Murat HATİPOĞLU Dokuz Eylül University, İzmir Multidisciplinary Vocational School, TR Buca, İzmir, TURKEY (

Transkript

1 Dünya da Türkiye ye Özgün Süstaşı Kalitesindeki Diaspor (Zultanit), Kemmererit (Kromlu Klinoklor) ve Mor Jadeit (Klinopiroksen) Mineral Cinslerinin Jeolojik Miras Olarak Duyurulması ve Korunması Announcement and Conservation as Geological Heritage of Gem- Quality Diaspore (Zultanite), Kammererite (Chromian Clinochlore), and Purple Jadeite (Clinopyroxen) Mineral Species, which they are unique to Turkey in the World Murat HATİPOĞLU Dokuz Eylül University, İzmir Multidisciplinary Vocational School, TR Buca, İzmir, TURKEY ( Hülya İNANER Dokuz Eylül University, Faculty of Engineering, TR Buca, İzmir, TURKEY

2 AMAÇ (AIM) Bu çalışma, *Dünya da sadece Türkiye de çıkartılan süstaşı kalitesindeki diaspor (zultanit) [Al(OH)O] kemmererit (kromlu klinoklor) [Mg 5 (Al,Cr) 2 Si 3 O 10 (OH) 8 ], kristallerinin ve de mor jadeit (klinopiroksen) [Na(Al,Fe)Si 2 O 6 ] kütlelerinin, jeolojik mirasın önemli bir parçası olarak göz önünde tutulmasını amaçlamaktadır. Aynı zamanda da, *Türkiye ye özgün bu üç mineral türünün tipik örneklerinin bulunduğu lokasyonların, jeo-konservasyon anlamında mineralojiksel bir jeosit olarak tescillenmesinin önemini vurgulamayı, *UNESCO nun World Heritage List esine dahil edilmesi için bu çalışmanın bir vesile olması hedeflemektedir.

3 LOKASYON (LOCATION) DİASPOR-ZULTANİT (DİASPORE-ZULTANITE) En tipik lokasyon yeri; Muğla-Milas-Danişment-Küçük Çamlık Tepe deki diasporitik boksit yatağıdır. KEMMERERİT (KAMMERERITE) En tipik lokasyon yeri; Erzincan-Çayırlı daki (Kop Dağları) krom yatağıdır. MOR JADEİT (PURPLE JADEITE) En tipik lokasyon yeri; Bursa-Harmancık-Bektaşlar-Kanlıpınar daki alandır.

4 DİASPOR (DIASPORE) Diaspor [Al(OH)O] grupsuz tek başına bir mineral olup, kristallerinin yaklaşık %40 lık bir kısmı, saydam-yarısaydam bir yapıya, genelde zeytinyağı yeşili rengine, camsı şeritli dış yüzeye, mükemmel dilinime ve tipiksel V-şekilli ikizlenmeye sahiptirler. En tipik lokasyon yeri; Muğla-Milas-Danişment-Küçük Çamlık Tepe deki diasporitik boksit yatağıdır.

5 Diaspor Kristalografisi Eksensel Oranlar: a:b:c =0.4667:1: Hücre Boyutları: a = 4.397, b = 9.421, c = , Z = 4; V = Den(hesapla)= 3.38 Kristal Sistemi: Ortorombik Dipiramidal H-M Sembol (2/m 2/m 2/m) Uzay Grubu: Pbnm X Işını Saçınımı: Şiddete göre(i/i o ): 3.99(1), 2.317(0.56), 2.131(0.52), Diasporun Fiziksel Özellikleri Dilinim: {010} Mükemmel, {110} İyi Renk: Zeytinyağı yeşil (en yaygın), toprak kahvesi (ender), çilek pembesi (çok nadir). Özgül ağırlık: , Ortalama = 3.4 Şeffaflık: Saydam-Yarısaydam. Yarılım: Gevrek - Konkoidal. Sertlik: Lüminersans: Floresans göstermez. Parlaklık: Camsı-İncimsi. Çizgi İzi: Beyaz. Diasporun Optiksel Özellikleri Optiksel Veriler: Biaxial (+), a= , b= , g= , çift kırılma= , 2V(hesapla)=80-84, 2V(ölçümle)= Dispersiyon zayıf, r < v. Pleokroizma: Yeşil ve tonları (kuvvetli ışık altında), Nar çiçeği kırmızısı (zayıf ışık altında).

6 KEMMERERİT (KAMMERERITE) Kammererite [Mg 5 (Al,Cr) 2 Si 3 O 10 (OH) 8 ] krom içerikli klinoklor grubuna ait bir mineral olup, kristalleri saydam-yarısaydam bir görünüşe, genelde mor-fuşya rengine ve mükemmel dilinime sahiptir. En tipik lokasyon yeri; Erzincan- Çayırlı daki krom yatağıdır.

7 Kemmererit Kristalografisi Eksensel Oranlar: a:b:c =0.5698:1: Hücre Boyutları: a = 5.3, b = 9.3, c = 14.3, Z = 2; beta = 97 V = Den(hesapla)= 2.83 Kristal Sistemi: Monoklinik Prismatik H-M Symbol (2/m) Uzay Grubu: C 2/m X Işını Saçınımı: Şiddete göre(i/i o ): 7.16(1), 4.77(0.7), 3.58(0.6) Kemmererit in Fiziksel Özellikleri Dilinim: {001} Perfect Renk: Magenta. Özgül ağırlık: , Ortalama = 2.65 Şeffaflık: Saydam-Yarısaydam. Yarılım: Belirsiz Belirsiz bir yapıda yarılmış düz yüzeyler (dilinimsiz). Sertlik: Lüminersans: Floresans göstermez. Parlaklık: Camsı-İncimsi. Çizgi İzi: Beyaz. Kemmereritin Optiksel Özellikleri Optiksel Veriler: Biaxial (+), a= , b= , g= , çift kırılma= , 2V(hesapla)=0-36, 2V(ölçümle)=0-40. Dispersiyon r < v. Pleokroizma: Fuşya ve magenta.

8 MOR JADEİT (PURPLE JADEITE) Jadeit [Na(Al,Fe)Si 2 O 6 ] klinopiroksen grubuna ait bir mineral olmakla beraber, ortaya çıkan örnekleri gerçekte tek bir kristalin yapı yerine jadeit-k-feldspatlavsonit den harmanlanmış mavi şist fasiyesine sahip mağmatik kayaç terkibindedir. Bu yüzden opak bir görünüşe, genelde açık morumsu-leylak renge sahiptir. En tipik lokasyon yeri; Bursa-Harmancık-Bektaşlar-Kanlıpınar daki alandır.

9 Jadeit Kristalografisi Eksensel Oranlar: a:b:c =1.0999:1: Hücre Boyutları: a = 9.418, b = 8.562, c = 5.219, Z = 4; beta = V = Den(hesapla)= 3.39 Kristal Sistemi: Monoklinik Prismatik H-M Symbol (2/m) Uzay Grubu: C 2/c X Işını Saçınımı: Şiddete göre(i/i o ): 2.83(1), 2.42(0.9), 2.92(0.8) Jadeitin Fiziksel Özellikleri Dilinim: {110} İyi. Renk: Soluk mor. Özgül ağırlık: , Ortalama = 3.3 Şeffaflık: Opak Yarılım: Kötü. Sertlik: 6.5 Lüminersans: Floresans göstermez. Parlaklık: Camsı (Yağsı). Çizgi İzi: Beyaz. Jadeitin Optiksel Özellikleri Optiksel Veriler: Biaxial (+), a= , b= , g= , çift kırılma= , 2V(hesapla)=68-78, 2V(ölçümle)= Dispersion r < v. Pleokroizma: Mor tonları-eflatun.

10 SONUÇLAR *Diaspor, kemmererit ve jadeit mineral türlerinin süstaşı kalitesindeki örnekleri, Dünya çapında sadece Türkiye de bulunur. Makroskopiksel olarak, diaspor ve kemmererit kristalin yapılarda, ancak mor jadeit ise kütlesel bir yapıda bulunmaktadır. Bunlara ait öz numunelerinin hâlihazırda Dünyadaki birçok müzelerde ve özel koleksiyoncularda saklanıyor olması bunun en güzel delilidir.

11 SONUÇLAR *Ayrıca, sergilenen tüm örneklerin lokasyon kaynağı olarak Türkiye gösterilmesi nedeniyle, bu mineral örneklerini özgün bir şekilde Anadolu diasporu, Anadolu kemmereriti ve Anadolu jadeiti olarak adlandırılabilmesinde de bir sakınca bulunmamaktadır. Böylece bu toprakların tanıtılmasında da doğal bir elçilik misyonu gösterebilirler.

12 SONUÇLAR *Örneklerin bulunduğu lokasyonlar, Dünya da teklik ilkesi kavramında mineralojiksel jeositleri simgelerler. Bu yüzden, Türkiye nin jeolojik mirasının önemli ögeleri olarak göz önüne alınmak, duyurulmak ve korunmak zorundadırlar. Ancak bu korumanın, arkeolojik eser korumasından farklı düşünülmesi gerektiği de şüphesizdir.

13 SONUÇLAR *Bu alanların etkili bir korunması, yetkililer tarafından henüz yerine getirilmemiştir. Önerisel olarak özgün mineral numuneleri profesyonel süstaşı madencileri tarafından çıkartılmalı ve her çıkartılan parça envantere alınmalıdır. Ayrıca, özel bir yönetim planı ile bu bölgeler, Türkiye deki çok sayıdaki diğer alanlarla birlikte, jeoturizm amaçları için kullanılmalıdır.

14 SONSUZ TEŞEKKÜRLERİMİZLE. Murat HATİPOĞLU ve Hülya İNANER