Aile içinde veya çevrede çok sık doğru olmayan şeyler söylenmesi,

Transkript

1 ÇOCUĞUM DOĞRU MU SÖYLÜYOR? Okul öncesi dönemde çocukların hayal gücü ile doğru söylememe davranışı birbirine karıştırılabilir. Okul öncesi dönemdeki çocukların abartılı söylemleri ve hayallerle ilgili ifadeleri doğru söylememe durumu ile karıştırılmamalıdır. Çocuklar, hayal güçlerinin gelişmeye başlamasıyla hayal ettikleri durumları gerçekmiş gibi anlatmaya başlayabilirler. Bunun nedeni ise hayal ve gerçeği ayırt edememekten ve gerçeklik kavramının çocuklarda henüz gelişmemiş olmasındandır. Çocukların söylediği abartılı söylemler aldatma amacı taşımaz. Çocuklar gerçeği henüz değerlendiremediğinden dolayı çevresindeki kişilere hayal gücünü kullanarak veya eklemeler yaparak durumu olduğundan farklı aktarabilirler. Ayrıca çocukların geçmişe zamanlara ait olayları hatırlamada zorlanması ve gelişimsel olarak dikkat becerilerinin sınırlı olması nedeniyle gerçeğin ayırt edilememesi mümkündür. Çocuğun yaşı ilerledikçe ve gerçekleri kavrama becerisi geliştikçe hayal ile gerçek arasındaki ayrımı fark edilerek, bu durum normale döner. Özellikle 5 yaşından küçük çocuklarda henüz gerçekliğe yönelik bağlantılar daha zayıf olduğu için, yaşları ve algılamaları ile paralel olacak şekilde çocukları gerçekliğe yönlendirmek ve asla yalan kelimesini kullanmamak gerekmektedir. ***ÇOCUKLAR NEDEN DOĞRU SÖYLEMEZLER? Aile içinde veya çevrede çok sık doğru olmayan şeyler söylenmesi, Anne -babanın ve çevrenin yeterince sevgi, ilgi göstermemesi, Hatalı davranışlarının sorumluluğunu almak istememe, Özlem duydukları, olmasını istedikleri şeyler, Çevresinin ve sevdiklerinin hayranlığını kazanmak, Anne- babasının isteklerini ve beklentilerini karşılamak, Anne babası ve çevresinin sevgi ve ilgisini paylaşmamak, Erken çocukluk döneminde aşırı ödüllendirilme ya da hiçbir davranışın ödüllendirilmemesi. Okul öncesi dönemdeki çocukların doğru olmayan ifadelerinin çeşitleri vardır:

2 HAYAL ÜRÜNÜ İFADELER: Çocuğun hayal kurması ve bu hayali gerçekleşmiş gibi düşünmesi sonucu söylenen cümlelerdir. TAKLİT ÜRÜNÜ İFADELER: Sıklıkla ilgi çekmek ve çevresini eğlendirmek, güldürmek için söylenen cümlelerdir. ABARTILI SÖYLEMLER: Çocuğun ortama heyecan katması amacıyla olayları olduğundan farklı anlatması durumudur. SOSYAL ÖĞRENME İLE İLİŞKİLİ İFADELER: Genellikle aile ortamı ya da sosyal çevrede sergilenen davranışların örnek alınmasıdır. Anne ve babanın doğru söylememe davranışına tanık olan çocuk, doru söylememeyi sosyal öğrenme yöntemi ile öğrenir. Örneğin; parka gidiyoruz diyerek gerçeği saklayarak çocuğunu doktora götüren annebaba, çocuğun doğru söylememesine zemin hazırlar. SAVUNMAYA DAYALI İFADELER: Çocuklara katı sınırlar ve kurallar konulduğunda, çocuk potansiyelinin üzerinde bir beceri göstermesi için zorlandığında ve çocuk anne ve babanın beklentilerini karşılayamadığında kendini korumak için doğruları söylemeyebilir. Çocuklar ebeveynlerini model alırlar. Anne babalar davranış ve ifadeleriyle çocuğa doğru örnek olmalıdır. Yalan kelimesini kullanmamak en doğru davranıştır. Onun yerine Şaka mı yaptın? şeklinde bir cümle kullanılabilir. Ebeveynler tutarlı davranmalı, çocuğa gerçekleştirilemeyecek sözler verilmemelidir. Çocuğa karşı baskıcı, otoriter ve tehdit içerikli tutum ve davranışlardan sakınılmalıdır. Çocuğa her durumda kabul edilip sevildiği hissettirilmelidir. Çocuk doğruları ifade ettiği zaman takdir edilmeli ve pekiştirilmelidir. Çocuk doru söylemediği zaman, aşırı tepki göstermeden bunun anlaşıldığı hissettirilip ve yaşına uygun bir biçimde davranışın yanlışlığı anlatılmalıdır. Yalancı!, Sen yalan söylüyorsun! gibi ifadeler yerine Acaba, bana anlatman gereken ama unuttuğun bir şeyler olabilir mi? gibi ifadeler tercih edilmelidir.

3 Çocuğun doğru söylememsine neden olacak davranışlardan uzak durulmalı. Arkadaşına zarar verdin mi? diye sormak yerine Bugün arkadaşlarınla nasıl vakit geçirip oynadığını merak ediyorum, anlatmak ister misin? diyerek doğru söylemeyeceği tutumdan uzaklaşılmalıdır. Çocuğun potansiyeli ve yaşının üzerinde bir davranış sergilemesi istenmemelidir. Çocuğun istek, sıkıntı, kaygı ve endişeleri dinlenmeli ve çözüm yollarını kendisinin bulmasına yardımcı olunmalıdır. Kendine güven duygusu aşılanmalıdır. Çocuklarda doğru söylememe davranışını 7 yaşına kadar bir uyum ve davranış bozukluğu olarak değerlendirmemek gerekir. Bu nedenle okul öncesinde yalan olarak nitelendirilen davranışların aslında olayı değiştirerek anlatma davranışından başka bir şey olmadığı unutulmamalıdır. 7 yaş döneminde sonra da çocukta sıklıkla doğru söylememe davranışı gözlemleniyorsa, problem duruma yönelik bir uzmana başvurmak faydalı olabilir. KAYNAKÇA Yörükoğlu, A. Çocuk Ruh Sağlığı. Özgür yayınları, İstanbul, Semerci, B. Birlikte Büyütelim (Çocuk Ruh Sağlığı 0-12 Yaş). Alfa Yayıncılık. Unell, B. C. ve Wyckoff, J. (Çeviri: Ümit Topuz Sargüney) Bağırıp Çağırmadan ya da Dövmeden Çocuk Terbiyesi Sık Karşılaşılan Okul Öncesi Davranış Sorunlarına Pratik Çözümler 1-6 Yaşları Arası. Hyb Yayıncılık Yavuzer, H. Çocuk Eğitimi El Kitabı. Remzi Kitapevi, İstanbul, Çocuğunuz Yalan mı Söylüyor?, Okul Öncesi Eğitim, Çocukta Yalan Söylemenin Nedenleri, Psikolog Eylem PDR BİRİMİ

4 ÇOCUĞA SINIR KOYMA Sınır koyma; bireyin kendi varlığını başkasından ayırt eden, nerede başlayıp nerede bittiğini gösteren her şeydir. Sınırlar çocuklarınızın düzgün bir ahlak ve davranış gelişimi için ihtiyacı olan olumlu davranışları pekiştirir. Çocuklar sınırlarla kendilerini ve çevrelerini daha iyi anlamlandırabilirler. çocuklarımıza sınır koymayı öğreterek onlara önemli bir keşif ve öğrenme ortamı hazırlamış oluruz. Çocuklar 6.ıncı aylarından itibaren anne ve babalarını yönetmeye başlayabilirler. Burada önemli olan çocuğa sınırları gösterip uygulayabilmektir. Sınırlar çocuğun kişiliğinin oluşmasını ve sorumluluk sahibi olmasını sağlar. Çocuklar yaşadıkları dünyanın kurallarını anlamak isterler. Bu noktada çocuğa sınır koymayı öğretirken, konulan kurallarında neden konulduğunda çocuğa açıklamak gerekir. Çocuklara '' Bundan sonra bu oyuncağı oynamayacaksın.'' ya da ''Buraya artık gitmeyeceksin gibisinden cümleler çok bir şey ifade etmez. bu tip kurallar çocuklara havadan inen kurallardır. Her zaman çocuğa yaptığınız davranışı ve koyduğunuz kuralı açıklamanız gerekir. Aslında çocuğun sınır koymaktan anladığı, anne ve babanın disiplin anlayışı değildir. Disiplin, çocuğun zihinsel, toplumsal ve duygusal gelişimini tamamlayabilmesi; olumlu özelliklere ve özdenetime sahip olabilmesi için oluşturulan bir süreçtir. Disiplin, anne, baba ve çocuk arasında çatışmaya neden olur. Ebeveynler, sınır koyarken çocuğa aslında sınırların çizgilerini belirler ve nerede duracakları hakkında fikir vermiş olurlar. Çünkü çocuklar kuralları anlamak ve kendilerinden ne beklendiğini, nerede duracaklarını, ne kadar ileri gidebileceklerini ve gittiklerinde neler olacaklarını bilmek isterler. Çocuğa sınır koyarken kullanılan araçlar; sözler ve davranışlardır. Ebeveynlerin sözleri ile davranışları arasında tutarsızlık olursa, çocuk konulan kuralı uygulama konusunda anne ve babayı hep zorlayacaktır. Çünkü çocuklar için bir kez bile olsa açık kapı yakalamak yeterlidir. Anne ve babalar çocuğa bir kez açık kapı sundular mı, çocuk bundan sonra ki her sınır koymaya ya da kural koymaya karşı çıkacak ve

5 anne babayı yıpratacaktır. Sınırlar birçok ailede farklılıklar gösterebilir. Sınırları şu şekilde sıralayabiliriz. Eminim her aileye uygun bir sınır tutumu çıkacaktır. EsnekSınırlar Sınırlar ve kurallar esnek bir biçimde konmuşsa, kurallar vardır fakat uygulanmaz. Bu tutumda anne babanın görevi çocuğu mutlu etmek, üzmemektir. Bunun için de çocuğa istek ve dileklerini kerelerce tekrarlarlar, ikna etmek için uzun açıklamalar yaparlar, çocukla pazarlık ederler. Anne, babada biz katı kurallar koyarsak çocuğumuz zedelenir düşüncesi hakimdir. Güç ve kontrol çocuktadır. Anne, baba çocuğu ikna etmeye çalışırlar. Bu tutumda çocuk, istediğimi yaparım düşüncesi geliştirir ve sorumluluk almaz. Çocuk, kendi davranışlarının da sorumluluğunu almadığı için kendini kontrol etmeyi de öğrenemez. KısıtlayıcıSınırlar Sınırlar ve kurallar kısıtlayıcı bir biçimde konmuşsa, denetleme ve kontrol ya da aşırı koruyup kollama vardır. Deneme ve keşfetmeye izin yoktur. Sağlıklı gelişim ve sorumluluk alma engellenir. Bu tutumda anne-baba kontrol etmek benim görevim, her şeyi ben öğretmeliyim, kontrol etmezsem yanlış yapar düşüncesine sahiptir. Bu tutumda çocuk, sorun çözmek anne ve babamın görevidir inancıyla sorumluluk almaz ve isyan eder ya da sessizce karşı koyar. TutarsızSınırlar Sınırlar ve kuralların uygulanmasında tutarsızlığın söz konusu olduğu durumlarda çocuğun davranışı bazen olumlu bazen olumsuz olarak görülür. Çocuk nerede duracağını bilemez; anne babasına saygı göstermez ve en önemlisi güven duymaz. Bu tutum çocuğun öğrenmesini ve sorumluluk almasını engeller. Çocukta isyankar davranışlara ve sonucun ne olabileceğini tahmin edemediği için aşırı deneme girişimlerine neden olur. KesinSınırlar Sınırların ve kurallar içinde bulunulan koşullar göz önünde bulundurularak, sebebi ve sonucu çocuğa açıklanarak, net ve kesin bir biçimde konmuşsa; sözler ve davranışlar arasında uyum varsa çocuğun özgür olduğu, kendini ifade ettiği ve sorumluluk aldığı bir ortam yaratılmış olur. Kesin sınırlar çocuğun yeni beceriler elde etmesi için gerekliği özgürlüğü sağlar, deneme ihtiyacını azaltır ve sorumluluk duygusu kazanmasına neden olur. Elbette ki aileler arasında sınırlarla ilgili farklılıklar vardır. Çocuğun doğru ahlaki gelişimini sağlayacak sınır koyma türü ''Kesin Sınırlardır''. Ebevenyler çocuğa sınır koyarken kıyamayıp, kuralları çiğnemesine izin vermektedir. Bu nokta anne ve babalar için, çocuğa kıyamamak gibi görünmektedir ama bilinmeli ki çocuğunuza kıyamamak, ona yapacağınız en büyük kötülüktür.

6 Peki sınır koyarken anne ve babaların ne yapmaları gerekir? Gerçekten gerekliyse ve kararlıysanız ''HAYIR ''deyin Kurallara uymuyorsa nasıl bir yaptırım uygulayacağınıza karar verin ve tutarlı olun Uzun nasihatlerde bulunmayın Güç kavgasına girmeyin Kendinize hakim olun, bağırıp çağırmayın Sonuç olarak; sınır koyma çocuklara önemli bir öğrenme fırsatı tanır. Sınırların olmadığı bir ortamda yetişen çocuklar, kabuklarından çıkıp dünyaya açıldıklarında çatışma, reddedilme ve olumsuz tepkilerle karşılaşırlar. Unutmamalıyız ki, ''Sizler birer yay, çocuklarınızda geleceğe fırlattığınız canlı oklarınızdır.'' Kaynakçalar: 1- Peseschkian, N. (1999). Pozitif aile Terapisi. Istanbul: Beyaz yayınları 2- Young, J. & Klosko, J.(2009). Şema Terapi. Istanbul: Litera Yayıncılık 3- Mackenzie, R (2009). Çocuğunuza Sınır Koyma. Ankara: Hyb Yayıncılık Esra Koçak Taşdemiroğlu Uzman Psikolog

7 SINAV ÖNCESİ ÖNERİLER Büyük Kolej Ailesi olarak öncelikle sınava girecek bütün öğrencilerimize başarılar diliyoruz. Uzun soluklu olan sınav hazırlık sürecinin ilk basamağını tamamlamak üzerisiniz. Sınavdan birkaç gün öncesi Şimdi ve Burada odaklı olmaya en çok ihtiyaç duyduğunuz dönemdir. Şu ana kadar olan çalışmalarınızı düşünmek ya da sınavdan sonraki günler için meraklanmak sınav günü için sizlere olumlu herhangi bir geri dönüş sağlamayacaktır. Bundan dolayı anda kalabilmenizi kolaylaştıracak ve sınav süresini iyi kullanmanızı sağlayacak bazı önerilerimiz olacak: Şimdi ve Burada kavramlarına ulaşmak için; Son iki gün konulara göz atmayın Son günleri dinlenmek için kullanın Uyku ve yeme düzenine özen gösterin Zihinsel aktiviteler yerine bedensel aktiviteler yapın Sohbet gündemi olarak sınav harici konular belirleyin En önemlisi bir süre için etrafınızdaki kişilerin düşüncelerini ve beklentilerini sınır dışı edin. Sınav süresini iyi kullanmak için; Deneme sınavları ile provasını çok kez yaptığınız oyunu oynadığınızı unutmayın Provalarda belirlediğiniz ve kendinizi en iyi hissettiğiniz taktiği uygulayın Yeni bir strateji denemeyin Kontrol edemeyeceğiniz olumsuz fiziksel koşulları mümkünse görüş alanınızdan çıkarın Sorularla kavga etmeyin, zorlandığınız soruya belirgin bir işaret koyarak başka bir soruya geçin yani zorlandığınız sorudaki gerekli bilgiyi hatırlamak için zihninize zaman verin Bedensel olarak rahatlamak için derin nefesleri burnunuzdan alın, Kaygılandığınızda (bir kısmınız ile çalıştığımız) Güvenli Alan çalışmasını uygulayın. Sınav sonrası için; Sınavın nasıl geçtiğinden bağımsız sadece bir basamak yukarıda olmanızdan ve bir süreci tamamlamanızdan dolayı kendinizi mutlaka ödüllendirin. Çünkü oldukça zor bir yolu tamamladınız. Tebrikler! Psikolog Şükran Pelin BALCI Psikolog

8 SINIRLAR ÇOCUKLAR İÇİN NEDEN ÖNEMLİDİR? Çocuklar dünyayı anlama isteğine ihtiyaç duyarlar, kendilerinden ne beklendiği görmek isterler. İnsanların gözünde durdukları yeri, ne kadar ileri gidebileceklerini kontrolün kimde olduğunu, fazla ileri gittiklerinde neler olacağı bilmek ve aslında çevresi tarafından uygun olanın ne olduğu görmeyi amaçlarlar. Sınırlar çocukların öğrenme ve keşfetme sürecinde önemli rol oynar ancak gönderilen mesajlar net değilse ebeveynin aşılamaya çalıştığı şeyler işlemez duruma gelebilir. Yeni bir şehre taşındığınızı ve oraya alışmak için can attığınız düşünün. Gündelik hayata yeni yaşadığınız yerde hızlı adım atabilmek için belki komşularınızı davet eder, belki onlara gidersiniz. Fakat her seferinde size tuhaf tuhaf baktıklarını düşünün, rahatız olmuş gibi gözüktüklerinde kendi kendinize ne yaptım ki ben dersiniz. Her zaman yaptığınız şeyleri yapmış olmanıza rağmen reddedilmektesinizdir. Tedirgin olup sizden ne beklendiğini anlayamazsınız. Çocuk da çevrede olup bitenleri ve bunların nasıl olduğu hakkında bilgi toplamak ister. Yaptığı davranışa karşılık sizden net olmayan davranış örüntüleri aldıklarında ise tıpkı örnekte olduğu gibi kafaları karışacaktır. Ya da topladıkları bilgiler ebeveynin iletmek istediği mesajdan farklı çıkabilir. Çocukların davranışları onlara söylenenlerle değil, yaşadıklarıyla şekillenir, temelde sizin cümlelerinize değil davranış şeklinize bakarak taklit yoluyla davranış kalıplarını oturturlar. Altı yaşındaki bir çocuk ebeveynlerini sürekli meşgul edip sözlerini kesmektedir. Anne-baba tüm ilgisini ona çevirmektedir, bu durumdan memnun değillerdir ve geçici bir durum olduğunu düşünmektedirler. Aile ne beklediğinin bilincindedir fakat çocuk onların aklını okuyamaz. Sadece yaşadıklarıyla bir sonuca varır ve ebeveynlerden söz kesmenin normal bir şey olduğu mesajını alır. Çocuklar yetişkinlerle ilişkilerinde ne kadar güç ve kontrol sahibi olduklarını görmek isterler. Bu araştırmaların çoğu ilk etapta evde yapılır ve evde öğrenilenler dış dünyadaki standartları oluşturacaktır. Anne çocuğa kahvaltıda ne istediğini sorar. Çocuk patatesli omlet yemek istediğini söyler. Anne o isteğini şuan yapamayacağını belirtir ve başka bir şey istemesini söyler, çocuk ısrarcıdır, annesinin başka bir şey yapmak istiyor oluşunu birkaç kez öfkeyle reddeder ve anne istemese de çocuğun dediğini yapmaya başlar. Burada çocuk kim, anne kim ve kimin gücü daha fazla? Sınır koyarken çocuklara net bir şekilde seçenek sunmak hareket alanını sizin belirleyeceğiniz şekilde daraltacaktır. Çocukların ebeveynlerinden daha güç ve kontrol sahibi olduklarını hissetmeleri onlar için rahatsızlık verici bir durumdur. Kararlı olup kesin ve net sınırlar koymak onlara güven verir. Ben senin annenim/babanım. Güçlüyüm, becerikliyim, bana güvenebilirsin, sana doğru yolu gösteririm mesajını almalarını sağlar. Çocuklar büyüdükçe özgürlük, ayrıcalık ve sorumluluk yüklenmeye hazır hale gelirler. Çevrelerini keşfetme, becerilerini geliştirme ve yeni yetenekler kazanma ihtiyacı hissederler. Daha fazla özgürlük ve sorumluluk almaya hazır oldukları görüldükçe sınırlar yeniden yapılandırılmalıdır. Bu sınırlar keşiflerine yön verecek kadar kesin, gelişim ve değişime izin verecek kadar esnek olmalıdır. On dört yaşındaki bir öğrenci, okul tarafından verilen tüm ödev ve sorumluluklarını yerine getirdiği halde yine de tablet, telefon vs. kullanamayıp dördüncü sınıf öğrencisi gibi saat dokuzda uyuduğunu,

9 giysilerini bile ailesinin seçtiğini düşünün. Bunun sonucunda kendi kendine öğrenme fırsatı ve sorumluluk alması engellenmiş olacaktır. Aşırı kontrol çocukta isyana yol açabilir, denemek ve keşfetmek için çok az özgürlük alanı olacaktır. Öte yandan, denemek ve keşfetmek için fazla özgürlük alanının olması, sınırılar çok geniş ve kesinlikten yoksun oluşu da yetersiz kontrole yol açacağı için çocuğu davranışlarının sorumluluğunu almamaya itecektir. Alınan dengeli sınırlar ise öğrenmeyi ve sorumluluk kazanmayı arttırır, işbirliğine yüreklendirir çünkü izlenmesi gereken yol çok açık ve nettir. Kendinden ne istendiğini biliyor, kurallara uymadığında neler olacağının farkındadır. Demokratik yaklaşımla çizilmiş sınırlarda çocuklara seçenekler sunulmalı ve davranışlarının sonuçlarından ders almalarına izin verilmelidir. Cesaret vererek işbirliği artar ve çocuklar sorunlarını kendi başlarına çözebilirler, sorun çözme sürecine aktif olarak katılırlar. Çocuklara taşıyabilecekleri kadar güç ve kontrol verilmelidir. İşbirliği yapmayı, bağımsız olup sorumluluk alabilmeyi ve benlik kontrolünü öğreneceklerdir. Bu davranışların doğal sonucu olarak ise ebeveynlerin sınırlarının daha az test edilmesi ve ebeveynleri ciddiye alma davranışı otomatik olarak gelecektir. Bu doğrultuda ebeveynler de çocuk da kazanan taraf olacaktır. Pınar KAVİ Psikolog