Ünite 3. Basınç 3. ÜNİTE. Öğretmen Kılavuzu. Ar tık Fen Dersini Daha Rahat Anlayacaksınız! 85

Transkript

1 Basınç 3. ÜNİTE Öğretmen ılavuzu 85

2 Notlarım 86

3 Basınç Basınç Etkileşimli Etkinlik - Birim yüzeye etki eden dik kuvvete basınç denir. Basıncın bilimsel birimi Pascal dır ve Pa ile gösterilir. atılar temas ettikleri yüzeye, sıvılar bulundukları kabın yüzeyine, gazlar ise içinde bulundukları kabın tüm yüzeyine basınç uygular. atı Basıncı atı basıncı, cismin yüzeye uyguladığı kuvvete ve cismin yüzey alanına bağlıdır. atı basıncının bağlı olduğu değişkenleri inceleyelim. Etkileşimli Etkinlik - 1 QR kodu okutarak animasyonu izleyebilirsiniz. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. Yapılan deneyin amacı nedir? Cismin yüzey alanının katı basıncına etkisini gözlemlemek QR kodu okutarak animasyonu izleyebilirsiniz. Aşağıdaki soruları cevaplayınız. Deneyin değişkenlerini belirleyiniz. Bağımlı değişken : atı basıncının büyüklüğü Bağımsız değişken : Cismin yüzey alanı ontrol değişkeni : Cismin ağırlığı Bu deneyde katı basıncını etkileyen faktör ile ilgili ne söylenebilir? Deneyde, cismin yüzey alanının zemine etki eden katı basıncını etkilediği gözlemlenmiştir. Yapılan deneyin amacı nedir? Cismin ağırlığının katı basıncına etkisini gözlemlemek Deneyin değişkenlerini belirleyiniz. Bağımlı değişken : atı basıncının büyüklüğü Bağımsız değişken : Cismin ağırlığı ontrol değişkeni : Cismin yüzey alanı Bu deneyde katı basıncını etkileyen faktör ile ilgili ne söylenebilir? Deneyde, cismin ağırlığının zemine etki eden katı basıncını etkilediği gözlemlenmiştir. Deney ile ilgili bir sonuç cümlesi yazınız. Cismin ağırlığı arttıkça, cismin zemine uyguladığı basınç artarken, cismin ağırlığı azaldıkça cismin zemine uyguladığı katı basıncı azalır. Deney ile ilgili bir sonuç cümlesi yazınız. Cismin yüzey alanı arttıkça, cismin zemine uyguladığı basınç azalırken, cismin yüzey alanı azaldıkça cismin zemine uyguladığı katı basıncı artar. Yapılan etkinlikler sonucunda anlaşıldığı gibi, katı maddelerin, yüzeye uyguladıkları kuvvet arttıkça basınç artarken, yüzey alanları arttıkça basınç azalır. arda yürüyebilmek için ayaklarımıza taktığımız lekenler yüzey alanını arttırdıkları için basıncı azaltır. Bıçakların keskin taraflarının ince olması etki eden basıncı artırmak içindir. 87

4 Basınç Uygulama - 1 Uygulama - Aşağıda verilen durumların, basıncı arttırmaya mı yoksa basıncı azaltmaya mı yönelik olduğunu görsellerin yanındaki boşluklara yazınız. Özdeş küplerden oluşturulan düzeneklerin yere uyguladıkları basınçlar ile ilgili soruları cevaplayınız. Basıncı arttırır ışın araba tekerleklerine zincir takılması 3 atı basıncının sadece yüzey alanına bağlı olduğunu göstermek için hangi düzenekler karşılaştırılmalıdır. Basıncı azalır ve atı basıncının sadece ağırlığa bağlı olduğunu göstermek için hangi düzenekler karşılaştırılmalıdır. İş makinelerinde tekerlek yerine palet kullanılması ve 3 zemine uyguladıkları basınçları büyükten küçüğe doğru sıralayınız. Basıncı arttırır.... Bıçakların bir tarafının keskin olması Düzeneklerin >3>1 Uygulama - 3 Aşağıda iki adet blok, blokların her yüzeylerinin alanları verilmiştir. Aşağıdaki soruları bu blokları inceleyerek cevaplayınız. Basıncı arttırır Blok. Blok 15 cm Bayanların topuklu ayakkabı giymesi 10 cm 6 60 N Basıncı arttırır.... Raptiyelerin bir ucunun sivri olması cm 6 cm 3 cm m 1c 1 N 1. ve. bloğun zemine uyguladıkları basınçlar arasındaki ilişkiyi yazınız. 1. blok >. blok 1. blok,. bloğun üzerine koyulduğunda basınç kuvveti kaç N olur? = 7 N Basıncı azalır.... Trenlerin tekerlek sayısının fazla olması 88 Her iki bloğu da kullanarak en büyük basıncı oluşturabileceğiniz düzeneği tarif ediniz.. blok 1 cmlik yüzeyi üzerine yerleştirilir. 1. blok,. blok üzerine konulur.

5 Basınç Uygulama - 4 Ağırlıkları ve yüzey alanları verilen cisimler ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız. A B C Uygulama - 6 Aşağıda verilen cisimlerin zemine uyguladıkları basınçlar P 1, P ve P 3 tür. Bu cisimler kesikli çizgilerle gösterilen yerlerinden kesildiğinde kalan parçaların basınçları P 4, P 5 ve P 6 dır. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. 16 N 4m 8 N 4m 8 N 1m Bulunduğu zemine en büyük basıncı uygulayan madde hangisidir? C maddesi P 1 P P 3 P 4 P 5 P 6 Bulunduğu zemine en küçük basıncı uygulayan madde hangisidir? B maddesi A, B, C cisimlerinin bulundukları zemine uyguladıkları basınçlar arasındaki büyüklük ilişkisi nedir? C > A > B Zemine uygulanan basıncın ağırlığa bağlı olduğunu göstermek için hangi maddeler karşılaştırılmalıdır? A ve B Zemine uygulanan basıncın yüzey alanına bağlı olduğunu göstermek için hangi maddeler karşılaştırılmalıdır? B ve C Uygulama - 5 Aşağıda verilen dairesel cisim ok yönünde yuvarlandığında zemine yapılan basınç nasıl değişir? Açıklayınız. P 1 ve P 4 arasındaki büyüklük ilişkisi nedir? P 1 > P 4 P ve P 5 arasındaki büyüklük ilişkisi nedir? P > P 5 P 3 ve P 6 arasındaki büyüklük ilişkisi nedir? P 3 = P 6 Uygulama - 7 Aşağıda şekil 1 de verilen cismin, basınç kuvveti F 1, zemine uyguladığı basınç ise P 1 dir. Cisim şekil deki konumuna getirilirse Basınç kuvveti F zemine uyguladığı basınç P olmaktadır. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. Şekil 1 S 150 N Şekil S Basınç uvveti = F 1 Basınç = P 1 Basınç uvveti = F Basınç = P F 1 ve F kuvvetleri arasındaki ilişki nedir? F 1 = F Dairesel cisimler yuvarlandığında yere temas eden yüzey alanları hep aynıdır. Bundan dolayı yüzeye yaptıkları basınç yuvarlanma esnasında değişmez. P 1 ve P arasındaki ilişki nedir? P 1 < P P 1 /P oranı ve F 1 /F oranını bulunuz. P 1 / P = 1/ F 1 / F = 1 89

6 Basınç Sınıfta Deney Yapıyorum Balonlar neden patlamaz? ÇIMIŞ SORUAR 1. Özdeş tuğlalar şekildeki gibi yatay zemin üzerine yerleştiriliyor. Malzemeler: 10 adet balon Sağlam bir masa 3 adet öğrenci Yapılışı: 10 adet balonu ortalama bir büyüklükte şişirelim. Masayı ters çevirip balonların üzerine koyalım. Masanın balonlar üzerinde kaymaması için şekildeki gibi iki öğrenci tarafından tutulması gerekmektedir. Sonrasında bir öğrenci şekildeki gibi masanın üzerine tersten binerek balonların patlayıp patlamadığını gözlemleyelim. Şimdi de masa altındaki balon sayısını azaltarak veya masaya çıkan öğrenci sayısını arttırarak katı basıncının yüzey alanı ve kuvvet ilişkisine yönelik çıkarımlarda bulunalım. Bu deney ile ilgili gözlemlerinizi sınıfta öğretmen ve diğer öğrenci arkadaşlarınız ile paylaşınız. Yatay zemin I. Düzenek II. Düzenek III. Düzenek IV. Düzenek Buna göre tuğlaların zemine uyguladığı basıncın, tuğlaların ağırlığına ve zemine temas eden yüzey alanına bağlı olduğu ispatlanmak istenirse, hangi iki düzenek karşılaştırılmalıdır? Ağırlık Yüzey alanı A) I. ve III. I. ve II. B) II. ve III. I. ve IV. C) I. ve II. I. ve III. D) I. ve III. II. ve IV. 014 TEOG 8 MAYIS. Dikdörtgenler prizması şeklindeki bir kutuyu, üç farklı yüzeyi üzerine koyan Pınar, bu kutunun zemine yaptığı basınç değerlerini hesaplıyor. utunun zemine temas eden yüzey alanı utunun zemine yaptığı basınç Evde Deney Yapıyorum Tuğla ile katı basıncının nelere bağlı olduğunu keşfediyorum. A 5A 5P P Malzemeler: İki özdeş tuğla Bir kova kum Yapılışı: Tuğlaları kovadaki kuma önce 1, sonra numaralı konumlarda koyup yüzey, kuvvet ve basınç ilişkisini tuğlanın kuma batması ile ilişkilendirerek keşfedelim. Sonra 1. konumdaki tuğlanın üzerine. tuğlayı koyarak kuvvetin arttığında basınç ilişkisini tuğlanın kuma batma miktarı ile ilişkilendirerek keşfedelim. Bu deney ile ilgili gözlemlerinizi sınıfta öğretmen ve diğer öğrenci arkadaşlarınız ile paylaşınız. 10A Elde ettiği değerleri yukarıdaki tabloya kaydeden Pınar, bu tabloyu kullanarak aşağıdaki yorumlardan hangisine ulaşabilir? A) Zemine etki eden kuvvet arttığında basınç azalır. B) Zemine etki eden kuvvet azaldığında basınç artar. C) Cismin taban alanı arttığında basınç azalır. D) Cismin taban alanı azaldığında basınç da azalır. 010 SBS 8 P 90

7 TEST 1 1. Bir öğrenci, katıların bulundukları yüzeye yaptıkları basıncın nelere bağlı olduğunu gözlemleyebilmek için küçük yüzeylerinin alanı S büyük yüzeylerinin alanı S olan özdeş cisimler ve sünger kullanarak aşağıdaki düzenekleri kuruyor. Süngerdeki esneme miktarını ölçerek cismin yüzeye uyguladığı basınç hakkında yorum yapıyor. 3. Bir dedektif yerdeki ayak izlerini inceliyor ve aşağıdaki bilgiyi veriyor. Öğrenci kurduğu bu düzenekler ile aşağıdaki sorulardan hangisine cevap verebilir? A) Cismin yere temas eden yüzey alanı küçüldükçe basınç nasıl değişir? B) Cismin ağırlığı arttıkça basınç nasıl değişir? C) Cismin ağırlığı ve yüzey alanı aynı kalırsa basınç nasıl değişir? D) Cismin yüzey alanı küçültülüp ağırlığı artırılırsa basınç nasıl değişir?. Burak yumurtaların üzerine tahta bloklar diziyor. Son bloğu şekildeki gibi dikey olarak koyduğunda yumurtalar kırılıyor. Bu deney ile ilgili Burak ın yorumlarından hangisi doğrudur? A) Son bloğu yatay koysaydım yumurtalar kırılmazdı. B) Son blok yüzey alanını küçülttüğü için yumurtalar kırıldı. C) Son blok yumurtalar üzerine uygulanan kuvveti artırdı. D) Tek yumurta kullansaydım yumurta kırılmazdı. Dedektifin verdiği bilgiye göre gözlemlediği ayak izleri hakkında ne söylenebilir? A) Ayak izlerinin bazıları büyük bazıları küçüktür. B) Ayak izleri aynı derinlikte değillerdir. C) Ağır olanın ayak izleri daha büyük alan kaplar. D) Ayak izleri derin olan kişi zemine daha az kuvvet uygulamıştır. 4. Yeni bir kamyon tasarlayan bir mühendis özdeş tekerlekler kullanılan üç farklı model tasarlıyor. Özellikleri aşağıda verilen modelleri kum zeminde deniyor. 1 numaralı kamyon: 8 tekerlekli ve hafif. numaralı kamyon: 6 tekerlekli ve hafif. 3 numaralı kamyon: 6 tekerlekli ve ağır. Eşit koşullarda yapılacak denemelere 1 numaralı model ile başlanıyor. 1 numaralı kamyonun kum zemine saplanıp ilerleyemediği gözlemleniyor. Diğer tasarımların yapımına geçilmeden önce dört mühendislik öğrencisi hazırladıkları rapora şu ifadeleri ekliyorlar. 1. Öğrenci: numaralı kamyon kum zemine saplanmayabilir.. Öğrenci: 3 numaralı kamyonun yere uyguladığı basınç en küçüktür. 3. Öğrenci: ve 3 numaralı kamyonlar kum zemine saplanır. 4. Öğrenci: 1 numaralı kamyonun zemine uyguladığı kuvvet en fazladır. Buna göre hangi rapora eklediği ifadede hata yapmamıştır? A) 1 B) C) 3 D) 4 91

8 TEST numaralı şekildeki bloklardan bazıları çıkarılıp blokların en üstüne koyularak ve 3 numaralı şekiller elde ediliyor. 6. Matruşka iç içe geçen parçalardan oluşan bir oyuncak bebek türüdür. Demirhan ve Zeynep matruşkalara şekillerdeki işlemleri uyguluyorlar. Demirhan matruşka parçalarının hepsini çıkarıp yan yana masaya diziyor. Zeynep, bir matruşka parçasının üstünü çıkarıp alt bölümünü masaya koyuyor. Matruşka parçalarının masa yüzeyine yaptıkları basınçlar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Demirhan ın dizdiği parçaların masaya uyguladıkları basınçlar eşit olabilir. B) Zeynep in yaptığı işlem sonucunda masaya uygulanan basınç değişmemiştir. C) Demirhan ın dizdiği parçaların masaya uyguladıkları kuvvetler eşittir. D) Zeynep in yaptığı işlem sonucunda matruşka parçasının masaya temas eden yüzey alanı azalmıştır. 1, ve 3 numaralı şekillerin birim yüzeye uyguladıkları dik kuvvetler arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) 1 > > 3 B) 1 = = 3 C) 3 > 1 = D) = 3 > 1 8. Öğretmen: Farklı ağırlıktaki cisimlerin bulundukları yüzeye uyguladıkları basınçlar aynı olabilir. Öğretmenlerinin ifadesini test etmek için iki düzenek kuruluyor. 1. Düzenek:. Düzenek: Yukarıdaki öğrencinin öğretmeninin basınç ile ilgili sorusuna verdiği cevap aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Basınç, birim yüzeye uygulanan kütledir. Birimi pascaldır. B) Basınç, birim yüzeye uygulanan dik kuvvettir. Birimi newtondur. C) Basınç, birim kuvvetin yüzeylere uygulanmasıdır. Birimi gramdır. D) Basınç, birim yüzeye uygulanan dik kuvvettir. Birimi pascaldır. Öğretmenin ifadesini test edebilecek düzenek ile ilgili seçimi ve seçiminin gerekçesi hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) 1. Düzeneği seçiyorum çünkü cisimlerin ağırlıkları farklıdır. B). Düzeneği seçiyorum çünkü cisimlerin yüzey alanları farklıdır. C) 1. Düzeneği seçiyorum çünkü yüzeye uygulanan kuvvet ve yüzey alanı oranı farklıdır. D). Düzeneği seçiyorum çünkü cisimlerin ağırlıkları ve yüzey alanları farklıdır. 9

9 Basınç Etkileşimli Etkinlik - 4 Sıvı Basıncı Sıvılar, katılar gibi sadece bulundukları kabın tabanına değil, temas ettikleri her noktaya basınç uygular. Sıvı basıncı, sıvının yoğunluğuna ve sıvının derinliğine bağlıdır. Sıvı basıncının bağlı olduğu değişkenleri inceleyelim. Etkileşimli Etkinlik - 3 QR kodu okutarak animasyonu izleyebilirsiniz. Tablo verilerini etkileşimli etkinlikten yararlanarak doldurunuz. ullanılan sıvı cinsi Tablo verilerini etkileşimli etkinlikten yararlanarak doldurunuz. ullanılan sıvı cinsi Tıpanın bulunduğu derinlik mesafesi Tıpa açıldığında sıvının fışkırma mesafesi Su tıpa 3h cm... Su.... tıpa h cm... Su tıpa h... 0 cm... Yapılan deneyin amacı nedir? Sıvı derinliğinin sıvı basıncına etkisini gözlemlemek. Deneyin değişkenlerini belirleyiniz. Bağımlı değişken : Sıvı basıncı Bağımsız değişken : Sıvı derinliği ontrol değişkeni : Sıvı cinsi Bu deneyde sıvı basıncını etkileyen faktör ile ilgili QR kodu okutarak animasyonu izleyebilirsiniz. Tıpanın bulunduğu derinlik mesafesi Tıpa açıldığında sıvının fışkırma mesafesi Su tıpa 3h cm... Zeytinyağ.... tıpa 3h cm... Yapılan deneyin amacı nedir? Sıvı cinsinin sıvı basıncına etkisini gözlemlemek. Deneyin değişkenlerini belirleyiniz. Bağımlı değişken : Sıvı basıncı Bağımsız değişken : Sıvı cinsi ontrol değişkeni : Sıvı derinliği Bu deneyde sıvı basıncını etkileyen faktör ile ilgili ne söylenebilir? Deneyde, sıvı cinsinin sıvı basıncını etkilediği göz lemlenmiştir. Deney ile ilgili bir sonuç cümlesi yazınız. Sıvının yoğunluğu artıkça sıvı basıncı artarken, sıvı nın yoğunluğu azaldıkça sıvı basıncı da azalmaktadır. Sıvılar sıkıştırılamadığı için, sıvının herhangi bir noktasına uygulanan basınç, sıvının her yerine iletilir. ne söylenebilir? Deneyde, sıvı derinliğinin sıvı basıncını etkilediği gözlemlenmiştir. Deney ile ilgili bir sonuç cümlesi yazınız. Sıvı derinliği arttıkça sıvı basıncıda artar, sıvı derinliği azaldıkça sıvı basıncı azalır. İtfaiye aracındaki pompa, sıvıların bu özelliği sayesinde suyu binaların her tarafına iletebilir. 93

10 Basınç Uygulama Uygulama - 4 Yanda verilen görselleri inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplandırınız. 1 3h h 10 cm Yanda verilen görselleri inceleyerek aşağıdaki soruları cevaplandırınız. h 9 cm 5 cm 1 ve numaralı özdeş şişelere aynı sıvılar doldurarak belirtilen yüksekliklerden delikler açıp, sıvıların fışkırma mesafesini inceleyen bir araştırmacının araştırma konusu nedir? 1 ve numaralı özdeş şişelere farklı cins sıvılar doldurarak belirtilen yüksekliklerden delikler açıp, sıvıların fışkırma mesafesini inceleyen bir araştırmacının araştırma konusu nedir? Sıvı derinliğinin, sıvı basıncına etkisini gözlemlemek Sıvı cinsinin, sıvı basıncına etkisini gözlemlemek Hangi kapta açılan delikteki sıvı basıncı daha fazladır? Neden? 1. kaptakı sıvı basıncı, sıvı derinliğinin fazla olma sından dolayı daha fazladır. Hangi kapta açılan delikteki sıvı basıncı daha fazladır? Neden?. kapta delikte oluşan sıvı basıncı, su daha ileriye fışkırdığından dolayı daha fazladır. Aynı derinlikte sıvılar olmasına rağmen. kaptaki sıvının yoğunlu ğu daha fazladır. Uygulama - Yanda verilen küplerden oluşan kap suyla doludur. aptaki su, aşağıda verilen yine özdeş küplerden oluşan kaplara eşit miktarda paylaştırılıyor. Buna göre kapların tabanında oluşan P1, P, P3 ve P4 arasındaki ilişki yazınız. h 10 cm Uygulama - 5 Şekil 1 de yer alan özdeş küplerden oluşan kap, 3h yüksekliğine kadar zeytinyağı doludur ve kabın tabanına yapılan sıvı basıncı P1 kadardır. ap ters çevrilip şekil deki hale getirilince kabın tabanına yapılan sıvı basıncı P oluyor. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. P1 P P3 P4 Şekil 1 P1 > P = P4 > P3 Uygulama - 3 Sıvının Derinliği h I II III IV Zaman h Aşağıda faklı zamanlarda bir kaptaki sıvının derinliğindeki değişimi gösteren grafik verilmiştir. : değişmez... IV : azalır... III 94 t er s çevrili yor 3h P1 P1 Grafikteki zaman aralıklarında sıvı basıncının değişimlerini (artar, azalır, değişmez) yazınız. I : değişmez... II : artar... Şekil P ve P arasındaki büyüklük ilişkisini yazınız. P1 > P P1/P oranı kaçtır? P1 > P = 3/1 = 3

11 Basınç Uygulama - 6 Aşağıda madde miktarı,sıvı yükseklikleri ve madde cinsleri verilen düzeneklerle ilgili yapılacak deneylerde hangi kapların kullanılması gerektiğini yazınız Uygulama - 8 Özdeş beherglaslara birbirinden farklı A, B ve C sıvıları, belirtilen yüksekliklere kadar doldurulmuştur. Her kabın tabanına yapılan basınçlar eşit olduğuna göre A, B ve C sıvılarının yoğunlukları arasındaki ilişkiyi yazınız. A B C h h h h h 00 ml Su 400 ml Su 00 ml Su 100 ml Su 00 ml Yağ Sıvı basıncının sıvının derinliğine bağlı olduğunu göstermek için kullanılması gereken kaplar: 3 ve 4 Sıvı basıncının sıvının yoğunluğuna bağlı olduğunu göstermek için kullanılması gereken kaplar: 3 ve 5 Sıvı basıncının sıvının hacmine bağlı olmadığını göstermek için kullanılması gereken kaplar: ve 3 Sıvı basıncının kabın şekline bağlı olmadığını göstermek için kullanılması gereken kaplar: 1 ve 3 Uygulama - 7 Aşağıdaki kaplara belirtilen yüksekliklerde özdeş sıvılar doldurulmuştur. apların tabanında meydana gelen P I, P II, P III ve P IV basınçları arasındaki ilişkiyi yazınız. I II C > A > B Uygulama - 9 Aşağıda hazırlanmış düzenekte içinde su bulunan beherglasa, ağzına balon takılmış huni daldırılıyor. Huni beherglas içinde 1 ve yönlerinde hareket ettiriliyor. Bu işlem sonucunda hortuma eklenmiş U borusundaki suyun hareketi inceleniyor. hortum 1 ucuna balon geçirilmiş huni Yükseklik Yükselir Alçalır U borusu h h Deney düzeneğinin amacı nedir? Sıvı derinliğinin sıvı basıncına etkisini gözlemlemek. III IV Tabloyu doldurunuz. h h Huninin hareket yönü U borusundaki suyun hareketi (yükselir/alçalır) I = II > III = IV 1... yükselir... alçalır 95

12 Basınç Sınıfta Deney Yapıyorum Sıvı basıncı derinlere inildikçe artar mı? Malzemeler: balon 5 lt bidon 0 cm boru İp ÇIMIŞ SORUAR 1. Özdeş kapların içine, aynı seviyede olacak şekilde su ve zeytinyağı dolduruluyor. zeytinyağı su Suyun yoğunluğunun (özkütlesinin) zeytinyağının yoğunluğundan büyük olduğu bilinmektedir. Buna göre, şekildeki, ve M noktalarında sıvı basınçlarının sütun grafiği aşağıdakilerden hangisi olur? A) Basınç B) Basınç M su Yapılışı: Balonları şişirilmiş olarak şekildeki gibi bir borunun ağzına havası kaçmayacak şekilde ip ile sıkıca bağlayalım. Su dolu bidonumuzun içine balonun birini suyun derinliğine doğru batırdığımız zaman diğer balondaki değişimleri gözlemleyelim. Basınç değişiminin sıvı derinliği ile olan ilişkisine dair çıkarımlarda bulunalım. Bu deney ile ilgili gözlemlerinizi sınıfta öğretmen ve diğer öğrenci arkadaşlarınız ile paylaşınız. Evde Deney Yapıyorum Sıvı basıncı sıvının cinsine bağlı mıdır? Malzemeler: boş küçük ped şişe Pet şişeleri dolduracak kadar; Yağ Su Yapılışı: Pet şişeler boş iken, pet şişeye aynı çivi ile eşit yükseklikte birer delik açalım. Deliklerin üzerini bant ile kapatalım. Pet şişelere aynı yükseklikte su ve yağ koyup bantları aynı anda açarak su ve yağın pet şişeden ne kadar uzaklığa fışkırdığını sıvı cinsi, derinlik ve basınç ilişkisini gözeterek gözlemleyip çıkarımlarda bulunalım. Bu deney ile ilgili gözlemlerinizi sınıfta öğretmen ve diğer öğrenci arkadaşlarınız ile paylaşınız.. C) Basınç M M Noktalar Noktalar D) Basınç M Noktalar Noktalar M 015 TEOG 8 MAYIS M Bir öğrenci, su dolu plastik şişeye, özdeş delikler açtığında suyun şekildeki gibi, ve M noktalarına fışkırdığını gözlüyor. Öğrenci bu deneyle sıvı basıncının aşağıdaki özelliklerinden hangisine bağlı olduğunu test etmeye çalışmıştır? A) abın şekline B) abın hacmine C) Sıvının özkütlesine D) Sıvının yüksekliğine 005 DPY 3. Sıvı basıncı, sıvının yoğunluğuna ve kaptaki sıvı seviyesinin yüksekliğine bağlıdır. Şekil I Şekil II Şekil I deki özdeş bölmelendirilmiş sıvı dolu kabın tabanına uyguladığı basınç P ise, şekil II deki özdeş bölmelendirilmiş aynı sıvı ile dolu kabın tabanına uyguladığı basınç kaç P olur? A) 1 4 B) 1 C) 4 D) DPY 96

13 TEST 1. Bir öğrenci sıvı basıncının bağlı olduğu etkenleri anlayabilmek için üç tane düzenek kuruyor şekilde içi su dolu bir balon serbest şekilde tutuluyor.. şekilde balona kuvvet uygulanıyor. Sular şekillerde gösterildiği gibi akıyor. 1. ve. düzenek karşılaştırılarak kabın şeklinin sıvı basıncına etkisi,. ve 3. düzenek karşılaştırılarak derinliğin sıvı basıncına etkisi anlaşılabiliyor. Buna göre 1. ve 3. düzeneklerdeki kaplar aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? 1.Düzenek A) B) C) 3. Düzenek 1. Şekil. Şekil Bu etkinlikten çıkarılabilecek sonuçlardan hangisi yanlış ifade edilmiştir? A) Birinci şekilde üstteki delikten çıkan suyun basıncının az olmasında pascal prensibi etkilidir. B) Birinci şekilde alttaki delikten çıkan suyun basıncı daha yüksektir. C) İkinci şekilde pascal prensibinden dolayı basınç iki delikte de aynıdır. D) Bu deneyler ile sıvı basıncının sıvı cinsiyle ilişkisi araştırılamaz. 4. D). Sıvıların basıncı; I. abın taban alanı II. abın şekli III. Sıvı derinliği IV. Sıvı yoğunluğu değişkenlerinden hangilerine bağlıdır? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) I ve IV İçi su dolu kabın, ve M noktalarına uygulanan sıvı basınçlarının yönleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? M A) B) C) D) 97

14 TEST Bir huninin ucuna balon geriliyor. Huni plastik bir hortum ile, içinde renklendirilmiş sıvı bulunan iki ucu da açık bir U borusuna bağlanıyor. Huni kaptaki sıvıda derinlere doğru daldırıldıkça U borusundaki renkli sıvı seviyesi yükseliyor. I, II ve III kaplarına konulan sıvılar ve sıvıların basınçları ile ilgili şu bilgiler veriliyor; I ve II kaplarına X sıvısı konulmuştur. III kabına Y sıvısı konulmuştur. X ve Y sıvıları farklı cinstir. ap tabanlarındaki sıvı basınçları eşittir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) I kabındaki sıvı derinliği II kabından daha fazladır. B) II ve III kabındaki sıvı seviyeleri farklıdır. C) I ve III kabındaki sıvı derinlikleri eşittir. D) I ve II kaplarındaki sıvıların yoğunlukları farklıdır. 6. Egemen, Zeynep ve Serhat o gün fen dersinde işleyecekleri bir konu ile ilgili öğretmenlerinin verdiği ödev için bazı örnekler veriyor. Bu deney ile ilgili yapılan yorumlardan hangisi doğrudur? A) Yoğunluk - sıvı basıncı ilişkisi araştırılmaktadır. B) U borusundaki sıvı yüksekliğinin artması basıncın da arttığını gösterir. C) Bu deney ile kullanılan huninin büyüklüğünün deney sonucuna etkisi araştırılabilir. D) Bu düzenek ile balonun uyguladığı katı basıncı ölçülmektedir. 8. Bir kaba su doldurulurken kabın tabanındaki sıvı basıncının değişimini gösteren grafik çiziliyor. Bu örnekleri gören sınıftaki diğer öğrenciler örneklerin ortak özelliklerine bakarak öğretmenlerinin Egemen, Zeynep ve Serhat a verdiği ödev için belirlemiş olabileceği kriterleri listeliyorlar. 1. Örnekler teknolojideki kullanımları içermeli.. Örneklerin çalışma prensipleri farklı gözlemler ile çürütülebilir olmalı 3. Örnekler sıvı basıncı ile ilişkili olmalı 4. Örneklerde verilen sistemlerin çalışma ilkesi deneyler ile kanıtlanamamalı Buna göre listelenen bu kriterlerden hangileri örnekler için uygundur? A) 1 ve B) ve 3 C) 3 ve 4 D) 1 ve 3 Eşit bölümlendirilmiş kapların her 1 dakikada 1 bölme dolduğu biliniyor. Buna göre bu grafik aşağıdaki kaplardan hangisinin doldurulmasıyla elde edilmiştir? A) B) C) D) 98

15 Basınç atı Sıvı ve Gaz Basınçlarının ullanım Alanları Gaz Basıncı Gazları oluşturan tanecikler katı ve sıvılara göre daha serbest hareket eder. Bu tanecikler bulundukları kabın tüm yüzeylerine çarparak basınç uygular. Dünya mızın etrafında atmosfer adını verdiğimiz bir gaz tabakası vardır. Bu gaz tabakası ağırlığı nedeniyle bir basınç uygular. Bu basınca açık hava basıncı denir. Açık hava basıncı barometre ile ölçülür. Bir matkabın duvarı delmesi ya da bir çivinin çakılması katı maddelerin basıncı iletebilme özelliği Etkileşimli Etkinlik - 5 sayesinde gerçekleşir. Araç bakım istasyonlarında, damperli kamyonlarda damperin hareketini sağlayan pistonda sıvıların Tablo verilerini etkileşimli etkinlikten yararlanarak doldurunuz. Deneyin yapıldığı konum Deniz seviyesi A konumu B konumu Barometrede kullanılan boru Açık hava basıncının büyüklüğü (cmhg) QR kodu okutarak animasyonu izleyebilirsiniz. basıncı her yöne iletme özelliğinden faydalanılarak tasarlanmıştır. Elektrikli süpürgeler de gazların basıncından faydalanarak üretilmiştir. Trafik kazalarında pek çok kişinin hayatını kurtaran hava yastıkları, gazların basıncı iletme özelliğinden faydalanarak tasarlanmıştır. Yapılan deneyin amacı nedir? Deniz seviyesinden yükseklere çıktıkça açık hava basıncı nasıl değişir? Deneyin amacı; açık hava basıncının bağlı olduğu değişkenleri gözlemlemektir. Deniz seviyesinden yükseklere çıktıkça açık hava basıncı azalır. Açık hava basıncı, barometrede kullanılan borunun şekline bağlı mıdır? Neden Açık hava basıncı barometrede kullanılan borunun şekline bağlı değildir. Çünkü borular değişmesine rağmen ölçüm sonuçları değişmemiştir. Oksijen tüpleri, mutfak tüpleri, oto gaz tüpleri, yangın söndürme tüpleri gibi. Otobüs, kamyon, tır, otomobil lastikleri içinde sıkıştırılmış basınçlı hava vardır. 99

16 Basınç Aşağıda verilen görsel, sıvı basıncının günlük yaşamda kullanıldığı alanlardan birini göstermektedir. Uygulama - Şekildeki kayak merkezinde 1,, 3 ve 4 numaralı yerlerde açık hava basıncı değerlerini barometre ile ölçen bir araştırmacının elde ettiği veriler ile ilgili etkinliği tamamlayınız. D DEPO C A 4 B E 3 Pompa Yerleşim bölgelerinde ev, okul, iş yeri vb., yerlere verilen su, yüksek bir yere yerleştirilmiş bir depo aracılığı ile basınç yardımı ile aktarılır. Verilen görselde su, A,B,C ve E noktalarına ulaşırken D nokta- 1 sına ek pompa yardımı olmadan ulaşamaz. Burada anlatılan olay bileşik kapların çalışma prensibinden kaynaklanır. Uygulama - 1 Aşağıda katı, sıvı ve gaz basıncının günlük hayattaki bazı kullanım alanları verilmiştir. Verilen görselleri inceleyeniz, altlarındaki boşluklara hangi basınç türüne uygun olduklarını yazınız. Sıvı basıncı... Gaz basıncı... Sıvı basıncı... Gaz (açık hava) basıncı... Gaz basıncı... Gaz (açık hava) basıncı Barometrenin gösterdiği en küçük değer 1 numaralı ölçümdür. numaralı ölçüm değeri, 3 numaralı ölçüm değerinden büyüktür. Deniz seviyesinden yükseklere doğru çıkıldıkça açık hava basıncı azalır. Barometrelerin gösterdiği değerler arasında 1 > > 3 > 4 ilişkisi vardır. Balonların belirli yüksekliğe çıktıktan sonra patlaması açık hava basıncının yükseklere doğru çıktıkça azaldığının ispatıdır. Notlar ve Düşünceler

17 Basınç Uygulama - 3 ayak sporu ile ilgilenen Beren ve erem, Erciyes Dağı nın zirvesinden hızla aşağıya doğru kayarken, kulaklarında bir baskı ile birlikte kulaklarının tıkandığını hissetmişlerdir. Tıkanıklığın giderilmesi için ağızlarını bir süre açık tutan sporcuların kulaklarındaki baskı ve tıkanıklık bir süre sonra geçmiştir. Yukarıda anlatılan olayla ilgili soruları cevaplayınız. Uygulama - 5 Aşağıda beş farklı ilin deniz seviyesinden yüksekliklerini gösteren grafikler verilmiştir. Rakım (m) Sivas Adana Trabzon Zonguldak Balıkesir Şehir Bu şehirlerin hepsinde özdeş barometrelerle ölçümler yapılmış ve aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. Barometrede elde edilen sonuçların hangi şehirlere ait olduğunu altına yazınız. Sporcuların kulaklarında oluşan baskı ve tıkanıklığın sebebi nedir? Açıklayınız. Dağın tepesinden aşağıya doğru inildikçe açık hava basıncı artar. Artan basınçtan dolayı kulak zarına bir baskı uygulanır ve kulakta tıkanıklık meydana gelir. Sporcular ağızlarını açınca, kulaklarındaki baskı ve tıkanıklığın nasıl geçtiğini açıklayınız. Sporcular bu durum karşısında ağızlarını açtıklarında iç basınç ve dış basınç dengelenerek kulak zarı normal konumuna gelir. Uygulama - 4 Su cenderesi sıvıların basıncı iletmesi özelliğinden yararlanılarak yapılan sistemlerdir. üçük kuvvetlerle büyük yüklerin kaldırılmasını sağlar. Aşağıda verilen su cenderelerinden kuvvet ve yüklerin değerlerini bulunuz. 10/5 = Yük/15 10 N Yük:? Yük = 50 N 75 cm 74 cm 69 cm... Adana... Trabzon... Sivas 7 cm... Balıkesir 71 cm Uygulama Zonguldak Aşağıda sıvıların basıncı iletme özelliğini gösteren bir hidrolik fren sisteminin yapısı verilmiştir. 5 cm 15 cm Hidrolik Yağ Vakum Atmosferik Basınç 10 cm uvvet:? 9 N uvvet/10 = 9/30 uvvet = 3 N 30 cm Bu sistemde hidrolik yağ yerine herhangi bir gaz konulmuş olsaydı, sistemin çalışması nasıl değişirdi? ısaca açıklayınız. Sıvılar sıkıştıralamaz özellikte olduğundan uygulanan basıncı aynen iletirler. Fakat gaz maddeler sıkıştırılabilir özelliktedir. pedale basıldığında gaz maddeler sıkışacağından dolayı fren sistemi düzgün çalışmazdı. 101

18 Basınç Sınıfta Deney Yapıyorum Açık hava basıncının etkileri Malzemeler: Mum ibrit / Çakmak Uzun ince bardak Geniş tabak Boya / Mürekkep Su ÇIMIŞ SORUAR 1. Yarısına kadar su dolu bir kabın ağzına balon parçası gerilip, şekildeki gibi bir pipet takılıyor. Su Yapılışı: Mumu yakarak tabağın ortasına sabitleyelim. Sonra sulu boya veya mürekkep kattığımız suyu tabağın yarısına kadar dolduralım. Mumu yakıp bardağı ters çevirerek mumun üzerine koyalım. Bardaktaki suyun seviyesindeki değişimi gözlemleyelim. Bu süreçte bardağı çevirdiğimiz andaki hava miktarının zamanla nasıl değiştiğini tahmin edelim. Bardak içindeki su seviyesi artışının nedenleri ile ilgili çıkarımlarda bulunalım. Bu deney ile ilgili gözlemlerinizi sınıfta öğretmen ve diğer öğrenci arkadaşlarınız ile paylaşınız. Evde Deney Yapıyorum Açık hava basıncı nerede? Malzemeler: Su bardağı Su Yarım A4 kâğıdı Geniş kap Gergin balon parçasına parmağımızla aşağı yönde bir kuvvet uyguladığımızda pipetten dışarı suyun çıktığı gözleniyor. Yalnızca bu gözlemden yola çıkılarak akışkanların basıncı ile ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılır? A) Sıvı basıncı sıvının sıcaklığına bağlıdır. B) Basınç sıvının derinliğine bağlıdır. C) Sıvılar ve gazlar basıncı iletir. D) Basınç sıvının cinsine bağlıdır. 015 TEOG NİSAN. Bir çiftçi yağmur suyunu depolayarak tarlasında, evinde ve bahçesinde kullanmak üzere şekilde görüldüğü gibi bir düzenek tasarlıyor. Su deposu Bahçe Yapılışı: Bardağı suyla dolduralım.aralarında hava kalmayacak şekilde dolu bardak üzerine kâğıdı kapatıp elimizle tutalım.geniş bir kap üzerinde kâğıdı da tutarak bardağı ters çevirelim.elimizi yavaşça kâğıt üzerinden çekelim. Bardağın içindeki suyun durumu ile ilgili gözlemleri yapalım. Aynı deneyi yarım bardak su dolu bardak ile tekrar edip sonucu gözlemleyelim. Her iki durumda suyun dökülüp dökülmeme nedenleri ile ilgili çıkarımlarda bulunalım. Bu deney ile ilgili gözlemlerinizi sınıfta öğretmen ve diğer öğrenci arkadaşlarınız ile paylaşınız. Tarla Ev Buna göre çiftçi depoladığı yağmur suyunu başka bir malzeme kullanmadan sadece tasarladığı bu düzenekle aşağıdakilerin hangilerinde kullanabilir? A) Yalnız tarla B) Bahçe ve ev C) Tarla ve ev D) Tarla,ev ve bahçe 016 TEOG NİSAN 10

19 TEST 3 1. Açık hava basıncı Yükseklik metre 1500 metre M 000 metre Belirtilen yüksekliklerde açık hava basınçları ölçülüyor. Ölçüm sonuçları arasında >>M ilişkisi olduğuna göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Ölçüm sırasında hata yapılmıştır. B) Doğru ölçüm M>> şeklinde olmalıdır. C) Ölçümler açık hava basıncının yüksekliğe bağlı olduğunu gösterir. D) Doğru ölçüm > M> şeklinde olmalıdır.. Merve, içi su dolu bir plastik şişeyi noktasından delip şişenin kapağını kapatıyor ve suyun akmadığını gözlemliyor. Buna göre suyun akmamasının sebebi hakkında yapılan bazı yorumlar şöyledir: Ahmet: noktasındaki sıvı basıncının az olması İbrahim: Açık hava basıncının suyun akışını engellemesi Mustafa: apalı kaplarda sıvı basıncının tüm yüzeylere dik olarak uygulanmaması Öğretmen bu yorumları dinleyerek doğru olan yorumun hangi öğrenciye ait olduğunu söylüyor ve bu yorumun desteklediği başka bir örnek daha veriyor. Buna göre hangisi öğretmenin yorumlara verdiği cevap olabilir? A) Ahmet in yorumu doğrudur. Yüzeye yakın yerlerde basınç az olduğundan barajların üst kısımları ince yapılır. B) İbrahim in yorumu doğrudur. Su dolu bardak üzerine kağıt koyulup ters çevrilirse su dökülmez. C) Mustafa nın yorumu doğrudur. İçerisindeki hava alınmış iki yarım küreyi birbirinden ayırmak çok zor olur. D) Mustafa nın yorumu doğrudur. İçine su çekilmiş bir pipetin bir ucu kapatılırsa içinde su dökülmez. Öğrenciler öğretmenlerinin ifadesini destekleyecek bazı açıklamalar yapıyorlar. I. Gazlar ve sıvılar bulundukları yüzeylere ağırlıklarından dolayı basınç uygular. II. apalı kaplardaki gaz basıncı ile açık hava basıncı farklı değişkenlere bağlıdır. III. Gazlar ve sıvılar bulundukları yüzeye dik olarak basınç uygular. Buna göre aşağıda verilen örneklerden hangisi öğrencilerin, öğretmenlerinin ifadesine yaptığı doğru açıklamaların tümünü en iyi şekilde destekler? A) Denizdeki bir noktanın üzerindeki sıvı miktarı ve karadaki bir noktanın üzerindeki gaz miktarı fazlaysa bu noktalara dik uygulanan basınç fazladır. B) Bir topun içerisinde her noktaya uygulanan gaz basıncı eşit iken farklı yüksekliklerdeki noktalarda açık hava basıncı farklıdır. C) Bisiklet tekerleğini şişirirken tekerleğin her noktası eşit oranda şişer. D) İçerisine gaz ve sıvı doldurulmuş bir şırınganın pistonu sıkıştırıldığında şırınganın iç yüzeylerine uygulanan basınç artar. 4. Vantuzlu askının bir yüzeye yapışması şekildeki gibi gösterilmiştir. Buna göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Askının yüzeyde kalmasının sebebi açık hava basıncıdır. B) Askı ve yüzey arasındaki hava dışarı çıkarak iç basınç azalır. C) Askı, iç basınç açık hava basıncından büyük olduğu için yüzeye yapışır. D) Açık hava basıncı askı yüzeyindeki her bir noktaya dik olarak uygulanır. 103

20 TEST 3 5. Şekilde su, kap, sızdırmaz bir piston ve bir ağırlık kullanılarak hazırlanan düzenekler verilmiştir. 7. Bir öğrenci sıvı basıncı ve açık hava basıncı ile ilgili posterler hazırlıyor. Aynı noktadan delinmiş özdeş sistemlerden birindeki pistonun üzerine bir ağırlık koyuluyor. Delikten fışkıran suyun daha uzağa gittiği gözlemleniyor. Buna göre aşağıda verilen örneklerden hangisinin çalışması yukarıdaki düzeneğin çalışmasını sağlayan aynı ilke ile açıklanabilir? A) B) C) D) Posterlere göre öğrenci aşağıdakilerden hangisini vurgulamıştır? A) Gazlar da sıvılara benzer şekilde basınç uygular. B) Sıvı basıncı ve gaz basıncı arasında farklar bulunmaktadır. C) Sıvı ve gaz basıncı yoğunluğa bağlıdır. D) Bir ortamda sıvı basıncı arttıkça açık hava basıncı da artar. 6. Basketbol topunu şişiren Görkem, topun her yerinin eşit oranda şiştiğini görüyor. Bu durum aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir? A) Gazlar bulundukları kabın şeklini alırlar. B) Sıvılar üzerlerine uygulanan basıncı her yöne iletirler. C) Gazlar bulundukları kabın her yerine eşit basınç uygularlar. D) Açık hava basıncı topun dış yüzeylerine eşit olarak uygulanır. 8. I. Açık hava basıncı atmosferdeki gazların ağırlığından kaynaklanır. II. Yangın söndürme tüpleri gaz basıncını kullanarak çalışır. III. Arabaların hava yastıkları gaz basıncını kullanarak çalışır. IV. İki ucu açık cam boru suya daldırılıp bir ucu kapatılarak sudan çıkartılırsa, cam boruda kalan su dökülmez. Verilen örneklerden atmosfer basıncı ve kapalı kap gaz basıncı ile ilgili olanlar sınıflandırılacaktır. Hangi sınıflandırma doğrudur? A) B) Atmosfer basıncı I, II III, IV I, III II, IV C) III, IV I, II D) I, IV II, III apalı kap basıncı 104

21 Basınç Uygulama - 1 Şekilde verilen kapta, noktasındaki sıvı basıncı P kadardır. Verilen değişiklikler yapıldığında, noktasındaki sıvı basıncının nasıl değişeceğini yazınız. Su ap Uygulama - 3 uvvet tamamen su ile doldurulursa; basınç artar... aptaki su miktarı azaltılırsa; Sıvılar bulundukları kabın her yerine basınç uygular. basınç azalır... aba tuz eklenirse; sudan daha yoğun bir sıvı eklenirse; Sıvılar basıncı her yöne eşit olarak iletir. basınç artar... su boşaltılıp yerine aynı seviyede zeytinyağı konulursa; basınç azalır... Yandaki düzeneği kuran bir araştırmacının sıvı basıncı ile ilgili yaptığı deneyle alakalı verilen soruları cevaplayınız. (Balon kabın tabanına bağlanmış olup musluklar özdeştir.) Sadece musluğu açılırsa balona etki eden sıvı basıncı nasıl değişir? artar Sadece Sıvılar sıkıştırılamaz. Sıvıların yoğunluğu arttıkça uyguladığı basınç artar. aptaki Uygulama - Sıvıların tanecikleri gazlara göre daha sıkıdır. basınç artar... aba Şekilde verilen kabın farklı yerlerinden delik açan Enes, kabın üstünde bulunan hareketli pistona kuvvet uyguladığında deliklerden eşit miktarda su fışkırdığını gözlemlemiştir. Sadece Enes in deneyi incelendiğinde tabloda verilenlerden hangilerine ulaşılabilir? İşaretleyiniz. Uygulama - 4 A,B,C ve D kapları birbirine hortumlarla bağlıdır. musluğu açıldığında gerçekleşecek olaylarla ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız. A kabı B kabı C kabı D kabı musluğu açılırsa balonun hacmi nasıl de- ğişir? azalır Su Sadece musluğu açılırsa balona etki eden sıvı ba- musluğu sıncı nasıl değişir? azalır Sadece musluğu açılırsa balonun hacmi nasıl de- ğişir? artar Musluk açılıp sıvı geçişi tamamlandığında tüm kaplardaki sıvı yükseklikleri arasındaki büyüklük ilişkisi nasıl olur? A=B=C=D Musluk ve muslukları aynı anda açılırsa balona etki eden sıvı basıncı nasıl değişir? açılıp sıvı geçişi tamamlandığında tüm kapların tabanlarındaki sıvı basınçları arasındaki büyüklük ilişkisi nasıl olur? değişmez A=B=C=D 105

22 Basınç Uygulama - 5 Uygulama - 8 Şekilde verilen akvaryumdaki balıklara uygulanan sıvı basınçlarının büyüklüğünü kıyaslayınız. ar yağan bölgelerde kışın arabaların kaymasını önlemek için tekerleklere zincir takılmasının sebebini katı basıncı ile ilişkilendirerek açıklayınız. Zincir tekerleğin yere değen yü... zeyini azaltır. Yüzey alanı azal... dığı için basınç artar. Basınç... arttığında tekerlekler kara daha... fazla batacağı için kaymaz Uygulama Yük taşıması yapan araçlarda, araçların yolları bozmaması için tekerlek sayısına göre en fazla taşıma yapabilecekleri yük miktarları değişiklik göstermektedir. Bu durumun sebebini katı basıncı ile ilişkilendirerek açıklayınız. 3>4>>1 Uygulama - 6 Özdeş küplerden oluşan aşağıdaki harflerin, tabana uyguladıkları katı basıncını, harfleri kullanarak sıralayınız. Tekerlek sayısı arttığı zaman yüzey alanı artmış olur. Yüzey alanı arttığı zaman basınç azalır. Ba sınç azaldığı için kamyonlar yolda daha az bataca ğı için yol bozulmamış olur. Uygulama - 10 Açık hava basıncı ölçümü ile ilgili aşağıdaki etkinliği tamamlayınız. A>R>I h Uygulama - 7 atı basıncı ile ilgili oluşturulan dallanmış ağaçta, her koldaki cümleyi doğru bir şekilde tamamlayarak, çıkmanız gereken kutucukları işaretleyiniz. Artar atı Basıncı Yüzey alanı arttıkça Yüzey alanı azaldıkça Ağırlık arttıkça Ağırlık azaldıkça 106 Azalır Artar Azalır Artar Azalır Düzenek barometre diye adlandırılır. Bu deneyi yapan kişi Newton dur. Deney, deniz seviyesinde yapıldığında açık hava basıncı 76 cmhg ölçülmüştür. Deney, deniz seviyesinden yüksekte yapılırsa h yüksekliği artar. Deneyde cıva yerine su kullanılsaydı daha uzun bir boru gerekirdi. Artar Azalır civa Deneydeki cıva seviyesi borunun şekline bağlıdır.

23 Basınç Uygulama - 13 Uygulama - 11 Aşağıdaki kaplarda aynı cins sıvılar vardır. Bir duvar ustasının ev duvarı yaparken tuğlaları dizme aşamaları gösterilmiştir. 1. kap Başlangıç Musluk A kap 5 B Musluk açıldıktan sonra, 1. kaptaki sıvının tamamı Sırasıyla tuğla dizilirken bir önceki duruma göre yere yapılan basınç nasıl değişmiştir? Yazınız. (artar, azalır, değişmez). kaba akıtılıyor. Yukarıda gerçekleşen olay sırasında 1. ve. kaptaki sıvı basıncının değişimini gösteren grafikleri 1. kap. kap Zaman Sıvı basıncı Zaman Sıvı basıncı çiziniz. Başlangıçtan 1. duruma geçerken değişmez durumdan. duruma geçerken artar.... durumdan 3. duruma geçerken artar durumdan 4. duruma geçerken artar durumdan 5. duruma geçerken artar... Grafikte başlangıçta bir tuğlanın yere yaptığı basınç gösterilmiştir. Diğer aşamalardaki basınçları grafiğe çizerek gösteriniz. atı basıncı Uygulama - 1 Aşağıda özdeş kaplardan de su, de ise sıvı yağ vardır. aplardaki sıvılardan eşit miktarda alınıp M 5. Durum 4. Durum 3. Durum. Durum 1. Durum Başlangıç kabına dolduruluyor. Durum Etkileşimli avram Haritası M Bu üç kaptaki sıvı basınçları arasındaki ilişki nasıldır? (Sıvıların hacimleri eşittir.) Etkileşimli Online Değerlendirme >M> 107

24 Bulmaca Çözelim Sıvının basıncı her yöne eşit olarak iletmesi özelliğidir. 6 Birim yüzeye etki eden dik kuvvettir. Açık hava basıncını ölçen alettir. 3 Sıvı basıncını etkileyen sıvının cinsine bağlı değişkendir. 1 B A B A S I N Ç Atmosferin ağırlığından dolayı yaptığı basınçtır. R I atı basıncının etkileyen cismin yüzeye Basıncın O birimidir. 4 değen kısmıdır. M H P 5 Y Ü Z E Y A A N I A T V S R A P A S C A P R E N S İ B İ Cisimlere basınç uygulamak için gereken etkidir. A A 8 Sıvının yüzeye olan uzaklığıdır. 7 Y Ü S E İ I 9 Y O Ğ U N U C I U V V E T 1 F A B Yağ Su 5 h 7 108

25 ÜNİTE DEĞERENDİRME TESTİ 1 1. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde verilen durumda basıncın, diğerlerinden farklı bir özelliğinden yararlanılmaktadır? A) B) şekilde yumurta, cam şişenin içine düşmüyor. C) Bayanların topuklu ayakkabı giymesi Raptiyelerin bir ucunun sivri olması D) Bıçakların bir tarafının keskin olması Trenlerin tekerlek sayısının fazla olması şekilde, şişenin içerisine bir kâğıt yakılıp atılıyor. 3. şekilde kâğıt sönmeye başlarken yumurta tekrar şişenin üzerine koyuluyor. 4. şekle bakıldığında ise yumurtanın yavaş yavaş şişenin içine girdiği gözlemleniyor. Tarık Öğretmen in yukarıda yaptığı deneyin amacı aşağıdakilerden hangisidir? A) atı basıncının varlığını ispatlamak B) Sıvı basıncının varlığını ispatlamak C) Açık hava basıncının varlığını ispatlamak D) apalı kaplardaki gazların basıncını ispatlamak. I II 15 N 30 N 4 cm 4 cm III IV 4. X sıvısı Y sıvısı Z sıvısı C 15 N 5 N A cm cm B Yukarıda verilen düzenekleri kullanarak, katı basıncının sadece cismin ağırlığına bağlı olduğunu göstermek isteyen bir öğrenci, hangi iki düzeneği kullanarak bir deney düzenlemelidir? A) I ve III B) II ve III C) I ve II D) II ve IV Yukarıdaki özdeş kapların içerisinde eşit miktarda X, Y ve Z sıvıları vardır. apların belirtilen A, B ve C noktalarındaki sıvı basınçları eşittir. Buna göre X, Y ve Z sıvılarının yoğunlukları arasında nasıl bir ilişki vardır? A) Z > X > Y B) Y > X > Z C) X > Z > Y D) Y > Z > X 109

26 ÜNİTE DEĞERENDİRME TESTİ Öğretmeni Hazel den iki aşamalı bir deney yapmasını ve deney verilerini tabloya kaydetmesini istiyor. 1. AŞAMA: Topuklu ayakkabılarını giy ve önün- h 9 cm h 10 cm de duran kum zeminde ayakta durup, kum zeminde ayakkabının oluşturduğu izin derinliğini tabloya kaydet.. AŞAMA: Spor ayakkabılarını giy ve önünde 3 4 duran kum zeminde ayakta durup, kum zeminde ayakkabının oluşturduğu izin derinliğini tabloya kaydet. 3h 4h Hazel, yukarıda aşamaları verilen deneyi yapıyor ve aşağıdaki tabloyu oluşturuyor. 5 cm 15 cm Burhan Öğretmen, sıvı basıncının bağlı olduğu değişkenleri anlatmak için yukarıdaki özdeş şişelere belirtilen yüksekliklerden delikler açıyor. um zeminde oluşan iz derinliği 1. AŞAMA. AŞAMA 4 cm,5 cm Açtığı deliklerden akan sıvıların ulaştığı mesafeleri tahtaya çiziyor. Buna göre Burhan Öğretmen, sıvı basıncının, sıvı cinsine ve sıvı derinliğine bağlı olduğunu göstermek için hangi düzenek çiftlerini birlikte kullanmıştır? (Farklı renk sıvılar farklı cins, aynı renk sıvılar aynı cinstir.) A) B) Sadece Sıvı Derinliği Sadece Sıvı Cinsi 3 ve 4 ve 4 ve 3 1 ve Sadece yapılan bu deney ve deney sonuçlarından; I. Deneyin amacı yüzey alanı- basınç ilişkisinikeşfetmektir. II. Yüzey alanı fazla olursa yere yapılan basınç az olur. III. Ağırlık artarsa yere yapılan basınç artar. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? (Ayakkabıların ağırlıkları önemsenmemiştir.) A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I,II ve III C) 1 ve ve 3 D) ve 3 1 ve 4 6. Aşağıda verilen durumların hangisinde gaz basıncından yararlanılmamaktadır? A) B) 8. Aşağıdaki tabloda kavramlar ve birimleri karışık olarak verilmiştir. Basınç birimi I N/m Yüzey alan birimi II N M uvvet birimi III m Bu tabloda doğru eşleştirme aşağıdakilerden hangisi gibi olmalıdır? C) D) A) I B) I C) III D) III II III I II M III M II M II M I 110

27 ÜNİTE DEĞERENDİRME TESTİ Basınç konusunun işlendiği sınıfta öğretmen öğrencilerden katı basıncına örnekler vermelerini istemiştir. Öğretmen, aşağıdaki öğrencilerden hangisinin cevabını kabul etmemiştir? Yükseklik: 1300 m Yükseklik: 1100 m T Z Y Yükseklik: 900 m Açık hava basıncı en fazla T noktasındadır. Y den Z ye giderse açık hava basıncı azalır. Z den X e giderse açık hava basıncı artar. X den Y ye giderse açık hava basıncı azalır. Şekle göre yukarıda verilen ifadelerden kaç tanesi doğrudur? B) A) 1 C) B) C) 3 Ayşe Ekrem 10. Bir uçan balon belli bir yüksekliğe ulaştıktan sonra patlar. Bunun temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir? 11. M Topuklu bayan ayakkabısı toprakta yere batar. Mine D) 4 D) amil Makasın keskinliği artarsa kumaşı daha az bir kuvvet ile kesebiliriz. Traktörlerin arka tekerlekleri toprağa uygulanan basıncı artırmak için geniş yüzeyli olarak yapılır. A) Yükseldikçe hava basıncının artması ve bu basınca balonun direnç gösterememesi B) Yükseldikçe hava basıncının azalması ve balon iç basıncının aynı oranda azalabilmek için hacmini arttırması sonucu incelen balonun patlaması C) Yükseldikçe hava sıcaklığı artması sonucu balonun erimesi D) Yükseldikçe hava sıcaklığının azalması ve balonun esnekliğini kaybedip patlaması İğnenin sivri olması batmalarını kolaylaştırır. A) Yükseklik: 0 m X 13. Birbiri içinde çözünmeyen,, M sıvıları yandaki şekildeki gibi aynı kaba konularak yoğunluk kulesi oluşturulmuştur. I II III M h,, M sıvıları aynı yükseklikteki I, II, III numaralı kaplara, şekildeki gibi konulunca kapların tabanlarında oluşan sıvı basınçları arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? A) I > II > III C) II > I > III apadokya okul gezisinde sıcak hava balonu ile gezi etkinliğine katılan Alper, balonla yerden bir hayli yükselince burnu kanamıştır. Bunun sebebi aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Açık hava basıncın azalması B) Havanın yükseldikçe soğuması C) Yaşadığı heyecan D) Güneşten gelen zararlı ışınlar B) I = II = III D) III > II > I 111

28 ÜNİTE DEĞERENDİRME TESTİ Aşağıda ve kabında farklı miktarda sular bulunmaktadır. apların arasındaki musluklar açılarak su geçişi sağlanmaktadır. Musluk 1664 yılında Otto Von Guerrike, metal iki yarım küreyi birleştirmiş ve içindeki havayı boşaltmıştır. üreler, kendilerine bağlı ve zıt yönde hareket etmeye çalışan atlara rağmen ayrılmamıştır. Bu çalışma Magdeburg yarım küreleri deneyi olarak anılmıştır. Bu deney ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Bu deney açık hava basıncının varlığının ispatı için kullanılmıştır. B) ürelerin içindeki basınç açık hava basıncından büyüktür. C) At sayısı her iki yönde arttırılırsa küreler açılabilir. D) Cama yapışan vantuzun camda kalmasının sebebi aynı açık hava basıncıdır. 15. Aşağıdakilerden hangisinde sıvıların basıncı iletmesi prensibinden yararlanılmamıştır? A) C) İtfaiye merdiveni Şişme yatak B) D) amyon damperi Berber koltuğu kabı kabı Su geçişi tamamlanana kadar kapların tabanındaki sıvı basınçlarının değişimini gösteren grafiklerden hangisi doğrudur? A) Sıvı basıncı B) Sıvı basıncı Zaman C) Sıvı basıncı D) Sıvı basıncı Zaman Zaman Zaman 17. VURGUN Dalgıçlar, denizin derinliklerinden yüzey aniden çıktıklarında vurgun denen çok ağrı verici ve öldürücü olan bir olay ile karşılaşırlar. Denizin derinlerinde suyun uyguladığı basınç yüzeye göre daha fazladır. Dalgıç derinlerde iken yüksek basınçtan dolayı havadaki azot vücuttaki kanda ve diğer sıvılarda daha fazla çözünür. Dalgıç yüzeye ani çıkış yaptığında yüzeyde basınç düşük olduğundan dolayı dalgıcın üzerindeki basınç aniden düşer ve vücut sıvılarındaki çözünmüş azot, kabarcıklar oluşturarak uzaklaşır. Bu da kanın dolaşımını ve sinir sistemini etkiler ve vurgun denilen olay gerçekleşir. Vurgunla ilgili verilen bilgilere göre deniz tabanından yüzeye çıkan dalgıçlardan hangisinin vurguna uğrama ihtimali daha fazladır? A) B) C) D) 0,5 m/s 0,35 m/s 0,8 m/s 0,41 m/s 11

29 ÜNİTE DEĞERENDİRME TESTİ 1. Aşağıda verilen kapalı kapta, sıvının kap tabanına yaptığı basınç P 1, kabın zemine uyguladığı basınç ise P dir. S 3. Şehirlerarası taşımacılık yapan bir firma, araçlarının yolların zeminine vermiş oldukları zararı en aza indirmek için bazı önlemler almaya karar vermiştir. sıvı S ap, S yüzeyi zemine gelecek şekilde ters çevrilirse, P 1 ve P basınçları nasıl değişir? P 1 P A) Azalır Değişmez B) Değişmez Artar C) Azalır Azalır D) Artar Artar Buna göre firmanın aldığı kararlar; I. Araçlardaki tekerlek sayısını arttırmak, II. Araçlarla daha az miktarda yük taşımak, III. Araçlarda daha ince tekerlekler kullanmak. hangileri olabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I,II ve III. Aşağıda verilen kaplarda d 1, d ve d 3 yoğunluklu sıvılar vardır. h h d 1 d d 3 4. Aşağıda verilen bileşik kap modelini tasarlayan Arda, 1 numaralı kaptan yeterince su dolduruyor ve kaplardaki sıvıların yükselme miktarlarını defterine kaydediyor. 1 3 h Sıvıların kap tabanlarına yaptıkları basınçların eşit olabilmesi için, d 1, d ve d 3 arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisi gibi olmalıdır? A) d 1 = d = d 3 B) d 3 > d 1 >d C) d > d 1 > d 3 D) d 3 > d 1 = d Buna göre Arda nın defterine kaydettiği değerler aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? 1 3 A) h 3h h B) 3h h h C) h 3h h D) h h h 113

30 ÜNİTE DEĞERENDİRME TESTİ Farklı kesit borularla oluşturulan X ve Y barometrelerinde cıva kullanılmıştır. A ve B noktalarında açık hava basıncını her iki barometre ile ölçen bir araştırmacı, elde ettiği sonuçları aşağıdaki tabloya kaydetmiştir. B Özdeş küpler kullanılarak iki deney düzeneği kurup, kurdukları düzenekleri karşılaştıran öğrenciler, deneylerinde belirledikleri değişkenleri aşağıdaki tabloya kaydetmişlerdir. A Dağ Deniz Bağımlı Bağımsız ontrol Değişken Değişken değişkeni Basıncın Cismin yüzey Cismin büyüklüğü alanı ağırlığı Öğrencilerin tablo verilerine göre, kurdukları deney düzenekleri aşağıdakilerden hangisi olabilir? X barometresi A) B) C) D) Y barometresi A noktası B noktası X barometresi 70 cmhg 65 cmhg Y barometresi 70 cmhg 65 cmhg I. Açık hava basıncı deniz seviyesinden yükseldikçe azalır. II. Deniz seviyesinde açık hava basıncı 76 cmhg dir. III. Bir noktada ölçülen açık hava basıncı, barometrede kullanılan borunun kesitine bağlıdır. sonuçlarından hangilerine ulaşabilir? A) Yalnız I C) II ve III 6. Musluk 1 Su B) I ve II D) I,II ve III 8. Eşit kenar uzunluğuna sahip, ve M küpleri eşit kollu terazilerde aşağıdaki gibi dengededir. M M M Bu küplerle aşağıdaki düzenekler kuruluyor. Özdeş iki balon, eşit miktarda şişirilerek bir borunun iki ucuna şekildeki gibi geçirilip, düzeneğe sabitlenmiştir. Musluk açılıp kap tamamen su doldurulmuştur ve balonlar gözlemlenmiştir. Yapılan deney ile ilgili, aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğrudur? A) Deneyin amacı, sıvı yoğunluğunun basınca etkisini gözlemlemektir. B) ap su doldukça numaralı balon şişer. C) ap su doldukça 1 numaralı balon şişer. D) ap su doldukça 1 numaralı balona etki eden sıvı basıncı artar. 114 Araştırmacının yaptığı deney ve deney verilerini inceleyen bir öğrenci; M M P1 M P Zemin P3 Bu küplerle oluşturulan düzeneklerin zemine uygulamış oldukları P1, P ve P3 basınçları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) P1> P> P3 C) P1= P= P3 B) P1=P3> P D) P1= P> P3

31 ÜNİTE DEĞERENDİRME TESTİ 9. A 60 N 1 m m 1 m B 60 N 1 m 4 m m Yukarıda verilen 60 N ağırlığındaki A kare dik prizması ve B dikdörtgenler prizması şeklindeki blokları alan bir öğrenci aşağıdaki sorulardan hangisine cevap veremez? A) Hangi bloğun yere uyguladığı basınç daha fazladır? B) A ve B bloklarının basınç kuvvetleri büyüklük karşılaştırması nasıldır? C) B bloğunu, T yüzeyi üzerine kaldırınca basıncı artar mı? D) atı cisimlerin basıncı konulduğu yüzeyin cinsine göre nasıl değişir? T 11. Aşağıdaki sütun grafiklerinde, ve M cisimlerinin yüzey alanları ve zemine uyguladıkları basınçlar gösterilmiştir. Yüzey alanı (m ) Basınç (N/m ) M Cisim 10. Özdeş üç küpten oluşan şekil 1 deki cismin tabana yaptığı basınç P dir. M Cisim Buna göre,, ve M cisimlerinin özdeş dinamometre ile ağırlıkları ölçüldüğünde, dinamometrelerin görüntüsü aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? A) M B) M N N N N N N Şekil 1 Şekil Cisim şekil deki duruma getirildiğinde basınçtaki değişimin nasıl olacağı hangi seçenekte doğru ifade edilmiştir? A) Cismin ağırlığı değişmediği için basınç yine P olur. B) Cismin yüzey alanı yarıya indiği için basınç P olur. C) Cismin yüzey alanı yarıya indiği için basınç 4P olur. D) Cismin yüzey alanı basıncı etkilemediği için yine P olur. C) M D) N N N M N N N 115

32 ÜNİTE DEĞERENDİRME TESTİ 1. atı basıncını azaltmak için kuvveti artır atı basıncını artırmak için yüzey alanını artır kuvveti azalt yüzey alanını azalt atı basıncını azaltmak için kuvveti artır kuvveti azalt 14. Sıvıların basıncı sıvının derinliğine ve yoğunluğuna bağlı olarak değişir. Aşağıda çizilen basınç-derinlik ve basınç-yoğunluk grafiklerinden hangileri doğrudur? A) Basınç Basınç Derinlik Yoğunluk 1. çıkış. çıkış 3. çıkış 4. çıkış B) Basınç Basınç utu içinde yazılan ifadelere uygun olan yönde ilerlendiğinde hangi çıkışa ulaşılır? A) 1. çıkış B). çıkış C) 3. çıkış D) 4. çıkış Derinlik Yoğunluk C) Basınç Basınç 13. Akvaryumda konumları verilen balıklar oklarla gösterilen yönlerde hareket etmektedir. Melek ılıç uyruk Japon Derinlik D) Basınç Basınç Derinlik Yoğunluk Yoğunluk Çöpçü 15. Balıkların hareketleriyle ilgili olarak; I. Melek ve çöpçü balığına etki eden sıvı basıncı zamanla artar. II. ılıçkuyruk balığına etki eden sıvı basıncı zamanla azalır. III. Japon balığına etki eden sıvı basıncı zamanla değişmez. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) I, II ve III Pipetle meyve suyu içerken, meyve suyunun ağzımıza gelmesi. İçi su dolu bardağı kağıtla kapatıp ters çevirdiğimizde suyun dökülmemesi. Yukarıda verilen örnekler aşağıdakilerden hangisinin varlığını göstermek için verilmiştir? A) atı basıncının varlığı B) Sıvı basıncının varlığı C) apalı kaplardaki gazların basıncının varlığı D) Açık hava basıncının varlığı 116

33