60. Komite, göçmen ev işçileri hakkında 1 sayılı genel yorumu (2011) ışığında, Taraf Devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: (a) Ev eksenli çalışmanın ulusal mevzuatta düzenlenmesi ve göçmen ev işçilerinin asgari ücret, çalışma saatleri, dinlenme günleri, örgütlenme özgürlüğü ve diğer çalışma koşulları açısından Taraf Devlet vatandaşlarıyla aynı düzeyde korumaya sahip olmalarının sağlanması; (b) Göçmen ev işçilerinin serbest dolaşım, ikamet ile seyahat ve kimlik belgelerini ellerinde bulundurma haklarının korunması; (c) Göçmen ev işçilerinin anladıkları bir dilde, özgür, adil ve tamamıyla rıza gösterdikleri sözleşmelerle özel görevleri, saatleri, ücretleri, dinlenme ve diğer çalışma koşullarını ortaya koyan anlaşılır ve yazılı istihdam şartlarına sahip olmasının sağlanması; (d) Göçmen ev işçilerinin adalete erişimlerinin sağlanması ve ev eksenli çalışma koşullarını etkili şekilde izlemek ve bu konularda ihlal iddialarına dayalı şikâyetleri almak, soruşturmak ve çözmek için iş teftiş hizmetlerinin güçlendirilmesi. Sendikalar 61. Komite, Taraf Devletin belgesiz göçmen işçilerin sendikalara üye olma hakkının bulunmadığını bildiren açıklamasından endişe duymaktadır. 62. Komite, Taraf Devletin düzensiz bir durumda olanlar dâhil tüm göçmen işçilerin sendika faaliyetlerinde yer alma ve serbest şekilde sendikalara katılma hakkının teminat altına alınması için mevzuatta değişiklik yapılması dâhil gereken tüm tedbirleri almasını tavsiye etmektedir. 17

18 Tıbbi bakım 63. Komite, Taraf Devletin raporunda yer alan belgesiz göçmenlerin yeterli mali kaynaklara sahip olmamaları halinde acil durumlarda tıbbi bakıma ücretsiz olarak erişebileceklerine dair bilgiyi memnuniyetle karşılamaktadır. Ancak Komite aşağıdakiler konusunda endişe taşımaktadır: (a) Uygulamada, belgesiz göçmen işçiler acil tıbbi bakıma erişim konusunda zorluklarla karşılaşmaktadır; (b) Belgesiz göçmen işçilere sağlık hizmeti sunanlar hukuki yaptırımlarla karşılaşabilmektedir; (c) Taraf Devlette bulunan çoğu sağlık çalışanı yalnızca Türkçe konuşmaktadır ve devlet hastaneleri ile özel hastanelerde tercüman eksikliği söz konusudur. 64. Komite, Taraf Devletin, kanunlarda ve uygulamada, belgesiz göçmen işçilere sağlık hizmeti sunanlara uygulanan yaptırımların kaldırılması ve ihtiyaç halinde tercüme hizmetlerinin sağlanmasını da içerecek şekilde, tüm göçmen işçilerin tıbbi bakıma erişimini sağlamasını tavsiye etmektedir. Doğum kaydı ve uyruk 65. Komite, vatansız kalmanın Taraf Devlette söz konusu olmadığı ve evrensel doğum kaydı taahhütlerine uyulduğuna dair Taraf Devletin verdiği bilgiyi memnuniyetle karşılamakta, ancak Taraf Devlette göçmen çocukların doğumunun kaydedilmesine dair kapsamlı bir stratejik yaklaşım ya da planlamanın bulunmamasından ve göçmen çocukların uyruk ve vatandaşlık haklarının temin edilmesi için herhangi bir özel tedbir alınmamasını endişe ile karşılamaktadır. 66. Komite, Taraf Devletin Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri arasında yer alan hedef doğrultusunda, göçmen işçilerin tüm çocuklarının doğumda kaydedilmelerini ve kişisel kimlik kartı almalarının temin edilmesini ve başta düzensiz durumda olanlar olmak üzere göçmen işçiler ve aile üyeleri arasında doğum kaydının önemi hakkında farkındalığı artırmasını tavsiye etmektedir. Komite, Taraf Devletin 1961 tarihli Vatansızlığın Azaltılmasına dair Sözleşme ye ve 1997 tarihli Avrupa Vatandaşlık Sözleşmesi ne taraf olmasını teşvik etmektedir. Eğitim 67. Komite, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun 89. Maddesi kapsamında uluslararası koruma başvurusu yapanlar ve aile üyelerinin Taraf Devletteki ilk ve orta öğretim hizmetlerine erişimlerinin bulunduğunu dikkate almaktadır. Komite, devlet denetimindeki kamplarda barınan Suriyeli çocukların Suriye müfredatının izlendiği Arapça temel eğitime tam erişimlerinin olmasını ve ayrıca üç ilde yabancılar için Türkçe dil derslerinin verilmesini memnuniyetle karşılamaktadır. Ancak Komite aşağıdakiler konusunda endişe taşımaktadır: (a) Taraf Devlet Anayasası nın ilköğretimi sadece Türk vatandaşlarına zorunlu kılması; (b) Belgesiz göçmen işçilerin çocuklarının yabancı kimlik numaralarının bulunmaması nedeniyle okula kaydolmalarının engellenmesi; 18

19 (c) Taraf Devletteki Suriyeli çocukların kayıt oranlarının 8 yaşından sonra keskin şekilde düşmesi; (d) Göçmen işçiler arasında çocuklarının yerel devlet okullarına kaydolma hakkının bulunduğuna dair bilginin olmaması; (e) Taraf Devletin devlet okulu sisteminde Türkçe konuşmayanlar için formel ya da sistematik desteğin bulunmaması; (f) Bazı göçmen işçilerin tüm önkoşulları yerine getirmelerine rağmen çocuklarını okula kaydettiremediklerini bildirmesi; (g) Göçmen işçi çocuklarının dezavantajlı ya da azınlık öğrenciler için mevcut genel desteğe erişimde engellerle karşılaşmaları nedeniyle Taraf Devletin eğitim sistemine erişimde güçlük yaşamaları; (h) Taraf Devletin okullarda kültürlerarası eğitim verme konusunda yeterince çaba göstermemesi. 68. Komite, Sözleşmenin 30. maddesi uyarınca, Taraf Devlet topraklarında bulunan tüm çocuklara eğitimin zorunlu kılınması, ebeveynler arasında söz konusu yükümlülük ve hakla ilgili bilinç yaratılması, dil engellerinin ele alınması, okul bırakma oranlarının azaltılması ve kültürlerarası eğitimin yaygınlaştırılması dâhil, Taraf Devletin ebeveynlerinin göçmenlik statüsünden bağımsız olarak göçmen işçi çocuklarının eğitime erişimlerini sağlama konusunda somut ve etkili tedbirler almasını tavsiye etmektedir. Bilgilendirilme hakkı ve bilginin yaygınlaştırılması 69. Komite, göçmenlere bilgi verebilmek için broşür ve kitapçıkların yayınlanması, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu nun on dile çevrilmiş olması ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğü web-sitesindeki bilgilerin dört dilde mevcut olması ile diğer dillere yapılacak çeviriler ile ilgili çalışmaların devam ediyor olması konularında Taraf Devletin bilgi verdiğini belirtmektedir. Ancak Komite, göçmen işçilerin kabul ve istihdam koşulları ile hak ve yükümlülükleri ile ilgili olarak, gerek yurtdışına çıkan Türk göçmen işçilere gerekse Taraf Devlette işe giren göçmen işçilere etkin şekilde bilgi vermek üzere Taraf Devlet tarafından tedbir alınmamasından endişe duymaktadır. 70. Komite, Taraf Devlete aşağıdaki tavsiyelerde bulunmaktadır: (a) Göçmen işçilerin kabul ve istihdam koşulları ile hak ve yükümlülükleri ile ilgili olarak, gerek yurtdışına çıkan Türk göçmen işçilere gerekse Taraf Devlette işe giren göçmen işçilere etkin şekilde bilgi sağlamak üzere tedbirlerin alınması; (b) İlgili sivil toplum kuruluşları, göçmen işçiler ve aileleri ile tanınmış ve güvenilir istihdam kuruluşlarıyla istişare içinde ülkeden ayrılma öncesinde hedefe odaklı farkındalık artırma programlarının geliştirilmesi. 4. Belgeleri olan ya da düzenli durumda bulunan göçmen işçiler ve ailelerinin diğer hakları ( maddeler) Sendika kurma hakkı 71. Komite, 2012 tarihli Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmeleri Kanunu nun yabancı göçmen işçilerin dernek ve sendika kurma olanağını sağlamasını 19