RELATIONSHIP BETWEEN PRIMARY SCHOOL TEACHING STUDENTS' BEING SUBJECT OF CYBER-BULLYING BEHAVIOURS AND THEIR SHOWING CYBER-BULLYING BEHAVIOUR

Transkript

1 Esra MUTLU, Alpaslan GÖZLER 1 SINIF ÖĞRETMENİ ADAYLARININ SİBER ZORBA DAVRANIŞLARA MARUZ KALMASI İLE SİBER ZORBA DAVRANIŞLARI SERGİLEMESİ ARASINDAKİ İLİŞKİ Özet Bu araştırmanın amacı, sınıf öğretmeni adaylarının siber zorba davranışlara maruz kalması ile siber zorba davranışları sergilemesi arasındaki ilişkiyi belirlemeye çalışmaktır. Çalışma Erciyes Üniversitesi Sınıf Eğitimi programında öğrenim görmekte olan 200 öğrenci ile yürütülmüştür. Demografik sorulardan oluşan bilgi formu, internet kullanım amaçlarının bulunduğu kısım, siber zorba davranışlardan etkilenme alanları, siber zorbalık konusunda bilgi düzeyleri, kendisi veya yakınının etkilenme ve kendisinin siber zorbalıkta bulunma durumu ve 19 maddelik sanal zorba-kurban ölçeği kullanılmıştır. Veriler bilgisayar ortamında istatistik çözümleme programı kullanılarak elde edilen, yüzde ve frekans dağılımı, T-testi ve ANOVA testi ile analiz edilmiştir. Elde edilen bilgiler doğrultusunda öğrencilerin interneti kullanma amaçlarının gezinme ve sohbet amaçlı olduğu ve alışveriş amaçlı kullanmadığı belirlenmiştir. Bununla birlikte siber zorbalık kavramını yarıya yakın öğrencinin duyduğunu ve yarısının da bildiği tespit edilmiştir. Katılımcıların yarıya yakın kısmının siber zorbalığa maruz kaldığı ve herhangi bir şekilde siber zorbalıkta bulunanların oranlarının ise %8 olduğu tespit edilmiştir. Araştırma bulgularından hareketle sınıf öğretmeni adaylarının, siber zorba davranışlara maruz kalmaları ile siber zorba davranışlar sergilemesi arasında cinsiyet, sınıf ve not ortalaması değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Anahtar kelimeler: Siber Zorbalık, Siber Zorba, Siber Kurban, İnternet Kullanımı RELATIONSHIP BETWEEN PRIMARY SCHOOL TEACHING STUDENTS' BEING SUBJECT OF CYBER-BULLYING BEHAVIOURS AND THEIR SHOWING CYBER-BULLYING BEHAVIOUR Abstract The aim of this study is to define the relationship between primary school teaching students cyber-bullying behaviours and their being subject of cyber-bullying behaviours. The study was carried out with 200 students who are studying at the department of primary school teaching at Erciyes University. The questionnaire used for the study consists of five parts; the form containing demographic questions, Internet purpose, influence of cyber-bullying, standard of knowledge about cyber-bullying, whether he/she or a relative has been cyber-bullied and whether he/she has cyber-bullied anyone. A cyber-bully-victim scale containing 19 items has also been used to gather information. Using statistical analysis program, the data has been analysed in computer by making use of percentage and frequency distribution, T-test and ANOVA test. According to the findings of the research, it was determined that students used the Internet for the purpose of spending free time and communication and not for shopping. 1 Dr. Öğr. Üyesi, Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü, agozler@erciyes.edu.tr

2 Alpaslan GÖZLER, Esra MUTLU In addition, it was determined that nearly half of the students heard about "cyber-bullying" and half of them were knowledgeable with it. Moreover, it was found that nearly half of the participants were exposed to cyber-bullying and the proportion of those who had already exhibited any kind of cyberbullying behaviour was %8. In accordance with the findings of the research, there is no significant difference between primary school teacher candidates' exposure to cyber bullying and exhibiting cyberbullying behaviours in terms of their gender, grade and grade point average. Keywords: Cyber-bullying, Cyber-bully, Cyber-victim, Internet Use. GİRİŞ Yenilik yapma çabası, hayatta kalmak, konforlu bir yaşam sürdürme ve refahını arttırma amacına yönelik olmuştur. Bu arayış, varoluşun fiziksel temellerinden insanoğlunun kendini gerçekleştirme ile ilgili daha üst isteklerine kadar bir ihtiyaçlar hiyerarşisi içerisinde gerçekleşmiştir. 21. yüzyılda yaşanan değişimin en büyük parçası da bilgisayar-internettir. Dolayısıyla insanlar, iş, ihtiyaç, eğlence gibi birçok sebepten dolayı sanal ortamları kullanmaktadır. Tabi bu durum birçok olumsuz durumu da meydana getirmektedir. Bunlardan biri de zorbalıktır. Zorba kelimesi ilk olarak 1530 larda Hollandaca sevgili anlamında ve her iki cinsiyet için de kullanılmıştır. 17. yüzyıl boyunca anlamı değişmiş ve ortak, kabadayı ve zayıfın tacizcisi anlamlarında kullanılmaya başlanmıştır. Belki de bu şekilde bir değişim hayat kadınının koruyucusu yani sevgili ve kavgacı terimleri arasında bir algı birleştirmesi olabilir. Zorbalık yapmak fiili ilk olarak 1710 da kullanılmıştır (Harper, 2013). Geçmişte, Amerikan kültüründe zorbalık terimi çok farklı bir şekilde ünlem/uyarı olarak kullanılmıştır; özellikle Theodore Roosevelt ile ilişkilendirilmiştir. Amerikan Başkanı Theodore Roosevelt in dış politikalarını tanımlamak için söylediği söz şuydu: Yumuşak konuş ve büyük bir sopa taşı!. Zorbaca bir davranışta; saldırganlık, güç dengesizliği, süreklilik ve kasıtlı yapılma özelliği vardır (Olweus, 2013). 268 Ericson ve Nels (2001) zorbalığı, güç kullanarak, korkutarak, tehdit veya zorlama ile başkaları üzerinde egemenlik dayatmak olarak tanımlamışlardır. Davranışlar sıklıkla tekrarlanır ve alışkanlık haline getirilir. Temel bir önkoşul olarak kabadayı veya başkaları tarafından sosyal ya da fiziksel bir güç dengesizliği algısı vardır. Bu tahakkümü savunmak için kullanılan davranışlar sözlü taciz ya da tehdit, fiziksel saldırı ya da zorlama şeklinde olabilir ve eylemler belirli hedeflere yönelik olarak defalarca tekrarlanabilir. Bu tür davranışlarda gerekçeler ve rasyonelleştirmeler olarak sınıf, ırk, din, cinsiyet, cinsellik, görünüm, davranış, mukavemet, boyut ya da yetenek farklılıkları savunulmaktadır. Eğer zorbalık bir grup tarafından yapılıyorsa mobbing adını alır. Zorbaların hedeflerine kurban denilmektedir. Zorbalık çok farklı şekillerde tanımlanabilir. Birleşik Krallık ve Kuzey İrlanda da zorbalık ile ilgili herhangi bir yasal tanım bulunmaz. Ancak Birleşik Devletlerin bazı eyaletlerinde zorbalığa karşı yasal düzenlemeler mevcuttur. Zorbalık tipik olarak korkutmak için ince metotların kullanılması durumudur (Brank, Eve, Hoetger, Lori, Hazen, Katherine, 2012). Bir zorbalık kültürü, insanların birbiriyle iletişimde olduğu herhangi bir durumda gelişebilir; okul, aile, işyeri, ev ve mahalle. Amerikan erkek futbol oyuncuları arasında 2012 yılında gerçekleştirilen çalışmaya göre; zorbalığın en güçlü belirtisi, bir oyuncunun yaşamındaki en etkili erkeğin zorbalık davranışını onaylayıp onaylamayacağı algısıdır (Steinfeldt, Jesse, Vaughan, Ellen, LaFollette, Julie, Steinfeldt, Matthew, 2012).

3 Sınıf Öğretmeni Adaylarının Siber Zorba Davranışlara Maruz Kalması ile Siber Zorba Davranışları Sergilemesi Arasındaki İlişki Belsey e (2007) sanal zorbalığı, bireysel veya kalabalıkların bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak bilinçli ve kasıtlı bir biçimde başkalarına zarar vermesidir. Willard e (2005) göre ise, sanal zorbalığın kurban olarak seçilenlere zarar vermek için teknolojik ortamlar ve cihazların kullanılması olduğunu ifade etmiştir. Patchin ve Hinduja (2006) sanal zorbalığı, internet yoluyla kurbanlara istekli ve devamlı zarar verme olarak tanımlamaktadır (Akt: Ayas ve Horzum, 2010). Siber zorbalık, birey ya da grubun başkalarına zarar vermek üzere kasıtlı, tekrarlanan düşmanca davranışı gerçekleştirmek için bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanmasıdır (Belsey, 2004). Siber zorbalık saldırgan davranışların bilişim ve iletişim araçlarıyla yapılması (Lacey, 2007) bilişim teknolojisinin, bireylerin hoşuna gitmeyen mesajlar göndermek ve saldırgan davranışlar sergileme olarak tanımlanmıştır (Willard, 2007). Zorba davranışlar okullarda karşılaşılan ve son zamanlarda önemi artan araştırma alanlarındandır. Teknolojinin gelişimi ve kullanıcı kesimin çoğunlukla gençlerden oluşması, zorbalık davranışlarının ortaya çıkmasını arttırmaktadır. Dolayısıyla okullarda öğrencilerde yaşanan zorbalık türleri arasında sanal zorbalık (cyber bullying) olarak adlandırılan yeni bir zorbalık türü gözlenmektedir (Ayas ve Horzum, 2010). Siber zorbalık, mağdur öğrencilerin eğitim hayatları üzerinde çok büyük olumsuz etkilere sahiptir. Siber kurbanların notlarında düşüş olduğu, devamsızlıklarının fazlalaştığı, okul hayatlarının sona erdiği ve okula silah getirdikleri belirlenmiştir (Beran ve Li, 2005, Raskauskas ve Stoltz, 2007, Ybarra, Diener-West ve Leaf, 2007). Arıcak, Siyahhan, Sarıbeyoğlu, Çıplak, Yılmaz ve Memmedov e (2008) göre öğrencilerin siber zorbalık yapma oranı %3 dır. Erdur-Baker ve Kavşut a (2007) göre ise bilgi ve iletişim teknolojilerini sık kullanan yaş gurubundaki öğrenciler siber zorbalık yapmışlardır. 269 Dilmaç a (2009), üniversite öğrencilerinin dörtte birlik bir oranının en az bir kere siber zorbalık yaptıklarını, yarısından fazla bir kısmın ise hayatlarında en az bir kere siber zorbalığa maruz kaldıklarını belirtmiştir. Arıcak a (2009) göre ise öğrencilerin %20 sinin hayatında en az bir kez siber zorbalık yaptığını, %54 ünün ise en az bir kez siber mağdur olduklarını tespit etmiştir. Siber zorbalığa maruz kalan kızlar erkeklere oranla daha çaresiz bir tutum izlemektedir (Eroğlu, Çetin, Güler, Peker ve Pepsoy, 2011). Bu araştırma ile sınıf öğretmeni adaylarının interneti kullanım amaçları, siber zorbalığa maruz kalmanın öğrencileri hangi konularda etkileyeceği, siber zorba davranışlar sergilemeleri üzerinde siber zorbalık hakkında bilgi sahibi olma durumları, yakınlarının veya kendilerinin siber zorba davranışlara maruz kalma-bulunma düzeyleri, sınıf öğretmeni adaylarının, siber zorba davranışlara maruz kalması ile siber zorba davranışlar sergilemesinin cinsiyet, sınıf, not ortalaması değişkenlerine göre farklılık gösterip göstermediği gibi önemli durumların tespiti gerçekleeceğinden araştırmanın siber zorbalık alanında önemli bir boşluğu dolduracağı ve ileriki çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Bu araştırmada; sınıf öğretmeni adaylarının siber zorba davranışlara maruz kalma ile siber zorba davranışları sergilemesi arasındaki ilişkinin aşağıdaki alt problemler çerçevesinde incelenmesi amaçlanmıştır. 1.Sınıf öğretmeni adaylarının interneti kullanım amaçları ne düzeydedir ve siber zorba davranışlara maruz kalmalarının arkadaşlık, ders, aile, karşı cinse bakış açıları, internet kullanımı üzerinde etkisi var mıdır?

4 Alpaslan GÖZLER, Esra MUTLU 2.Sınıf öğretmeni adaylarının, siber zorba davranışlar sergilemeleri üzerinde siber zorbalık hakkında bilgi sahibi olma durumları, yakınlarının veya kendilerinin siber zorba davranışlara maruz kalma-bulunma düzeyleri nedir? 3.Sınıf öğretmeni adaylarının, siber zorba davranışlara maruz kalması ile siber zorba davranışlar sergilemesi cinsiyet, sınıf, not ortalaması değişkenlerine göre değişiklik göstermekte midir? Araştırmanın Modeli YÖNTEM Bu araştırma mevcut durumun belirlenmesine yönelik tarama şeklinde betimsel bir çalışmadır. Bu araştırma ile var olan bir durum betimlenmeye çalışılmıştır. Tarama modelli araştırmalarda var olan bir durum olduğu şekliyle betimlenmeye çalışılır (Karasar, 1998). Araştırmada; verilerin toplanması, analizi ve yorumlanmasında nicel araştırma deseninden yararlanılmıştır. Evren ve Örneklem Araştırmanın örneklem grubunu Erciyes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Temel Eğitim Bölümü Sınıf Eğitimi programında öğrenim gören 200 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmaya katılan öğretmen adayları gönüllülük esasına göre belirlenmiştir. Araştırma için veri toplama araçları 212 öğretmen adayına ulaştırılmıştır. Ancak verilerin eksik ve hatalı doldurulduğu 12 anket değerlendirilmeye alınmamıştır. Örneklemin cinsiyete göre dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Örneklem Grubunun Farklı Değişkenlere Göre Dağılımları 270 Cinsiyet n % Erkek 31 15,5 Kadın ,5 1. Sınıf 39 19,5 Sınıf 2. Sınıf 63 31,5 3. Sınıf 50 25,0 4. Sınıf 48 24,0 0-2, Not Ortalaması Toplam Katılımcıların cinsiyete göre dağılımları incelendiğinde %15,5 inin erkek, %84,5 inin ise kadın olduğu görülmektedir. Katılımcılar sınıf dağılımları açısından incelendiğinde, %19,5 i 1. sınıf, %31,5 i 2. sınıf, %25 i 3. sınıf, %24 ü ise 4. sınıf öğrencisi olduğu görülmektedir. Not ortalaması incelendiğinde, not ortalaması arası olanların oranı %6,0; not ortalamasına sahip olanların oranı %77 dir. Not ortalaması arası olanların oranı ise %17 dir.

5 Sınıf Öğretmeni Adaylarının Siber Zorba Davranışlara Maruz Kalması ile Siber Zorba Davranışları Sergilemesi Arasındaki İlişki Veri Toplama Araçları Bu araştırmada verileri toplamak amacıyla Ayas ve Horzum (2010) tarafından geliştirilmiş olan Sanal Zorba/Kurban Ölçeği kullanılmıştır. Bunun yanında siber zorbalık hakkında öğrencilerin bilgilerini ölçmeek amacıyla ek srularda sorulmuştur. Uygulanan veri toplama aracı altı bölümden oluşmaktadır. Bölüm 1 deki üç soru demografik sorulardan oluşmaktadır. Bölüm 2 deki sorular sınıf öğretmeni adaylarının, interneti genellikle hangi amaçlarla kullandıklarına dair durumu ortaya çıkaran sorulardan oluşmaktadır. Bölüm 3 deki sorular, yaşanan siber zorbalığın öğrencileri hangi konularda etkilediği durumunu ortaya çıkaran sorulardan oluşmaktadır. Bölüm 4 deki sorular, sınıf öğretmeni adaylarının siber zorbalık terimine ilişkin bilgi düzeyini, kendisinin veya bir yakınının siber zorba davranışlara maruz kalma-bulunma durumunu tespit etmek amacıyla oluşturulmuştur. Bölüm 5 deki sorular siber zorbalık konusunda neler yapılabileceğine dair öğrenci görüşlerini elde etmek amacıyla oluşturulmuştur. Bölüm 6 daki sorular ise sınıf öğretmeni adaylarının, siber zorbalık konusundaki algılarını ortaya çıkarmak amacıyla oluşturulmuştur. Veri Toplama Süreci Verilerin toplanması sürecinde, Siber Zorba- Kurban Ölçeği ve araştırmacılar tarafından geliştirilen anket eğitim-öğretim yılının 2. döneminde uygulanmıştır. Veri toplama araçlarının Erciyes Üniversitesi, Temel Eğitim Bölümü Sınıf Eğitimi programı öğrencilerinin tümüne uygulanabilmesi için Eğitim Fakültesi Dekanlığı ndan gerekli izinler alınmıştır. Toplanan verilerden 200 tanesi araştırma için değerlendirmeye alınmıştır. Verilerin Analizi Veri toplama araçlarından elde edilen veriler bilgisayar tabanlı istatistiksel paket analiz programı olan SPSS 16 (Statistical Package For Social Sciences) ile analiz edilmiştir. Frekans, ortalaması ve standart sapması hesaplanmış ve toplanan verileri, üzerinde bağımsız gruplar için t testi, farklılaşmayı ortaya koymak için tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve anlamlı farklılık çıkan maddelerde TUKEY testi ile yorumlanmıştır. Araştırmada anlamlılık düzeyi.05 olarak alınmıştır. BULGULAR Araştırmadan elde edilen bulgular araştırma öncesinde belirlenen alt problemler dikkate alınarak sunulmuştur. Birinci Alt Probleme Ait Bulgular Sınıf öğretmeni adaylarının interneti kullanım amaçları ne düzeydedir ve siber zorba davranışlara maruz kalmalarının arkadaşlık, ders, aile, karşı cinse bakış açıları, internet kullanımı üzerinde etkisi var mıdır? Sınıf öğretmeni adaylarının interneti kullanım amaçlarına ilişkin olarak verilen ifadelerin cevaplara göre dağılımı Tablo 2 de verilmiştir. 271

6 Alpaslan GÖZLER, Esra MUTLU Tablo 2. Sınıf Öğretmeni Adaylarının İnterneti Kullanım Amaçlarına İlişkin Sonuçlar Eğlence ve oyun oynamak amacıyla Sitelerde gezinti yapmak için Hiç Ayda Birkaç Kez Haftada Birkaç Kez Günde Birkaç Kez Hep n % n % n % n % n % 26 13, , , ,5 16 8,0 12 6, , , , ,5 İletişim kurmak amacıyla 6 3,0 7 3,5 14 7, , ,5 Bilgi edinmek- Bilgi paylaşımı 3 1,5 12 6, , , ,5 Alışveriş yapmak amacıyla 99 49, , ,5 5 2,5 4 2,0 e- ticaret yapmak amacıyla , ,0 4 2,0 2 1,0 - - Facebook, Twitter, İnstagram vb ,0 7 3,5 19 9, , ,0 sosyal ağları takip etmek için İnternette derslerle ilgili işlemler 8 4, , , ,0 19 9,5 yapmak için Web sayfası/ sitesi tasarımı ,0 15 7,5 10 5, ,0 yapmak için Televizyon/ video seyretmek için 20 10, , , ,5 15 7,5 Müzik dinlemek için 18 9, , , , ,5 Güncel olayları/ Haberleri okumak için 10 5,0 17 8, , , ,5 272 Tablo 2 incelendiğinde; öğrencilerin Eğlence ve oyun oynamak amacıyla, Sitelerde gezinti yapmak için, İletişim kurmak amacıyla ve Bilgi edinmek- Bilgi paylaşımı. kullanılma sıklığına bakıldığında en yüksek cevap günde birkaç kez olmuştur. Öğrencilerin e- ticaret yapmak amacıyla. İnterneti kullanma oranlarına bakıldığında en yüksek oran % 86,5 ile hiç olmuştur. Facebook, Twitter, İnstagram vb. sosyal ağları takip etmek için. ifadesine verilen cevapların dağılımında ise günde birkaç kez cevabını verenlerin oranı %32,5 iken hep cevabını verenlerin oranı %42 dir. Yine tablo 2 ye bakıldığında İnternette derslerle ilgili işlemler yapmak için ifadesine en çok katılım %47 ile haftada birkaç kez olmuştur. Web sayfası/ sitesi tasarımı yapmak için. ifadesine verilen cevaplarda ise hiç cevabı %86 olmuştur. Televizyon/ video seyretmek için. haftada birkaç kez cevabını %38 ile en fazla tercih edilen cevap olmuştur. Müzik dinlemek için. ifadesine verilen cevapların dağılımı incelendiğinde hiç cevabını verenlerin oranı %9; ayda birkaç kez cevabını verenlerin oranı %11; haftada birkaç kez cevabını verenlerin oranı ise %26,5 tür. Günde birkaç kez cevabını verenlerin oranı %34 iken hep cevabını verenlerin oranı %19,5 dir. Güncel olayları/ Haberleri okumak için. ifadesine verilen cevapların dağılımı incelendiğinde ise en yüksek oran %41,5 ile günde birkaç kez olmuştur. Siber zorba davranışlara maruz kalan öğrencilerinin vermiş olduğu cevapların dağılımı Tablo 3 te verilmiştir.

7 Sınıf Öğretmeni Adaylarının Siber Zorba Davranışlara Maruz Kalması ile Siber Zorba Davranışları Sergilemesi Arasındaki İlişki Tablo 3. Sınıf Öğretmeni Adaylarını, Siber Zorba Davranışlara Maruz Kalmanın En Çok Hangi Konularda Etkilediğine İlişkin Sonuçlar Etkilenme Türleri X SD Arkadaşlık 1,34 1,213 İnternet 2,50,782 Karşı cins 2,57,753 Site 2,58,696 Aile ilişkileri 2,73,623 Derslerimi 2,75,564 Tablo 3 e göre örneklem grubundaki öğrencilerinin siber zorba davranışlara maruz kalma durumları incelendiğinde en fazla (X=1,34) Arkadaşlık ilişkileri konusunda etkilendikleri görülmektedir. Sonrasında sırasıyla (X=2,50) İnternet kullanımı, (X=2,57) Karşı cinse yönelik düşünceler, (X=2,58) Girdiğim siteler, (X=2,73) Aile ilişkileri, (X=2,75) Derslerimi, cevapları sıralamada yer almıştır. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda, sınıf öğretmeni adaylarının, siber zorba davranışlara maruz kalmalarının en çok arkadaşlık ilişkilerini etkilediğini, en az ise derslerini etkilediğini sonucuna ulaşılmıştır. İkinci Alt Probleme Ait Bulgular Sınıf öğretmeni adaylarının, siber zorba davranışlar sergilemeleri üzerinde siber zorbalık hakkında bilgi sahibi olma durumları, yakınlarının veya kendilerinin siber zorba davranışlara maruz kalma-bulunma düzeyleri nedir? Sınıf öğretmeni adaylarının siber zorbalık terimini duyup duymadıklarına yönelik cevapları Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4. Siber Zorbalık Terimini Duyup Duymadıklarına İlişkin Sonuçlar 273 Siber zorbalık terimini duydunuz mu? N % Evet Hayır Kısmen duydum Toplam Tablo 4 incelendiğinde; örneklem grubundaki öğrencilerin %54 ünün siber zorbalık terimini daha önce duyduğu, %18 inin siber zorbalık terimini daha önce duymadığı, %27,5 inin ise kısmen duyduğu belirlenmiştir. Sınıf öğretmeni adaylarının siber zorbalık teriminin ne anlama geldiğine yönelik cevapları Tablo 5 da verilmiştir. Tablo 5. Siber Zorbalık Teriminin Ne Anlama Geldiğini Bilip Bilmediklerine İlişkin Sonuçlar N % Ne anlama geldiğini biliyor musunuz? Evet 99 49,5 Hayır 55 27,5

8 Alpaslan GÖZLER, Esra MUTLU Kısmen biliyorum 46 23,0 Toplam Tablo 5 e göre katılımcıların siber zorbalığın ne anlama geldiğini bilip bilmediklerine dair sonuçlar incelendiğinde %49,5 inin siber zorbalık teriminin ne anlama geldiğini bildiği, %27,5 inin siber zorbalık teriminin ne anlama geldiğini bilmediği, %23 ünün ise kısmen bildiği bilgisine ulaşılmıştır. Sınıf öğretmeni adaylarının siber zorbalığa maruz kalan yakını olup olmadığına yönelik cevapları Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6. Siber Zorbalığa Maruz Kalan Yakını Olup Olmadığına İlişkin Sonuçlar N % Evet 65 32,5 Siber zorbalığa maruz kalan bir yakının var mı? Hayır 56 32,0 Bilmiyorum 42 34,0 Toplam Tablo 6 ya göre katılımcıların siber zorbalığa maruz kalan bir yakını olup olmadığına dair sonuçlar incelendiğinde %32,5 inin siber zorbalığa maruz kalan bir yakını olduğu, %32 sinin siber zorbalığa maruz kalan bir yakını olmadığı, %34 ünün ise siber zorbalığa maruz kalan bir yakını olup olmadığını bilmediği bilgisine ulaşılmıştır. 274 Sınıf öğretmeni adaylarının siber zorbalığa maruz kalıp kalmadıklarına yönelik cevapları Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 7. Siber Zorbalığa Maruz Kalıp Kalmadığına İlişkin Sonuçlar N % Siber zorbalığa maruz kaldın mı? Evet 83 41,5 Hayır ,5 Toplam Tablo 7 ye göre, katılımcıların siber zorbalığa maruz kalıp kalmadığına dair sonuçlar incelendiğinde % 41,5 inin siber zorbalığa maruz kaldığı, % 48,5 inin siber zorbalığa maruz kalmadığı bilgisine ulaşılmıştır. Sınıf öğretmeni adaylarının siber zorbalıkta bulunup bulunmadığına yönelik cevapları Tablo 8 de verilmiştir.

9 Sınıf Öğretmeni Adaylarının Siber Zorba Davranışlara Maruz Kalması ile Siber Zorba Davranışları Sergilemesi Arasındaki İlişki Tablo 8. Siber Zorbalıkta Bulunup Bulunmadığına İlişkin Sonuçlar N % Siber zorbalıkta bulundun mu? Evet 16 8 Hayır Toplam Tablo 8 e göre, katılımcıların siber zorbalıkta bulunup bulunmadığına dair sonuçlar incelendiğinde % 8 inin siber zorbalıkta bulunduğu, % 92 sinin ise siber zorbalıkta bulunmadığı bilgisine ulaşılmıştır. Üçüncü Alt Probleme Ait Bulgular Sınıf öğretmeni adaylarının, siber zorba davranışlara maruz kalması ile siber zorba davranışlar sergilemesi cinsiyet, sınıf, not ortalaması değişkenlerine göre farklılık göstermekte midir? Araştırmaya katılan sınıf öğretmeni adaylarının siber zorbalığa maruz kalmalarının cinsiyetlerine göre farklılaşma durumunu ortaya koymak amacıyla bağımsız gruplar için t testi kullanılmıştır. Yapılan analize ilişkin bulgular Tablo 9 da verilmiştir. Tablo 9. Siber zorbalığa maruz kalma durumlarının cinsiyet değişkenine göre farklılaşmasına ilişkin t testi sonuçları Faktör Cinsiyet N Sanal Ortamda Cinsel Zorbalık Sanal Ortamda Engelleme ve Zarar Verme Sanal Ortamda Söylenti Çıkarma p<,05 Aritmetik Ortalama Standart Sapma t p (Anlamlılık) Erkek 31 4,5392 1, ,201,02 Kız 169 4,8276,58713 Erkek 31 4,4637, ,983,04 Kız 169 4,7345,63198 Erkek 31 4,6210, ,994,32 Kız 169 4,7604,66724 Tablo 9 incelendiğinde Sanal ortamda cinsel zorbalık faktöründe siber zorbalığa maruz kalma durumuna göre erkek öğrencilerin puan ortalamasının x=4,54, kız öğrencilerin puan ortalamasının ise x=4,83 olduğu görülmektedir. Hesaplanan t değeri (t=,029, p<,05) iki grubun arasındaki anlamlı farklılığın olduğunu göstermektedir. Sanal ortamda engelleme ve zarar verme faktöründe siber zorbalığa maruz kalma durumuna göre göre erkek öğrencilerin puan ortalamasının x=4,46, kız öğrencilerin puan ortalamasının x=4,73 olduğu görülmektedir. Hesaplanan t değeri (t=,049, p<,05) iki grubun arasındaki farklılığın anlamlı olduğunu göstermektedir. Sanal ortamda söylenti çıkarma faktöründe siber zorbalığa maruz kalma durumuna göre erkek öğrencilerin puan ortalamasının x=4,62 kız öğrencilerin puan ortalamasının x=4,76 olduğu görülmektedir. Hesaplanan t değeri (t=,321, p>,05) iki grubun arasındaki farklılığın anlamlı olmadığını göstermektedir. 275

10 Alpaslan GÖZLER, Esra MUTLU Araştırmaya katılan öğrencilerin siber zorbalığa maruz kalma durumlarının sınıf düzeyine göre farklılaşmasına ilişkin F testi (Varyans Analizi) sonuçları Tablo 10 da verilmiştir. Tablo 10. Siber zorbalığa maruz kalma durumunun cinsel zorbalık, engelleme ve zarar verme, söylenti çıkarma faktörleri açısından sınıf düzeyine göre farklılaşmasına ilişkin Varyans Analizi sonuçları Faktör Sanal Ortamda Cinsel Zorbalık Sanal Ortamda Engelleme ve Zarar Verme Sanal Ortamda Söylenti Çıkarma P<,05 Varyans Kaynağı KT sd KO F p (Anlamlılık) Gruplararası,755 3,252,546,652 Grup içi 90, ,461 Toplam 91, Gruplararası,348 3,116,232,874 Grup içi 98, ,501 Toplam 98, Gruplararası,348 3,116,232,874 Grup içi 98, ,501 Toplam 98, Sanal ortamda cinsel zorbalık faktöründe siber zorbalığa maruz kalma durumuna göre gruplar arasındaki farkın anlamlılığını test etmek amacıyla hesaplanan F değeri (F=,546, p>,05) boyutunda grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. Sanal ortamda engelleme ve zarar verme faktöründe siber zorbalığa maruz kalma durumuna göre (F=,232, p>,05) grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. Sanal ortamda söylenti çıkarma faktöründe siber zorbalığa maruz kalma durumuna göre (F=,232, p>,05) grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin siber zorbalığa maruz kalma durumlarının not ortalamasına göre farklılaşmasına ilişkin F testi (Varyans Analizi) sonuçları Tablo 11 de verilmiştir. Tablo 1. Siber zorbalığa maruz kalma durumunun cinsel zorbalık, engelleme ve zarar verme, söylenti çıkarma faktörleri açısından not ortalamasına göre farklılaşmasına ilişkin Varyans Analizi sonuçları 276 Faktör Varyans Kaynağı KT sd KO F p (Anlamlılık) Sanal Gruplararası,107 2,053,115,891 Ortamda Grup içi 91, ,462 Cinsel Zorbalık Toplam 91, Sanal Gruplararası,187 2,093,187,830 Ortamda Grup içi 98, ,500 Engelleme ve Zarar Verme Toplam 98,

11 Sınıf Öğretmeni Adaylarının Siber Zorba Davranışlara Maruz Kalması ile Siber Zorba Davranışları Sergilemesi Arasındaki İlişki Sanal Ortamda Söylenti Çıkarma P<,05 Gruplararası,187 2,093,187,830 Grup içi 98, ,500 Toplam 98, Sanal ortamda cinsel zorbalık faktöründe siber zorbalığa maruz kalma durumuna göre gruplar arasındaki farkın anlamlılığını test etmek amacıyla hesaplanan F değeri (F=,115, p>,05) boyutunda grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. Sanal ortamda engelleme ve zarar verme faktöründe siber zorbalığa maruz kalma durumuna göre (F=,187, p>,05) grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. Sanal ortamda söylenti çıkarma faktöründe siber zorbalığa maruz kalma durumuna göre (F=,187, p>,05) grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. Araştırmaya katılan sınıf öğretmeni adaylarının siber zorbalıkta bulunma durumlarının cinsiyet değişkenine göre farklılaşma durumunu ortaya koymak amacıyla bağımsız gruplar için t testi kullanılmıştır. Yapılan analize ilişkin bulgular Tablo 12 de verilmiştir. Tablo 2. Siber zorbalıkta bulunma durumlarının cinsiyet değişkenine göre farklılaşmasına ilişkin t testi sonuçları Faktör Cinsiyet N Sanal Ortamda Cinsel Zorbalık Sanal Ortamda Engelleme ve Zarar Verme Sanal Ortamda Söylenti Çıkarma Aritmetik Ortalama Standart Sapma t p (Anlamlılık) Erkek 31 4,3410 1,69941,006,995 Kız 169 4,3390 1,68446 Erkek 31 4,3185 1,69215,024,981 Kız 169 4,3107 1,71690 Erkek 31 4,1935 1, ,420, 675 Kız 169 4,3314 1, P<,05 Araştırmaya katılan sınıf öğretmeni adaylarının siber zorbalıkta bulunma durumlarının cinsiyet faktörüne göre aritmetik ortalamalarının anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla bağımsız gruplar için uygulanan t testi sonucunda yapılan analize ilişkin bulgular Tablo 12 de yer almaktadır. Tablo 12 incelendiğinde Sanal ortamda cinsel zorbalık faktöründe siber zorbalıkta bulunma durumuna göre erkek öğrencilerin puan ortalamasının x=4,34, kız öğrencilerin puan ortalamasının ise x=4,33 olduğu görülmektedir. Hesaplanan p değeri (p=,995, p>,05) iki grubun arasındaki farklılığın anlamlı olmadığını göstermektedir. Sanal ortamda engelleme ve zarar verme faktörüne göre siber zorbalıkta bulunma durumu için erkek öğrencilerin puan ortalamasının x=4,31, kız öğrencilerin puan ortalamasının x=4,31 olduğu görülmektedir. Hesaplanan p değeri (p=,981, p>,05) iki grubun arasındaki farklılığın anlamlı olmadığını göstermektedir.

12 Alpaslan GÖZLER, Esra MUTLU Sanal ortamda söylenti çıkarma faktörüne göre siber zorbalıkta bulunma durumu için erkek öğrencilerin puan ortalamasının x=4,19, kız öğrencilerin puan ortalamasının x=4,33 olduğu görülmektedir. Hesaplanan p değeri (p=,675, p>,05) iki grubun arasındaki farklılığın anlamlı olmadığını göstermektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin siber zorbalıkta bulunma durumlarının sınıf düzeyine göre farklılaşmasına ilişkin F testi (Varyans Analizi) sonuçları Tablo 13 te verilmiştir. Tablo 13. Siber zorbalıkta bulunma durumunun cinsel zorbalık, engelleme ve zarar verme, söylenti çıkarma faktörleri açısından sınıf düzeyine göre farklılaşmasına ilişkin Varyans Analizi sonuçları Faktör Sanal Ortamda Cinsel Zorbalık Sanal Ortamda Engelleme ve Zarar Verme Sanal Ortamda Söylenti Çıkarma P<,05 Varyans p KT sd KO F Kaynağı (Anlamlılık) Gruplararası,000 1,000,000,995 Grup içi 563, ,845 Toplam 563, Gruplararası 8, ,929 1,003,393 Grup içi 572, ,920 Toplam 581, Gruplararası 11, ,887 1,391,247 Grup içi 547, ,795 Toplam 559, Tablo 13 incelendiğinde; Sanal ortamda cinsel zorbalık faktöründe siber zorbalıkta bulunma durumu için gruplar arasındaki sınıf düzeyine göre farkın anlamlılığını test etmek amacıyla hesaplanan p değeri (p=,995, p>,05) boyutunda grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. Sanal ortamda engelleme ve zarar verme faktöründe siber zorbalıkta bulunma durumu için (p=,393, p>,05) grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. Sanal ortamda söylenti çıkarma faktörüne göre siber zorbalıkta bulunma durumu için (p=,247, p>,05) grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin siber zorbalıkta bulunma durumlarının not ortalamasına göre farklılaşmasına ilişkin F testi (Varyans Analizi) sonuçları Tablo 14 de verilmiştir. Tablo 14. Siber zorbalıkta bulunma durumunun cinsel zorbalık, engelleme ve zarar verme, söylenti çıkarma faktörleri açısından not ortalamasına göre farklılaşmasına ilişkin Varyans Analizi sonuçları 278 FAKTÖR Sanal Ortamda Cinsel Zorbalık Varyans p KT sd KO F Kaynağı (Anlamlılık) Gruplararası 2, ,111,390,678 Grup içi 561, ,848 Toplam 563,

13 Sınıf Öğretmeni Adaylarının Siber Zorba Davranışlara Maruz Kalması ile Siber Zorba Davranışları Sergilemesi Arasındaki İlişki Sanal Ortamda Engelleme ve Zarar Verme Sanal Ortamda Söylenti Çıkarma P<,05 Gruplararası 2, ,006,342,711 Grup içi 579, ,940 Toplam 581, Gruplararası 2, ,106,391,677 Grup içi 557, ,828 Toplam 559, Tablo 14 incelendiğinde; Sanal ortamda cinsel zorbalık faktöründe siber zorbalıkta bulunma durumu için gruplar arasındaki farkın anlamlılığını test etmek amacıyla hesaplanan p değeri (p=,678, p>,05) boyutunda grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. Sanal ortamda engelleme ve zarar verme faktöründe siber zorbalıkta bulunma durumu için (p=,711, p>,05) grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. Sanal ortamda söylenti çıkarma faktörüne göre siber zorbalıkta bulunma durumu için (p=,677, p>,05) grupların puan ortalamaları arasındaki farkın anlamlı olmadığı görülmektedir. TARTIŞMA, SONUÇ ve ÖNERİLER Bu bölümde araştırmada sonucunda elde edilen veriler doğrultusunda araştırma sonuçları belirlenmiştir. Bu sonuçlar yerli ve yabancı literatürdeki benzer bilimsel çalışmalar ile desteklenerek tartışılmıştır. Ayrıca, araştırma sonuçlarına dayalı ve ilerde yapılacak araştırmalar için araştırmacılara öneriler getirilmiştir. Sonuç ve Tartışma Elde edilen bulgular doğrultusunda, öğretmen adaylarının genellikle interneti eğlence, oyun sitelerde gezinti yapmak, Facebook, Twitter, İnstagram vb. sosyal ağları takip etmek, güncel olayları/ haberleri okumak için, eğlence ve oyun oynamak amacıyla, bilgi edinmek- bilgi paylaşımı, müzik dinlemek için, televizyon/ video seyretmek için ve iletişim amaçlı kullandığı belirlenmiştir. Bununla birlikte interneti alış veriş, e-ticaret amacıyla kullanmadıkları tespit edilmiştir. Alanyazındaki araştırmalar incelendiğinde; internet kullanımının sosyal iletişim kurmada olumlu etkiye sahip olduğu ifade edilmektedir (Winzelberg, 1997; King & Moreggi, 1998; Morahan & Schumacher, 2003). Siber zorba davranışlara maruz kalmak, örneklem grubundaki öğrencileri en fazla Arkadaşlık ilişkileri konusunda etkilemektedir. Sonrasında sırasıyla İnternet kullanımı, Karşı cinse yönelik düşünceler, Girdiğim siteler, Aile ilişkileri, Derslerimi etkilediği belirtilmektedir. Bu sonuçlar dikkate alındığında, sınıf öğretmeni adaylarının, siber zorba davranışlara maruz kalmalarının interneti kullanım amaçları, arkadaşlık, ders, aile, karşı cinse bakış açıları, internet kullanımı üzerinde etkisi olduğunu desteklemektedir. Bu alanda araştırma yapan Patchin ve Hinduja (2006), siber zorba davranışlara maruz kalan kişilerin (%60 oranında) internet üzerinde sergilenen davranışlardan negatif yönde etkilendiklerini ve bu davranışları aile, okul ve arkadaş ilişkilerine olumsuz yönde yansıttıklarını tespit etmiştir. Aynı zamanda, zorba davranışa maruz kalan gençlerin düşük okul başarısı gösterdikleri ifade edilmektedir (Ybarra ve Mitchell, 2004). Ayrıca, Wolak a (2006) göre gençlerin %34 ünün, devamlı olarak zorba davranış üzerinde düşünme, etrafında olup bitenlere karşı ilgi ve alakayı kaybetme gibi 279

14 Alpaslan GÖZLER, Esra MUTLU olumsuz durumlar yaşadığı bilinmektedir. Alan yazındaki bu sonuçlar çalışmamızın sonuçlarını destekler niteliktedir. Sınıf öğretmeni adayları içerisinde siber zorbalık terimini daha önce duyanların oranı %54 tür. Siber zorbalık teriminin anlamını bilenlerin oranı ise %49,5 tir, Bu bulgulardan hareketle öğretmen adaylarının siber zorbalık konusunda çok fazla bilgi sahibi olmadıkları söylenebilir. Siber zorba davranışlara maruz kalan bir yakını olan öğrencilerin oranı %32,5, siber zorba davranışlara maruz kalan yakını bulunmayan öğrencilerin oranı ise %32 dir. Siber zorbalığa maruz kalanların oranı %41,5, siber zorbalığa maruz kalmayanların oranı ise %48,5 tir. Sınıf öğretmeni adaylarının oldukça yüksek düzeyde siber zorbalığa maruz kaldıkları söylenebilir. Siber zorbalıkta bulunanların oranı %8, bulunmayanların oranı ise %92 dir. Siber zorbalıkta bulunma düzeyinin oldukça düşük seviyede olduğu görülse de bu düşük seviyenin gelecek nesilleri inşa edecek olan öğretmen adayları açısından olumsuz bir sonuç olarak değerlendirilebilir. Ancak bu konuda yapılan araştırmalar incelendiğinde siber zorba davranış sergileme oranı %20 ler civarındadır. Arıcak a (2009) göre, öğrencilerin %20 si hayatlarında en az bir kez siber zorba davranış sergilediğini, %54 ü ise en az bir kez siber kurban durumunda bulunmaktadır. Dilmaç a (2009) göre ise, üniversite öğrencilerinin %23 ü en az bir kere siber zorba davranış sergilemekte, %55 i ise hayatlarında en az bir kez siber kurban duruma düşmektedir. Sınıf öğretmeni adaylarının siber zorba davranışı sergileme noktasındaki oranları diğer araştırmalar ile kıyaslandığında olumlu bir durumun varlığı karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca benzer araştırmaların sonuçları incelendiğinde, siber kurban olma oranının oldukça yüksek olduğu belirtilmektedir (Akgün, 2005; Urdur-Baker ve Kavşut, 2007; Ayas ve Horzum, 2012; Ünalmış ve Şahin, 2012; Bayram ve Saylı, 2013; Horzum ve Ayas, 2014; Büyükyıldırım ve Dilmaç, 2015; Semerci, 2017). Araştırma bulgularından hareketle sınıf öğretmeni adaylarının, siber zorba davranışlara maruz kalmaları ile siber zorba davranışlar sergilemesi arasında cinsiyet, sınıf ve not ortalaması değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır. Bu sonuçlar değerlendirildiğinde özellikle cinsiyet açısından farklılığın çıkmaması durumu, bu alanda derinlemesine araştırmalar yapılmaya ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Öneriler Araştırma sonuçlarından hareketle aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir: İnterneti kullanma oranının oldukça yüksek olduğu ve bu durumun günümüz dünyasında kaçınılmaz bir gerçek olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla güvenli internet kullanımını artıracak bir dizi önlemler alınabilir. Siber zorbalığa maruz kalmak, sınıf öğretmeni adaylarını en fazla arkadaşlık ilişkileri açısından, internet kullanımı ve karşı cinse yönelik düşünceleri etkilemektedir. Dolayısıyla sanal ortamda yaşanan zorbalığın, sosyal ilişkileri ciddi anlamda etkilediği bir gerçektir. Okullarda yaşanan akran zorbalığının önlenmesi yönünde yapılacak çalışmaların siber zorbalığı önleme açısından da etkili olacağı düşünülmektedir. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda, siber zorbalık hakkında bilgi sahibi olma durumunun siber zorbalıkta bulunma düzeyini olumlu yönde etkilediği ifade edilmektedir. Dolayısıyla siber zorbalık konusunda, başta öğrenciler olmak üzere, öğretmenler ve velilerin bilgilendirilmesi oldukça önem arz etmektedir. 280

15 Sınıf Öğretmeni Adaylarının Siber Zorba Davranışlara Maruz Kalması ile Siber Zorba Davranışları Sergilemesi Arasındaki İlişki Siber zorbalığa maruz kalma ve siber zorbalıkta bulunma davranışı toplumun her kesiminde, cinsiyet, yaş, başarı durumu, sosyal statü, ekonomik şartlar vs. gözetmeksizin gözlemlenmektedir. Bu nedenle toplumun her kesimini, gelişimsel özelliklerine göre ayrı bilinçlendirme çalışmalarının yapılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. KAYNAKLAR Akgün, S. (2005). Akran zorbalığının anne-baba tutumları ve anne-baba ergen ilişkisi açısından değerlendirilmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. Arıcak, T., Siyahhan, S., Uzunhasanoğlu, A., Sarıbeyoğlu, S., Çıplak, S., Yılmaz, N. ve Memmedov, C. (2008). Cyberbullying among Turkish adolescents. Cyber Psychology & Behavior 11(3), Arıcak, O.T. (2009). Psychiatric symptomatology as a predictor of cyberbullying among university students. Eurasian Journal of Educational Research, 34, Ayas, T. ve Horzum, M. B. (2012). İlköğretim öğrencilerinin sanal zorba ve mağdur olma durumu. Elementary Education Online, 11(2), Ayas, T. ve Horzum, M. B. (2010). Sanal Zorba/Kurban Ölçek Geliştirme Çalışması. Akademik Bakış dergisi, Bayram, N., & Saylı, M. (2013). Üniversite öğrencileri arasında siber zorbalık davranışı. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 71(1), Belsey, B. (2007). Cyberbullying. adresinden 15 Nisan 2016 tarihinde edinilmiştir. Belsey, B. (2004). Cyberbullying:An emerging threat to the "always on" generation. adresinden 06 Haziran 2016 tarihinde edinilmiştir. Beran, T. ve Li, Q. (2005). Cyber-harassment: A study of a new method for an old behavior. Journal of Educational Computing Research, 32(3), Brank, Eve M.; Hoetger, Lori A.; Hazen, Katherine P. (2012). "Bullying".Annual Review of Law and Social Science (Annual Reviews) 8 (1): Brookes, G. Dyspraxia. Continuum. pp Büyükyıldırım, İ. ve Dilmaç, B. (2015). Siber mağdur olmanın insani değerler ve sosyodemografik değişkenler açısından incelenmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 13(29), Dilmaç, B. (2009). Sanal zorbalığı yordayan psikolojik ihtiyaçlar: Lisans öğrencileri için bir ön çalışma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9(3), Erdur- Baker, Ö.,& Kavşut, F. (2007). A new face of peer bullying: Cyber bullying. Journal of Euroasian Educational Research, 27, Ericson N. (2001). childsbehaviour/bullying.htm adresinden ( ) tarihinde ulaşılmıştır. Eroğlu, Y., Çetin, B., Güler, N., Peker, A., & Pepsoy, S. (2011). From cybervicti mization to coping ways of stress: Gender as moderator. Chova, L.G. 281

16 Alpaslan GÖZLER, Esra MUTLU Harper, D. (2013). "bully". Online Etymology Dictionary. Horzum, M. B. ve Ayas, T. (2014). Orta öğretim öğrencilerin psikolojik belirtilere göre sanal zorba ve sanal mağdur düzeylerinin yordanması. Online Journal of Technology Addiction & Cyberbullying, 1(2), Karasar, N. (1998). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara, Nobel Yayın Dağıtım. King, S. & Moreggi D. (1998). "Internet Therapy And Self-Help Groups The Pros And Cons", Psychology And The Internet: Intrapersonal, İnterpersonal, and Transpersonal Implications, Ed.: Jayne Gackenbach, San Diego: Academic Press, s Lacey, B. (2007). Social Aggression: A study of internet harassment. Unpublished doctoral dissertation, Long Island University, ABD.. Morahan, M. J. & Schumacher P. (2003). "Loneliness and Social Uses of The Internet", Computers in Human Behavior, C.19, S.6, s Olweus, D. (2013). Olweus Prevention Program. 5 Mayıs 2016 tarihinde edinilmiştir. Patchin, J. W. & Hinduja, S. (2006). Cyberbullying: What can you do? The Clergy Journal, 88(2), 3-5. Raskauskas, J. & Stoltz, A.D. (2007). Involvement in traditional and electronic bullying among adolescents. Developmental Psychology, 43, Semerci, A. (2017). Lise Öğrencilerinin Siber Zorbalık ve Mağduriyet Durumlarının Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(4), Steinfeldt, Jesse A.; Vaughan, Ellen L.; LaFollette, Julie R.; Steinfeldt, Matthew C. Psychology of Men & Masculinity, Vol 13(4), Oct 2012, Ünalmış, M., & Şahin, R. (2012). Şiddete yönelik tutum ve okul zorbalığı. Cumhuriyet International Journal of Education, 1(1), Willard, N. (2007). The authority and responsibility of school officials inresponding cyberbullying. Journal of Adolescent Health,41(6), Willard, N.(2005). and safe- kids. com. adresinden 15 Mayıs 2016 tarihinde edinilmiştir. Wınzelberg, A. (1997). "The Analysis of An Electronic Support Group For Individuals With Eating Disorders", Computers in Human Behavior, C.13, S.3, s Wolak, J "The Consequences of Presidential Battleground Strategies for Citizen Engagement." Political Research Quarterly, 59, Ybarra, M. L., & Mitchell, K. J. (2004). Youth Internet Users: Characteristics of harassertargets and similarities with bully-victims. The Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines. Ybarra, M., West, M.D., & Leaf, P. (2007). Examining the overlap in internet harassment and school bullying: Implications for school intervention. Journal of Adolescent Health 41, S42 S50.

17 Sınıf Öğretmeni Adaylarının Siber Zorba Davranışlara Maruz Kalması ile Siber Zorba Davranışları Sergilemesi Arasındaki İlişki Extended Abstract The developments in the field of technology and the more common use of technology by young people, have made it possible for students to carry out bullying behaviours exhibited in schools by using technology. The aim of this research is to try to determine the relationship between the exposure of class teachers to bullying behaviours and their displaying of bullying behaviours. The study was carried out with 200 students studying at Erciyes University Class Education Department. In the study, as the data collection tool, the survey, prepared by the researchers, and the Cyber Bully/Victim Scale, prepared by Ayas and Horzum (2010), were used. The data were analysed on the computer environment with percentage and frequency distribution, T-test and ANOVA test which were obtained by using statistical analysis program. Based on the findings of the study the following results have been found: Teacher candidates are partly informed about cyber bullying; teacher candidates mostly use the internet to communicate, to navigate the sites, to follow social networks, such as Facebook, Twitter, Instagram etc., to read current events / news, to have fun and to play games, to get information, to watch TV / video and to do things about lessons. There has been found no significant difference in the relation between the exposure of class teachers to bullying and their displaying of bullying behaviours in terms of gender, grade and grade-point average variables. Based on the results of the study, some suggestions have been developed. These are: 1. It is a fact that the bullying experienced in the virtual environment affects social relations seriously. It is believed that the studies on the prevention of peer bullying in schools will also be effective in terms of prevention of cyber bullying. 2. It is thought that it will be useful to carry out awareness activities separately for all parts of the society according to their developmental characteristics. 283