1 / 9 ' t V BULGARİSTAN NÜFUSU 11.1,1. No. 32. NEŞRİYAT: No. 61. Ecnebi Memleketler Nüfusu: No. 2 UMUM MÜDÜRLÜĞÜ. Yazan ; CELÂL AYBAR

Transkript

1 B A Ş V E K Â L E T İ S T A T İ S T İ K UMUM MÜDÜRLÜĞÜ 1 / 9 ' t V BULGARİSTAN NÜFUSU Yazan ; CELÂL AYBAR İstatistik Umum Müdürlüğü Müşaviri ve Vekili NEŞRİYAT: No. 61 Tetkikler serisi : No. 32 Ecnebi Memleketler Nüfusu: No. 2 A N K A R A DEVLET MATBAASI İ S T A N B U L ,1

2 \

3 BULGARİSTAN NÜFUSU [*] I. Mesahai sathiye: I. ARAZI Bulgaristan devleti Neuilly muahedesinden sonraki vaziyete nazaran 103,146 kilometre murabbaı araziye maliktir. Bulgaristanın mesahai sathiyesi muhtelif zamanlarda aşağıdaki değişikliklere uğramıştır: Balkan harbini müteakip ( ) : Mesahai sathiye (K s ) 1. Balkan harbinden evvel 96, Bükreş muahedesinden sonra: a. Romanyaya terkedilen ,649 b. Türkiyeden alınan 23,187 Yekûn 111,836 II. Türkiye ile 1915 muahedesini müteakip: Mesahai sathiye (K*) 1. Bükreş muahedesinden sonra 111, Meriç mecrasından alınan 2,588 Yekûn 114,424 III. Neuilly muahedesinden sonra (1919); Mesahai sathiye (K 8 ) 1. Umumî harpten evvel 114, Terkolunan: Eski araziden 1,545 a. Yugoslavyaya Struma havzasından 1,021 Yekûn 2,566 b. Yunanistana 8,712 Umumî Yekûn 11, Kalan arazi 103,146 [*1 Bulgaristan İstatistik Umum Müdürlüğünün umumî nüfus sayımları hakkındaki neşriyatı ile 1933 istatistik yülığındaki malûmata nazaran yazılmıştır. C. A.

4 4 2. Hudutlar: Bulgaristan arazisi şimalde Tuna nehri (karşı sahilde Romanya) şimali garbide Dobruca (Romanya), şarkta Karadeniz, cenupta Türkiye ve Yunanistan ve garpta Yugoslavya ile muhattır. Hudutların umumi uzunluğu 2,157 kilometredir. Bu uzunluk aşağıdaki şekilde ayrılır: I Hudutların Uzunluğu Hudutlar (Kilometre) Nehir 1 hududu Deniz hududu Kara hududu Yekûn Romanya (Tuna) Romanya (Dobruca) Yunanistan b Yugoslavya Karadeniz Yekûn ,235 2,157 II. NÜFUS MİKTARI VE EVSAFI 1. Umumî nüfus sayımlan : Bulgaristanda ilk nüfus sayımı 1880 senesi 31 ilk kânunda yapılmış ve sadece şimali Bulgaristana şamil olan bu sayımda (1,027,803 erkek, 980,116 kadın) olmak üzere 2,007,919 nüfus tesbit edilmiştir. Ayni senenin mayıs ayında şarkî Rumelide de bir sayım yapılarak (411,601 erkek, 404,350 kadın olmak üzere) 815,951 nüfus kaydedilmiş ise de bu sayım, usulü ve icrası itibarile itimada şayan addolunmamaktadır. Bundan sonra 1884 de cenubî Bulgaristanda muntazam bir sayım yapılmış ve bunun neticeleri 1885 de neşredilebilmiştir. Bütün Bulgaristana şamil olan müteakip sayımlar aşağıdaki tarihlerde yapılmıştır:

5 31 İlk kânun Umumî sayımlara nazaran nüfus miktarı: Muhtelif sayımların neticelerine nazaran Bulgaristanın seneleri arasındaki nüfusu aşağıda gösterilmiştir : Umumî Sayımlara Nazaran Bulgaristan Nüfusu Sayım tarihi Mesahai sathiye ı kilometre murabbaı Nüfusu hazıra Erkek Kadın Miktarı % Miktarı % Yekûn Sahalar ,776 1,027,803 51,19 980,116 48,81 2,007,919 Bulgar prensliği (Şimalî Bulgaristan , ,462 50,54 466,218 49,46 942,680 Şarkî Rumeli ,345 1,605,389 50,89 1,548,986 49,11 3,154, ,345 1,690,626 51,07 1,620,087 48,93 3,310,713 Tekmil Bulgaris ,345 1,909,567 51,00 1,834,716 49,00 3,744,283 tan ( Şimalî ve ,345 2,057,092 50,97 1,978,483 49,03 4,035,575 Cenubî Bulgaris ,345 2,206,685 50,87 2,130,828 49,13 4,337,513 tan dahil olmak ,146 2,420,784 49,94 2,426,187 50,06 4,846,971 üzere) ,146 2,743,025 50,07 2,735,716 49,93 5,478,741 Bu tabloda görülen rakamlardan 1880 sayımına ait olanlar sadece o zamanki Bulgar prensliğinin yani şimalî Bulgaristanın nüfusunu gösterir. Keza, 1885 sayımına ait rakamlar da yalnız şarkî Rumelide yapılan sayımın neticeleridir ve bu yekûnda 1886 da Türkiyeye terkedilen Kırcalı kısmının nüfusu (1894 de burada 32,350 nüfus vardı) dahil değildir

6 1886 da Tophane muahedesile şarki Rumeli. Kırcalı sahası hariç olmak üzere (1640 kilometre murabbaı) Bulgaristana ilhak edildiği için bu tarihten sonraki sayımların neticeleri tekmil Bulgaristana aittir. Bu tablonun erkek, kadın nüfusunu gösteren sütunlarının tetkikinden anlaşılacağı veçhile bulgar nüfusunda erkek nisbeti kadın nisbetinden daima fazladır. Ancak 1920 sayımında erkek nisbetinin kadın nisbeti lehine cüz'î bir tenakus arzettiği görülmektedir ki, bunun sebebi de şüphesiz umumi harpteki erkek zayiatının fazlalığıdır. Maahaza erkek kadın nisbetinin seyrine nazaran son devrelerde kadın nisbetinin mahsus derecede artmağa temayül ettiği görülmektedir: Umumî Nüfusta Erkeğe Mukabil kadın miktarı 1926 Seneler 1000 erkeğe düşen kadın , i 3. Umumî sayımlara nazaran nüfus artması: Bulgaristan nüfusu 1887 senesinden 1926 senesine kadar yani 39 sene zarfında 2,324,366 kişi artmıştır: Nüfus 1926 sayımı neticesi 5,478, ,154,375 İki sayım arasında artış 2,324,366 Bu miktar 39 seneye taksim edilirse vasati olarak bir seneye (59,599) artış isabet eder.

7 Aşağıdaki tablo bir sayımdan, diğer sayıma nazaran nüfusun mutlak ve nisbî artışını göstermektedir: 7 I Sayımlara nazaran nüfus artışı Devreler Mutlak rakam olarak artış 100 nüfusta artış Senelik vaeati yüzde artış nisbetj Sahalar E. K. Yekûn E. K. Yekûn E. K ,159 92, , Şimali bul - raristan ,965 10,296 lt, Şarki rumeli ,237 71, , , , CO , , , SD , , , "3 co H 214, , , ' , , ı [*1 1137, , , den sonra Bulgaristan nüfusu: Yukarıdaki tabloda yalnız umumî nüfus sayımlarının neticelerine göre nüfus miktarları gösterilmiştir. Sayım yapılmıyan senelere ait tahminî nüfus miktarlarile sayım senelerinin katî rakamları aşağıdaki umumî tabloda gösterilmiştir : [*] Arazide değişiklik olduğu için bu senelere ait vasatı yüzde artış nisbeti hesap edilmemiştir.

8 8 Sene başı ve sene ortası miktarlarına nazaran Bulgaristan nüfusu «Sene Her senenin basında Her senenin ortasında Erkek Kadın Yekûn Erkek Kadın Yekûn ,454,000 1,398, ,468,300 1,412,500 2, ,482,500 1, , ,497,100 1,440,700 2,937, ,511,800 1,455,000 2, ,526,750 1,469,650 2,996, ,541,700 1,484, ,557,100 1,499,300 3, ,572,500 1,514, ,900 1,529,800 1,588, , ,572,600 1,514, ,580,800 1,523,300 3,104, ,588,900 1,531,800 3,120,700 1,597,100 1,540,400 3,137,500 «1888 1,605,389 1,548,986 3, ,613,700 1,556,000 3,169, ,622,100 1,563, ,100 1,630,500 1,570, ,639,000 1,577,100 3,216,100 1,647,500 1,584,100 3,231, ,656,000 1,591,300 3,247,300 1,664,600 1,598,400 3,263, ,673,200 1,605,600 3, ,681,900 1,612,800 3, *1893 1,690,626 1,620,087 3,310,713 1,703,600 1,632,700 3, ,716,600 1,645,500 3,362,100 1,729,700 1,658,300 3,388, ,742,900 1,671,300 3,414,200 1,756,200 1,684,300 3,440, ,769,600 1,697,500 3, ,783,200 1,710,700 3, ,796,800 1,724,100 3,520,900 1,810,500 1,737,500 3,548, ,824,300 1,751,100 3,575,400 1,838,300 1,764,700 3,603, ,852,300 1,778,500 3,630,800 1,866,500 1,792,400 3, ,880, ,400 3,687,100 1,895,100 1,820,500 3,715,600 *1901 1,909,567 1,834,716 3,744,283 1,923,900 1,848,600 3,772, ,938,200 1,862,600 3,800,800 1,952,700 1,876,700 3,829, ,967,300 1,890,900 3,858,200 1,982,000 1,905,200 3, ,996,800 1,919,700 3, ,011,700 1,934,200 3,945, ,026,700 1,948,900 3,975,600 2,041,900 1,963,600 4,005,500»1906 2,057,092 1,978,483 4,035,575 2,071,600 1,993,200 4,064, ,086,200 2,008,100 4,094,300 2,100,900 2,023,000 4,123, ,115,700 2,038,100 4,153,800 2,130,600 2,053,200 4,183, ,145,600 2,068,500 4,214,100 2,160,700 2,083,900 4,244, , ,400 4, ,191,200 2,115,100 4,306,300

9 9 Seneler Senebaşı ve Sene Ortası Miktarlarına Nazaran Bulgaristan nüfusu (Mabait) Her senenin başında Her senenin ortasında Erkek Kadın Yekûn Erkek Kadın Yekûn ,206,685 2,130,828 4,337,513 2,222,200 2,146,700 4, ,237,900 2,162,700 4,400,600 2,253,600 2,178,800 4,432, ,269,500 2,195,000 4,464,500 2,286,100 2,210,600 4,496, ,437,200 2,391,100 4,828,300 2,446,300 2,405,700 4, ,457,300 2,418,000 4,875,300 2,473,500 2,425,500 4,899, ,505,100 2,525,800 2,546,700 2,567,800 2,405,600 2,473,500 2,501,100 2,529,100 2,557,400 2,398,300 4,978,600 5,026,900 5,075,800 5,125,200 4,803,900 2,516,000 2,538,500 2,558,500 2,583,400 2,416,500 2,486,700 2,512,800 2,542,000 2,566,800 2,408,900 5,002,700 5,051,300 5,100,500 5,150,200 4,825,400 *1921 2,420,784 2,426,187 4,846,971 2,446,600 2,450,700 4,897, ,471,700 2,475,200 4,946,900 2,497,800 2,500,200 4, ,523,800 2,525,200 5, ,550,300 2,550, ,576,900 2,576,300 5,153,200 2,604,000 2,602,300 5,206, ,631,100 2,628,400 5,259,500 2,658,800 2,654,900 5,313, * ,636,500 2,743,025 2,780,100 2,825,000 2,862,300 2,681,500 2,735,716 2,769,900 2,811,400 2,844,900 5,368,000 5,478,741 5,550,000 5,636,400 5,707,200 2,714,800 2,761,500 2,802,500 2,843,600 2,885,100 2,708,600 2,752,800 2,790,700 2,828,200 2,865,700 5,423,400 5,514,300 5,593,200 5,671,800 5,750, ,908,000 2,946,000 2,991,900 2,886,400 2,921,100 2,964,300 5,794,400 5, ,956,200 2,926,900 2,969,000 2,903,900 2,942,700 5,830,800 5,911,700

10 1 o Bu tabloda 1881 ve 1885 senelerine ait rakamlarda Kırcalı sahasının (1640 K») mesahai sathiyesi ve nüfusu (1880 de 28,721 ve 1885 te 32,350 kişi) ile Tomraş, Çerekovo ve Petra köylerinin nüfusları (Bu köylerde 1880 de 998 nüfus vardı) dahildir. Bu yerler 1881 ile 1886 arasında Türkiyeye geçmişlerdir. Ayni tabloda hizalarında [*] işareti olan senelerdeki rakamları bu senelerden bir yıl önce yapılmış olan umumî nüfus sayımlarının neticeleridir. Sayım yapılmıyan senelerin nüfus miktarı, nüfus hareketleri (ölüm. doğum) istatistikleri esas ittihaz edilerek hesap ve tahmin olunmuştur. 5. Nüfus kesafeti: Bulgaristanın nüfus kesafeti 1881 senesinde kilometre murabbaında 29.4 iken bu miktar, mütemadiyen artmak suretile 1933 te 57.3 olmuş, yani 52 senede iki misline baliğ olmuştur. Aşağıdaki cetvel nüfus kesafetinin 52 senelik ilerleyişini göstermektedir:

11 I Nüfus kesafeti 1 1 (Kilometre murabbaına düşen nüfus) Seneler Mesaha K2 Nüfus yekûnu Kesafet 0 "3 a o co Mesaha K2 Nüfus yekûnu Kesafet ,880, , ,937, ,123, ,985 2,996, ,183, ,056, ,244, ,118, ,306, ,104, ,368, ,137, ,432, ,169, ,496, ,200, ö 4,852, ,231, j i 1 1,<>.) ı 4,899, ,263, ,002, ,294, ,336, A Af 1 I 1 5,051, ,100, ,388, , ,440, ,825, ! ,345 3,493, ,897, ,548, ,998, ,603, ,101, ,658, ,206, ,715, ,313, ,772, ,423, (15 1 Af ,829, ,514, ,887, ,593, ,945, ,671, ,005, ,750, , ,911,

12 12 6. İdarî taksimat ve mevki adedi: Bulgaristan, idari taksimat itibarile 1932 ilk kânununda 16 departmana ayrılmış bulunuyordu. Her departmana dahil köy ve şehir kommünlerile şehirler, köyler ve mahalleler adedi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir: İdarî Taksimat ve Mevkiler Adedi 31 llkkânun 1932 Kommünler Mevkiler Departmanlar a> T3 %4 O» Şehir Köylerde c Yekfl Şehirler A: :.:.: man merkeıi Diğerleri Köyler Maha dağın ler gı İle ve ık eva YekC Burgaz Varna Vidin Vratza Köatendil Mastanlı Paşmaklı Petriç Plovdiv Plevne Russe O O Sofya Stara Zağara Tırnova Haskovo Sumen Yekûn ,275 1,396 5,768

13 Mevkiler miktarının devresinde geçirdiği değişiklikler de aşağıdaki cetvelde hulâsa edilmiştir: 13 Mevkiler adedi KommUnler Mevkiler Sayım tarihleri [erde Şehir Köylerde a Yekû Şehirler arondisman merkezi Diğerleri Köyler Mahalle ve c Yekû 31 XII ,557 2, ,275 1,396 5, XII ,561 2, ,271 1,392 5, XII ,561 2, ,269 1,392 5, XII ,563 2, ,269 1,391 5, XII ,567 2, ,272 1,391 5, XII ,568 2, ,272 1,390 5,755 ; 31 XII ,558 2, ,272 1,389 5, XII ,552 2, ,249 1,358 5, XII ,532 2, ,235 1,352 5, XII ,511 2, , , XII ,408 2, ,223 1,351 5, XII ,361 2, ,219 1,351 5, XII ,299 2, ,214 1,353 5, Kommün nüfusları: Kommünlerin grup itibarile nüfus miktarları ve her gruba isabet eden vasati nüfus miktarı aşağıdaki cetvele konulmuştur:

14 i 4 Kommün Nüfusları İlkkânun Nüfus grupları Kommün adedi Nüfus yekûnu Miktar % Her gruptaki kommüne düşen vasati nüfus 100 Nüfusa kadar nüfuslu » » 20 7, » 50 22, ,000» , ,001 2,000» 1,175 1,686, ,435 2,001 3,000» 416 1,075, ,411 3,001 4,000» , ,389 4,001 5,000» , ,408 5,001 6,000» , ,435 6,001 7,000» , ,415 7,001 8,000» 5 35, ,196 8,001 9,000» 6 51, ,573 9,001 10,000» 7 66, ,468 10,001 15,000» , ,223 15,001 20,000» 6 100, ,720 20,001 25,000» 2 44, ,307 25,001-30,000» 5 139, ,821 30,001 +» 5 436, ,201 Yekûn 2,654 5,478, ,064 Bu cetvele nazaran Bulgaristan nüfusunun üçte biri 1,000 2,000 nüfuslu kommünlerde, % 20 ye yakın kısmı 2,000 3,000 nüfuslu kommünlerde ve her ikisini bir araya toplarsak % 50 kısmı 1,000 3,000 nüfuslu kommünlerde yaşamaktadır. 10,000 den fazla nüfuslu kommünlerde yaşıyanlar ancak % nisbetinde ve 30,000 den fazla kommünlerdeki de % 7.96 derecesindedir. Umumî vasati olarak her komüne nüfus düşmektedir.

15 Her mevkie isabet eden nüîus: Yukarıdaki cetvelde komnıün adedi ile bunların nüfuslarını ve her kommüne düşen vasati nüfus miktarını mütalea etmiştik. Kommün hukukî ve idarî mahiyette bir teşekkül olduğuna nazarak iskân vaziyetini filî bir şekilde gösteremez. Çünkü bazan birkaç mevkiin (köy, şehir) bir tek kommün teşkil eylemesi varit olduğu gibi, bazan bir şehir dahilinde de müteaddit kommünler mevcut olabilir. Bu itibarla her mevkie (şehir, kasaba, köy, mahalle) departman itibarile isabet eden nüîus miktarlarile her departman dahilindeki mevkilerin vasatı nüfus miktarlarını ayrıca göstermek faideli görülmüştür: Her departman dahilindeki mevki adedi ve nüfusları Departman adetleri Mevki adedi Nüfus yekûnu Her mevkıa düşen vasati nüfus Burgaz ,759 1,031 Varna ,121 1,278 1 Vidin ,904 1,364 Vratza ,753 1,616 j Köstendil , Mestanlı , Paşmaklı , Petriç , Plovdiv ,021 1,037 Plevne ,804 1,060 Russe ,648 1,743 Sofya ,135 1,244 I S. Zağara ,285 1,199 Tırnova , Haskovo ,354 1,039 Sumen , Yekûn 5,768 5,478,

16 16 9. Departmanlar nüfusu: Her departımanda mevcut nüfusu mukime ve nüfusu hazıra ile nüfus kesafeti dereceleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir: Departman itibariîe mesaha, nüfus ve nüfus kesafeti ilk kânun Sayımda bulunan nüfus Mesahai Departıman Mukim 3 «2- sathiye isimleri nüfus Yekûn ~ as k Erkek Kadın X 2 Miktar % Z «X. Burgaz 13, , , , , Varna 3, , , , , Vidin 4, , , , , Vratza 6, , , , , Köstendil 3, , , , , Mastanlı 3, ,809 90,209 93, , Paşmaklı 2,~63 70,526 32,962 35,898 68, Petriç ,701 93,593 92, , Plovdiv 9,906 5o0, , , , Plevne 7, , , , Russe 4, , , , , Sofya 9, , , , , S. Zağara 6, , , , , Tırnova 7, , , , , Haskovo 4, , , , ,354 4, Sumen 5, , , , , ,0 Yekûn 103,146 5,490,415 2, ,735,716 5,478, Bu tabloya nazaran Bulgaristanın, umumî vasati fevkinde en kesif nüfuslu vilâyetleri sırasile Sofya (69.4), Russe (69.2), Vidin (65 4), Tırnova (64.8), Köstendil (61.3), Varna (60.4), Sumen (60.0), Vratzo (57.0), Plovdiv (56.6), Plevne (56.5), departmanlarıdır. Diğer departmanların kesafeti vasatının altında olup en az kesafetli departıman Paşmaklı (24.9) dır.

17 10. Şehirler nüîusu: Bulgaristanda 10,000 den fazla nüfuslu 26 şehir vardır. Bu şehirlerin umumî sayımlardaki nüfuslarile artma nisbetleri aşağıdaki cetvelde gösterilmiştir ,000 ve daha fazla nüfuslu şehirler Şehirler Nüfusu hazıra Yüzde hesahıla artma Teya eksilme Sofya 30,928 46,593 67, , , , Plovdiv 33,032 36,033 43,033 47,981 63,415 84, Varna 25,256 28,174 34,922 41,419 50,810 60, Russe 27,194 28, ,255 41,652 45, Burgaz 5,749 8,426 11,738 14,897 21,170 31, Siliven 20,893 23,210 24,549 25,142 28,590 26, St. Zağara ,457 19,516 22, , Pleven 14,307 15,546 18, ,446 28, Haskovo 14,191 14,392 14,966 15,067 19,418 26, Sumen 23,161 22,517 23,102 22,225 23,753 25, '< Yanbol 11,241 13,588 14,580 15,956 19, Pazarcık 15,659 16,343 17,175 18, , Vidin 14,772 14,551 15,791 16,450 17,481 18, Stanimaka 12,191 13, ,969 13,990 17, Vratza 11,323 12,279 13,965 15,230 16,022 15, Köstendil 10,689 11,383 12,042 13,748 14,887 15, Razgrat 11,752 13,295 13,829 13,975 14, Dupnitza 7,869 8,359 9,417 11,601 13,676 15, Lom 8,199 8,450 10,115 11,081 12,935 14, Tirnova 11,314 12,559 12,665 12, ,750 12,69 Sviştov 12,482 13,212 13,633 13,101 11,847 12, Kazanlık 9,480 10,765 10,826 10, , Çırpan 11,024 11,069 11,760 11,675 11,849 11, Eski Cumaya 8,519 8,840 8, ,389 10, Grabovo 7,958 7,510 7,900 8,329 9,187 10, Samokov 9,658 9,568 9,642 10,440 10,260 10, Yekûn 384, , , , , Bu cetvele göre 10,000 ve daha fazla nüfuslu şehirlerin nüfusu umumiyeleri 39 sene zarfında % 110 nisbetinde artmıştır. En yüksek artış % 589 olmak üzere Sofya ve % 452 olmak üzere Burgaz'dadır. Yalnız Sviştov şehri azalmıştır ( % 3.49). Bulgaristan 2

18 1 8 Bu şehirlerin nüfusunun umum nüfus yekûnundaki nisbeti aşağıdadır: 10,000 ve daha fazla nüînsu olan şehirler yekûnunun umum yekûnda nisbeti j Seneler Umum nüfus 10,000 ve daha fazla nüfuslu şehirler yekûnu % ,154, , ,310, , ,744, , ,337, , ,846, , ,478, , Bu nisbetlere göre şehirler nüfusu 1887 de umum nüfusun % 12.2 Kısmını teşkil ederken mütemadiyen artmak suretile bu nisbet 1926 da % 14.7 derecesine varmıştır. 11. Köylü ve şehirli nüfus: Yukarıda sadece 10 bin ve daha fazla nüfusu olan yerlerin yekûnunu umum nüfus ile mukayese etmiştik. Bu mukayese nüfusun köy ve şehir hayatı geçiren kısımlarını tamamen ifade edemez. 10 bin ve daha az nüfuslu şehirgler de dahil olmak üzere köylü ve şehirli nüfus aşağıdaki cetvelde toplanmıştır:

19 Nüfusun köylü ve şehirli olarak ayrılışı o/o ııisbetler Şehirli nüfus Köylü nüfus Yekun o s. Şehirli Köylü ,435 3,001,848 3,744, ,689 3,245,886 4,035, ,522 3,507,991 4,337, ,375 3,880,596 4,846, ,130,131 4,348,610 5,478, Görülüyor ki nüfusun % 80 kısmı köylü olmakla beraber şehirlerde oturanların nisbeti hemen her memlekette olduğu veçhile daima artmaktadır. Şehirli nüfusun cinsiyet terekkübüne gelince : Şehirlerde 1000 erkeğe mukabil muhtelif sayımlarda aşağıda gösterilen miktarda kadın isabet etmektedir: Şehirlerde 1,000 erkeğe mukabil kadın miktarı Seneler 1,000 erkeğe düşen kadın Şu halde şehirlerde kadınlar daha az olmakla beraber kadın nisbeti gittikçe artmağa mütemayildir. Köylü nüfusun cinsiyet terekkübüne gelince: Köylerde 1000 erkeğe düşen kadın miktarı aşağıdadır:

20 20 Köylerde 1,000 erkeğe mukabil kadın miktarı Seneler 1,000 Erkeğe düşen kadın , ,006 Bu rakamlara göre köylerde kadın nisbeti erkek nisbetini daima tecavüz ettiği gibi 1926 hariç olmak üzere bu nisbet daima artarak yürümüştür. 11. Ev halkı (menage) adedi: Aile uzuvlarının adedi itibarile Bulgar nüfusunun terekkübü 1926 umumî nüfus sayımı neticelerine göre aşağıdaki şekildedir: Ev halkı adedi ve ayrılışı 1926 Ev halkı adedi /o 1 Kişilik 78, » 96, » 150, » 190, » 184, » 146, » 99, » 61, » 35, » 21, ve + 34, Müesseseler 1, Yekûn 1,099,

21 5 6 Bu cetvele nazaran 1,099,535 ev halkından mürekkep olan nüfusun % kısmını 3 6 üyeli olan aileler teşkil etmektedir. 1 2 üyeli aileler nisbeti ancak % nisbetindedir. 12. Nüfusun yaş inkısamı: Aşağıdaki tabloda görüleceği veçhile Bulgar nüfusunun % 45.9 kısmı 20 yaşından küçük ve % 53.9 kısmı 20 yaşından büyük insanlardan mürekkeptir. Beş yaşına kadar olan nüfus % 24.7 ve 70 yaşını mütecaviz ihtiyarlar % 3.2 nisbetindedir: Nüfusun yaşlara göre ayrılışı (yüzde nisbetler) Yaş grupları Erkek Kadın Yekûn j ; Yekûn

22 22 Görülüyor ki 20 yaşına kadar olan kadın nüfusu nisbeti, erkeklere nazaran daha az ( % 1.6) olduğu halde 20 yaşını mütecaviz nüfusta tamamile aksine olarak kadın nisbeti erkeklerden fazla (% 1.6) dır. Bu hal kadın nüfusunun daha fazla yaşadığını gösterir. 13. Nüfusun tabiiyet itibarile ayrılışı: 1926 umumi nüfus sayımına nazaran bulgar nüfusunun %98.99 kısmı bulgar ve ancak % kısmı ecnebi tebaasıdır Nüfusun tabiiyetlere göre ayrılışı 1926 Tabiiyetler % Miktar 1 Bulgar ,423,408 Rus ,698 1 Türk ,315 Yunan ,146 Saire ,174 Yekûn , Nüfusun din itibarile ayrılışı: Bulgaristan nüfusunun %83.39 kısmı Rum-ortodoks, % kısmı İslâm olup sair dinler ehemmiyetsiz bir nisbettedir: Nüfusun dinlere göre ayrılışı 1926 Dinler % Miktar Rum Ortodoks ,568,773 îslâm ,296 Musevi ,431 Katolik ,347 Ermeni - greg ,402 Protestan ,735 1 Saire ,757 Yekûn ,478,741

23 15. Nüfusun milliyetler itibarile ayrılışı: Bulgar nüfusunun % kısmı bulgar ve bulgarlarla sair İslavlar dahil olmak üzere % kısmı İslav, % kısmı Türk ve mütebakisi sair milliyetlere mensuptur: Nüfusun mil'iyetlere göre ayrılışı Milliyetler % Miktar Bulgarlar ,455,355 İslavlar.. Diğer islavlar ,747 Yekûn , Türkler , ,844 Rumenler , ,558 Saire ,605 Yekûn ,478, Nüfusun ana lisanı itibarile ayrılışı: Bulgaristan nüfusunun % kısmı bulgarca, % kısmı türkçe ve mütebakisi sair lisanları konuşmaktadır: Umum nüfusun ana lisanına göre ayrılışı 1926 Lisanlar % Miktar Bulgarca ,585,620 Türkçe ,763 Çingenece ,996 Saire ,362 Yekûn ,478,741

24 Nüfusun medenî hal itibarile ayrılışı: Bulgaristan nüfusunun, umum yekûn itibarile % kısmı evli ve % kısmı bekâr ve duldur: Umum nüfusun medenî hale göre ayrılışı 1926 Medeni hal % Miktar Evli ,375,865 Bekâr ,789,348, Dul ,790 Boşanmış ,738 Yekûn ,478,741 Fakat her yaştaki nüfus ve bilhassa 15 yaşından küçük ulanlar evienemiyeceği için, evlenmesine imkân olan nüfusun (15 ve daha fazla yaştakiler) evli nisbetini araştırmak daha doğru olur. Bu esasa göre Bulgaristanda evlenecek çağdaki nüfusun % kısmı evli ve % kısmı evli değildir: 15 yaşından büyük nüfusun medenî hale göre ayrılışı 1926 Medeni hal % Miktar Evli ,375,540 Bekâr ,226 Dul ,789 Boşanmış ,731 Yekûn ,564,286

25 18. Nüfusun okumak bilenler ve bilmiyenler itibarile ayrılışı: Altı yaşına kadar (6 dahil) olan nüfus hariç olmak üzere mütebaki bulgar nüfusunun okumak bilenler miktarı muhtelif sayımlarda aşağıdaki nisbetlerde bulunmuştur: Umum nüfusta okumak bilenler nisbeti Seneler Cinsiyet % [ Erkek 57.7 Kadın l Yekûn 41.1 l f Erkek 66.4 Kadın l Yekûn 52.7 ı Erkek Kadın 46.1 Yekûn 59.6 Görülüyor ki umum nüfusta okumak bilenler nisbeti 16 sene zarfında % 41.9 dan % 17.7 fazlasile % 59.6 olmuş, ayni nisbet erkeklerde % 57.7 den % 15.4 fazlasile % 73.1 nisbetine, kadınlarda % 25.5 ten % 20.6 fazlasile % 46.1 nisbetine çıkmıştır. Bu rakamlara nazaran kadınlar erkeklerden daha seri bir terakki göstermişlerdir. Köy ve şehirlerdeki okuma bilenler nisbetine gelince: Köylerde okuma bilenler yekûnu 16 senede % 36.2 den % 18.9 fazlasile % 55.1 olmuş, ayni nisbet erkeklerde % 53.2 den % 16.6 fazlasile % 69.8 nisbetine, kadınlarda, % 18.8 den % 21.9 fazlasile % 40.7 nisbetine çıkmıştır. Yani kadınlarda okuma bilenler nisbetinin artışı, erkeklere nazaran bir hayli fazladır.

26 Köylerde okumak bilenler nisbeti 1926 Seneler Cinsiyet Erkek 53.2 j 1910 Kadın Yekûn 36.2 Erkek Kadın 33.4 Yekûn 47.8 Erkek Kadın 40.7 i Yekûn 55.İ Şehirlere gelince: Şehirlerde okumak bilenler nisbeti 1926 Seneler Cinsiyet % Erkek 75.2 l 1910 j Kadın 52.4 Yekûn 64.2 Erkek Kadın 61.9 Yekûn 71.2 Erkek 84.5 Kadın 1926 j 66.2 Yekûn 75.5

27 Bu rakamlara nazaran şehir nüfusu yekûnunda okumak bilenler 16 sene zarfında % 67.2 den % 11.3 fazlasile % 75.5 olmuş, ayni nisbet erkeklerde % 75.2 den % 9.3 fazlasile % 85.5 olmuş, kadınlarda ise % 52.4 den % 13.8 fazlasile % 66.2 ye baliğ olmuştur. Kadınlarda okumak öğrenenlerin artış derecesi yine erkeklerden fazladır. Köylerle şehirleri bir arada hulâsatan mütalea edersek kadınların tenevvür sürati daha ziyade tebarüz eder: 27 Köylerde ve şehirlerde okumak bilenle nisbeti 1926 Cinsiyet Sene Köylerde Şehirlerde Erkek.... f f Kadın.... < Başlıca milliyetler itibarile okumak bilenler: Bulgaristanda okumak bilenler nisbeti en yüksek olan milliyetler sırasile Yahudiler, Ermeniler, Rumlar ve Bulgarlardır. Bu milliyetlerde okuma bilenler nisbeti % 50 den fazladır. Diğer milliyetlerde % 50 den noksandır:

28 28 Milliyetler itibarile okumak bilenler (6 yaşından yukarı olanlar dahildir) 1926 Milliyetler % Museviler Ermeniler 59.5 Rumlar 57.5 Bulgarlar 54.3 Gagauzlar Romenler Tatarlar 27.3 I Türkler 11.9 Çingeneler 8.2 Pomaklar Nüfusun meslek itibarile ayrılışı: Bulgaristan nüfusunun başlıca meslek zümrelerine göre ayrılışı aşağıda gösterilmiştir: Umum nüfusun başlıca meslek zümrelerine ayrılışı (Meslek ve san'at sahibi olmıyan aile efradı dahil) 1926 Nüfus yekûnu Nüfus yekû Başlıca meslek zümreleri nunda ka Miktar % dın miktarı 1. İptidai maddelerin istihsali. 4,103, ,129, İptidai maddelerin değiştirilmesi. 576, , Münakale ve muvasala , , , , Amme işleri ve serbest meslekler. 267, ,185 fi. Meçhnl ve gayrimuayyen meslekler ile istihsal yapmıyan nüfus. 191, ,932 Yekûn 5,478, ,735,716

29 Bu tablo meslek sahibi olan nüfus ile bu nüfusun meslek sahibi olmıyan aile efradını ve her bir zümrede dahil kadın miktarını ihtiva eder. Bu rakamlara nazaran bulgar nüfusunun % 75 kısmı ziraatle % 10.5 kısmı sanayi ile geçinmektedir. Her zümreye dahil nüfusta muayyen bir mesleği olmıyan çocuk ve kadın gibi kimselerin de dahil olduğunu unutmamalıdır. Yani bu rakamlar her zümredeki meslek sahiplerini değil o meslek zümresinde geçinen kimselerin adedini gösterir. 21. Faal ve gayri faal nüfus: Bulgaristan nüfusunun faal ve gayri faal miktarlarile, nisbetleri aşağıdaki cetvelde hulâsa edilmiştir: 29 Faal olan ve olmıyan nüfus 1926 Erkek Kadın Yekûn Miktar % Miktar % Miktar % Faal nüfus Faal olmıyan nüfus 1,683,882 1,059, ,395,715 1,340, , ,399, Yekûn Bu nisbetlere göre nüfusun % kısmı istihsal yapmakta ve mütebaki % kısmını da geçindirmektedir denilebilir. 22. Faal nüfusun mesleklere ayrılışı: Faal olan nüfus başlıca meslek zümrelerine aşağıdaki miktar ve nisbetlerde ayrılmaktadır:

30 30 Faal nüfusun başlıca meslek zümrelerine ayrılışı 1926 Başlıca meslek zümreleri Erkek Kadın Yekûn Miktar % Miktar % Miktar % 1 1. İptidai maddelerin istihsali 1,180, ,291, ,472, İptidai maddelerin değiştirilmesi , , , Münakale ve muvasala 39, , , Ticaret , , , Amme işleri ve serbest meslekler 107, , , Meçhul ve gayrimuayyen 49, , , Yekûn 1,683, ,395, ,079, Bu cetvele nazaran nüfusun % 80.2 kısmı ziraatle, % 8.7 kısmı sanayi ile, mütebakisi de (% 11.1) sair mesleklerle iştigal etmektedir. Yani millî iradın müstahsillerinin % 80.2 kısmı ziraat ve ham madde istihsalinde çalışmaktadırlar. Kadın ile erkeğin meslek farklarına gelince: Erkekler ziraatte % 70.1 nisbetinde olduğu halde kadınlar % 92.5 nisbetindedir. Keza, iptidaî maddelerin işlenmesinde erkeklerin % 13.5 nisbetinde olmasına mukabil kadınlar % 2.0 nisbetindedir. Bu vaziyet Bulgaristanda kadınların daha ziyade ziraî istihsal sahasında çalıştıklarını gösterir. III. NÜFUS HAREKETLERİ 1. Umumî hulâsa: Bulgaristanın nüfus hareketleri (canlı doğum, evlenme, ölüm, boşanma) devreler itibarile aşağıdaki tabloda hulâsa edilmiştir:

31 3 1 Nüfus hareketleri Devrelere göre senelik vasatiler /. Mutlak rakamlar Devreler Sene ortasındaki tahmini nüi'us miktarı Evlenme adedi Canlı doğum adedi Ölümler adedi Tabiî artış miktarı ,200,600 27, ,172 61,342 54, ,344,500 27, ,396 92,888 32, ,603,880 29, ,813 86,185 61, ,888,100 38, ,141 87,536 70, ,184,680 38, ,163 99,601 76, ,300,620 34, ,162 95,912 70, ,734,580 43, , ,515 16, ,103,280 56, , ,114 92, ,590,700 54, ,928 99,933 84, devresinde evlenmelerin birdenbire azalması devresinde doğum adedinde görülen azlıkla te ölümlerin çoğalması umumî harbin nüfus hareketlerine yaptığı tesir ile izah olunabilir. Yine ayni tesirledir ki 1921 den itibaren evlenmeler ve doğumlar derhal artmağa başlamıştır. Yukarıdaki tabloda görülen rakamlar 1,000 nüfusa nazaran nisbî olarak aşağıya dercedilmiştir:

32 32 Nüîus hareketleri Devreler itibarile senelik vasatiler Dev reler Msbî rakamlar 1,000 nüfusta evlenme nisbeti / IM 1,000 nüfusta doğum nisbeti 1 S S "S n o M 1,000 nüfusta tabiî artma nisbeti Evlenmeler: Evlenmelerin umum nüfustaki binde nisbeti yukarıdaki hulâsada gösterilmişti. Evlenecek çağda olanlardan her sene evlenenlerin miktar ve nisbetleri de aşağıdaki cetveldedir:

33 15 yaşından yukarı (Bekâr, Dul, boşanmış) nüfusda evlenenlerin miktar ve nisbeti i Devreler Evlenebilecek nüfus ik vasati ne adedi Evlenebilecek 1,000 nüfusda yeni evliler nisbeti Erkek Kadın Yekûn Senelı evieni Erkek Kadın Yekûn a) 15 ve yukarı yaştaki şehir ve köy nüfusunda , , ,222 32, , , ,293 41, , , ,666 35, , ,070 1,093,061 65, , ,486 1,188,732 53, b) Yaşındaki şehir ve köy nüfusunda , , ,917 32, , , ,711 41, , , ,957 35, , , ,335 65, , ,368 1,012,717 53, c) yaşındaki şehir nüfusunda ,984 70, ,323 32, ,681 77, ,201 41, ,720 82, ,645 35, , , ,732 65, , , ,777 53, ç) yaşındaki köy nüfusunda , , ,594 32, , , ,510 41, , , ,312 35, , , ,603 65, , , ,940 53, ı Bulgaristan 3

34 34 Bu cetvelin (a) kısmına nazaran 15 yaşını mütecaviz evlenebilecek nüfusta evlenen kadınlar nisbeti erkeklerden fazladır. Keza yaştaki evlenebilecek nüfusta da keyfiyet ayni olduğu gibi şehir nüfusunun evlenme nisbeti de köylere nazaran bir hayli (bir misli kadar) noksan görülmektedir. Bu netice umum nüfustaki umumî evlenme haddini köy ve şehir itibarile gösteren aşağıdaki nisbetleri teyit etmektedir: Devreler 1,000 nüfusda evlevme miktarı (Umum nüfus yekûnunda) Şehirlerde Köylerde Yekûnda Doğumlar: Bulgar nüfusunda muhtelif devreler itibarile senelik vasati doğum miktar ve nisbetlerini yukarıdaki umumî hulâsa kısmında göstermiştik. Doğumlardaki cinsiyet nisbetleri, yani 1,000 kız çocuk doğumuna karşı erkek doğumu nisbetleri de, devreler itibarile aşağıda gösterilmiştir:

35 3 5 1,000 kız çocuk doğumuna mukabil erkek çocuk doğumu Devreler Erkek çocuk , , , , , , ,068 Görülüyor ki daima erkek çocuk doğumları fazla olmakla beraber umumi harbi müteakip bu fazlalık bir kaç devre evvelini tecavüz etmiş, adeta tabiat harpteki erkek zayiatını telâfiye çalışmıştır [*]. Ölü dağumlara gelince: 1,000 nüfusta canlı doğum miktarı ile yine 1,000 nüfusta ölü doğum miktarı, muhtelif devreler itibarile aşağıda gösterilmiştir : Bu hadise, dairemiz neşriyatından (Erkek çocuk doğumları) adlı eserde tetkik ve tahlil edümiştir.

36 36 1,000 nüfusta canlı ve ölü doğanlar Devreler Canlı doğan ölü doğan Şehir ve köylerdeki doğum nisbetlcri de evli ve bekâr 1,000 nüfusta aşağıdaki şekildedir: Şehir ve Köylerde senelik doğum nisbeti 1,000 nüfusda Devreler Cinsiyet Şehir Köy Yekûn f Erkek Kız Yekûn Erkek Kız Yekûn [ Erkek Kız l Yekûn

37 1000 evli nüfustaki (erkek ve kadın) doğum miktarları da şöyledir: 37 Şehir ve köylerde 1,000 evli nüfusta senelik doğum nisbeti Devreler Şehir Köy Yekûn Her yıl yapılan evlenmeler ile senelik doğumlar arasındaki münasebet, yani 10 evlenmeye isabet eden doğum adedi aşağıda gösterilmiştir. 10 evlenmeye düşen doğum adedi (Senelik) Devreler Doğum adedi Erkek Kız Yekûn ölümler ölümlerin umumi miktar ve nisbetleri yukarıda gösterilmişti. Şehir ve köylerin yekdiğerinden farklı olan vefiyatı da aşağıda hulâsa edilmiştir:

38 II ^ehlr ve köylerde ölümler nlsbetl 1,000 nüfusta Devreler Cinsiyet Şehir Köy Yekûn 1 Erkek Kadın Yekûn Erkek Kadın Yekûn Erkek Kadın Yekûn Bu rakkamlara göre. ölüm hadleri son devrede, daha evvelki devrelerde görülmeyen bir azalış göstermiştir. Ölümlerin yaş itibarile inkısamına getince; bir sene zarfında vukubulan vefiyat yekûnunda muhtelif yaşların yüzde nisbetleri aşağıdaki tabtoda hulasa edilmiştir, ölüm vak'alarının yaş itibarile ayrılışı (Yekûna nazaran yüzde nispetler) 1931 Yaş grupları Erkek Kadın Yekûn J3~ < J ve Yekûn I

39 Görüülyor ki ölülerin yüzde yirmi yedisi bir yaşına kadar olan nüfusta vukubulmaktadır. Yani ölümden en çok müteessir olan yaşlar küçük yaşlardır ve bu zayiat erkek çocuklarda daha yüksek nisbetdedir. Süt çocuğu ölümleri: Butgaristanda süt çocuğu ölümleri nisbeti, yani 1000 canlı doğumda bir yaşından evvet ölenler devreler itibarile senelik vasati halinde aşağıda gösterilmiştir: 3 0 Süt çocuğu ölümleri nisbeti (1,000 canlı doğumdan bir yaşından evvel ölenler) Şehirlerde Devreıer Erkek Kız Yekûn i Köylerde Devreler Erkek Kız Yekûn ,

40 40 Umum nüfusta Devreler Erkek Kız Yekûn Ölüm sebebterine gelince: 1932 senesinde 97 şehirde başlıca ölmüş sebebteri. umum ölümler yekûnnde yüzde hesabile aşağıdaki nisbetleri işgal etmektedir. Başlıca üiüm sebebieri Umum ölenler yekûnunda yüzde nisbetler 1932 ölüm sebeplen * Zatürrie 13.3 Kalp hastalıkları 11.7 Teneffüs cihazı veremi 10.9 İshal ve anterit 8.2 Vilâdî zaaf ve sui teşekkülü viladi 8.0 İhtiyarlık 6.7 Saire 41.2 Yekûn Boşanmalar devresindeki boşanma vakalarının umumî nisbetleri köy ve şehir itibarile şöyledir.

41 Boşanma vak'aları Şehirlerde Köylerde Yekûn 100,000 nüfusa isabet eden ,000 kan kocaya ,000 evlenmeye isabet eden

42