Sosyal Bilimlerde SSPS Uygulamalı Nicel Veri Analizi. Prof. Dr. Mehmet TAŞPINAR

Transkript

1 Sosyal Bilimlerde SSPS Uygulamalı Nicel Veri Analizi Prof. Dr. Mehmet TAŞPINAR

2 Prof. Dr. Mehmet TAŞPINAR SOSYAL BİLİMLERDE SPSS UYGULAMALI NİCEL VERİ ANALİZİ ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Bilimsel araştırmanın önemli süreçlerinden birisi veri çözümleme aşamasıdır. Araştırmada elde edilen verilerin araştırmanın amaçları doğrultusunda uygun veri çözümleme yöntemleri ile çözümlenmesi ve yorumlanması dikkatli olunması gereken süreçlerden biridir. Araştırmacıların elde edilen verilerin nicel ya da nitel olma özelliklerini dikkate alarak söz konusu süreçte önemli bazı ayrıntılara yönelik bilgiye sahip olmaları gereklidir. Bu kitap nicel veri analizinde yaygın olarak kullanılan veri çözümleme tekniklerini SPSS-20 tabanlı uygulama örnekleri yardımıyla açıklamaya çalışan bir içeriğe sahiptir. Kitabın içeriğinin araştırma istatistiği alanının gerektirdiği bilimsel derinlik kaygısını taşımadan, olabildiğince pratik bir yaklaşımla hazırlanmış olmasının amacı, araştırmacıları kapsamlı istatistik bilgisine yönlendirmeden yaşadıkları temel sorunları çözme anlayışından kaynaklanmaktadır. Çünkü vermiş olduğum araştırma teknikleri ve veri çözümleme ile ilgili lisansüstü düzeydeki derslerde aldığım en öncelikli dönüt, veri çözümleme sürecinde derinlemesine matematik tabanlı istatistiksel veri çözümleme öğretisinin onlarda bir endişeye, korkuya yol açtığı yönünde olmuştur. Bu ihtiyaca dönük olarak içeriği oluştururken veri çözümleme yöntemlerini, uygulamaya dönük ve daha basit öğrenilebilecek biçimde sunmaya özen gösterdim. Kitapta veri çözümleme teknikleri için hayali problem durumları oluşturulmuş ve denemelik veriler üretilmiştir. Problem durumları çoğunlukla eğitim bilimleri alanına özgü olmakla birlikte, sosyal bilimlerinin diğer alanlarına da uyarlanabilir. Kitapta çözümlemeleri yapılan problem durumlarına özgü SPSS- 20 tabanlı ham verilere sizlerin paylaşımınıza açık biçimde sunulan www adresinden ulaşmanız gerekmektedir. Kitabın oluşturulmasında daha önce bu kapsamda yazılmış olan eserlerden oldukça yararlandım. Bu nedenle benzer türde eserler hazırlayan Şener BÜYÜKÖZTÜRK, Abdullah CAN, Sevilay KİLMEN, İsmail SEÇER, İbrahim KILIÇ, Ayhan URAL ve Şeref TAN a özellikle teşekkür etmek isterim. Kitabın araştırma sürecine bilimsel anlamda orijinal bir katkıda bulunmak gibi bir iddiası elbette yoktur. Hedefim özellikle lisansüstü öğrenim yapan öğrencilere pratik bir öğrenme kılavuzu sunmaktır. Bu bağlamda gelecek dönütler elbette daha sonraki dönemlerde daha nitelikli bir içeriğin oluşmasına büyük katkı sağlayacaktır. Tüm araştırmacılara yararlı olması dileğiyle. Ankara- Eylül 2017 Prof. Dr. Mehmet TAŞPINAR

4 İÇİNDEKİLER Ön Söz... iii 1. Bölüm Veri Hazırlama Giriş... 1 Veri Girişi... 1 Dosya Ayırma- Split File İşlem Yapılacak Verileri Seçme Select Case Ağırlıklı (frekanslı) Veriler - Weight Case Verileri Sıraya Koyma - Sort Case Satır ve Sütunları Yer Değiştirme - Transpose Verileri Gruplandırma - Aggregate Verilerle Matematiksel İşlemler Yapma - Compute Verileri Yeniden Kodlama, Yeni Değerler Atama - Recode Bölüm Dağılımın Normalliği Testi Giriş Normal Dağılım Bölüm Tanımlayıcı (Betimsel) İstatistikler Giriş... 43

5 vi Sosyal Bilimlerde SPSS Uygulamalı Nicel Veri Analizi 4. Bölüm Tek Örneklem t Testi (One sample t test) Giriş Bölüm Bağımsız Gruplar t Testi (Independent Sample t- Test) Giriş Bölüm Bağımlı (İlişkili) Gruplar t Testi (Paired Sample t Test) Giriş Bölüm Bağımsız Gruplar İçin Tek Yönlü (Faktörlü) Varyans Analizi (Ona Way ANOVA) Giriş Bölüm Bağımlı Gruplar (Tekrarlı Ölçümler) İçin Tek Yönlü (Faktörlü) Varyans Analizi (One Way ANOVA for Repeteated Measures) Giriş Bölüm Bağımsız Gruplar İçin İki Yönlü (Faktörlü) Varyans Analizi (Two Way ANOVA for Independent Samples) Giriş

6 İçindekiler vii 10. Bölüm Karışık Ölçümler (Bağımsız ve Tekrarlı Ölçümler) İçin İki Yönlü (Faktörlü) Varyans Analizi (Two Way ANOVA for Mixed Measures) Giriş Bölüm Çok Değişkenli (Faktörlü) Varyans Analizi (Multivariate ANalyze Of VAriance-MANOVA) Giriş Bölüm Kovaryans Analizi (Analysis of Covariance) Giriş Bölüm Korelasyon Analizi (Correlation) Giriş Korelasyon Analizi Teknikleri Basit korelasyon - Pearson Momentler Korelasyon Analizi (The Pearson Product-Moment Correlation Coefficient: Simple/Bivariate Correlation Kısmi Korelasyon (Partial Correlation) Bölüm Basit Doğrusal Regresyon Analizi (Simple Linear Regression) Giriş Basit Doğrusal Regresyon Analizi

7 viii Sosyal Bilimlerde SPSS Uygulamalı Nicel Veri Analizi 15. Bölüm Kay Kare Bağımsızlık Testi (Chi Square Test) Giriş Kay-Kare Bağımsızlık Testi Kaynakça

8 KAYNAKÇA Akbulut, Yavuz. (2010). Sosyal Bilimlerde SPSS Uygulamaları. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık. Akgül, Aziz., ve Çevik, Osman. (2005). İstatistiksel Analiz Teknikleri. Ankara: Emek Ofset. Aksaraylı, Mehmet. (2017). Ki Kare Analizi eanalizi.pdf (Erişim Tarihi: 04 Ağustos 2017). Alpar, Reha. (2001). Spor Bilimlerinde Uygulamalı İstatistik. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Baykul, Yaşar., ve Güzeller, O. Cem. (2016). Sosyal Bilimler İçin İstatistik SPSS Uygulamalı. Ankara: Pegem Akademi. Büyüköztürk, Şener. (1997). İki faktörlü varyans analizi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 30(1), (Erişim Tarihi: 20 Ağustos 2017). Büyüköztürk, Şener. (1998). Kovaryans analizi (Varyans Analizi ile Karşılaştırmalı Bir İnceleme) Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 31(1), (Erişim Tarihi: 20 Ağustos 2017). Büyüköztürk, Şener. (2002). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: Pegem Akademi. Büyüköztürk, Şener., Çokluk, Ömer., ve Köklü, Nilgün. (2016). Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi. Can, Abdullah. (2016). SPSS ile Bilimsel Araştırma Sürecinde Nicel Veri Analizi. Ankara: Pegem Akademi. Cohen, J. (1988). Statistical Power Analysis for the Behavioral Sciences. Hillsdale, NJ: Lawrance Erlbaum Associates, Inc. CrossValidated. (2017). Effect size for a one-sample t-test. Çapık, Cantürk. (2013). Bir hemşirelik dergisinde yayınlanan makalelerde istatistiksel güçlerin incelenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 16 (3),

9 236 Sosyal Bilimlerde SPSS Uygulamalı Nicel Veri Analizi Demir, Ergül., ve Parlak, Burcu. (2012). Türkiye de eğitim araştırmalarında kayıp veri sorunu. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 3(1), Efe, Ercan., Bek, Yüksel., ve Şahin, Mustafa. (2000). SPSS te Çözümleriyle istatistiksel Yöntemler-II. Bilgisayar Araştırma ve Uygulama Merkezi (BAUM) Yayın No: 10. Kahramanmaraş: Ellis, D. Paul. (2009). Effect Size Equations. (Erişim Tarihi: 20 Ağustos 2017). Ergün, Mustafa. (1995). Bilimsel Araştırmalarda Bilgisayarla İstatistik Uygulamaları SPSS for Windows. Ankara: Ocak Yayınları. Fan, Xitao., & Chen, J. Michael. (1999). The relationship variance components and mean difference effect size. Current Psychology. 17 (4), Gamgam, Hamza., ve Altunkaynak, Bülent. (2008). Parametrik Olmayan Yöntemler. Ankara: Gazi Kitabevi. Gündoğdu, Sedat. (2014). Su ürünlerinde çoğunlukla uygulanan çoklu karşılaştırma (post-hoc) testler. Journal of FisheriesSciences.com 8(4), Güngör, Mehmet ve Bulut, Yunus. (2008). Ki-kare testi üzerine. Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Dergisi. Yunus%20Bulut( )-%F6dendi-6%20syf DOC Hancock, R. Gregory. (2001). Effect size, power and sample size determination for structured means modeling and mimic approaches to between-groups hypothesis testing of means on a single latent construct. Psychometrika, 66 (3), Hayran, Murat., ve Özdemir, Oktay. Bilgisayar İstatistik ve Tıp. Ankara: Medikomat. (Erişim Tarihi: ). Işık İdil. (2014). Yokluk hipotezi anlamlılık testi ve etki büyüklüğü tartışmalarının psikoloji araştırmalarına yansımaları. Eleştirel Psikoloji Bülteni, Sayı: 5; Kalaycı, Şeref. (2016). SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri. Ankara: Asil Yayınevi.

10 Kaynaklar 237 Karacabey, Argun., ve Gökgöz, Fazıl. (2012). Kategorisel Veri Analizi. 9-Kategorisel%20Veri%20Analizi%20%28Ki%20kare%29.pdf. (Erişim Tarihi: 16 Ağustos 2017). Karagöz, Yalçın. (2010). Nonparametrik testlerin güç ve etkinlikleri. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 9(33), Kayri, M. (2009). Araştırmalarda gruplararası farkın belirlenmesine yönelik çoklu karşılaştırma (post-hoc) teknikleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 19(1) Kilmen, Sevilay. (2013). Eğitim Araştırmacıları İçin SPSS Uygulamalı İstatistik. Ankara: Edge Akademi. Lakens, Daniel. (2013). Calculating and reporting effect sizes to facilitate cumulative science: a practical primer for t-tests and ANOVAs. Frontiers Psychology. 4(863), Nornadiah, M. Razali. and Yap, B. Wah. (2011). Power comparisons of Shapiro Wilk, Kolmogorov Smirnov Lilliefors and Anderson-Darling tests. Journal of Statistical Modeling and Analytics. 2(1), Özdamar, Kazım. (1999a). SPSS ile Biyoistatistik. Eskişehir: Kaan Kitabevi. Özdamar, Kazım. (1999b). Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi. Eskişehir: Kaan Kitabevi. Özgören, Berrin. (2011). Değerler Ölçeği ve Kovaryans Analizi. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Konya: Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Özsoy, Sibel., ve Özsoy, G. (2013). Eğitim Araştırmalarında Etki Büyüklüğü Raporlanması. İlköğretim Online, 12(2), (Erişim tarihi: 20 Ağustos 2017). Seçer, İsmail. (2015). SPSS ve Lisrel ile Pratik Veri Analizi. Ankara: Anı Yayıncılık. Sönmez, Veysel. (1999). Bilimsel araştırmalarda yapılan yanlışlıklar. Hemşire Araştırma Dergisi. Sayı: 1, Tan, Şeref. 2016). SPSS ve Excel Uygulamalı Temel İstatistik-1. Ankara: Pegem Akademi. Tekin, N. Vasfi. (2014). SPSS Uygulamalı İstatistik Teknikleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

11 238 Sosyal Bilimlerde SPSS Uygulamalı Nicel Veri Analizi Tonta, Yaşar. (2008). Varyans Analizi (ANOVA) ve Faktöriyel ANOVA. yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/spring2008/bby208/ (Erişim Tarihi: 04 Ağustos 2017). Toy, Y. Banu., ve Tosunoğlu, G. Nuray. (2007). Sosyal bilimler alanındaki araştırmalarda bilimsel araştırma süreci, istatistiksel teknikler ve yapılan hatalar. Ticaret Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi. Sayı:1, Ural, Ayhan.,ve Kılıç, İbrahim. (2005). Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara: Detay Yayıncılık. Üstün, Ulaş., Eryılmaz, Ali. (2014). Etkili araştırma sentezi yapabilmek için bir araştırma yöntemi: meta analiz. Eğitim ve Bilim, 39(174), Wuensch, L. Karl. (2012). Reporting the strength of effect estimates for simple statistical analyses. (Erişim Tarihi: 15Ağustos 2017).