İşitme cihazı kullanımı ve hasta memnuniyeti

Transkript

1 BEHBUT CEVANŞİR KULAK BURUN BOĞAZ HASTALIKLARI.. VE BAŞ BOYUN CERRAHİSİ DERNEĞİ Kulak Burun Bogaz Ihtis Derg 2011;21(3): Çalışma - Araştırma / Original Article doi: /kbbihtisas İşitme cihazı kullanımı ve hasta memnuniyeti Hearing aid use and patient satisfaction Dr. Orhan Kemal Kahveci, Dr. Murat Cem Miman, Dr. Erdoğan Okur, Dr. Abdullah Ayçiçek, Dr. Selçuk Sevinç, Dr. Ali Altuntaş Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Anabilim Dalı, Afyonkarahisar, Türkiye Amaç: Bu çalışmada, hastaların işitme cihazı kullanım oranları, süreleri, hasta memnuniyetleri, eğer kullanmıyorlarsa muhtemel kullanmama nedenleri belirlendi. Hastalar ve Yöntemler: Ocak Aralık 2009 tarihleri arasında kliniğimizde işitme cihazı reçetelenen hastalara 16 soruluk bir anket uygulandı. Toplam 17 hasta telefon ile arandı. Yüz yetmiş dokuz hasta (7 kadın, 104 erkek; ort. yaş 60±23 yıl; dağılım yıl) çalışmaya katıldı. İşitme cihazı kullanma oranları ve hasta memnuniyetleri belirlendi ve bunlar üzerine etki yapan faktörler istatistiksel olarak araştırıldı. Bulgular: Hastaların 142 si işitme cihazını düzenli olarak kullanmakta, 37 si ise cihazı ya az kullanmakta ya da hiç kullanmamakta idi. Cihazı kullanmama için bildirilen en yaygın neden işitme cihazından sıklıkla gelen gürültü oldu. Sonuç: Hastalara işitme cihazının kullanma şeklinin anlatılmaması ve hastaların 70 yaş üstünde olması verilen işitme cihazlarının kullanım süresi ve hasta memnuniyeti üzerine istatistiksel olarak anlamlı şekilde negatif etkili olmaktadır. Anahtar Sözcükler: İşitme cihazı; memnuniyet; kullanım. Objectives: In this study, we assessed the hearing aid usage ratios and durations, patient satisfaction and the probable causes of disuse if they are not used. Patients and Methods: A questionnaire with 16 questions was applied to the patients who were prescribed hearing aids in our clinic between January 2007 and December A total of 17 patients were called by phone. Hundred and seventy-nine of the patients (7 females, 104 males; mean age 60±23 years; range 17 to 94 years) participated in the trial. Hearing aid usage ratios and patients satisfaction were determined and the factors influencing usage were statistically investigated. Results: Hundred and forty-two of the patients used their hearing aids regularly and 37 of the patients either used their aids rarely or never used them. The most common cause reported for disuse was the frequent noise coming from the hearing aid. Conclusion: Failure to explain the usage of the hearing aids to the patients and age over 70 years have a statistically significant negative effect on the duration of hearing aid use and patient satisfaction. Key Words: Hearing aid; satisfaction; usage. Dünyada ve ülkemizde işitme cihazlarına sigorta kurumları tarafından ayrılan bütçeler ve hastaların da buna ek olarak ödeme yaptıkları düşünüldüğünde sağlık harcamaları içinde önemli bir yer oluşturduğu görülmektedir. Finlandiya gibi nüfusu beş milyon civarı olan bir ülkede işitme cihazına ödenen tutar yıllık 13 milyon Euro nun üzerindedir. [1] Ülkemizde işitme Geliş tarihi / Received: 10 Kasım 2010 Kabul tarihi / Accepted: 13 Mart 2011 İletişim adresi / Correspondence: Dr. Orhan Kemal Kahveci. Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Anabilim Dalı, Afyonkarahisar, Türkiye. Tel: Faks (Fax): e-posta ( ): orhangs7@hotmail.com Bu çalışma 32. Türk Ulusal Kulak Burun Boğaz ve Baş Boyun Cerrahisi Kongresi nde sözlü bildiri olarak sunulmuştur, Ekim 2010, Antalya (Presented at the 32th Turkish National Congress of Otorhinolaryngology Head and Neck Surgery oral presentations, October 27-31, 2010, Antalya, Turkey).

2 118 Kulak Burun Bogaz Ihtis Derg cihazlarına ait güvenilir maliyet verilerine ulaşmak zordur. Bununla birlikte işitme kaybı düşük yaşam kalitesine, depresif semptomlara ve fonksiyonel kapasitede azalmaya neden olmaktadır. [2] İlaçla veya cerrahiyle bu işitme kaybının düzeltilemediği durumlarda işitme cihazları hastanın mevcut durumunun düzeltmesinde kullanılabilecek tek seçenek olarak görülmektedir. Kulak burun boğaz hekimleri işitme cihazı endikasyonunun konulması ve ilgili sağlık raporunun hazırlanması konusunda daha aktif görev alırken cihaz seçimi, cihaz ayarlarının yapılması ve cihaz kullanımının hastaya öğretilmesi gibi daha sonraki aşamalarda daha pasif kalmaktadırlar. Böylece endikasyonu konulmuş ancak izlemi yeterince yapılmamış ve tedavi oranları belirlenemeyen bir hasta grubu ortaya çıkmaktadır. İşte bu nedenlerle planlanan bu çalışma ile işitme cihazı verilen hastalarda cihaz kullanımı ve hasta memnuniyet oranlarını ortaya koymak ve bu oranlar üzerine etkili olan faktörleri saptamayı amaçladık. HASTALAR VE YÖNTEMLER Ocak Aralık 2009 tarihleri arasında kliniğimizce işitme cihazı endikasyonu konulan hastaların dosyaları ve işitme cihazı raporları geriye dönük olarak tarandı. Dosyalardan ve raporlardan hastalara yazılmış olan cihazın tipi, işitme kaybı oranı, hastaların telefon numaraları, cihazın hangi kulaklara verildiği ve kulak muayenesi bilgileri tespit edildi. Hastalar telefon ile arandı ve çalışmaya katılmayı kabul eden hastalara 16 soruluk anket uygulandı. Anket formu daha önce 2009 da Bertoli ve ark.nın [3] İsviçre de işitme cihazı memnuniyeti için yapmış oldukları anket temel alınarak oluşturuldu. Ancak ülkemize özgü olduğunu düşündüğümüz cihaz alınırken ek ücret ödenmesi, cihazın kullanımının anlatılıp anlatılmaması gibi ek faktörler de ankete eklendi. Anket, işitme cihazını kullanan kişinin veya bakım veren kişinin eğitim düzeyi, ilk işitme cihazının alınma zamanı, cihaz kullanmaya nasıl karar verdiği, cihazın tek kulağa mı yoksa iki kulağa mı verildiği, hangi kulağa (sağ ya da sol) verildiği, cihazdan memnuniyeti, kulağa takıp çıkarma, açma kapama, pil değiştirme gibi basit işlemleri yapıp yapamadığı, cihazın pilini ne kadar sürede bir değiştirdiği, cihazı kullanma sıklığı, seyrek ya da az kullanıyorsa bunun nedeni, cihazı taktığı günlerde günün ne kadar bir bölümünde taktığı ve bunun saat karşılığı, cihazı alırken devletin verdiği ücret haricinde ne kadar ek ücret ödediği, cihazın kullanımı hakkında ve cihazın özellikleri hakkında bilgi verilip verilmediği ve cihazı aldığı yer ve orada odyometrist bulunup bulunmadığı sorularını içeriyordu. İşitme cihazını az kullanan hasta grubu olarak cihazı haftada bir günden daha az, gün içinde bir saatten az ve hiç kullanmayan hastalar kabul edildi. Anket sonuçları üzerinde frekans çalışması yapıldı ve istatistiksel analiz için ki kare testi kullanıldı. Veri analizi Windows için SPSS (SPSS Inc., Chicago, Illinois, USA) 9.0 versiyon paket programı kullanılarak yapıldı. P değerinin 0.0 den küçük olması anlamlı olarak kabul edildi. BULGULAR Dosya taramasında 17 hastaya rapor verildiği görüldü ve bunlardan 268 ine telefonla ulaşılabildi. Telefonla ulaşılan hastalardan 8 i (%22) cihaz rapor edilmiş olmasına rağmen cihazı almamıştı. Yine bu hastalardan 1 i (%) vefat etmesi nedeniyle, sekizi (%3) anket yapılmasını kabul etmemesi nedeniyle ve sekizi (%3) 16 yaşın altında olması nedeniyle çalışmaya alınamadı. Böylece çalışma grubunu 179 hasta (7 kadın, 104 erkek; ort. yaş 60±23 yıl; dağılım yıl) oluşturdu. Hastaların anket sorularına verdikleri yanıtların dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. İşitme kaybının tipinin ve derecesinin, cihaz tipinin, hastanın bakımını kendisi veya başkasının yapmasının, hastanın eğitim seviyesinin, cihaz kullanma süresinin cihaz üzerinde basit işlemler yapabilmesinin, hangi medikal firmadan aldığının ve cihaza ödenen ek ücretin cihaz memnuniyeti üzerine etkisi bulunmadığı görüldü. Cihaz memnuniyeti değerlendirmesinde, 70 yaş altındaki hastaların 70 yaş üstü hastalara göre (p<0.01), cihaz özelliklerinin ve nasıl kullanacağı anlatılan hastaların anlatılmayan hastalara göre (p<0.01) ve cihazın alındığı yerde odyometrist bulunan hastaların odyometrist bulunmayan hastalara göre (p<0.0) cihaz memnuniyetinin anlamlı bir şekilde daha yüksek olduğu bulundu. Hastanın kendi bakımını yapıp yapamamasının, hastanın eğitim seviyesinin, cihaz kullanma süresinin, cihazın nasıl kullanılacağının anlatılmasının, cihaza ödenen ek ücretin, işitme kaybının tipi ve derecesinin, cihazın alındığı medikal firmanın ve orada odyometrist olup olmamasının cihaz kullanım sıklığı üzerine etkili olmadığı

3 İşitme cihazı kullanımı ve hasta memnuniyeti 119 Tablo 1. Anket sorularına verilen cevap dağılımı Tablo 1 devamı Cinsiyet Kadın 7 Erkek 104 Sayı Yüzde p* p** p*** Yaş <0.01 <0.01 < yaş üstü yaş altı 100 İşitme kaybının tipi <0.0 SNİK 13 İTİK veya mikst tip 44 İşitme kaybı derecesi <0.0 Hafif Orta İleri Çok ileri 10 6 Cihaz tipi <0.01 <0.01 Analog 9 Dijital Eğitim düzeyi Okuma yazması yok Okula gitmemiş 2 1 İlkokul mezunu 10 9 Ortaokul mezunu 14 8 Lise mezunu 1 8 Üniversite mezunu 14 8 Cihaz kullanmayı öneren kişi Kendisi karar veren 1 8 Yakınları öneren 4 2 Doktorun önerdiği Memnuniyet <0.01 <0.01 Çok memnun Memnun Pek memnun değil Hiç memnun değil Cihaz üzerinde basit işlem yapabilme <0.01 Yapabiliyor Az çok yapabiliyor 27 1 Pek yapamıyor 9 Hiç yapamıyor Pil değişimi Her hafta haftada haftada haftada 12 7 >4 hafta 11 6 Cihaz kullanım sıklığı <0.01 Her gün Haftada en az gün 14 8 Haftada 1-4 gün 7 4 Seyrek Hiç kullanmıyor 11 6 Sayı Yüzde p* p** p*** Gün içi kullanım < saatten az saat saat >8 saat Cihaz alırken ödenen para 0 TL TL TL TL TL 3 21 >1000 TL Cihazla ilgili bilgi verilmesi <0.01 <0.0 Başka cihazlar olduğu söylenmiş bilgi verilmiş 9 64 Başka cihazlar olduğu söylenmiş ama bilgi verilmemiş 26 1 Hiç bilgi verilmemiş 3 21 Ayrıntılı bilgi verilmiş 98 Kademeli kullanma ve cihaz özellikleri anlatılmış Sadece kademeli kullanma anlatılmış 3 2 Sadece cihaz özellikleri anlatılmış Açıklama yapılmamış SNİK: Sensörinöral işitme kaybı; İTİK: İletim tipi işitme kaybı; *: Hasta memnuniyetine etkisi; **: Cihaz kullanım sıklığına etkisi; ***: Cihaz kullanım süresine etkisi. saptandı. Yetmiş yaşın altında olan hastaların 70 yaşın üstünde olanlara göre (p<0.01), dijital cihaz kullanan hastaların analog cihaz kullanan hastalara göre (p<0.01), cihaz üzerinde basit işlemler yapabilen hastaların yapamayan hastalara göre (p<0.01) ve cihazından memnun olan hastaların memnun olmayanlara göre (p<0.01) işitme cihazlarını anlamlı şekilde daha sık olarak kullandıkları bulundu. Cihazını az kullanan veya hiç kullanmayan hastaların kullanmama nedenleri ve dağılımı Şekil 1 de gösterilmiştir. Hastanın kendi bakımını yapabilmesinin, eğitim durumunun, cihaz alınan medikal firmanın ve cihaza ödenen paranın hastanın gün içi cihaz kullanma süresi üzerine etkisi olmadığı görüldü. Yetmiş yaşın altında olan hastaların 70 yaş üzeri hastalara göre (p<0.01), cihaz özelliklerinin ve nasıl kullanılacağının anlatıldığı hastaların anlatılmayanlara göre (p<0.0), odyometrist bulunan bir yerden cihaz alan hastaların odyometrist bulunmayan

4 120 Kulak Burun Bogaz Ihtis Derg Hasta sayısı Cihazdan fayda görmüyor Gürültü yapıyor Ses kalitesi düşük Ayarlaması ve kullanması zor Cihaz kulağıma rahatsızlık veriyor Cihaz bozuk Kozmetik neden 2 1 Duyuyor fakat anlamıyor Diğer nedenler Şekil 1. Cihazını az kullanan veya hiç kullanmayan hastaların kullanmama nedenleri (n=37). Aynı hastanın cihaz kullanmama nedeni birden fazla olabilmektedir. yerden alan hastalara göre (p<0.0), sensörinöral tip işitme kaybı olan hastaların iletim tipi veya mikst tip işitme kaybı olan hastalara göre (p<0.0), ağır derece işitme kaybı olan hastaların hafif işitme kaybı olan hastalara göre (p<0.0), dijital cihaz kullanan hastaların analog cihaz kullanan hastalara göre (p<0.01) ve cihazından memnun olan hastaların memnun olmayan hastalara göre (p<0.01) işitme cihazlarını gün içinde anlamlı olarak daha uzun kullandıkları bulundu. TARTIŞMA İşitme cihazı önerilen ve sonrasında cihaz edinen hastaların işitme cihazlarını ne kadar kullandıkları ve bu konudaki memnuniyetleri araştırmaya değer bulunmuştur. Bu konuda ele alınabilecek daha hassas birçok faktör gözden geçirilebilir. Hasta memnuniyeti ve cihaz kullanımını etkileyen faktörler içinde kullanılan cihazın omnidireksiyonel olup olmaması, kanal sayısı ve gürültü baskılayıcı özelliği olup olmaması gibi birçok özelliğinin etkili olacağı öngörülebilir. Çalışmamızı planlarken işitme cihazı markalarının da ankete yazılmasını istedik fakat anketin telefon görüşmesiyle yapılmış olması ve hastaların sosyokültürel açıdan buna uyum sağlayamamaları nedeniyle yeterli bilgiye ulaşılamadı ve bu konuyla ilgili istatistiksel veri elde edilemedi. Çalışmamızın diğer bir dezavantajı da tek merkezden verilen cihazlara ilişkin verileri kapsıyor olmasıdır. Mevcut cihazlandırma başarı oranları hastanemiz cihazlandırma başarı oranlarını yansıtmakla birlikte diğer merkezlerden verilen işitme cihazlarında aynı başarı oranları olup olmadığı bilinmemektedir. Daha önce yapılmış bazı çalışmalarda önemli bir cihaz sağlayıcı şirketin verilerinden yola çıkarak 8707 hasta gibi bir nüfusa ulaşılmıştır. [3] Fakat bu çalışmalarda sadece o firmanın cihazlarının başarı oranları test edilmiştir ve cihaz rapor edilmesine rağmen cihaz almayan hastaların oranı ortaya konulamamıştır. Ülkemizde sosyoekonomik nedenlere bağlı olarak oluştuğunu düşündüğümüz merkezimizden cihaz rapor edilmesine rağmen cihazı alınmayanların oranı (%22) oldukça yüksektir. Yaptığımız İngilizce ve Türkçe literatür taramasında elde ettiğimiz bu veriyi karşılaştırabileceğimiz bir bilgiye rastlamadık. Çalışmamızda cihazın düzenli kullanım oranı oldukça yüksek düzeyde (%72) bulundu. Bu oran Bertoli ve ark.nın [3] İsviçre de yaptıkları çalışmada %8.; Vuorialho ve ark.nın [4] Finlandiya da yaptıkları çalışmalarda %6 olarak bulunmuştur. Çalışmamızda bulunan cihazını hiç kullanmayan hasta oranı (%6), Finlandiya da bulunan orana (%.3) oldukça yakındır. Cihazını hiç kullanmayan ya da çok az kullanan hastaların en çok vurguladıkları kullanmama nedeni cihazın gürültü yapmasıdır ve bu da yurtdışı

5 İşitme cihazı kullanımı ve hasta memnuniyeti 121 kaynaklı verilerle uyumludur. [3] Daha az oranda kullanmama nedeni olarak öne sürülen cihazın kulağına tam oturmaması, rahatsızlık vermesi ve ses kalitesinin düşük olması gibi gerekçeler benzer şekilde bulunmuş, fakat diğer çalışmalarda öne çıkan cihaz gereksiniminin olmaması ve cihazdan fayda görmeme gibi nedenler çalışmamızda hastalar tarafından nadiren belirtilmiştir. Bu durum da merkezimizde konulan endikasyonların doğruluğunu teyit etmektedir. Kırkım ve ark.nın [] ülkemizde Uluslararası İşitme Cihazı Değerlendirme Envanterinin (IOI- HA) Türkçe versiyonunu kullanarak 232 hasta üzerinde yapmış oldukları çalışmada cihaz tipinin ve işitme kaybı derecesinin hasta memnuniyeti üzerine etkili olmadığı fakat işitme kaybının derecesinin gün içi cihaz kullanım süresi üzerine etkili olduğu bulunmuştur. [] Çalışmamızda da benzer sonuçlar elde edilmekle birlikte bunlara ek olarak hasta yaşının da kullanım ve memnuniyet üzerinde etkili olduğu saptandı. Kırkım ve ark.nın [] çalışmasında bildirildiğine göre çalışma kapsamındaki hastalara cihaz kullanımı bizzat kurumun odyometristi tarafından anlatılmakta ve hastalar kontrolle çağrılmaktadır. Çalışmamızda cihaz alınan yerde odyometrist olup olmadığı soruldu ve odyometrist olmasının kullanım süresi ve memnuniyet üzerine istatistiksel olarak etkili olduğu görüldü. Fakat hastaların cihazı veren kişinin odyometrist olup olmadığını tahminen söylediklerini düşünerek bu verinin güvenilirliğinin düşük olduğunu kabul edebiliriz. Hastaya cihaz kullanımının anlatılmasının ne derecede önemli olduğu hem hasta memnuniyeti hem de cihaz kullanma süresi üzerine yaptığı etkiden anlaşılmaktadır. Çoğu hastanede olduğu gibi cihaz raporlandıktan sonra hastanın ne çeşit bir cihaz alacağının ayrıntıları ve cihazın uygulaması medikal firmalara bırakılmalıdır. Bizce bu süreç ticari kaygıları olan müesseselere bırakılamayacak kadar önemli bir süreçtir. Göz hekimlerinin uygulamalarında olduğu gibi çeşitli modelde cihazların demolarının bulundurulması ve bunların hastaya doktor gözetimi altında denetilmesi hastanın cihazdan maksimum fayda sağlaması açısından yararlı olacaktır. Bu konuda yapılabilecek başka bir öneri de satılan cihazları hastaların ortalama bir aylık deneme süresi olmasının firmalardan istenmesidir. Böylece hastalar memnun kalmadıkları takdirde cihazlarını değiştirebileceklerdir. Sonuç olarak, işitme cihazı verilen hastalarda kullanma oranları beklenenden yüksek olarak bulunmuştur. Bunun yanında cihaz rapor edilmesine rağmen cihazını alamayan oldukça yüksek oranda bir hasta grubu vardır. Cihaz alamama nedenleri ve bunların çözümleri irdelenmelidir. Cihazlandırma sürecinde hastaya cihaz kullanımı ve özelliklerinin anlatılması önemlidir ve bu konuda KBB hekimi daha çok sorumluluk almalıdır. KAYNAKLAR 1. Vuorialho A, Karinen P, Sorri M. Counselling of hearing aid users is highly cost-effective. Eur Arch Otorhinolaryngol 2006;263: Lupsakko TA, Kautiainen HJ, Sulkava R. The non-use of hearing aids in people aged 7 years and over in the city of Kuopio in Finland. Eur Arch Otorhinolaryngol 200;262: Bertoli S, Staehelin K, Zemp E, Schindler C, Bodmer D, Probst R. Survey on hearing aid use and satisfaction in Switzerland and their determinants. Int J Audiol 2009;48: Vuorialho A, Sorri M, Nuojua I, Muhli A. Changes in hearing aid use over the past 20 years. Eur Arch Otorhinolaryngol 2006;263: Kırkım G, Şerbetçioğlu MB, Mutlu B. Uluslararası işitme cihazları değerlendirme envanteri Türkçe versiyonu kullanılarak hastalardaki işitme cihazı memnuniyetinin değerlendirilmesi. KBB ve BBC Dergisi 2008;16:101-7.