İnternete Dayalı Eğitimde Oluşturmacı Yaklaşım Deneyimi. Prof. Dr. Ali Ekrem Özkul Öğr. Gör. M. Emin Mutlu Öğr. Gör. Canan Öztürk

Transkript

1 İnternete Dayalı Eğitimde Oluşturmacı Yaklaşım Deneyimi Prof. Dr. Ali Ekrem Özkul Öğr. Gör. M. Emin Mutlu Öğr. Gör. Canan Öztürk Bu bildiri Mayıs 2003 tarihlerinde Ankara da Ortadoğu Teknik Üniversitesi tarafından düzenlenen Bilgi Teknolojileri Işığında Eğitim (BTIE) Sempozyumu 2003 de sunulmuştur. Özet öğretim yılında Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi kapsamında temel eğitimin internete dayalı olarak yapıldığı Bilgi Yönetimi Önlisans Programı hizmete sunulmuştur. Bu programda bilginin statik biçimde aktarılması yerine, sanal işletme ortamlarıyla zenginleştirilmiş kaliteli bir eğitim programı sunma çabası güdülmektedir. Günümüzde çok sayıda internete dayalı eğitim programı ile karşılaşılmaktadır. 20 yıllık uzaktan öğretim tecrübesine sahip bir kurum olan Açıköğretim Fakültesi Bilgi Yönetimi programı bünyesinde çok sayıda bileşeni barındırmaktadır. Bu çalışmada, Açıköğretim Fakültesi Bilgi Yönetimi Önlisans Programı nda yer alan, sanal şirket uygulamaları, rol tabanlı uygulamalar, ekip çalışmasına dayalı ödevler ve içerikteki kavramların birbirleri ile bağlantıları oluşturmacı yaklaşım açısından değerlendirilecektir. Bu bildiride, Bilgi Yönetimi Önlisans Programında internete dayalı eğitimde oluşturmacı yaklaşım deneyimini ortaya koyan bu özellikler tanıtılmaktadır. Anahtar sözcükler: Oluşturmacı öğretim, ekip çalışması, sanal şirket uygulamaları, akademik danışmanlık. Giriş Internete dayalı eğitim programı geliştirme modelleri, web sayfalarını bilgi deposu olmaktan daha farklı bir yapı kazandırmaktadır. Web sayfaları iyi tasarlandığında ve yapılandırıldığında, öğrenciye, bilginin sunumunu içeren çok sayıdaki deneyimle pratik yapma, güçlü ve zayıf yönleri hakkında geribildirim sağlama yoluyla kılavuzluk eder. Uzaktan eğitimde, öğrencilerin ilgi, ihtiyaç ve öğrenme yetenekleri dikkate alınarak, iletişim alt yapısının da imkanlarıyla bilgi ve eğitim sağlama çalışmaları yıllardır sürdürülmektedir. İnternetin kendisi çok sayıda öğrenme malzemesine sahiptir ama bunlar informel öğrenme yoluyla çok az bilgi sunar. Bu nedenle öğrenme metodlarını internetin olanaklarıyla birleştirerek öğrenciler için daha iyi bir öğrenme ortamı sunacak tasarımların geliştirilmesi gerekir. Günümüzde internete dayalı eğitim programlarında yaygın olarak oluşturmacı yaklaşıma dayalı modellerin egemen olmaya başladığı görülmektedir. Öğrenciyi boş bir kutu olarak görüp ders programı ile bu boşluğu doldurmayı ve öğrenciyi pasif bir alıcı gibi gören davranışçı yaklaşımların tersine oluşturmacı yaklaşım öğrenciye önceden sahip olduğu bilgiler üzerine yeni bilgilerini ekleyerek bilgiyi yeniden yapılandırmasına olanak sağlayacak biçimde bilginin sunumunu öngörür. Husserl e göre oluşturmacı yaklaşım, öğrenme çevresinde anlamın yeniden oluşturulmasıdır [2]. Oluşturmacı yaklaşımda, davranışçı ve benzer geleneksel yaklaşımlarda olduğu gibi öğrenme süreci bir kontrol süreci değildir ve

2 öğrenme sonucunda öğrenecekleri bilgiden çok nasıl öğrenecekleri önem taşımaktadır. Öğrenmede deneyimin rolü çok önemlidir. Oluşturmacı yaklaşıma göre öğrenci öğrendiği bilgileri uygulayarak gerçek yaşam deneyimine sahip olur. Bu nedenle öğrenciye sadece bilginin verilmesi değil aynı zamanda bu bilgileri uygulama ortamları da sunulur. Öğrenci bu uygulamalar aracılığı ile edindiği bilgiyi nasıl kullandığı değerlendirilerek başarısı ölçülmektedir [2]. Öğrencilerin daha önceki deneyimlerinden ve ön bilgilerinden hareketle yeni karşılaştıkları durumlara anlam vererek kendi öğrenmelerini kendilerinin oluşturduklarını savunan oluşturmacı öğrenme yaklaşımında öğrencinin aktifliği esas alınmaktadır. Bu yaklaşıma göre, öğretilecek konular, problemler halinde öğrencilere sunulmalıdır. Öğrenciler belirlenen problemi, bilgi teknolojisi ürünlerini kullanarak çözmeye çalışırlar. Oluşturmacı yaklaşımda geleneksel yaklaşımdaki öğretmen rolü de değişmiştir. Öğretmen öğrenciye bilgileri öğreten değil, öğrencinin bilgiye ulaşmasında rehberlik eden rolünü üstlenmiştir. Internete dayalı öğretimde oluşturmacı yaklaşımın kullanılmasının en büyük avantajlarından biri de kavram haritalarının ya da anlam ağlarının (semantik web) kullanımına olanak sağlamasıdır. Kavramlar arasındaki ilişkinin şemalaştırılarak görsel sunumunun verilmesi kavram haritalarını oluşturur. Kavram haritaları, kavramların hiyerarşik olarak birbirine bağlanarak öğrencilere sunumunda kolaylık sağlamaktadır. Kavramların her zaman birbirine hiyerarşik olarak bağlanması gerekmeyebilir. Anlamsal olarak birbirine bağlı ya da birbirini etkileyen kavramlar arasında bağ kurarak öğrencilerin bilgileri yapılandırmaları da sağlanır. İnternet ortamı kavramların birbirine bağlanması ve öğrencinin bilgilerini yeniden geliştirmesine imkan tanıyan doğal bir ortam sunar. Öğrenci bilgilerini önceden öğrendikleriyle ya da paralel öğrenmeleriyle bağlantılandırmayı öğrenir. Oluşturmacı yaklaşım bu özellikleri itibariyle değerlendirildiğinde öğretim yılında hizmete sunulan intenete dayalı Bilgi Yönetimi Önlisans Programı da yer alan uygulamalarla örtüştüğü görülmektedir. Bu çalışmada, oluşturmacı yaklaşım açısından programda yer alan, Sanal Şirket uygulamaları, rol tabanlı deneyimler, ekip çalışmasını içeren ödev çalışmaları ve bu program içerisinde yer alan kavramların birbirleri ile bağlantıları incelenerek, Bilgi Yönetimi Önlisans Programı nın bir oluşturmacı yaklaşım deneyimi olarak ele alınacaktır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programı Uygulaması Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi kapsamında hizmete sunulan Bilgi Yönetimi Önlisans Programı nın tasarımı 2000 yılında gerçekleştirilmiş, öğretim yılında hizmete sunulmuştur. Bu programa, ÖSS sonuçlarına göre, öğrenci tercihine dayalı olarak kayıt yapılmaktadır. İnternet üzerinde gerçekleştirilen iki yıllık bir öğretimden sonra Bilgi Yönetimi Önlisans Programı ndan mezun olan öğrenciler önlisans diploması sahibi olabilmektedir. Program, diğer Açıköğretim programları gibi uzaktan eğitim hizmeti vermekte, ancak diğerlerinden farklı olarak, temel eğitim internete dayalı olarak yapılmakta, kitap ve video gibi eğitsel araçlar yardımcı malzeme olarak kullanılmaktadır. Sanal Şirket Uygulamaları 2

3 Öğrencilerin uygulamalarını gerçekleştirebilmelerine olanak sağlayacak sanal bir şirket kurulmuştur ve Anadolu Yayıncılık A.Ş. adındaki bu şirkete ait bir web sayfası bulunmaktadır. Şekil 1. Sanal Şirket - Anadolu Yayıncılık A.Ş. Web Sayfası. Öğrencilere Anadolu Yayıncılık A.Ş. isimli sanal bir işletme ortamı sunularak şirket benzetimi yapılmaktadır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programı öğrencilerinin tümü Anadolu Yayıncılık A.Ş. nin bir çalışanı olarak değerlendirilmektedir. Öğrencilere bu işletme ile ilgili çeşitli problemler ve roller tanımlanmakta, tıpkı bir işletmede çalışır gibi bu problemlere çözüm bulmaları istenmektedir [4]. Şekil 2. Bilgi Yönetimi Önlisans Programı Uygulama Giriş Sayfası Örneği 3

4 Öğrenciler isterlerse problemleri kendileri çözebilecekler, isterlerse internetten yayınlanan içerikte bulunan uygulama bölümünü takip ederek üstlendikleri rol gereği bu problemi nasıl çözeceklerini adım adım canlandırmalarla, resimlerle ve ipuçları ile yaparak öğrenecekler, isterlerse dönem başında dağıtılan CD-ROM lardan uygulama videolarını izleyerek pekiştirebileceklerdir. Böylece öğrenilen yazılımın işletme ortamında kullanımına yönelik deneyim kazanmaktadırlar[3]. Şekil 3. Uygulama Sayfası. Uygulamalar bölümü, birinci ve ikinci sınıfta uygulamalı tüm derslerin her ünitesinde yer almaktadır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programının birinci sınıfında 5 uygulamalı derste toplam 125 uygulama, ikinci sınıfında 6 uygulamalı derste 150 uygulama olmak üzere toplam 275 uygulama bulunmaktadır. Böylece her öğrenci, Rol Tabanlı Eğitim ile çalıştığı işletmede yaşayabileceği işletme problemlerini çözerek belli bir işletme deneyimi kazanırken, hem işlem hem de süreç düzeyinde özel gereksinimlerini karşılayabilecek duruma gelecektir. Uygulamalar bölümünde verilen işletme problemlerinde işletmeye yönelik bilgi eksikliğini gidermek amacıyla bazı ünitelere Okuma Parçaları eklenmiştir. Örneğin Anadolu Yayıncılık A.Ş. nin 2002 yılı satış rakamlarının istatistiğinin oluşturulması istenen bir uygulamada, pazarlamanın anlamı ve kapsamı ile fiyatlandırma gibi okuma parçalarına yer verilmiştir. Ödevler Bilgi Yönetim Önlisans Programında öğrencilere, öğretim yılı boyunca uygulamalı her dersten ödevler verilmektedir. Programın birinci sınıfında okuyan öğrencilere verilen ödevler bireysel ödevlerdir ve bir öğrenciye yıl boyunca 20 ödev verilmektedir. Birinci sınıf öğrencileri için verilen ödevlerde sanal şirket uygulamaları ağırlık taşımaktadır. Bu ödevlerde öğrenciler Anadolu Yayıncılık A.Ş. nin bir çalışanı olarak görevlendiriliyor ve şirkete ait bir 4

5 görevi yerine getirmesi isteniyor. Böylece öğrencilerin gerçek ortama uygun bir uygulamayı, yaratıcılığını ve bilgisini kullanarak gerçekleştirmesi sağlanıyor [4]. Programın ikinci sınıfında okuyan öğrencilere uygulamalı her derste iki bireysel, iki ekip ödevi olmak üzere toplam dört ödev verilmektedir. İkinci sınıftaki öğrenciler bütün derslerden 12 bireysel, 12 ekip ödevi olmak üzere toplam 24 ödevden sorumludur. Ekip ödevleri grup çalışması deneyimi kazandırmak amacıyla verilmektedir. Ekipler 4-6 öğrenciden oluşmaktadır. Her ödev için öğrencilerin ekip lideri seçmesi, seçilen ekip liderinin görev tanımlarını ve dağıtımlarını gerçekleştirmesi beklenmektedir. Öğrencilerin ekip liderliğini dönüşümlü olarak yapmaları kurala bağlamıştır. Böylece her öğrencinin ekip liderliği sorumluluğunu yüklenmesi amaçlanmıştır. Öğrenciler MS SharePoint Team Services sunucusu üzerinde, dosya alışverişi, duyuru ekleme, tartışma ve görev atama gibi ortak çalışmalarını yürütülecekleri ve sadece o ekip üyelerinin erişebileceği bir çalışma alanına sahiptirler. Şekil 4. Bilgi Yönetimi Önlisans Programı Ödevleri. Anlam Bağları Bilgi Yönetimi Önlisans Programı nda yer alan dersler konuları itibariyle birbiriyle bağlantılıdır. Öğrenciler bir üniteyi takip ederken konuda geçen bazı kavramlar için önceki ünitelerdeki bilgilere ya da diğer derslerde yer alan bilgilere gereksinim duyabilirler. Öğrencilere bu bilgilere nasıl ulaşabilecekleri konusunda yön gösterilmektedir. Derslerin kendi içinde konular arasında bağlar kurulmasının yanı sıra diğer derslere de bağlantı kurulmakta ya da gönderme yapılmaktadır. Bilgi Yönetimi becerileri günümüz teknolojisine ait birbiriyle ilişkili uygulama yazılımlarının etkin olarak kullanımına önemli ölçüde bağlıdır. Sıradan bir bilgi çalışmasında değişik uygulamalarla belgelerin oluşturulması ve bu belgelerin tümleştirilmesi sonucu nihai belgenin 5

6 oluşturulması gerekmektedir. Örneğin bir grafik yazılımıyla hazırlanan bir tasarımın, bir veritabanından alınan verileri kullanarak oluşturulan bir özet tabloyla birlikte bir metin içinde kullanılarak, bir proje önerisi dosyası hazırlanması böyle bir süreçtir. Bu sürecin özümlenmesi için öğrencilerin değişik uygulamaların birbiriyle ilişkilerini çok iyi kavramış olmalarını gerektirir. Günümüz yazılımlarını giderek daha karmaşık yapıya bürünmesi, bireysel kullanıcıların bu yazılımların özelliklerinin küçük bir bölümünü etkin kullanabilmelerine, arka planda kalan gelişmiş pek çok özelliğin ise farkında olunmamasına yol açmaktadır. Gelişmiş özelliklerin çoğunun bireysel kullanımın ötesinde kalan ekip çalışmasına ve kurumsal bilişim faaliyetlerine yönelik olarak hazırlandığı bilinmektedir. İyi bir bilgi yöneticisi sürekli gelişen bu teknolojiyi bilinçli olarak izleyebilmeli ve yazılımların gelişen özelliklerini işletme problemlerine başarıyla uygulayabilmelidir. Bilgi Yönetimi Önlisans Programında öğrencilere bu kavrayışın kazandırılması için etkili çalışmalar yapılmaktadır. Ders içeriklerinin hazırlanması sırasında, görevli konu uzmanları her hafta toplanarak dersler arası ilişkileri eğitsel amaçlarla kullanabilmek amacıyla yaratıcı çalışmalar yapmışlardır. Böylece öğrencilerin bir derste edindikleri deneyimleri izleyen haftalarda başka derslerde de kullanmaları sağlanarak, derslerin birbirlerinden kopuk bilgi adaları olarak kalmaları engellenmiştir. Bilgi Yönetimi Önlisans Programının Oluşturmacı Yaklaşım Açısından Değerlendirilmesi Bilgi toplumunda bireylerin yaratıcılığı önem taşımaktadır. Bilgi Yönetimi Önlisans Programı, öğrencilerin yaratıcılığını geliştirerek, kendini gerçekleştiren, girişimci, yaratıcı ve üretici olmaya yöneltmektedir. Bilgi Yönetimi Önlisans Programı ile sunulan eğitimin içeriği eğitimi alan bireylerin bilgi toplumunun etkili bir üyesi olmalarına hizmet edecek biçimde tasarlanmıştır. Temel öğretim malzemesi internet üzerinden sunulmaktadır. Böylece ağa dayalı eğitimde internetin sağladığı bilgiye erişim ve iletişim gibi iki büyük olanaktan yararlanılması düşünülmüştür. Bilgi Yönetimi Önlisans Programı tasarlanırken, web sayfası ortamının tek başına öğretme yeteneğine sahip olmadığı, ancak öğrenme ve eğitime yardımcı olan özellikleri barındırdığı, bu özelliklerin sağlayacağı eğitsel katkının eğitimci ve öğrencilerin bu nitelikleri nasıl kullanabileceklerine bağlı olarak arttırılabileceği varsayılmıştır. Öğretim, sadece eğitsel içeriğin internet ortamında öğrenciye ulaşması olarak ele alınmamış, ayrıca öğrencinin yaratıcılığının ve grup çalışmasının teşvik edildiği bir ortam oluşturulmuştur. Ödevler bölümünde ekip çalışması etkinliğinin kullanılması, hem öğretmenlerin öğretim işinde yardımcı hem de öğrencilerin öğrenmelerinin daha kolay ve kalıcı olmasını ve ayrıca bu tür çalışmalar öğrencilerin daha yaratıcı etkinliklerde bulunmalarını sağlayacaktır. Ödevler, öğrencilerin kendi yaratıcı etkinliklerinin ortaya çıkmasını sağladığı gibi, arkadaşlarıyla olan iletişimini de olumlu yönde etkileyecektir. Oluşturmacı yaklaşım çerçevesinde öğrenciler daha aktif ve dünyaya daha duyarlı hale getirilmeye çalışılmasında vurgulandığı gibi Bilgi Yönetimi Önlisans Programında, öğrencilerin öğretime pasif katılımını yeterli gören ve öğretme makinelerine yönelik öğrenme yaklaşımını öneren davranışçı modellerin yerine öğrenen merkezli yaklaşımlar tercih edilmiştir. Öğrencilerin işletme deneyimleri elde etmeleri için sanal şirket uygulamalarına yer 6

7 verilmiştir. Bilgi Yönetimi Önlisans Programında bilgi ve kavrama açısından öğrenci pasif bırakılmamakta, her dersin her ünitesinde bir şirket çalışanı gibi görevlendirilerek, gerçek hayatta karşılaşılabilecek bir sorunun çözümünü gerçekleştirmeleri beklenmektedir. Böylece öğrencilerin gerçek dünya ile ilgili tecrübe kazanmaları amaçlanmaktadır. Uzaktan eğitim sisteminin önemli bir bileşeni olan Akademik Danışmanlık sistemi de bilgi teknolojisinin sağladığı avantajlarla (e-posta, tartışma grubu, haber grubu, sohbet odaları) bu program içerisinde yer almıştır. Bu hizmet sayesinde yüzyüze eğitimde olduğundan daha fazla desteğe ve güdülenmeye ihtiyacı olan öğrencilere rehberlik edilebilmektedir. Öğrencilere internete dayalı öğretim malzemesinin yanı sıra yardımcı araç olarak, kitap ve video görüntülerinin yer aldığı CD-ROM gibi çok sayıda araç verilmesi öğrencilerin bilgi havuzunda boğulmalarına yol açabilir. Bu nedenle öğrencilere bu araçları hangi yöntemlerle kullanacaklarına dair birer yönerge verilmektedir. Eğitim aracının sayısının çok olması içeriği genişletmekten çok öğrencilerin kendi tercihlerine, ihtiyaç ve beklentilerine uygun olan aracı seçerek tüketmelerini sağlamak içindir. Yani öğrencilerden bu öğretim malzemesinin tamamını tüketmesi beklenmemektedir. Öğrenci bu malzeme içerisinden bilgisini geliştirecek olan malzemeyi seçmesi beklemektedir. Böylece öğretimin öğrenci merkezli olarak kontrolüne olanak tanınmaktadır. Sorunlarla karşılaştığında akademik danışmanlık hizmeti kapsamında gerekli yönlendirmelerle bilgiye ulaşmasına rehberlik edilmektedir. Sanal şirket uygulamaları, ekip çalışmaları, akademik danışmanlık hizmetleri ve anlam bağları gibi hizmetler açısından değerlendirildiğinde Bilgi Yönetimi Önlisans Programı oluşturmacı yaklaşım deneyimi olarak ele alınabilir. Kaynaklar [1] Jolliffe, Alan, Jonathan Ritter&David Stevens, The Online Learning Handbook, Kogan Page, UK, [2] Morphew, Valerie, Web-Based Learning and Instruction: A Constructivist Approach, Linda Lau(edit), Ditance Learning Technologies: Issues, Trends and Opprotunities, Ideas Group Publishing, USA, [3] Mutlu, M.E. Öztürk, C. ve Çetinöz, N. Alternatif Eğitim Araçlarıyla Zenginleştirilmiş İnternete Dayalı Eğitim Modeli, Açıköğretim Fakültesi nin 20. kuruluş yılı nedeniyle, uluslararası katılımlı Açık ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu nda sunulan bildiri, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, Mayıs [4] Mutlu, M. E., Özöğüt Ö ve Avdan, H. İnternet Ortamında Rol Tabanlı İşletme Eğitimi ve Anayay.com, Açıköğretim Fakültesi nin 20. kuruluş yılı nedeniyle uluslararsı katılımlı Açık ve Uzaktan Eğitim Sempozyumu nda sunulan bildiri, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, Mayıs [5] Wilson, Brent, May Lowry, Contructivist Learning on the Web, Liz Burge(edit), Learning Technologies: Reflective and Strategic Thinking,. San franciso: Jossey-Bass, New Directions for Adult and Contunuing Education,