Civicweb Proje koordinatörü: Londra Üniversitesi E itim Enstitüsü Çocuk, Gençlik ve Medya Çalı maları Merkezi (IoE), ngiltere

Transkript

1

2 Editörden Notlar: Bu seçki, Avrupa Komisyonu VI. Çerçeve Programı tarafından yurtta lık ve yöneti im teması altında yılları arasında fonlanan Civicweb: Gençler, internet ve sivil/politik katılım ( ba lıklı projenin 7 orta ından biri olan stanbul Bilgi Üniversitesi bünyesinde, öncelikle proje sonuçlarını yaygınla tırmak ve bunu yaparken Türkiye de gençlik çalı malarına sanal alemin olası katkılarını irdelemek üzere üretilen makalelere yer vermek amacıyla ortaya çıktı. Çalı mamızın, web e i indeki e-katılımcı genç söyleme kelebek etkisi 2 yaratması dile iyle... Civicweb Proje koordinatörü: Londra Üniversitesi E itim Enstitüsü Çocuk, Gençlik ve Medya Çalı maları Merkezi (IoE), ngiltere Proje ortakları: Lund Universitesi (LU), sveç Amsterdam Üniversitesi (UvA), Hollanda Central European Universitesi Budape te (CEU), Macaristan Barselona Otonom Üniversitesi (UAB), spanya Ljubljana Üniversitesi (UNILJ-FDV), Slovenya stanbul Bilgi Üniversitesi (BILGI-UNI), Türkiye Editor s Remarks: This book is a compilation of results of the project, titled Civicweb: Young people, the internet and civic participation ( funded by the 6th Framework Program of the European Commission in under the Citizenship and Governance theme. Istanbul Bilgi University, being one of the 7 partners of the project aims to disseminate the project results and reflect di erent perspectives for the possible impact of the internet on youth studies in Turkey. Thus, we, as the project team, would like to acknowledge Alternatif Bili im which took a step forward and decided to publish the following articles. We sincerely hope that this book creates abutterflye ectforthee-participatoryyouthdiscourseinthemidstofweb3.0. Civicweb Project coordinator: University of London Inst. Of Education Center for Children, Youth and Media (IoE), UK Project Partners: Lund University (LU), Sweden University of Amsterdam (UvA), Netherlands Central European University (CEU), Hungary Autonomous University of Barcelona (UAB), Spain Ljubljana University (UNILJ-FDV), Slovenia Istanbul Bilgi University (BILGI-UNI), Turkey 1 Anlam ara tırmaya odaklanan semantik kavramı Web 3.0 döneminin ( ) ba aktörü olarak, dünya üzerindeki bilgileri tek bir platformda(www) toplamayı hedefleyen bunu yaparken de süreçlerin bilgisayar tarafından otomatik olarak yönetilmesini sa layan bir uygulamadır. Web 1.0 insanlar tarafından yaratılan internet uygulamalarının kullanıldı ı bir dünya iken, Web 2.0 insanlar tarafından Web 1.0 mantı ıyla yaratılan internet uygulamalarının de i tirilebildi i, kontrolün insan eline geçti i bir dünya olmu tur. Web 3.0 kontrolun cihazlar arası etkile imle sa landı ı, internetin kendi kendini yarataca ı bir web dünyasıdır. 2 Kelebek Etkisi, bir sistemin ba langıç verilerindeki ufak de i ikliklerin, büyük ve öngörülemez sonuçlar do urabilmesine verilen isimdir. smi, Edward N. Lorenz in hava durumuyla verdi i örnekten geliyor: Amazon Ormanları nda bir kelebe in kanat çırpması, Avrupa da fırtına kopmasına sebep olabilir (vikipedi den alıntı). 2

3 Katılımın "e-hali": Gençlerin Sanal Alemi Derleme Kasım 2011 ISBN Derleyen: Aslı Telli Aydemir Yayına hazırlayan: I ık Barı Fidaner llüstrasyon: Murat A demir Yazıların hakları yazarlara aittir. Kitabın LaTeX kodları CC Attribution- NonCommercial 3.0 Unported License altındadır. Alternatif Bili im Derne i Genel Merkezi, Cevizli Mah. Adım Sok. No.13/A Maltepe stanbul bilgi@alternatifbilisim.org 3

4 4

5 çindekiler Te ekkürler... 9 Neden Gençlerin Sanal Alemi? Bu kitabın çıkı sorunsalı Aslı Telli Aydemir I. Gençlik ve gençlik söylemi 21 Türkiye de kamusal söylemde gençlik kurgusunun de i imi Leyla Neyzi Bili im Teknolojileriyle Örgütlenen Gençlik Hareketleri ve Yeni Bir Siyaset Arayı ı Demet Lüküslü sonrası Ö renci Muhalefeti güncesi: Üniversiteler ve Genç-sen Emrah Altındi

6 II. Gençli in sivil ve politik katılımına dair sorunlar 90 Türkiye de Gençlik Örgütlenmelerinin Yasal Düzenlemelere Katkısı Ba ak Saral Gençlik, Bilgi Toplumu, Yöneti im, Sansür ve Türkiye Özgür Uçkan nsani Geli meyi Anlamak için Bilgi Ça ından Yararlanmak art Aygen Aytaç Röportaj Evren Ergeç III. Türkiye de gençli in politik katılımında yeni bir kanal: Internet 160 Yeni Toplumsal leti im Ethos u: stanbul Gençli i ve leti im Teknolojileri Kullanımı Halil Nalçao lu Türkiye de Gençlik Merkezleri ve nternet Siteleri Gökda Göktepe ve Yörük Kurtaran Türkiye de Gençli in nternet Üzerinden Katılımı Özelinde Genç Siyasallı ı ve Müzakereci Demokrasi Sezgin Çebi ve Yelda ahin Akıllı Türkiye de Barı Hareketinde nternetin Kullanımı: Küresel BAK Örne i Gülüm ener

7 Röportaj Ersan Özer Röportaj Mustafa Arslantunalı IV. Genç Sanal Topluluklar ve yeni katılım biçimleri 281 Gerçek zaman / sanal etkile imi: Toplumsal payla ım a ları, i levsel katılım odakları ve sivil yeterlik Aslı Telli Aydemir Dijital Oyun Kültürü Haritasında Oyuncular: Dijital Oyuncuların Habitusları ve Kariyer Türevleri Mutlu Binark ve Günseli Bayraktutan Blogging ve Gençli in Internet üzerinden Katılım süreçleri üzerine bir deneme Erkan Saka Röportaj Metin Solmaz Röportaj Sedat Kapano lu Röportaj Avi Haligua V. DE ERLEND RME ve SONUÇ 369 De erlendirme ve Sonuç Aslı Telli Aydemir

8 VI. Metinlerin ingilizce özetleri 403 Abstracts in English Ekler 422 Yazarlar Hakkında

9 Te ekkürler Te ekkürler Civicweb projesinin gerçekle mesini sa layan ve bizzat akademik dille yazan David Buckingham a, koordinatör ve ortak konumunda olan ülkelerdeki tüm proje ara tırma ekiplerine, Ama özellikle stanbul Bilgi Üniversitesi ara tırma ekibinden proje direktörü de erli hocam Aydın U ur a, proje koordinatörü Asu Aksoy a, proje asistanları çiçe i burnunda Bilgi mezunları sevgili Bilge Selen Apak ve Züleyha Aydın a, Proje danı ma kurulunda yer alan tüm destekçilerimize, ama özellikle Ferhat Kentel, Özgür Uçkan, Gençlik Çalı maları Biriminden Yörük Kurtaran ve aynı birimin eski çalı anlarından Gülesin Nemutlu, Toplum Gönüllüleri nden Evren Ergeç ve Devlet Planlama Te kilatı ndan Nuri Duman a, Merakı ve övgüleriyle derslerine davet eden Ay e Öncü ye, Desteklerini ve birikimini esirgemeyen sevgili netda ım Erkan Saka ya, lham veren nitelikli eserleri için Mutlu Binark ve ekibiyle, Demet Lüküslü ye, Tüm Habitat için Gençlik Derne i çalı anlarına, ama özellikle Sezai Hazır, Ba ak Saral, Burcu Kılınç ve lhan Ermi e, Hızlı yayın destekleri için Alternatif Bili im derne i ni temsilen Ali Rıza Kele ve I ık Barı Fidaner e, Yazılarıyla katkı yapan, röportaj veren, görü lerini bizlerle payla anlara, 9

10 Te ekkürler ve odak grup görü melerine katılarak gençlerin sesi olan herkese, içten te ekkürler. Bu kitabın sizlere ula masında en küçük payı olup yukarıda belirtmediim ki i/grup ve kurumlara da ayrıca te ekkürü bir borç bilirim. A.T.A Haziran

11 Dijital Oyun Kültürü Haritasında Oyuncular: Dijital Oyuncuların Habitusları ve Kariyer Türevleri Prof. Dr. Mutlu Binark ve Dr. Günseli Bayraktutan, Ba kent Üniversitesi Giri Yakın zamanlarda Türkiye de gençlerin gündelik ya amlarında bo zaman etkinli i olarak dijital oyun oynama edimleri artmı tır. Bu artı ın arkasında nternet kafelerin yaygınla ması ve bu duruma ko ut olarak farklı sosyo-ekonomik statüye sahip gençlerin dijital oyunlara eri iminin giderek kolayla ması yatmaktadır. Dijital oyun kültüründe oyuncu tarafından geli tirilen oyunsu tavrın, gerçek ya amda oynanan oyunlardan farkı oyuncunun oyunda/oyunun içinde olmasıdır. Oyuncu, dijital oyunun zamanı ve uzamına ba lanmı tır ve oyundaki varlı ının ba arısı bu adanmı lı ın yo unlu una ba lıdır. Özellikle, dijital oyun türlerinden biri olan devasa çevrimiçi oyunlarda (teknik adıyla MMORPG-massively multiplayer online role playing games) ortalama bir oyuncunun geçirdi i zaman oldukça fazla olabilmektedir. Bu zamanın çoklu u, oyun oynama ediminin bir çe it ba ımlılık 73 olarak de erlendirilmesine de neden olmakta ve ana akım medyadaki olumsuz olarak etiketlenmi oyuncu temsilini besleyen bizce sorunlu bakı açısını üretmektedir. Bu çalı mada, 73 Bu konuda genel bir de erlendirme için bakınız: Gri ths, M. ve Davies, M. N.O. (2005), Does Video Game Addiction Exist?, (Der.Raessens, J. ve Goldstein, J.) Handbook of Computer Game Studies içinde, The MIT Press, London. 303

12 bir etnografik alan ara tırması bulguları üzerinden farklı oyuncu türevleri üzerinde yo unla ılacak ve dijital oyun kültürü haritasındaki önemli bir ögeyi/aktörü olu turan dijital oyuncu konusu ele alınacaktır. Bu çalı mada Pierre Bourdieu nun habitus kavramı sanal uzamdaki dijital oyuncu pratiklerini anlamlandırmak için ba vurulacak temel bir kavramdır. Habitus kavramı, özellikle sosyolojik ara tırmalarda belirli temel özelliklerin ve bu özelliklerin aktarılma mekanizmalarını incelerken kullanılan bir analiz hipotezidir (Mendras, 2008: 25). Henri Mendras a göre, aktarım mekanizmalarının de i mesi ile birlikte, özelliklerin de i mesi de olasıdır (25). Bundan ötürü, bu çalı manın da konusu olan oyuncu ve oyun ortamı/aracı ( nternet kafeler, dijital oyunlar) ili kisini incelemek anlamlı bir duruma i aret eder. Oyun ve oyuncu kültürü gelenekselden dijitale do ru evrilirken oynama ediminin bir takım özelliklerinin de dei mesine neden olmu tur. 74 Sanal uzamda oyun oynama edimiyle ortaya çıkan yeni e ilimleri ve yeni pratikleri ise Bourdieu nun habitus kavramsalla tırması çerçevesinde ele almak do ru olacaktır. Bourdieu ya göre habitus bir konumun içkin ve ba ıntısal özelliklerini bütünle ik bir hayat tarzında, yani insanlar, mekânlar ve pratiklerle ilgili bütünle ik bir tercih dizisini dile getiren can verici ve birle tirici kökendir (2006: 21). Bu ba lamda çalı manın ilerleyen bölümünde de tartı ılaca ı üzere, dijital oyun kültürü ve oyuncu pratikleri incelenmeye ba landı ında mekânın nternet kafeler olarak seçimi de basit bir alansal sınırlandırmadan daha fazlasına i aret eder. Bourdieu, habitus un ayrı ve ayrı tırıcı pratikler do urdu unu belirtir (2006: 21). Ancak, ona göre asıl önemli olan pratikler, sahip olunan mallar, ifade edilen kanaatler arasındaki farklılıkların, bu algı kategorileri, bu görü ve ayrım ilkeleri aracılı ıyla algılandıklarında simgesel farklılıklara dönü mesi ve gerçek bir dil olu turmalarıdır (2006: 22). Burada da Bourdieu, bu farklıla tırmayı açıklamak üzere yine çe itli kuramsal 74 Gelenekselden dijital oyuna do ru oyunun ögelerinin nasıl de i ti i ile ilgili tartı ma için bakınız: Akbulut, H. (2009), Gelenekselden Dijitale, Mekândan Uzama Oyun Kültürü, (Der. Mutlu Binark, Günseli Bayraktutan ve I ık Barı Fidaner) Dijital Oyun Rehberi: Oyun Tasarımı, Türler ve Oyuncu. Kalkedon Yayınları, stanbul

13 ve kavramsal öneriler getirmektedir ki, bunlar kültürel sermaye, simgesel sermaye, toplumsal sermaye, ekonomik sermaye, simgesel iddet, alan olarak sıralanabilir. 75 Bu kavramlar do rultusunda dijital oyun kültürü ve oyuncu türevlerine bakıldı ında ise, gündelik oyuncuların, sıkı oyuncuların, nternet kafe oyuncularının, profesyonel oyuncuların, mod yapanların ve oyun uzmanlarının oldu u görülebilir. Tüm bu oyuncu türevleri arasında da çe itli farklıla malar söz konusudur. Bu nedenle, dijital oyun kültürü haritasında oyuncunun habitusu ve türevleri ortaya çıkarılmaya çalı ıldı ında, farklı analiz birimlerinin etkisine, farklıla tırma ve aynıla - tırma mekanizmalarına dikkat etmek gerekir. Bu noktada birkaç örnek vermek gerekirse, progamer (profesyonel oyuncu) olarak tanımlanabilecek oyuncuların tümünün yüksekö retim-ve ço unlukla da mühendislik e itimi- alan erkeklerden olu tu unu görmek mümkündür. Türkiye de kadın oyuncunun progamer a dönü memesi durumu, oyun oynama ediminin profesyonel kariyere dönü mesindeki erkek egemen cinsiyetçi i bölümünün de bir yansısıdır. Bir di er örnek ise, devasa çevrimiçi oyunların özellikle sanal cemaat örüntüsü 76 geli tirme ve kimlik egzersizi 77 yapma olana ı sa ladı ı için belirli bir kültürel ve ekonomik sermayeye sahip oyuncular tarafından tercih edilmesi durumudur. Bu tür oyunlar içerisinde Blizzard ın World of Warcraft (WoW) adlı oyunu özellikle belli bir abonelik ücreti ödenerek oynanması nedeniyle belirli bir ekonomik gelir grubuna hitap etmekte, o gelir grubuna dâhil genç oyuncuların da sahip oldukları kültürel sermayelerinin onları di er ücretsiz oynanabilen devasa çevrimiçi oyunları tüketen kitleden ayrı tırdı ı görülmektedir. Bu- 75 Bourdieu, kültürel sermaye, simgesel sermaye, sosyal sermaye gibi kavramsalla - tırmalarla Marksist ekonomik sermaye fikrini geni leterek, bu yeni tür sermaye biçimine sahip olarak iktidar sahibi olmayı ve iktidar uygulamayı tartı maktadır (Mutlu 1998: 238). 76 Sanal uzamda sanal cemaat tartı ması için bakınız: Timisi, N. (2005), Sanallı ın Gerçekli i: nternetin Kimlik ve Topluluk Alanlarına Giri i, nternet, Toplum, Kültür, (Der. Binark, M. ve Kılıçbay, B.) içinde, Epos, Ankara ve Suba ı, N. (2005), nternet ve Sanal Cemaat Tartı maları, nternet, Toplum, Kültür, (Der. Binark, M. ve Kılıçbay, B.) içinde, Epos. Ankara. 77 Bilgisayar dolayımlı ileti imde kimlik egzersizi pratikler için bakınız: Binark, M. (2005), Kimlik(lenme), Dipnotsuz leti im ve Etnik Laflama Odaları, nternet, Toplum, Kültür, (Der. Binark, M. ve Kılıçbay, B.) içinde, Epos. 305

14 rada kültürel sermaye kavramı ile belli bir yabancı dil bilgisine ve belirli bir ya am tarzını tüketme edimine i aret edilmektedir. Oyuncunun sanal uzamdaki habitus u, oyuncunun gerçek ya am-sanal uzam arasındaki geçi lerini ve di er oyuncularla kurdu u toplumsal ili - kileri de belirlemektedir. Bu ba lamda oyuncunun çevrimdı ı kimli i- nin çevrim içinde yarattı ı kimlikler üzerindeki etkisinin de izini sürmek gerekmektedir. Erving Go man ın performans 78 kavramını izleyerek diyecek olursak, sanal uzamda yaratılan ve dijital oyun dünyasında oyuncunun sergilenen kimli i son kertede, bireyin gündelik ya amdaki persona sının (kimli inin) yansısıdır, denilebilir. Devasa çevrimiçi oyunların en önemli özelli i habitus tartı ması çerçevesinde, çevrimiçi ve çevrimdı ı kimli in veya bir anlamda habitus un olu ma sürecidir. Bu tür oyunlarda oyun zaman ve uzamını dâhi a an sanal cemaat oluumlarına rastlamak mümkündür. Bu oyunların pek ço unda oyuncu bir topluluk (oyun diliyle dersek guild veya klan) içerisinde oynamadı ı sürece ba arılı olamaz ve/veya haz alamaz. Bu toplulukların olu umunda da tıpkı çevrimdı ı/gündelik ya amda oldu u gibi, ki ilerin kimli i ve sahip oldukları habitusları belirleyicidir. Belirli topluluklara dâhil olabilmek için e itim durumu, cinsiyet, etnik köken/milliyet, hem erilik ba ı belirleyici olabilmektedir. Hatta bu topluluklardan kimilerinin di erlerine göre kendilerini daha milliyetçi bir söylemle konumlandırdıkları, bu tür klanların birle erek Türk birlikleri (oyun diliyle union) kurdukları da görülmektedir (Binark ve Bayraktutan, 2009: ). Yine bu topluluklar içerisinde bireysel anlamda varolu biçimleri arasında da bir takım farklılıklar sözkonusu olabilmektedir. Kimi oyuncuların lider vasfıyla di erlerinden sıyrıldıkları ve çevrimdı ı ya amda ta ıdıkları veya kazan- 78 Erving Go man, performans kavramını u ekilde tanımlar:...belli bir durumda belli bir katılımcının di er katılımcılardan her hangi birini etkilemeye yönelik tüm etkinlikleri[dir] (2009:28). Bir performans sırasında birey belli bir eylem kalıbını gerçekle tirir, Go man bu eylem kalıbını da rol ya da rutin olarak adlandırır. Performans, bir vitrin içerisinde gerçekle ir: ki isel vitrin, cinsiyet, ya ve ırksal özellikler; boy ve görünü ; duru ekli; konu ma kalıpları; yüz ifadeleri; vücut ifadeleri vb. (35) olu ur. Sanal uzamda ve dijital oyun dünyasında performans ise oyuncunun avatarının adının, görünü ünün seçimi ile avatarının oynanma biçimiyle gerçekle ir. Bu performans aracılı ıyla, oyuncu sanal dünyadaki di er oyuncuların zihninde kendisi hakkında izlenim yaratır. 306

15 dıkları kimi özellikleri çevrimiçine transfer ederek sanal ya antılarını örgütledikleri görülmektedir. Liderlik ile ilgili olarak Silkroad Online adlı Güney Kore yapımı devasa çevrimiçi oyunun Aege sunucusundaki SkY klanının lideri Nihat Anıl Kesici nin söyledikleri, çevrimiçi ve çevrimdı ı ya amı kar ıla tırması ve bu iki dünya arasındaki transferleri serimlemesi açısından önemlidir: Ben imdi gene de o pazarın lideri olunca, oyunun lideri olunca, bendeki liderlik vasıflarının, bir eyin farkına varıyorsunuz ister istemez, bir de do ru bir noktaya geldikten sonra bu sefer onu kendi eyinizde de yansıtıyorsunuz, i i- nizde! Mesela satı temsilcisi de il de ef ya da müdürlü e oynamayı tercih ederim, riskini almak istiyorsam. u anda bizim, benim 80 tane mü terim var, e ben klanda 50 ki iye hâkimim, pazarda da 80 tane mü terime hâkimim. Sürekli o klanda o 50 ki iye hâkim olabilmek, aynı zamanda pazarda da 80 ki iye hâkim olabilmeyi de getiriyor. (30 A ustos 2007 tarihli zmir alan çalı masının de ifresinden). Dijital oyunların dünyasında habitus unu in a etmek isteyen birey bir anlamda sanal kariyer de in a etmektedir. 79 Sanal kariyer, oyuncunun belli yeteneklere, güce ve donanıma sahip etkin bir avatar (oyundaki karakter) yaratmak için sanal uzamda çalı ması ve sanal uzamda oyun içi ekonomiye harcama yapması, hatta yaptı ı bu harcamaların sonucunda belli bir süre sonra kâra geçece ini umması durumdur. Sanal kariyer olgusu, özellikle nternet kafelerde oynanan ücretsiz (free to play) devasa çevrimiçi oyunlarda gerçekle mektedir. Türkiye de nternet kafelerde genç nüfusun büyük ço unlu u tarafından oynanan devasa çevrimiçi oyunlar ço unlukla ücretsiz oynanıyor gibi görünse de, aslında dijital 79 Sanal kariyer ile ilgili ayrıntılı tartı ma için bakınız: Yıldız, H. (2007), Homo Sapiens in Bo Zamanı-Homo-Ludens in Sanal Kariyeri, Folklor Edebiyat içinde, 2007/2, 50:

16 oyun sektörünün yeni olu umları olan dolayımlayıcı aktörler 80 aracılııyla ekonomik döngü yaratılmaktadır (Binark ve Bayraktutan, 2008b). Oyunda karakterin geli tirilmesi ve çe itli malzemeler ile donatılması yoluyla birikim yapılarak hem oyun içi ekonomi hem de bu sanal birikimi reel paraya çevirerek oyun dı ı bir ekonomi üretmek mümkün olmaktadır. Oyuncular oyun içi karakterlerine yatırım yapabilmek için, kimi materyalleri ve aksesuarları satın almakta, kimi zaman da beklemeden oyuna girebilmek için yo un sunucu trafi inden etkilenmemelerini sa - layan özel kartlar satın alarak bu ekonominin i lemesine katkıda bulunmaktadır. Kimi zamanda karakterinin hızlı geli mesi için oyuncu eti i ile ba da mayan yollara gidebilmektedir: bot kullanımı gibi. Dijital oyuncunun sanal uzamdaki tüm bu ekonomik etkinlikleri sanal kariyerinin niteli ini de belirlemektedir. Devasa çevrimiçi oyunlar, ayrıca profesyonel oyunculuk anlamında yeni kariyer olanaklarının da ortaya çıkmasına yol açmı tır. Bu tür oyunlar içerisinde gerçekle en sanal cemaat olu umlarını örgütleyen ve topluca gerçekle tirilen etkinlikleri düzenleyerek bir çe it cemaat önderi olarak görev alan kalifiye oyunculara oyun uzmanı (game master) adı verilmektedir. nternet kafelerde, devasa çevrimiçi oyunlar dolayımıyla gerçekle en sanal kariyer dı ında, belirli oyunlar için turnuvalar düzenlenmekte ve profesyonel oyuncular bu turnuvalarda belli bir para ödülü için yarı maktadırlar. Bu oyunların türleri ço unlukla First Person Shooter (Birinci ahıs Gözünden) veya Third Person Shooter (Üçüncü ahıs Gözünden) denen strateji ve askeri simülasyonlardır. 81 Oyuncuların dijital oyun oynamaktan, Ron Burnett in deyi iyle sanal 80 Küresel ücretsiz devasa çevrimiçi oyun pazarında oyunun yayıncısı veya da ıtımcısı yerel pazara oyunu dolayımlayıcı aktörler aracılı ı ile sokmakta, tüketicinin oyun içi ekonomik harcamalarını dolayımlayıcı aktör aracılı ı ile gerçekle tirilmesini sa lamaktadır. Örne in, Türkiye de Üyelik Al, Game Turk, Game Sultan gibi dolayımlayıcı aktörler, Knight Online, Silkroad Online, Hero Online vb. Güney Kore yapımı bu tür oyunların nternetten ve ya nternet kafelerde do rudan e-pin ve premium kartlarını satmaktadır, bu oyunların ayrıcalık kartlarını nternet kafelere pazarlamaktadır. 81 Oyun türleri ile ilgili Burak Barmanbek, I ık Barı Fidaner ve Merlinin Kazanı tarafından hazırlanan Dijital Oyun Kültürü Sözlü üne bakılabilir: Barmanbek, B, Fidaner, I.B. ve Merlinin Kazanı (2009), Dijital Oyun Kültürü Sözlü ü, (Der. Mutlu Binark, Günseli Bayraktutan ve I ık Barı Fidaner), Dijital Oyun Rehberi: Oyun Tasarımı, Türler ve Oyuncu içinde, Kalkedon Yayınları, stanbul

17 uzamdaki oyun dünyasına girmekten aldıkları haz oyunun türüne 82 hatta oyun platformlarına/ortamına 83 göre de i ebilmektedir. Burnett, oyuna girmeyi u ekilde tarif eder: Oyunu çözmek ve bir sonuca ula - mak, macerayı sonuna kadar sürdürmü olmaktan ba ka bir ey demek de ildir. Oyunun ortaya attı ı sorunları çözme tutkusu, oyunun iç yapısıyla ilgili oldu u kadar oyuna angaje olmak amacıyla bir bilgisayar kullanma yoluyla geli en performatif ili kilerle de ilgilidir. Oyun her noktasında ortak zekâyla- oyunun kurulmasına, in asına dahil olan zekâ ve oyuncuların zekâsıyla- ilgilidir (2007:94). Burnett in saptamasını açmak ve örneklendirmek gerekirse unları söyleyebiliriz: günümüzde sanal uzamda gerçekle en oyun deneyimi birden fazla zekânın (yapay zekâ, oyuncunun zekâsı, çoklu oyunculara izin veren bir oyun ise katılan her bir oyuncunun zekâsı) i leyi te oldu u ve kaçınılmaz bir etkile im ortamının yaratıldı ı bir alana i aret eder. Örne in bir devasa çevrimiçi oyunların oyuncusu oyun içerisinde hem oyunun gerektirdi i eylemleri yapmak zorundadır (ticaret yapmak, yaratıklarla dövü mek, ganimetleri biriktirmek gibi) hem de bunları yaparken birlikte bir topluluk olu turdukları grup arkada larıyla da toplumsal ili kilerini yürütmek zorundadır. Kimi zaman bu ili kilerin çevrimdı ı ortama da aktarıldı ı bilinen bir gerçekliktir. Artık bu durumda sıradan bir oyuncunun eylemlilik hali çok çe itli ve karma ık uyaranlar tarafından belirlenmektedir diyebiliriz. Burnett, oyuncunun dijital oyun oynama ediminden aldı ı hazzın kay- 82 David B. Nieborg ve Joke Hermes dijital oyun türlerini first person shooter (Doom, Counter-Strike, America s Army); spor (Fifa, Need for Speed serileri); simülasyon (Sims, Rollercoaster), gerçek-zamanlı strateji (Starcraft, Company of Heroes, Command & Conquer), devasa çevrimiçi oyun (World of Warcraft); sıradan oyunlar (Mah Jong, Tetris) eklinde sınıflandırmaktadır (2008: ). Ayrıca oyun türleri konusunda ayrıntılı tartı ma için bakınız: Binark, M. ve Bayraktutan, G. (2008b), Kültür Endüstrisi Olarak Dijital Oyun, Kalkedon Yayınları, stanbul. (II. Bölüm). 83 Oyun platformları veya oyun ortamları denildi inde kastedilen, oyunun oynandı ı ortamdır. Dijital oyunlarda üç çe it ortam söz konusudur: PC ortamı, konsol ortamı (GameCube, PS, Xbox, Wii) ve el araçları (Game Boy Advance, Nintendo DS, Nokia N-Gage, cep telefonları, bireysel dijital kolayla tırıcılar). Bazı dijital oyunlar, farklı ortamlarda da oynanabilmektedir. nternet üzerinden oynanabilen MUD ların 1978 yılından itibaren yaygınla maya ba laması ile nternet ortamı da dijital oyun ortamına dönü mü tür. 309

18 na ını etkile im ve içine gömülme/dalma (immersion) 84 kavramlarıyla açıklarken, bu durumu ise u ekilde ayrıntılandırır: Oyunun etkinlikleri, bir sınama, ara tırma ve ke if süreciyle iç içe geçmi tir. Bilmece çözülecek midir? Tasarımcı oyuna ne gibi numaralar, sapaklar, yanlı yönlendirmeler koymu tur?...bazı oyuncular oynadıkları oyunu bitirir, ama pek ço u bitiremez ki bu da sürecin sonuçlardan çok daha önemli oldu unu ortaya koyar...e lencenin kayna ı kazanmak kadar kaybetmektir de, çünkü oyuncular kendi arzularına ve oyunun kendisine kar ılık verirler. Bilgisayar oyunlarına uzak nesnelermi gibi muamele edilmez. Oyuncular oyunlarını, sanki yaratımlarında asıl yapımcılar kadar katkıları varmı gibi sahiplenirler, ki iselle tirip kullanırlar. Pek çok oyunun merkezinde ortak ilgi alanları etrafında olu - mu cemaatlerin olmasının ve pek çok oyuncunun, oyunları ke fe çıkma ve meydan okumalarına çözüm bulmak amacıyla olu turulan kulüplere katılmasının, hatta bulu malar ayarlayıp yüzyüze konu masının sebebi budur. (2007: 230). Oyuncu, bilgisayar arayüzeyi dolayımıyla yapay zekâya meydan okurken, sürekli bir ustalık kazanır ve bu meydan okumasında yeni ve daha yaratıcı yollar arar (237). Jos de Mul ise dijital oyun oynama ediminden alınan hazzı, Bilgisayar oyunları oynama zevkinin, büyük ölçüde oyunun (genellikle gizli olan) kurallarını çıkartmaktan ve bu bilgiyi uygulamak için gerekli becerileri kazanmaktan kaynaklandı ını yukarda belirttim (2008: ) eklinde açıklar. Oyun ara tırmalarında önem verilen tartı malardan birisi de haz konusudur. Nicholas Garnham da, Bourdieu un farklı sermaye türleri, alan ve habitus kavramlarına ba vurarak, hazzın elde edinilmesinde bu etkenlerin birlikte rol oynadı ını belirtir (aktaran Binark, 2007:30). Bu noktada, Aphra Kerr vd. nin çalı malarında da vurgulandı ı üzere hazzın ve hazzı sa layan di er ögelerin 84 Jon Dovey ve Helen W. Kennedy e göre immersion kavramı, oyuncunun gerçek dünya zamanı, uzamı ve kendine ili kin hissi yitirecek ekilde sanal uzamda oyun oynama edimine dâhil olması durumunu açıklar (2006:8). 310

19 (rekabet, kontrol, oyuna girme) tartı ılmasında da, oyunun türü ve oynanan ortam/platformun niteli i önem ta ır (2006). Görüldü ü üzere, oyun türlerinin ve ortamlarının çe itlili i ile bunlara ba lı olarak oynarkitlenin farklıla ması söz konusudur. Bu çalı mada da dijital oyuncu türevleri mümkün oldu unca dijital oyuncuların kendi dilleri ile ortaya konmaya çalı ılacak ve oyuncu profilinin tektiple tirilemeyece i gösterilecektir. Ankara mikro ölçe inde nternet kafelerde gerçekle tirilen niteliksel alan ara tırmasının sonuçlarından dijital oyuncu türevlerini ortaya koymak için özellikle yararlanılacaktır. Çalı manın Yöntemi Dijital oyun kültürünün ileti im bilimleri bakı açısından ele alınmasının iki temel nedeni olabilir: öncelikle günümüz tüketim görüngülerinin en önemlilerinden biri olan dijital oyunlar yeni medya araçları ile birlikte i lemektedirler. kinci olarak da, bu oyunların medyada sorunlu temsili onların toplumsal boyutta algılanı ını olumsuz etkilemekte ve özellikle konuyla ilgili sorumlu ve ilgili aktörlerin (kamu otoriteleri, e itim kurumları, ebeveynler) do ru ve etkili çözüm önerisi geli tirememesine ve bu konuyla ilgili yasakçı, denetçi ve son kertede antidemokratik bir bakı açısının egemen olmasına neden olmaktadır. Dijital oyunlar da di er medya çıktıları ve/veya ürünleri gibi ara tırma ve çözümleme amaçlı ele alındı ında; üretim süreçleri (endüstriyel yapının i leyi i), tüketim pratikleri (oynarkitle pratikleri) ve metin/anlatı temelinde ayrı tırılarak incelenebilir. TÜB TAK-SOBAG deste iyle 85 gerçekle tirilen etnografik alan ara - tırmasında dijital oyun kültürünü tüm yönleriyle kavrayabilmek, Türkiye deki haritasını çıkartabilmek için bu alanda ula ılabilen tüm aktörlere ula ılmaya ve yukarıdaki sacaya ını temsil eden tüm grup ve ki ilerle 85 Yürütücülü ünü Prof. Dr. Mutlu Binark ın üstlendi i 107K039 kodlu proje Dijital Oyun Kültürü ve Türkiye de Gençli in nternet Kafe Kullanım Pratikleri: Çevrimiçi ve Çevrimdı ı Kimlik Egzersizleri, Hareketsiz Toplumsalla ma ve Sanal Kariyer Yapma- Ankara da Etnografik Alan Çalı ması ba lı ını ta ımaktadır ve Haziran Ekim2008tarihleriarasındagerçekletirilmitir. 311

20 görü ülmeye çalı ılmı tır. Niteliksel bir alan ara tırması olan bu çalı ma için ara tırma tekni i olarak odak grup ve derinlemesine görü me seçilmi tir. Odak grup görü meleri bu oyunları tüketen oynarkitle ile uygulanmı tır. nternet kafelerde oyun oynayan kullanıcılarla yapılan odak grup görü mesi oturumlarında 12 ve 40 ya üzerine uzanan bir da ılımda toplam 300 ki i ile görü ülmü tür. Bu grubun genç oynarkitle olarak tanımlanmasının nedeni ya aralı ında 163, ya aralı ında ise 121 ki i ile görü ülmü olmasındandır. Görü ülen 300 ki iden ya aralı ında olanların sayısı toplam 284 dür. (Binark, Bayraktutan ve Buçakçı, 2009: ). Özellikle nternet üzerinden oynanan, çevrimiçi etkile imi de olanaklı kılan oyunlar giri bölümünde de açıklandı ı üzere kimlik ve sanal cemaat tartı malarını da beraberinde getirmektedir. Oyunun anlatısı ve ili kiler üzerinde geli en toplumsal, politik ve ekonomik etkiler de ancak niteliksel ara tırma teknikleriyle serimlenebilir. Bu nedenle Ankara mikro ölçe inde gerçekle tirilen bu alan çalı masının 86 sonuçlarından yararlanmak, Türkiye de nternet kafeleri en çok kullandı ı gözlemlenen gençlerin ve çocukların kullanım pratiklerini kavrayabilmek için gereklidir. Bu ara tırmada nternet kafelerin ve bu mekânlarda gerçekle en oyun oynama ediminin ana akım medyada yansıtıldı ının aksine bireylerin toplumsal sermayelerini arttırdı ı ve hareketsiz toplumsalla - malarına (Bakardjieva, 2003) yol açtıklarını ve bu yerlerin teknotoplumsal uzam olduklarını (Lægran ve Stewart, 2003:359) dü ündü ümüzü de belirtelim (Binark ve Bayraktutan, 2008a, Binark, Bayraktutan ve 86 Bu alan ara tırması kapsamında, Ekim 2007-Ocak 2008 tarihleri arasında Ankara daki farklı sosyo ekonomik özelliklere sahip semtlerinde (Keçiören, Yenimahalle, Kızılay, Etlik, Mamak, Etimesgut, Sincan, Esat, Dikmen, Koru Sitesi, Bahçelievler, Be evler, Ümitköy, Cebeci, Kurtulu, Abidinpa a, Çankaya, Demetevler, Batıkent) 58 odak grup görü mesi, toplam 300 ki i (278 erkek ve 22 kadın katılımcı) ile yapılmı tır. Odak grup görü melerine katılan kadın sayısının erkek sayısından daha az olmasının nedeni, erkek egemen mekânlar olarak konumlandırılan nternet kafelerdeki kadın kullanıcı ve kadın bilgisayar oyuncusu sayısının azlı ıyla açıklanabilir. 312

21 Buçakçı, 2009). 87 Dolayısıyla ara tırmada incelenmesi amaçlanan toplumsalla ma hem nternet kafenin fiziksel ortamında hem de nternet kafelerde bilgisayarlar aracılı ıyla kullanıcıların girdikleri oyun, sohbet vs. gibi siteler üzerinden de gerçekle mektedir. Bu nedenle, çalı manın genelinde hem çevrimiçi hem de çevrimdı ı etkile imin boyutları ve dinamikleri anla ılmaya çalı ılmı tır. Bundan dolayı, nternet kafe kullanıcıları, i letme sahipleri ve kafe çalı anları arasındaki ili kinin de ortaya çıkartılması bu ara tırma kapsamında önem ta ımı tır. 88 Dijital oyun kültürü haritasında yer alan di er sacayaklarını incelemek üzere de dijital oyun sektöründeki di er aktörlerle (örne in, bilgisayar oyun dergileri yazarları, editörleri, turnuva oyuncuları, oyun uzmanları, oyun üreticileri ve stüdyoları, tasarımcılar, geli tiriciler, dolayımlayıcı aktörler) ubat 2007 ile Haziran 2008 tarihleri arasında derinlemesine görü meler yapılmı, bir kültür endüstrisi ürünü olan dijital oyunlar ele tirel ekonomi politik bakı açısıyla da ele alınmı tır (Binark ve Bayraktutan, 87 Ana akım medyada nternet ve bilgisayar oyunları hakkında yayınlanan haberlerde genç kullanıcıların nternet dolayımlı çe itli etkinlikleri süresince toplumsal olarak yalıtıldıkları öne sürülmekte veya bu kullanım pratikleri olumsuz bir ekilde çerçevelenmektedir. Ancak, özellikle bilgisayar dolayımlı ileti imde (özellikle çe itli sohbet programlarında veya anında çevrimiçi ileti imi olanaklı kılan di er kullanım biçimlerinde, çevrimiçi çok kullanıcılı oyunlarda) bireyler hareketsiz yani bilgisayar ekranı önünde bir koltukta zaman geçirerek fakat arayüzeyde yalnız kalmayarak, bir toplumsalla ma deneyimi ya amaktadırlar. Bu türden bir toplumsalla maya Maria Bakardjieva, hareketsiz toplumsalla ma adını vermektedir (1993). Özlüce dersek, sanal uzamda bireyler farklı kültürel donanımlara, e itimlere sahip di er bireylerle bir araya gelmektedirler. Ayrıca, genç kullanıcıların yine zaman geçirmek için tercih ettikleri nternet kafeler ise hem bilgisayar dolayımlı ileti imi hem de kafenin fiziksel mekânında e anlı yüzyüze ileti imi de sa lamaktadır 88 Bu çalı manın kapsamı içinde tüm bulguların burada aktarılması olanaklı olmadı ı için ayrıca bakınız: Binark, M., Bayraktutan, G. ve Buçakçı, F. (2008), Exploring Turkish Digital Game Culture in Internet Cafes, Proceedings: 6th International Symposium Communication in the Millenium içinde, stanbul Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi ve University of Texas-Austin, Mayıs 2008, Vol.1, stanbul ; daha kapsamlı bir de erlendirme için ise: Binark, M., Bayraktutan, G. ve Buçakçı, F. (2009), Türkiye de nternet Kafelerde Dijital Oyuncular-Yeni Medya Okuryazarlı ı Neden Gerekli?, (Der. Mutlu Binark, Günseli Bayraktutan ve I ık Barı Fidaner), Dijital Oyun Rehberi: Oyun Tasarımı, Türler ve Oyuncu. Kalkedon Yayınları, stanbul

22 2008b). Bu derlemede yer alan çalı mada ise, dijital oyun kültürünün en önemli aktörleri olan ve yukarıda daha önce belirtili i üzere gerek ana akım medyada gerekse kamusal aktörler nezdinde ba ımlılık vurgusuyla etiketlenen dijital oyuncuların tektiple tirilemeyece i, aksine farklı oyun türlerinden ve ortamlarından beslenen çe itli ve farklı oyunculuk deneyimlerinin, oyuncu türevlerinin var oldu u ortaya çıkarılacaktır. Böylece, Türkiye de gençlerin tüketim pratiklerinin içerisine eklemlenen en son kültür endüstrisi ürünü olan dijital oyunlar ve oyuncu türevleri kültürel çalı malar yakla ımı içerisinden sosyal, kültürel, ekonomik bir ba lam içerisinde de erlendirilecektir. Dijital Oyuncunun Kariyer Türevleri Dijital oyun kültürü haritasında oyuncu türevleri ortaya çıkartılırken, varolan sınıflandırmaların kısmen de olsa Türkiye deki oyuncular için de geçerli oldu u görülmü tür. Türkiye de yayınlanan Electronic Gaming Monthly, Level ve Oyungezer gibi bilgisayar oyun dergilerine ve Merlin in Kazanı gibi çevrimiçi yayınlara bakıldı ında da a a ıdaki sınıflandırmanın ço unlukla benimsendi i söylenebilir. Gündelik Oyuncular: Gündelik oyuncu (casual gamer), bo zamanında vakit geçirmek için kısa süreli ine oyun oynayan ve düzenli olarak oyuna girmeyen, kolay ve basit oyunları tercih eden oyuncudur. Bu oyuncular bulmaca ve basit strateji türündeki oyunlarla vakit geçirler. Bu oyuncu türevine nternet kafelerde çok sık rastlanmaz. Sıkı Oyuncular: Oyun Uzmanı Murat Yavuz Kaplan sıkı oyuncuyu (hardcore gamer) u ekilde tanımlar: Hard core gamer için...oyun oynamak sosyal aktivite içinde özel bir yere sahip oluyor. Kesinlikle seçti i bir oyun türünü oynuyor...seçtikleri platformlar keskin çizgilerle ayrılırlar (20 Mayıs 2008 tarihli Dijital Oyuncu Paneli de ifresinden) 314

23 Sıkı oyuncu, belli bir türde oyunu düzenli olarak oynayan oyuncudur. Ancak, bu oyunu profesyonel anlamda gelir elde etmek amacıyla henüz oynamamaktadır. Daniel Pargman ve Peter Jakonsson da sıkı oyuncunun günlük ya amındaki rutin içinde bilgisayar oyunu oynamanın önemli bir yer tuttu unu, toplumsal ili kilerinin oyun oynama edimi üzerinden kuruldu unu saptarlar (2008). nternet Kafe Oyuncuları (Klan Üyelikleri ve Oyun çi Ekonomiye Harcama ve Yatırım): Yukarıda kısaca açıkladı ımız etnografik alan ara tırmasının bulgularına dayanarak, nternet kafe oyuncularını strateji, askeri simülasyon oyunlarını LAN partileri aracılı ıyla çoklu olarak oynayanlar veya devasa çevrimiçi oyunları oynayanlar olarak genel olarak ayırmak mümkündür. Bu noktada özellikle devasa çevrimiçi oyunlarda oyuncunun oynama edimini etkileyen iki husus üzerinde durulacaktır: oyuncunun klan üyesi olması gereklili i ve oyun içi ekonomiye harcama ve yatırım yapması zorunlulu u. Oyun dünyasında oyuncular klan adı verilen sanal kabileler gruplar olu tururlar ve bu gruplarla oyun içerisinde bir takım ekonomik, politik ve toplumsal etkinliklere dahil olurlar. H. Lin, C. Sun ve H. Tinn e göre, klanlar oyuncuların bireysel olarak ba aramayacakları görevleri tamamladıkları ekonomik birimler veya karakterlerin yetenek seviyelerini yükseltirken etkile imde bulundukları toplumsal birimlerdir (2003: 288). Her klanın örgütsel bir yapısı vardır ve ço unlukla bir lider önderli inde yönetilir. Bu anlamda oyun içi örgütlenmeler olan klanların çevrimdı ı ya amdaki di er örgütlerden çok da farklı olmadı ını söylenebilir (Bayraktutan, 2007). World of Warcraft oyuncusu üniversite ö rencisi Ayçe Oray, devasa çevrimiçi oyunlarda klan üyesi olmanın önemini a a ıda açıklar: tbc (the burning crusade) geldi, herkes spec (talent de i tirmek) de i tirdi levellar kasıldı mount için paralar farmlandı, itemler düzeltildi ot bok. Bir çok ki i guildden ayrıldı, yerine ba kaları geldi, guilddeki ortam de i ti, e haliyle guild içindeki muhabbetin ayarı 315

24 da de i ti. Bu de i iklik bana uymadı ve guildden ayrıldım. Drama yapmıyorum ama unu söyleyeyim; guildsiz kalmak kötü bir ey..sanki insan bedeninden bireyler koparıyormu sun gibi, sanki bir daha o charla oynamayacakmı sın gibi...sa olsun o zamanlar arkada gördü üm ( imdiyse bana selam bile vermeyen) birkaç guild önerdiler ve kaje ye girdim. 1-2 ay boyunca karazhan yapılmaya çalı ıldı raid toplanmadı, gear yetersizdi vesaire. bekledi im verimi alamadım ve oradan da ayrıldım. Cem bana the noob u önerdi katılabilirsin seve seve alırlar dedi, ve hakikaten de seve seve guilde alındım. Ancak o sıralar the noobtaki noob elemanlarımız henüz pvp konusunda nub (acemi) oldukları için, ozamanlariyibirprogress i olan with a hearthy hello dan teklif aldı ımda oraya atladım (resmen blink oldum evet) çünkü pvp ye aç kalmı tım. küfür edilesi telekomun elverdi i artlarda raidlere keyifle girdim. Item alamasam da yaptı ım i ten ne kadar zevk aldı ımı bir kez daha gördüm. ancak küfür edilesi telekomun yarattı ı dc (disconnect) ler,yabancılıkçekmemveilerideka- buslarım olacak finallerim yüzünden oyuna ara verdim. 2 ay oyuna girmedim ve tekrar ba ladı ımda with a herathy hello da ılmı ve ben ortada kalmı tım. birkaç guilde girip çıktıktan sonra (khnun, silent aklıma gelmeyen 1-2 guild daha) çareyi dönmekte buldum. Ço u guildin yapmayaca ı bir ey guildden çıkan oyuncuyu guilde geri almaktır. Evet the noob guildine tekrar alındım (yandık, eyvah, sıçtık laflarını kaale almadım=p). 2 ay once netherspite kesmeye çalı ırken bıraktı ım guild tk (tempest keep) vessc(serpent shrine cavern) de harikalar yaratıyordu. Kendi kendime kızdım böyle bir guild bırakmak için insanın aklını peynir ekmekle yemi olması gerek diye.. the noob taki asıl maceram böyle ba ladı, gerisini siz biliyorsunuz anlatmama gerek yok sanırım=). 1-guild içindeki her oyuncu, guildin 316

25 yapıta ıdır. 2-oyuncular kendilerini ait hissetmedikleri yerde barınamaz. 3-her oyuncu hedefine ula mak için her türlü yolu dener. 4-amaçlanan hedefe giden her yolun bir takım dezavantajları vardır.. (20 Mayıs 2008 tarihli Dijital Oyuncu Paneli de ifresinden) nternet kafelerde ortaya çıkan bir oyuncu türevi de öhret oyuncudur. Bu oyuncu belli bir oyundaki ba arısı veya tutumu nedeni ile sanal uzamda ün kazanmı, oyun dolayımıyla bir tür öhret atfedilmi tir. öhret oyuncu olgusunu Diablo 1 de uluslararası bir üne sahip olan Emre Ede u ekilde açıklar: Diablo 1 oynanırken belli bir oranda öhretim vardı. Oyunda Player Killer ve Player Killer Killer vardı. Player Killer Killer bir nevi player killer hunter dı. Player Killer olmak çok kolaydı, oyunda herhangi bir yaratık yerine insan öldürürlerdi. Diablo 1 de ölen oyuncunun kula ı dü erdi, siz de o kula ı alırdınız. PKlerin üzeri kulak dolu olurdu. Ben bir süre sonra bu adamlardan hazzetmedi im için PK killer olmu tum. O zaman klan de ildik, ama bana yardımcı olan oyuncular vardı. Daha sonra dü ük leveldaki oyunculara yardım etmeye ba ladım. Zor durumda olanlar, PK ile ba ı derde girenler yardım istiyordu, ben de düzgün karakter yarattı ım için yardıma gidip PKleri avlıyordum. Böyle bir ünüm vardı. (17 Temmuz 2007 tarihli derinlemesine görü - menin de ifresinden) Türkiye de ücretsiz oynanan (free to play) devasa çevrimiçi oyunlarda oyun içi ekonominin ortaya çıkı ını Emre Ede öyle açıklar: Bu çok sık yapılan üç ka ıtlardan biridir. Oyunu yapar ve piyasaya ücretsiz sürersiniz. Bunlar genelde grafikleri ve oynanabilirli i iyi olan oyunlardır. Oyunun yapımcısı serverlarda belli bir oyuncu sayısı geçildikten sonra ne kadarının para verebilece ini dü ünür. Özellikle karak- 317

26 terlerin üst seviyelere ta ınmasına izin verir. Oyuncu karakterin üzerinde belli bir emek harcadı ı için oyunu bırakmak istemez. Yapımcılar tüm oyuncuları disconnect etmiyor. Belli sayıda oyuncuyu premium olarak ayırıyor. Devam etmek isteyen oyuncu parayı verip devam ediyor, di erleri bırakıyor. Bu zaten yapımcının göze aldı ı bir risk. (17 Temmuz 2007 tarihli derinlemesine görü menin de ifresinden) Alan çalı ması sırasında kendisi ile derinlemesine görü me yapılan zmir Menemen de bir nternet kafe i letmecisi olan ve aynı zamanda Silkroad Online adlı oyunda Osmanlılar klanının lideri olan Yavuz Sultan Selim, 89 oyuncunun e-pin veya premium almasını ise u ekilde açıklar:...oyunda bir yer etmek istiyorsanız, oyunun öyle, tuzakları mı diyeyim, yoksa pazarlaması; pazarlaması denebilir aslında, mesela sizin karakterinizin belli bir yere gelebilmesi için ve yaygınla masını sa layan bazı eyler var. Bunları satın almak da bu i lerle yapılır, Sit alabilir veya tiket alabilir. Bunları da zaten, insano lu birazcık sabırsızdır, bunu mecbur alıyor, mecbur derken, alıyor yani. Mesela 3 ay, 5 ay u ra aca ına, bunu satın alarak daha kısa sürede yapabiliyorsun, 2 ayda yapabiliyorsun; baya ı da fark ettiriyor. Tabii insanlara cazip geldi i için bu i, bu ekilde bir alı veri oluyor yani. (31 A ustos 2007 tarihli derinlemesine görü me de ifresinden) Oyuna ayrıcalıklı bir ekilde girebilmek için e-pinlerin ya da premium kartların satın alınmasının yanısıra, oyun içindeki avatarın da belli itemlerin alınması yolu ile geli tirilmesi için yapılan bir harcama söz konusudur (Castronova, 2005: ). nternet kafelerde özellikle Knight Online ve Silkroad Online gibi Güney Kore yapımı devasa çevrimiçi oyunlarda geli tirilen karakterlerin 89 Katılımcı, etnografik alan çalı masında gerçek adının saklı kalmasını talep etmi tir. 318

27 (charların) veya bu karakterlerin sahip oldu u oyun malzemelerinin satı ı yapılmakta, hatta bu satı lar nternet kafelerde ilan tahtalarında duyurulmaktadır. Örne in, nternet kafe oyuncuları bu konuda u açıklamaları yapmaktadır:...milyarlar bile dönüyor bu oyunda yeri geldi inde...mesela biz bir çarı sattık yanımızda 7,5 milyara yanımızda kasa ile beraber, yani itemlerin full hepsi, srail den biri aldı... (Erkek, 24 ya ında, üniversite mezunu) Araba bile verenler oluyor ey için o oyundaki karakteri alabilmek için, araba bile verenler var yani. ( Erkek, 16 ya ında, lise ö rencisi) Emre Ede oyuncunun karakterini satarken sahip oldu u malzemenin de niteli inin önemli oldu una dikkat çeker: Bu tür oyunlarda yarattı ınız karakterlerin her itemı üzerinde alnınızın teri duruyor, üzerinde ciddi vakit harcıyorsunuz.. WoW da level sayısı 70, üstüne çıkamazsınız. Level-1 30 dakikada, level-2 45 dakikada, level dakikada, level-4 3 saatte, level-5 6 saatte biter. Artan bir level atlama zorlu u var. E er karakteri satmak isterseniz, karakter satılır. Ba ka birine accountunuzu verirsiniz, parasını alırsınız. Ancak o karakter üzerinde iki yıl u ra mı sınız, kimse üç be kuru a o karakteri satmak istemez. Oyundan sıkılıp yıllardır yarattı ı, emek verdi i karakteri ytl civarında bir paraya satmak yerine silen oyuncular oldu unu biliyorum. Bugün WoW level-70 için hiç bilgisayar ba ından kalkmadan üç ay boyunca oynamanız gerek. Gündelik süreye bölerseniz bir yıllık süre demek. yi bir bedele satmak için de elinizdeki itemların da iyi olması lazım. (17 Temmuz 2007 tarihli derinlemesine görü menin deifresinden) 319

28 Thomas Malaby, sentetik dünya olarak adlandırdı ı oyun dünyasında ekonomik ili kilerin kredi kartı yoluyla ya da di er nakil sistemleri yoluyla gerçekle tirildi i belirtmektedir (2006:150). Sanal metayı satın alanlar, bu i lemi sadece sanal dünya ekonomisi içinde gerçekle tirmezler; oyuncu kendi ulusal para birimlerine endekslenen küresel dünya pazarında da bir i lem gerçekle tirmektedir. Dijital oyun dünyasındaki metanın bedeli veya fiyatı ise onun azlı ına, elde edilmesinin veya yapılmasının zorlu una, kullanım zamanına ba lı olarak belirlenmektedir (150). Son olarak, hem bot kullanımını hem de item satı ından elde edilen sanal kariyeri örneklendirelim: Bir arkada ımız Knight Online zamanında bot çıktı, oyunda zaman zaman buglar oluyor, inanılmaz bir oyun parası stoklamı, ama inanılmaz, biriktirip koyuyor tekrar yere dü üyor item... Oyunun en favori item ini alıyor, oraya koyuyor bir tane daha a a ı dü üyor 2 oluyor, ikiyi koyuyor 4 dü üyor, dördü koyuyor 8 oluyor, onları götürüyor satıyor. Bir para stoklamı, forumlara ilan vermi, 1 YTL ye 10 i te GB, oyun parası satılır; kendine ev aldı, abartmıyorum ev aldı. Denizli den oradan laptoplarla geliyorlar, ondan alıyorlar 1 YTL ye, Denizli ye gidiyorlar 2YTL ye satıyorlar, stanbul a gidiyorlar 5 YTL ye satıyorlar, stanbul pazarı daha ey, 5 YTL ye satıyorlar, inanılmaz paralar kazanılıyor, çok iyi paralar kazananlar var oyunlarla. (Nihat Anıl Kesici, SkY Lideri, 1 Eylül 2007 tarihli zmir Alan Çalı masının de ifresinden). Progamer lar: Progamer, dijital oyuncu türevleri içinde e-spor liglerinde veya organize edilen çe itli turnuvalara bireysel veya takım olarak katılan, dijital oyun oynama ediminden profesyonel anlamda gelir elde elden oyuncudur. Oyuncunun sanal uzamda in a etti i sanal kariyer, gündelik ya amında da bir kariyer dönü mü - tür. Örne in, Fatal1thy takma adlı oyuncu progamer olarak kazandı ı uluslararası ünü, kendi adına tescilli bilgisayar donanımı yan 320

29 ürünleri ve aksesuarlarından aldı ı kâr payı ile desteklemektedir. Güney Kore de Starcraft adlı gerçek zamanlı strateji oyununun e- spor ligi Güney Kore de progamerların gündelik ya amda popüler kültür aktörleri, bir nevi öhret olarak önemli bir yere sahip olmalarına yol açmaktadır. Türkiye den 2004 World Cyber Games e Counter-Strike oyunu için katılan Team Quash takımının kaptanı Eren Altıparmak da Türkiye de progamerlerin nternet kafelerde yarı tı ı turnuva olgusunu a a ıda açıklar: 23 ya ındayım. Hacettepe Üniversitesi Kimya Mühendisli i bölümünde okuyorum... te bizim takımımız Team Quash. Bu takımın kurucularındanım. Ayrıca kaptanıyım.yakla ık, kaç sene oldu? 6 senedir Counter-Strike oynuyoruz. Son 4 senedir de bu takım içindeyiz. Bu süre zarfında bir çok turnuvaya katıldık...san Francisco ya gittik, Amerika ya, Çin e gittik... Türkiye de önce mesela ehir elemeleri oluyor, ehirlerde mesela Ankara da bir tane nternet kafe seçiliyor veya 2 tane, bu nternet kafeye böyle böyle eleme yapılacak diye talimat yollanıyor, bu Cyber tarafından, veya artık organizasyonu kim yapıyorsa. Ondan sonra, takımlar, mesela Ankara takımları, Ankara dan kaç tane takım çıktı, 16 takım geldi, ondan sonra takım sayısına göre ölçülüyor, 16 takımın yarısı atıyorum mesela 4 tane takım stanbul a gitmeye hak kazanıyor. Genelde bu Cyber stanbul firması oldu u için hep stanbul da yapılıyor büyük finaller. Ankara dan 4 takım, stanbul dan daha fazla, daha fazla takım oldu u için, stanbul dan 10 takım, bir yerden 5 takım falan diye toplanıyor senesinde 64 takım stanbul daydı, Park Orman da yapıldı. 64 takım katıldı, Türkiye nin dört bir yanından. (18 Aralık 2007 tarihli derinlemesine görü menin de ifresinden). Team Quash üyesi Da han Demirci de progamer ların yurtdı ındaki ödüllü turnuvalardan kazandıkları geliri World Cyber Games olsun, bir sürü büyük turnuva var, bunların ödülleri

30 dolarları buluyor (18 Aralık 2007 tarihli derinlemesine görü menin de ifresinden) eklinde açıklar. Ancak Türkiye de e-spor olarak progamer ların etkinlik gösterece i yasal bir çatı, örne in e-spor federasyonu yoktur 90. Yasal olarak e-spor liginin olmayı ı, gerek ana akım medyada gerekse ailelerin dijital oyun edimine yönelik olumsuz bakı açıları Türkiye de progamer olarak oyuncu türevinin geli mesini olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle Türkiye de sıkı oyuncunun progamera dönü mesi, dijital oyun oynama edimini kendine düzenli gelir getiren bir kariyer olarak geli tirmesi pek olanaklı de ildir. Progamerin geli mesi için kendine sponsor firma bulması, Bourdieu nun kavramlarına tekrar ba vuracak olursak, sosyal sermayesini ekonomik sermaye dönü türmesi gerekmektedir. Team Quash, Türkiye de bu dönü ümü kısa süreli de olsa gerçekle tiren nadir örneklerden birisidir. Ankara da REC nternet Kafe tarafından antremanları desteklenmi, ayrıca AMD ile de yasal sponsorluk anla ması yapılmı tır. Bu noktada progamerlar kendilerini di er oyuncu türevlerinden farklı gördü ünü belirtelim. Bu farklılı ı sa layan ko ullar, oyunun türü ve kullanılan donanımla da ilgilidir. Bu oyuncular özellikle takım çalı maları için belirli nternet kafeleri kullanmaktadırlar. Belli özel donanımlarla antremanlarının desteklenmesi gerekmektedir. Sonuç olarak denilebilir ki, Türkiye de nternet kafelerde oynayan ve kendi olanakları ile ayakta durmaya çalı an ba arılı bir kaç takım ancak belli bir süre için var olmaktadır. Starcraft Ulusal Takım oyuncusu ve üniversite ö rencisi olan Okan Bora da Türkiye de e-spor liginin olmaması sorunsalını u ekilde aktarmaktadır: Zamanında Nokta Klan dedi im insanlar Gençlik Spor Bakanlı ı na gitti. Türkiye de bir federasyon olu sa bir çok ey çözümlenecekti yani, bu bir resmi olsa, i te oyuncu mesela progamer, profesyonel oyuncu ünvanı verilse, oyuncuları mesela ey yapmanıza gerek yok, ayda 400 dolar, 500 dolar para... onu imdilik verme- 90 Biz bu yazıyı yazdıktan sonra, 2011 yılında Türkiye Dijital Oyunlar Federasyonu TÜDOF kuruldu. lk ba kan olarak da Mevlüt Dinç seçildi. 322

31 nize gerek yok. Siz WCG dı ında bütün Türkiye çapında yılda 4 tane organizasyon düzenleyin, ciddi oyun oynayan 100 ki i mi? O yüz ki i bin ki i olur. Çok rahat olur. Çünkü insanlar bir eyi, biz üniversitede okuyoruz, niye, bir meslek edinmek için. Sporcular sürekli antreman yapıyor, efor sarfediyor, niye, bir yerden bir ba arı elde etmek, bir ey kazanmak için. Türk oyuncusunun da iste i o. (28 Aralık 2007 tarihli derinlemesine görü me de ifresinden) Emus, Mod ve Machinima Yapanlar (Oyunculuktan Üreticili e): Oyuncunun dijital oyun oynama deneyiminde emus, mod veya machinima yapması, Burnett in altını çizdi i gibi yeni medya ile kullanıcısı arasındaki etkile ime, kullanıcının tüketiciden üreticiye dönü mesi durumuna en iyi örneklerdir: Etkile im sadece, imgeler katılımcılar tarafından izleme deneyimlerinin amaçlarını de i tirmek, hatta dönü türmek maksadıyla hammadde olarak kullanıldı ında olanaklıdır (2007:136). Oyuncular giderek daha fazla yo unlukta dijital oyunların anlatılarına katkıda bulunmayı veya oyun ortamını de i tirmeyi/dönü türmeyi arzu etmektedir. Burnett in deyi iyle, Kendini, oyunun tertibini ve kodunu alt etmek, hack leme ve yama ma (patching) yoluyla bilgisayar oyunlarının görünümlerini ve verdikleri hissi dönü türmeye adamı koca bir altkültür ortaya çıkmı tır (251). Oyuncunun bu çerçevede müdahale yoları ise sırası ile, emus yapması, yanikapalıbiroyun donanımı ortamının kodlarını kırarak, ba ka bir oyun donanımı tarafından oyunu kullanmaya açması demektir. Örne in, emus yapınca, bir Nintendo oyunu PS de veya PC ortamında oynanabilir hale gelir. Ancak, Sony ve Nintendo, emülatör yapımcılarına yönelik olarak yasal i lem ve takip yapmakta, oyuncuların bu i lemini/üretimini yasal olarak engellemektedir. Mod yapmak ise, oyuncunun oyun içindeki arayüzeye yönelik olarak çe itli ekler yapması demektir. I ık Barı Fidaner, mod yapımını oyun ile oynamak olarak metaforik bir ekilde adlandırarak, oyuncunun arayüzeyin sa ladı ı etkile im olanaklarını oyun kurgusuna çe itli 323