İNSAN DAVRANIŞI VE İYILIK HÂLI ÜZERINE ÇEVRESEL ETKILER 13

Transkript

1 İçindekiler 1 Çevre psikolojisi: Tarih, kapsam ve metotlar Giriş Alanın Tarihi 2 Mimari psikolojiye doğru 3 Yeşil bir psikolojiye doğru Alanın Günümüzdeki Kapsam ve Özellikleri 4 Etkileşimsel yaklaşım 5 Disiplinlerarası iş birliği 5 Problem odaklı yaklaşım 5 Metotların çeşitliliği Çevresel Psikolojinin Başlıca Araştırma Metotları 6 Anket çalışmaları 7 Laboratuvar deneyleri 8 Bilgisayar simülasyon çalışmaları 8 Alan çalışmaları 9 Vaka çalışmaları Kitabın Değerlendirmesi 10 Sözlük 10 Okuma Önerileri 11 Değerlendirme Soruları 11 BÖLÜM I İNSAN DAVRANIŞI VE İYILIK HÂLI ÜZERINE ÇEVRESEL ETKILER Çevresel risk algısı Giriş Çevresel Riskler Nelerdir? Öznel Risk Değerlendirmeleri 17 Risk değerlendirmelerinde höristik ve yanlılıklar 17 Çevresel risklerin zamansal indirimi 19 Psikometrik paradigma Risk, Değerler ve Ahlak 20 Değerler 20 Ahlak ve etik Çevresel Risklere Karşı Duygusal Tepkiler Özet 23 Sözlük 24 Okuma Önerileri 25 Değerlendirme Soruları 25

2 iv ÇEVRE PSIKOLOJISI 3 Çevresel stres Giriş Stresin Kavramsallaştırılması Çevresel Stresin Etkileri 29 Gürültü 29 Kalabalık 31 Düşük konut kalitesi 31 Düşük muhit kalitesi 32 Trafik sıkışıklığı Özet 33 Sözlük 34 Okuma Önerileri 35 Değerlendirme Soruları 35 4 Doğal güzellik: Görsel peyzaj değerlendirmesi ve manzara algısı Giriş Görsel Kalite Değerlendirmesi Manzara Tercihini Doğuştan ya da Öğrenmeye Bağlı Olarak Açıklayan Teoriler Doğal Güzelliğin Ölçülmesi ve Haritalanması Metodolojik Gelişmeler Özet 44 Sözlük 44 Okuma Önerileri 45 Değerlendirme Soruları 46 5 Doğanın sağlığa faydaları Giriş Sağlık Nedir ve Nasıl Ölçülür? Doğa Nedir ve Nasıl Ölçülür? Doğa ve Sağlık İlişkisi Yeşil Alan ve Toplumsal Sağlık Doğa ve Sağlığı İlişkilendiren Mekanizmalar Özet 54 Sözlük 55 Okuma Önerileri 56 Değerlendirme Soruları 56 6 Restoratif çevreler Giriş Restoratif Çevrelerle İlgili Araştırmalar 58 Stresten toparlanma teorisi 59 Dikkat restorasyon teorisi Restoratif Doğa Deneyimlerinin Evrimsel Kökenleri Yakın Zamanlı Teorik ve Amprik Gelişmeler 62 Algısal kıvraklık 62 Doğaya bağlılık 62

3 İçindekiler v Mikro-restoratif deneyimler ve instoratif etkiler Uygulamalar ve Sonuçlar Özet 65 Sözlük 65 Okuma Önerileri 66 Değerlendirme Soruları 66 7 Doğaya ve doğal manzaralara karşı çelişik duygular Giriş Tarihsel Özet Doğal Çevre Deneyiminin Duygusal Etkileri ve Anlamları Doğa ve Manzara Tercihleriyle İlgili Görüşler Teorik Perspektif Pratik Sonuçlar Özet 74 Sözlük 75 Okuma Önerileri 75 Değerlendirme Soruları 76 8 Yaban hayatının insan boyutları Giriş İlk Çalışmalar: Yaban Hayatıyla İlgili Tutumlar Bilişsel Hiyerarşi Yaban Hayatı Değer Yönelimleri Yaban Hayatıyla İlgili Normların ve Tutumların Tahmini Yaban Hayatıyla İlgili Duygular Özet 85 Sözlük 85 Okuma Önerileri 86 Değerlendirme Soruları 86 9 Sağlığı ve sağlıklı davranışı artıran bina tasarımı yaklaşımları ile yapılı çevrelerin değerlendirilmesi Giriş Mimarinin Estetik Açıdan Değerlendirilmesi 88 Yapılı mekanın değerlendirilmesindeki benzerlikler 88 Gözlemci farklılıkları 90 Mimaride anlam Binalarda Sağlığı ve Sağlıklı Davranışı Arttıran Üç Tasarım Yaklaşımı 91 Sosyal tasarım 91 Biyofilik tasarım 93 Kanıta dayalı tasarım Özet 94 Sözlük 94 Okuma Önerileri 95 Değerlendirme Soruları 95

4 vi ÇEVRE PSIKOLOJISI 10 Şehirsel çevre kalitesi Giriş Stres ve Rahatsızlık Kaynağı Olarak Şehir Ortamları Restorasyon ve Refah Kaynağı Olarak Şehir Ortamları Şehirsel Çevre Kalitesine Çok Boyutlu Yaklaşım Çoklu-Yer Yaklaşımı Özet 105 Sözlük 105 Okuma Önerileri 106 Değerlendirme Soruları Çevre ve yaşam kalitesi Giriş Yaşam Kalitesi (QoL): Öznel ve Nesnel Ölçümler Yaşam Kalitesi (QoL): Tek Boyutlu ve Çok Boyutlu Ölçümler Çevre ve Yaşam Kalitesi (QoL): Araştırmalara Genel Bakış 111 En önemli QoL boyutları nelerdir? 111 Belirli durumlarda QoL ne dereceye kadar sürdürülebilir? 113 Çeşitli çevresel koşullarla QoL nasıl farklılaşır? 114 Çevresel dönüşümler QoL yi nasıl etkiler? Özet 117 Sözlük 117 Okuma Önerileri 118 Değerlendirme Soruları Çevresel ipuçlarının normatif davranışa etkileri Giriş Kapsayıcı Amaçlar ve Nispi Güçleri Normatif Amacı Doğrudan Güçlendiren Çevresel İpuçları Normatif Amacı Doğrudan Zayıflatan Çevresel İpuçları Kazanç Amacını Güçlendiren Çevresel İpuçlarıyla Normatıf Amacın Dolaylı Olarak Zayıflatılması Hedonik Amacı Güçlendiren Çevresel İpuçlarıyla Normatif Amacın Dolaylı Olarak Zayıflatılması Özet 127 Sözlük 127 Okuma Önerileri 128 Değerlendirme Soruları 128 BÖLÜM II ÇEVRESEL DAVRANIŞI ETKILEYEN FAKTÖRLER Çevresel davranışın ölçülmesi Giriş Neyi Ölçmeli? Davranışı mı Etkisini mi? 132 Çevresel davranış 132 Çevresel etki Çevresel Davranış Nasıl Ölçülmeli? 136

5 İçindekiler vii 13.4 Çevresel Davranışın Tek ve Çok Boyutlu Olarak Kavramsallaştırılması 137 Çevresel davranışın çok boyutlu olarak algılanması 137 Çevresel davranışın tek boyutlu olarak algılanması Özet 139 Sözlük 139 Okuma Önerileri 140 Değerlendirme Soruları Değerler ve çevreci davranış Giriş Değerler Değer Teorileri 143 Sosyal değer yönelimleri 143 Schwartz ın değer teorisi 144 Biyosferik değerlerin ortaya çıkışı Değerler Çevresel Davranışları Nasıl Etkiler İlişkili Kavramlar Değer Araştırmalarının Uygulanabilirliği Özet 150 Sözlük 151 Okuma Önerileri 152 Değerlendirme Soruları Sosyal normlar ve çevreci davranış Giriş Sosyal Norm Nedir? Normlar Davranışları Ne Kadar Etkiler? İnsanlar Normlara Neden Uyum Sağlar? Normlar Ne Zaman Davranışı Etkiler? 156 Göze çarpma (salience) 156 Grubun büyüklüğü 157 Referans gruplar 158 Kişisel normlar 158 Norm çatışması ve birleştirilmiş mesajların önemi Özet 162 Sözlük 162 Okuma Önerileri 163 Değerlendirme Soruları Çevresel davranışın afektif ve sembolik özellikleri Giriş Afektif, Araçsal ve Sembolik Özellikler ile Neyi Kastediyoruz? Sembolik Güdüler 170 Özkimlik 170 Statü Afektif Güdüler Özet 173

6 viii ÇEVRE PSIKOLOJISI Sözlük 173 Okuma Önerileri 174 Değerlendirme Soruları Sosyal (toplumsal) çelişkiler: İş birliğini etkileyen motivasyonel, bireysel ve yapısal unsurlar Giriş Sosyal Çelişkileri Tanımlama Sosyal Çelişki Çeşitleri 177 Geniş ölçekli çelişkiler 177 Kaynak çelişkileri 177 Kamusal mal çelişkileri Sosyal Çelişki Motifleri (Güdüleri) 178 Açgözlülük 178 Randıman 179 Adalet İş Birliğini Destekleyen Faktörler 180 Grup büyüklüğü 181 İletişim 181 Müdahale etkisi 181 Çevresel belirsizlik 182 Sosyal belirsizlik 182 Geniş çaplı çelişkilerde normlar Özet 183 Sözlük 183 Okuma Önerileri 184 Değerlendirme Soruları Çevresel davranışı açıklayan modeller Giriş Planlı Davranış Teorisi Norm Aktivasyon Modeli Değer-İnanç-Norm Çevreselcilik Modeli Amaç Çerçeveleme Teorisi Özet 193 Sözlük 194 Okuma Önerileri 195 Değerlendirme Soruları Dünün alışkanlıkları yarın için değişimi engelliyor mu? Otomatisitenin çevresel davranışa etkisi Giriş Teorik Altyapı: Alışkanlıklar Nasıl Edinilir Verilen Kararları Sınırlandırmak: Alışkanlıklar Bilgi Kullanımını Nasıl Etkiler Alışkanlıkları Ölçmek: Zorlayıcı Bir Araştırma Konusu 203

7 İçindekiler ix 19.5 Kötü Alışkanlıkları Bırakma, İyi Alışkanlıklar Yaratma: Rutin Davranışı Değiştirme Müdahaleleri Özet 207 Sözlük 208 Okuma Önerileri 209 Değerlendirme Soruları Latin Amerika da çevre psikolojisi Giriş Latin Amerika nın Arka Planı Latin Amerika da Çevre Psikolojisi Araştırmaları Latin Amerika da Çevre Psikolojisi Hakkında Önceden Yapılmış Çalışmaların Özeti Latin Amerika da Çevre Psikolojisi Konusundaki Son Gelişmeler Latin Amerika daki Araştırma Gelişimi İçin Anahtar Konular 217 Uluslararası araştırma 217 Araştırma yaklaşımı 218 Araştırma örneklemleri 218 Çevre psikologlarının eğitimi 218 Değerler, kültür ve dildeki farklılıklar Özet 219 Sözlük 219 Okuma Önerileri 220 Değerlendirme Soruları 220 BÖLÜM III ÇEVRECI DAVRANIŞIN DESTEKLENMESI Çevreci davranışı destekleyen bilgi stratejileri: Değişen bilgi, farkındalık ve tutumlar Giriş Müdahaleler: Araştırmadan Uygulamaya Bilgi Stratejileri 225 Bilgi sağlama 225 Amaç belirleme 226 Taahhüt 227 Hatırlatma 228 Geri bildirim Müdahale Araştırmaları: Bazı Genel Sorunlar Özet 230 Sözlük 230 Okuma Önerileri 231 Değerlendirme Soruları Çevreci davranışın ödül ve cezalarla desteklenmesi Giriş Sonuç Analizi Doğal ve Ekstra Sonuçlar 236

8 x ÇEVRE PSIKOLOJISI 22.4 Ekstra Sonuçları Uygulamak İçin Uygun Zaman Ekstra Sonuçlar Nasıl Duyurulur ve Teslim Edilir 238 Negatif ve pozitif sonuçlar 239 Maddi ve maddi olmayan sonuçlar Özet 241 Sözlük 241 Okuma Önerileri 242 Değerlendirme Soruları Çevreci davranışı artırmaya yönelik ikna teknolojisi Giriş Teknoloji ve Davranış İkna Teknolojisi İkna Teknolojisini Uygulama Yaklaşımları Akıllı Sistemler Yoluyla Sosyal Etki 247 Somutlaşma ve konuşmanın rolü 248 Tepkisellik İkna Edici Deneyimler Sağlamak Davranış Değişikliğini Artırma Aracı Olarak İkna Teknolojisi 249 Kuşatıcı ikna 249 Grup müdahaleleri Özet 252 Sözlük 253 Okuma Önerileri 253 Değerlendirme Soruları Çevre politikalarının kabul edilebilirliği Giriş Bir Sosyal Çelişki Olarak Kabul Edilebilirlik Politika Tedbirlerinin Kabul Edilebilirliğini Açıklayan Teorik Çerçeve 257 Bireysel politika çıktıları 258 Kolektif politika çıktıları 258 Politika çıktılarının adil dağıtımı Prosedürel Adalet ve Çevre Politikalarının Kabul Edilebilirliği Toplu Taşıma Zamanla Nasıl Artar? Bir Örnek Özet 265 Sözlük 265 Okuma Önerileri 266 Değerlendirme Soruları Değişim süreçleri Giriş Lewın in Alan Teorisi 268 Lewin in değişim teorisi Davranış Değişimi: Geri Bildirim Döngüleriyle Yönlendirilen Özdüzenleme süreci 269 Geri bildirim döngüsünün referans değeri olarak amaçlar 270

9 İçindekiler xi Geri bildirim döngülerinin ve amaçların hiyerarşik organizasyonu 270 Kendi-odaklılığın rolü Davranış Değişimi: Değişime Karşı Direncin Üstesinden Gelmek Zaman Alır Evresel Kendini Düzenleyen Davranış Değiştirme Modeli Müdahale Önerileri Özet 275 Sözlük 277 Okuma Önerileri 278 Değerlendirme Soruları Sosyal çevresel sistemlerin simülasyonu Giriş Sosyal Karmaşıklık Bir Metodoloji Olarak Sosyal Simülasyon Çevresel Davranışın Sosyal Simülasyonu 284 Simülasyon modellerinde teori kullanmak: Tutum değişikliğini formalize etmek 284 Modellerde teori ve veri kullanımı: Çevresel inovasyonların yayılması Sosyal Simülasyonun Çevresel Modellemeye Entegre Edilmesi 286 Lakeland çalışması 286 Refakatçi modellemesi: Tayland ın kuzeydoğusunda pirinç üretimi ve işgücü göçü 287 Çoklu sosyal-çevresel sistem modellerinin entegrasyonu: Tuna nehri havzasında su kullanımı Ajan Bazlı Modellerin İnşasında Anahtar Adımlar 289 Modellerin geliştirilmesi 289 Modeller kullanmak Özet 290 Sözlük 290 Okuma Önerileri 291 Değerlendirme Soruları Gelişmekte olan ülkelerdeki çevresel konular Giriş Davranış ve Tahmini Davranış Değiştirme 295 Atık kontrolü davranışı 295 Su kullanımı 296 Enerji tüketimi 297 Ulaşım Çevresel Duyarlılık ve Halk Sağlığı Problemleri 298 Çevresel duyarlılık 298 Sağlık, yoksulluk ve çevre Yaşam Çevreleri 299 Kenar mahalleler ve halk konutları 299 Gelişmekte olan ülkelerdeki kamusal alanlar 300 Kırsal topluluklar 300

10 xii ÇEVRE PSIKOLOJISI 27.5 Özet 301 Sözlük 301 Okuma Önerileri 302 Değerlendirme Soruları Sonuç: Özet, trendler ve çevre psikolojisinde geleceğe bakış Özet ve Ana Bulgular 304 Bölüm I: İnsan davranışı ve iyilik hâli üzerine çevresel etkiler 304 Bölüm II: Çevresel davranışı etkileyen faktörler 305 Bölüm III: Çevreci davranışın desteklenmesi Genel Trendler ve Gelişmeler 306 İnsanlar ve çevreler arasındaki pozitif etkileşimler 306 Bütünleyici (entegratif) yaklaşımlar 307 Tekil psikolojiden çoğul psikolojiye Gelecek Araştırmaların Zorlukları 309 Daha fazla bütünleştirme 309 Teori ve metotların daha fazla geliştirilmesi 310 Daha fazla angajman 311 Sözlük 312 Okuma Önerileri 313 Değerlendirme Soruları 313 Kaynakça 315 Sözlük 339 Dizin 355