Bilgi Hizmetlerinde Kuşak Çatışması ve Dönüşüm ya da Ağ Kuşağını Kütüphaneye Bağlamak

Transkript

1 Bilgi Hizmetlerinde Kuşak Çatışması ve Dönüşüm ya da Ağ Kuşağını Kütüphaneye Bağlamak Ömer Dalkıran Eazy Days 2018: Elektronik Kaynaklar: Kullanıcıyı Bağlayın! 10 Eylül 2018, Adana HiltonSA Adana

2 Giriş Kullanıcıyı tanımak önemli kuşağı Ağ kuşağı: Efsane mi, gerçek mi? Teknoloji çağında yetişen ve Internet ten araştırmaya yatkın yeni kuşak bireyler Ağ kuşağı = yeni kullanıcı grubu Kuşak çatışması? 2

3 Ağ kuşağını tanıyalım Hız ve sabırsızlık Çoklu görev (multitask) özelliği Oyun ve eğlenceli ortamlar revaçta Bilgi teknolojisini «sezgisel» ustalıkla kullanım Sürekli «bağlantı»da kalma arzusu Bilgisayar/Internet kullanmaktan zevk alan 3

4 Ağ kuşağının bilgi davranışları Bilgiye anında erişim isteği Hız doğruluktan önemli Bilgi aramada yüksek özgüven Bilgi okuryazarlığı becerileri yetersiz Bilgi ararken harcanan zaman fazla Bilgi okuryazarlığı eğitimi ihtiyacı var 4

5 . Internet bağımlılığı riski Bilgi aramada ilk durak Internet (Google) Eşzamanlı çoklu arama Format ve kaynak değil yanıt bulmak önemli Gündem Internet ten takip ediliyor Etkili Internet kullanımı prestij kaynağı 5

6 .. Internet olmazsa bilgiye erişemeyeceğini düşünenler var (%42) Internet ten bilgi bulmanın kolay olduğu düşünülüyor (%80) Basılı kaynak ve kütüphane kullanımı Internet kullanımına göre maliyetli bulunuyor (%66) 6

7 İlk birkaç siteye bakıp başka kaynağa atlanıyor ve ilk kaynağa dönüş yapılmıyor Geleneksel okuma yerine hızlı gözden geçirme Bilginin doğruluk kontrolü saniyeler içinde farklı sitelerden ve Google gibi güvendikleri kaynaklardan yapılır Kaynak seçiminde yorumlar ve arkadaş önerileri etkili 7

8 . Kâğıt yerine dijital araçlar Metin yerine görsel kaynaklar, etkileşimli ortamlar Uzun metinler yerine kısa bilgiler tercih edilir Tüketici güdüsüyle ücretsiz kaynaklar indirilir ve bunların çoğu daha sonra okunmaz 8

9 .. Elektronik iletişim ve anlık mesajlaşma yaygın Internet ten açık bir etkileşim ve sosyalleşme içindeler Sosyal ağlar yoğun kullanılır Sosyal ağlar eğitim için önemli Grup çalışmaları tercih ediliyor Kişisel verilerinin paylaşımında esnekler 9

10 Fikri mülkiyet haklarına saygı yetersiz Korsan müzik indirme ve film izleme yaygın Kopyala yapıştır oldukça yaygın İntihal ciddi bir sorun 10

11 . Telif hakları/intihal konusunda bilgi sahibi olanlar: %54 İçerik paylaşırken telif haklarına dikkat edenler: %41 Bilgiyi olduğu gibi alıp sentez, yorum yapmadan ödevinde kullanabileceğini düşünenler: %19 Internet teki bilgilerin insanlığın ortak malı olduğu ve bu nedenle kaynak göstermeden kullanılabileceğini düşünenler: %11 Katılımcıların üniversite öğrencisi olmaları (eğitim düzeyleri) ve ileride meslek elemanı olacakları göz önünde bulundurulduğunda sonuçlar kaygı vericidir. 11

12 Kütüphane vs. Internet Bilgi kaynağı-bilgi kanalı karmaşası Kütüphaneden erişilen bilgiler arama motorundan erişilenlere göre daha güvenilir bulunuyor (%74) O zaman bilgi aramada ilk tercih neden Internet ve Google? Kütüphane kaynaklarına Google vb. arama motorlarından erişim isteniyor (%84) Kullanıcılar Google üzerinden ücretsiz eriştikleri bazı kaynakları kütüphanenin sağladığının farkında mı? 12

13 Ağ kuşağı için «Internet»in anlamı 13

14 Ağ kuşağı için «kütüphane» markası 14

15 Ağ kuşağının üniversite kütüphanesinden beklentileri 15

16 Üniversite kütüphanesinden beklentileri İnsanların yalnızca ders çalışmak için değil kitap okuyabilmek için de gittiği bir yer olması gerekiyor artık. Okumuyoruz, sadece ders çalışıyoruz, Bu bizi tüketecek, Üniversite kütüphaneleri ve yönetim anlayışıyla beraber zihindeki algı değişmeli. Neticede parasını verdiği birçok veri tabanının dönütünü alamamakta. Her defasında okula gitmek zorunda bırakmasınlar insanı. Ver bir şifre, proksiyle falan uğraşıp duruyoruz. 7/24 açık olması, çalışanların hepsinin "iyi kütüphaneci" olması. Tuvaletlerinin temiz olması, daha fazla kaynak ve bilgisayar, grup ödevleri için daha fazla çalışma odası, daha rahat sandalyeler, havadar bir ortam, kahve-çay makinesi. Belli bir ideolojiyi öğretmek istercesine bulundurulan kitaplar zenginleştirilmeli. Kaynak sıkıntısı olmamalı ve aynı kaynaktan birden fazla olmalı. Tek kişilik ve çok kişilik çalışma odaları ses geçirmemeli. Öğrencilere kütüphanede nasıl davranmaları gerektiği anlatılmadığı sürece kütüphane işlevini yerine getiremez. 16

17 . Aradığım bilginin -ne kadar zor bulunursa bulunsun- hemen tedarik edilmesini beklerim. Kullanıcının ihtiyaçlarına uygun bilgi kaynağı seçimi ve çalışanların kullanıcıyı anlayabilmesi çok önemlidir. Aradığım bilgiye kolay ulaşabilme imkânımın olması. Beni uğraştırmasın, evimden de çok rahat bir şekilde online bilgilere ulaşabileyim. «Çok karmaşık olmaması en büyük beklentim.» Bir ödevim veya araştırmam olduğu zaman bana güvenilir bilgiyi verebilmesini beklerim. Eğer o bilgi yoksa beni yönlendirmesini beklerim. Kaynaklarından haberdar olmak için listeler asılabilir. Her konuya değinen bilimsel araştırmaların olması. Kütüphanenin arama motorunun aradığım bilgiyi rahat bulmama (hangi kitapta bu bilginin olduğu) yardımcı olması. Kitapların sıralanışı bana karışık geliyor. Aradığım kitabı bulmakta güçlük çekiyorum. Bu durum düzeltilebilir. 17

18 .. bilgilerimi girdiğim takdirde kütüphane kaynaklarının en azından pek çoğuna dijital olarak ulaşabilmeliyim, Kütüphanenin Internet sitesi o kadar karışık ki, mesela kütüphanede bulunan A kaynağını bulabilmek için önce anlaşmalı üniversite vb. veritabanlarına girip orada o A kitabına erişim var mı diye bakmam gerekiyor. Üstelik bu veri tabanlarından belki yüzlerce var. Daha fazla basılı kaynak olmasını isterim. Tabi bunlar en son basım olmalıdır. Ayrıca kütüphaneyi ders çalışma amaçlı kullanmaktayız ama çok fazla sayıda öğrenci olduğu için yeterli olmamakta bu nedenle kütüphanenin masa kapasitesinin artırılması gerektiğini düşünüyorum. 18

19 Tüm dünyadaki online kaynaklara ücretsiz erişim sağlaması. Tüm kitapların elektronik ortamda (pdf) bulunması. Tüm kaynaklara kolayca erişebilmek. Aradığım şeyleri bulabilmek. Kütüphane arama motorlarından da normalde paralı olan kitaplara kütüphane kaynağından erişebilme kolaylığı olmasını isterim. Internet + sessizlik. Öncelikle mimari yapısı önemli, içinde zaman geçirmeye elverişli olmalı. Kaynakların varlığından ziyade öncelik bu olmalı. Zira kütüphanenin basıklığı, doğru dürüst bir rahatlık sağlayamaması sebebi ile zaman geçirmekte zorlanıyorum. Ders çalışılırken yardıma ihtiyaç duyduğumuz bir anda yardımcı olabilecek (öğretmen, asistan vs.) birisinin olması. Ya da kitap okurken önerisini sunacak kişiler olmalı. 19

20 Sonuç Literatürle uyumlu ve farklı sonuçlar var Bölgesel ve kültürel farklılıkların etkisi Ağ kuşağı bilgiye anında, bulunduğu yerden, hızlı, kolay ve rahat biçimde, ücretsiz, uygun maliyetli, kesintisiz ve engelsiz erişim istiyor. Hız ve kolaylık doğruluktan önemli Internet=bilgi(ye erişim); kütüphane=kitap, ders çalışma Internet ve e-kaynaklar hayati bir öneme sahip 20

21 Ağ Kuşağı Üniversite Öğrencilerinin Bilgi Davranışlarına Yönelik Model Önerisi 21

22 Ağ kuşağı kullanıcıları kütüphaneye bağlamak için Elektronik kaynaklar tek başına yeterli mi? Nicelik ve nitelik olarak uygun ve yeterli elektronik kaynaklar yalnızca ilk/önemli bir adım mı? Yoksa, bilgi hizmetlerinde topyekûn bir dönüşüm mü gerek? Bilgi merkezlerin Bilgi yöneticilerin Akademisyenlerin Eğitim-öğretim altyapısının Ulusal bilgi altyapısının niceliği ve niteliği yeterli mi? 22

23 Ağ kuşağı-kütüphane bağını kurmak ve güçlendirmek için öneriler 23

24 Genel öneriler Küçük yaşlardan bilgi okuryazarlığı becerileri kazandırılmalı Eğitimde bilgi teknolojisinden yararlanılmalı Ulusal bilgi politikası; ağ kuşağına özel maddeler 24

25 Araştırmacılar ne yapabilir? Bilgi okuryazarlığı beceri düzeyleri? Mevcut hizmetler kuşak beklentilerini karşılıyor mu? Kuşak beklentileri ile kütüphanelerin hedefleri örtüşüyor mu? Kütüphane(ci)ler, ve yöneticiler ağ kuşağını tanıyor mu, ağ kuşağına hazır mı? 25

26 Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümleri ne yapabilir? Bilgi davranışları, kullanıcı araştırmaları üzerine dersler Gençlerin bilgi davranışları konusu işlenmeli Araştırma yöntemleri dersi Detaylı araştırma ödevleri ve geribildirimler 26

27 Kütüphane(ci)ler ne yapabilir? Ağ kuşağı özelliklerine göre koleksiyon geliştirme, hizmet tasarımı, sunumu ve tanıtımı Dikkate alınması gerekenler Ağ kuşağının genel özellikleri, davranış özellikleri, akademik disiplinden kaynaklı farklılıklar, bilgi gereksinimleri, kullanım alışkanlıkları, beklentileri Kullanıcı bize gelmiyorsa biz kullanıcıya gidebiliriz Kütüphaneler Internet te, sosyal ağlarda etkin biçimde var olmalı Kaynak ve hizmetler elektronik ortama, mobil platformlara, sosyal ağlara taşınmalı Hızlı, kolay ve etkili hizmet sunumu Kaynak tarama, erişim, paylaşım, beğeni, yorum, kütüphaneciye danışma 27

28 . Dijitalleştirmeye, açık erişime ağırlık verilmeli Açık ders malzemelerine, kurum arşivlerine kütüphane üzerinden erişim sağlanabilir Kütüphane kaynaklarına Internet üzerinden 7/24 engelsiz, sınırsız erişim sağlanmalı Kampüs dışı erişim kolaylaştırılmalı Kütüphane Web sitesi her tür kullanıcı tarafından her tür platformdan kolay erişilebilecek ve kullanılabilecek biçimde tasarlanmalı Yeni nesil kütüphane Web siteleri ve otomasyon sistemleri yaygınlaştırılmalı Tek tıklama ile tüm kaynaklarda arama yapma, Beğeni, yorum, paylaşım yapma, Öneri ve yönlendirmeler 28

29 .. Kişisel bilgilerin gizliliği konusunda tedbirler ve güvence Uygun ortam ve tekniklerle hizmetlerin tanıtımı, pazarlaması Kütüphane binasına ve hizmetlere kolay ulaşım Rahat bir ortamda yeterli teknolojik olanaklar Kültürel etkinlik, dinlenme, oyun ve eğlence alanları Bazı kurallar yumuşatılabilir Ödünç kitap alma sayısı, süresinin artırılması Kütüphanede sesli çalışma alanları vb. 29

30 Nasıl bir kütüphaneci? Ağ kuşağını iyi tanıyan Ağ kuşağı mensubu, veya, Ağ kuşağının dilini anlayabilen, Geleneksel bilgi becerileri de gelişmiş, Önceki kuşak özelliklerine de hakim, İletişim becerileri gelişmiş, Bilgi teknolojisi araçlarını etkili ve verimli kullanabilen, Çok yönlü bir kütüphaneci «Blended librarian» 30

31 Ağ kuşağı için bilgi okuryazarlığı eğitim programı BBY bölümleri, eğitimciler ve kütüphaneciler işbirliğinde Ağ kuşağına yönelik bilgi okuryazarlığı programları geliştirilmeli Geniş kapsamlı, üniversite çapında zorunlu olmalı Internet üzerinden, mobil cihazlar ve sosyal ağlar üzerinden tam uyumlu biçimde sunulmalı Bilgilendirici, yönlendirici kısa ve öz videolardan oluşmalı araştırma yöntemleri, bilgi kaynaklarının, veri tabanlarının tanıtımı, kütüphane ve Internet te bilgi tarama stratejileri, bilgi kalitesinin değerlendirilmesi, lisans anlaşmaları hükümleri, kütüphane sınıflama sistemi, etik konular; telif hakları, intihal, alıntı yapma, kaynak gösterme, kişisel verilerin gizliliği gibi konular işlenmeli 31

32 Ağ kuşağını kütüphanenin abone olduğu kaynaklara yönlendirmek için neler yapılabilir? - I Daha çok e-kaynak Daha çeşitli e-kaynak Daha fazla Türkçe kaynak Yabancı dil becerilerini artırma Kullanıcıların tarama becerilerini artırma Kütüphanenin ve kaynakların görünürlüğünü artırma Google da üst sıralara çıkma, Google Akademik ten erişim Ağ kuşağının doğal ortamında tanıtım Sosyal medyada tanıtım ve pazarlama, sosyal medya kütüphanecisi Kaynak taramada Google benzeri ara yüz Tek tıkla tüm kaynaklarda basit ve hızlı arama Sosyal medyadan kaynak tarama ve erişim 32

33 Ağ kuşağını kütüphanenin abone olduğu kaynaklara yönlendirmek için neler yapılabilir? - II Eğlenceli ve animasyonlu tarama yardımı, kısa videolar (tutorial) ve yönlendirmeler Kullanıcıyı cezbedecek Web 2.0 ve Web 3.0 destekli, etkileşimli kütüphane web siteleri ve otomasyon programları Beğenme (like), tavsiye etme, yorum ve paylaşma seçenekleri «Bunu beğenen bunu da beğendi», «bunu okuyan bunu da okudu», «bunu da beğenebilirsiniz» seçenekleri 33

34 Ağ kuşağını kütüphanenin abone olduğu kaynaklara yönlendirmek için neler yapılabilir? - III Kütüphaneci-öğretim elemanı işbirliği Öğretim elemanları öğrenciler için ödevlerde kütüphane kaynaklarını kullanma zorunluluğu getirebilir ve denetler Google Akademik in gücünden yararlanma Üniversite yönetimlerinin kütüphaneyi sahiplenmesi Tanıtım ve kaynakların kullanımı konusunda öğretim elemanlarına ve öğrencilere yönlendirme ve «baskı» 34

35 Yanıtlanması gereken sorular Bilgiye erişimde teknoloji bir araç mıdır yoksa araç mıdır? Ağ kuşağı bilgi gereksiniminin ve bilginin ekmek, su gibi hayati bir bir ihtiyaç olduğunun ve Internet teki kontrolsüz bilgilerin zararının farkında mı? Bilgi gereksinimlerinin kütüphaneler tarafından karşılanabileceğinin farkında mı? Peki ya, kütüphaneler ağ kuşağının gereksinimlerini ve beklentilerini karşılayabiliyor mu? Kütüphaneler ve mevcut e-kaynaklar ağ kuşağının yaşam tarzına ve «moda»ya uygun mu? 35

36 Bilgi Hizmetlerinde Kuşak Çatışması ve Dönüşüm ya da Ağ Kuşağını Kütüphaneye Bağlamak Ömer Dalkıran Eazy Days 2018: Elektronik Kaynaklar: Kullanıcıyı Bağlayın! 10 Eylül 2018, Adana HiltonSA Adana