CUMHURİYETİMİZİN KURUCUSU ATATÜRK VE GÜZEL SANATLAR 1

Transkript

1 CUMHURİYETİMİZİN KURUCUSU ATATÜRK VE GÜZEL SANATLAR 1 Göksun YENER Tamer NACAR Özet Bu derleme makalede Cumhuriyet in kurucusu Atatürk ün güzel sanatlara ilgisinden ve güzel sanatlara verdiği önemden söz edilecektir. Atatürk, çocukluğundan baģlayarak sanata ilgi duyan, sanatı seven, sanatçılara değer veren ve destekleyen bir devlet adamıdır. Kültür ve sanat alanında birçok yenilik getirmiģ, Türkiye'yi yüksek bir uygarlık düzeyine ulaģtırırken, sanata verdiği önemle Modern Türk Sana tı nın geliģimine büyük katkıları olmuģtur. Sanata ve sanatçıya verdiği önemi, onun söyledikleri ve yaptıklarıyla kısmen de olsa açıklayabiliriz. Atamızın Kültür ve sanat alanındaki temel düģüncesi, yüksek düzeydeki zengin Türk kültürünü ve sanatını tanıtmaktı. Bu amaçla kültür ve sanat adamlarını her zaman korumuģ, kollamıģ ve onların çalıģmalarına destek olmuģtur. Sanat ve kültür adamları yetiģtirilmesi için giriģimlerde bulunmuģ, dünyadaki geliģmeleri izlemiģ ve Türk insanının bilimde ve sanatta çağdaģ d üzeye ulaģması için büyük çaba göstermiģtir. Ona göre güzel sanatlar alanındaki baģarı, bütün inkılâpların baģarıldığına dair bir kanıttır. Bu konuda yazılmıģ önemli anı ve makalelerden derlenen bu çalıģma, bir bellek tazelemesidir. Anahtar Kelimeler: Güzel Sanatlar, Sanat, Sanatçı, Resim, Heykel, Mimari THE FOUNDER OF OUR REPUBLIC: ATATURK AND FINE ARTS Abstract This edited article is about the interest on fine arts of Ataturk, The founder of The Turkish Republic. Ataturk is a state leader who loved and supported the fine arts and the artists. He developed and modernized the culture and the arts in Turkey while he had been very supportive for Modern Turkish Art which helped Turkey to reach high civilized society. We could explain his interest on art and on artists even partially with his speeches and his new politics. He wished great Turkish art and culture to be known well. He followed the developments in the world and he wanted the Turkish people have a modern and civilized state in both arts and sciences since he was a big fan of supporting and protecting the artists to get better education. He thought that the success on fine arts is an evidence of a succes of his series of revolution on society. Key Words: Atatürk, Fine Arts, Art, Artist, Architecture. 1 Bu ÇalıĢma, daha önce aynı isimle cahij vol. 4 te yayınlanan makalenin gözden geçirilmiģ ve düzenlenmiģ halidir. Göksun YENER, Doç. Dr. NevĢehir Hacı BektaĢ Veli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü Tamer NACAR, NevĢehir Hacı BektaĢ Veli Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Yüksek Lisans (MA), NevĢehir Hacı BektaĢ Veli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü, Lisans (BA). 94

2 Giriş Atatürk ün güzel sanatlara ilgisi ve verdiği önem, sözleri dıģında, uyguladığı kültür ve sanat politikalarıyla da izlenebilir. Atatürk, çocukluğundan itibaren sanata ilgi duyan ve sanatın bazı dallarıyla çok yakından ilgilenen, sanatı seven, sanatçılara değer veren ve destekleyen bir devlet adamıdır. Mustafa Kemal, içinde yetiģtiği Osmanlı Ġmparatorluğu nun çöküģ nedenleri arasında kültürel etmenlerin de önemli bir rol oynadığını görmüģtür. Cumhuriyet in ilk dönemlerinde, en önemli sorunun, bilim, sanat ve teknoloji alanlarındaki gerekli insan gücünün sağlanması olduğu gerekliliğinin farkındadır ve bunun aģılması inancındadır. En çok üzerinde düģünüp araģtırma yaptığı dönemin baģında 1789 Fransız Devrimi vardır. Fransız Devrimi sosyal hayattan dine bakıģa; çağdaģ cumhuriyetlere yönelik bir baskı açısının temelini oluģturan siyasi bir yapılanmadan, bireysel özgürlüklerin ön plana taģındığı yeni bir hukuk anlayıģına kadar, aydınların ve halkın el ele vererek yeni toplum ve devlet anlayıģını geliģtiren bir büyük itici güç olarak çağdaģ bir model sunmuģtur. Atatürk, sanatı; haksızlıklara, yanlışlara, vb. olumsuzluklara karşı çıkmanın bir aracı, sanatçıyı da; her insandan önce hisseden, düşünen, yargılayıp doğru kararı verebilen ve bunu sanatı ile anlatan kişi olarak değerlendirmiş, aynı zamanda sanatı, insanlara yüksek duygu ve düşünce ufkunu kazandıran eylemler bütünü, sanatçıyı da, yüksek duygu ve düşünce ufku yetisini kazanmış, bunu yaşantısına katarak, aynı yetilere sahip olmayanlara aktarabilen kişi olarak tanımlamıştır. Atatürk, sanatın medeniyet alanındaki gücünü, sanatçıların sahip olabileceği bir duyarlılıkla hissetmiş ve bundan dolayı sanatı, medeni uluslar yanında yer alabilmenin bir aracı, sanatçıyı da kendinde ve milletinde var olan yüksek insanlık vasıflarını sanatı aracılığıyla tanıtan kişi diyerek yüceltmiş; sanatı, estetiğin ve güzelliğin bileşiminden oluşan kuralların tümü, sanatçıyı da estetik ve güzellikleri diğer insanlara sunan kişi, biçiminde nitelendirmiştir. 2 Güzel Sanatlar Alanında Yapılan Reformlar Sanat alanında devlet bursuyla eğitim almak üzere Avrupa nın ileri merkezlerine yetenekli gençleri seçerek göndermek ve oralarda yetiģmelerini sağlamak, Osmanlı Dönemi nde de var olan bir politika olup, Cumhuriyetin birinci kuruluģ yıldönümünde yeniden baģlar. Yirmi iki kişilik ilk öğrenci kafilesi 1924 yılı sonbaharında yola çıkar. Bu kafiledekilerden ikisi Almanya ya geri kalanı Fransa ya gönderilir. Fransa ya gönderilen yirmi kişinin içinde beş ressam (Cevad Dereli, Refik Ekipman, Şeref Akdik, Mahmut Cûda, Muhittin Sebati), iki müzikçi (Ekrem Zeki Ün, Ulvi Cemal Erkin) olmak üzere farklı sanat dallarından sanatçılar bulunmaktadır. 3 Sanayi Nefise Mektebi Âlisi, başlangıçta bugünkü gibi olmayıp, plastik sanatlar ve mimarlık bölümünden oluşmaktaydı. Eğitim sistemi Paris Ecole Nationale Superieure Des Beaux- Arts ından (Paris Ulusal Güzel Sanatlar Okulu) esinlenmiş ve Avrupa ya gidecek sanatçı seçimi de bu okulunkine benzeyen bir uygulama şeklinde yapılanmıştı. Resim ve Heykel bölümlerinden her yıl ancak birer öğrenci mezun edilir ve bunlar Devlet tarafından Avrupa ya gönderilirlerdi. Avrupa da bu sanatçı adaylarının eğitimi için Paris ve Münih seçilmişti. Cumhuriyet döneminin 2 GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk AraĢtırma Merkezi BaĢkanlığı, 3 Hüseyin Gezer, Türk Heykeli (Cumhuriyet Dönemi), Türkiye ĠĢ Bankası Yayınları, Ankara,

3 başlarında, plastik sanat dalları için yönetmeliğin bu hükmü işletildi. İlk kafilede heykeltraş yoktu. Bu sırada Ratip Aşir Acudoğlu kendi olanaklarıyla Paris te çalışmalarını sürdürmekteydi. Yurda döndü ve 1925 te açılan Avrupa sınavını kazanarak tekrar Paris e gitti. Böylece, Ratip Aşir, Cumhuriyet döneminde Avrupa ya giden ilk heykelci oldu. Onun ardından sonraki yıllarda Hadi Bara, Zühtü Müridoğlu ve Nusret Suman gönderildiler. (Gezer, Hüseyin. A.g.e.) 16 Nisan 1929 da yürürlüğe konan, 1416 sayılı kanun, yurt dıģında yetiģtirilmek üzere gönderilecek gençlerle ilgili yeni hükümler getiriyordu. Ancak bu kanun 2. Dünya savaģı nedeniyle özellikle heykel konusunda uygulanamadı. Atatürk birçok ressamla tanıģmıģ onlarla yakın dostluklar kurmuģtur. Büyük Sanatçı olarak nitelediği Ġbrahim Çallı yı defalarca sofrasına davet ettiği söylenir. Zamanın en ünlü kadın ressamlarından Mihri MüĢfik Hanım ise, en sevdiği portresini yapan ressamdır. Mustafa Kemal sanatçının neyi nasıl yapması veya yapmaması konusunda herhangi bir baskı veya tavır koymazdı. Onun kafasındaki sanatçı, dokunulmazlığı olan, özgür kiģiydi. Cumhuriyetin onuncu yılında Anadolu ya Yurt Gezileri adı altında ressamlar gönderilmeye baģlandı. O yıl yapılan resimler, Ulus ta (1947 yılında yanan) eski Maarif Vekaleti (Milli Eğitim Bakanlığı) binasının çatı katında Türk Ġnkılâp Sergisi adı altında sergilendi. AçılıĢını bizzat Atatürk ün kendisinin yaptığı sergide, saatlerce kalarak tüm resimleri dikkatle incelediği, sergide Ġbrahim Çallı ya; Efe hiç böyle örtü üzerine oturur mu? ya da Nerede bu üçünün (efeler) atları? gibi sorularla ilgisini gösterdiği bilinir. 4 Atatürk sanatçıları, Ģevkle çalıģmaları için motive ederdi. 5 Sergilerdeki eserlerin satın alınması için çevresine önerilerde bulunurdu. Ġstanbul dan sonra BaĢkent Ankara yı sanatçıların uğrak yeri haline getirmiģ, 1929 lardan sonra da sanatçılar buraya yerleģmeye baģlamıģlardır. Bu sanatçıların açtığı atölyeler ilgi görmeye baģlamıģ, kente yabancı heykeltraģlar çağrılmıģtır. 6 Bu dönemde YarıĢmalar düzenlenerek, binalara sanat yapıtları girmeye baģlar. Caddelerin ve Meydanların sanat yapıtlarıyla, heykellerle donatıldığı görülür ve sanat sergileri baģkentte birbirini izlemeye baģlar. Bütçesi 198 milyon iken, 1927 de 4. Ankara sergisinde Maarif Vekaleti nin aldığı 34 tablo karģılığı 2300 TL. ödenmiģtir. Bu günkü bütçeyle oranlarsak 3 trilyon eder ki o günkü Ģartlarda önemli olan bu rakam, sanata verilen önemi göstermektedir. 7 Atatürk ömrü boyunca her fırsatta sanata ve sanatçıya yakınlığını en açık Ģekilde ortaya koymuģtur da Ankara da yerleģtiği bağ köģkünün oturma odasında Molteke nin alçıdan bir büstü ve Bonaparte ın aynı büyüklükte bir heykeli vardır. 8 Kültür ve sanat alanındaki temel düģüncesi, yüksek düzeydeki zengin Türk kültürünü ve sanatını herkese ispat etmek amacıyla kültür ve sanat adamlarını her zaman korumuģ, kollamıģ ve onların çalıģmasına destek olmuģtur. Sanat ve kültür adamlarını yetiģtirecek kurumlar açmıģ, bu maksatla yurtdıģına eleman göndermiģtir. Ona göre güzel sanatlarda baģarı, bütün inkılâpların baģarıldığına dair bir kanıttır. Atatürk; Güzel sanatlarda baģarı, bütün inkılapların baģarılı olduğunun en kesin delilidir. Bunda baģarılı olamayan milletlere ne yazıktır. Onlar, bütün baģarılara rağmen medeniyet alanında yüksek insanlık vasfıyla tanınmaktan daima yoksun kalacaklardır. 9 diyerek, güzel sanatlarda baģarılı olmanın ne kadar önemli ve gerekli olduğunu belirtmiģtir. Yine mecliste, Efendiler, hepiniz mebus olabilirsiniz; hatta cumhurbaģkanı olabilirsiniz, fakat sanatkâr olamazsınız. sözleriyle onları onurlandırmıģtır. Atatürk ün her Ģeyden önce bir birey olarak sanata ne kadar yakın durduğunu bize en iyi anlatan verilerden biri de Eğer matematiğin üzerinde durduğum kadar Ģiir ve resmin üzerinde 4 Akarsu, Bedia, Atatürk ve Sanat, Altın Portakal Kültür ve Sanat Vakfı Yayını, Elibal, Gültekin, Atatürk ve Resim Heykel, Türkiye ĠĢ Bankası Yayını, Ġst., s Heinrich Kripkl, Ulus Zafer Anıtı 1927, Pietre Canonica, Taksim Anıtı (Nakleden Bedri Baykam 2001). 7 Gencaydın, Zafer, Atatürk ve Sanat, Altın Portakal Kültür ve Sanat Vakfı Yayını, Bedri Baykam, Binyıl Kırılması (Mustafa Kemal Batıcı Değil ÇağdaĢlaĢan Dünyanın Öncülerindendi, Atatürk ve Sanat) Ġstanbul, 2001, s GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk. 96

4 dursaydım, Harbiye de dört duvar arasında kapanıp kalmazdım. Mehtaplı gecede okuldan kaçıp buraya gelir Ģiir yazardım. Sabahleyin ortalık aydınlanır aydınlanmaz da resim yapmaya baģlardım 10 sözleridir. Sanat, güzelliğin ifadesidir. Bu ifade sözle olursa Ģiir, nağme ile olursa musiki, resim ile olursa ressamlık, oyma ile olursa heykeltraģlık, bina ile olursa mimarlık olur. demiģtir. Atatürk, sanatı, devletin görevleri arasına alarak ona geliģme yollarını açmıģ, güzel sanatların eğitimi konusundaki engellerin kalkması konusundaki uğraģları, sanat çalıģmalarına yepyeni ufuklar açmıģtır. Atatürk ün yeni bir devlet inşa etme aşamasında, toplumu yönlendirerek adeta bir sanatçı ruhuyla gösterdiği çabalar, Heykeltraşın alçıya, mermere, taşa döktüğü emeğin benzeridir. Atatürk ün ülkesi ve toplumu için verdiği uğraşlardan biri de, Anadolu da bir taşra merkezinden milyonluk bir başkent yaratma tutkusu ve çabasıdır ki bu bir ressamın tuvaline aktardığı çizgi ve motifler kadar ince bir zeka ürünüdür. 11 Atatürk Türk Milleti'nin sanatsal geçmiģine de sahip çıkmıģ, 1937 yılında Resim ve Heykel Müzesi'ni açmıģ, Cumhuriyet öncesi ve sonrası dönemin sanatsal ürünlerini aynı çatı altında toplamıģtır. Atatürk sanatı, yaptığı devrimlerin bir tamamlayıcısı olarak kabul etmiştir. Kurumsallaşmaya ve ekip çalışmasına önem vermiş, müzisyenlere gruplar kurunuz diyerek ekip çalışmasına yönlendirmiştir. 12 Sanatın, dünyada insanları birbirine bağlayan, ortak noktalarda buluģturan bir değer olmasından dolayıdır ki Atatürk, Onuncu Yıl Söylevinde ġunu da önemle belirtmeliyim ki, yüksek bir insan topluluğu olan Türk milletinin tarihsel niteliği de güzel sanatları sevmek ve onda yükselmektir. Onun içindir ki, milletimizin yüksek özyapısını, yorulmaz çalıģkanlığını, yaratılıģtan kavrayıģını, bilime bağlılığını, güzel sanatlara sevgisini, ulusal birlik duygusunu durmadan ve her türlü araç ve yöntemlerle besleyerek geliģtirmek milli ülkümüzdür. Türk milletine çok yaraģan bu ülkü, onu, bütün insanlıkta gerçek dirliğin sağlanması yolunda kendine düģen görevini yapmakta baģarıya eriģtirecektir. 13. BaĢka bir deyiģinde ise Ġnsanlar olgunlaģmak için bazı Ģeylere muhtaçtır. Bir millet ki, resim yapamaz, bir millet ki heykel yapamaz, bir millet ki, tekniğin gerektirdiği Ģeyleri yapamaz; itiraf etmeli ki o milletin ilerleme yolunda yeri yoktur 14. Bir baģkasında ise Sanatsız kalan bir ulusun, hayat damarlarından biri kopmuģ demektir diyerek güzel sanatları ön plana çıkartmıģtır günü, Türk Ocağı tiyatrosunun açılışı nedeniyle, nkara da Marmara köşkünde sanatçılarla birlikte bulunduğunda da sanatçıları öven sözlerini tekrarlamıştır. 15 Türk halkının güzel sanatların önemli kollarından resim ve heykeltraģlıkta da ilerlemesi için Cumhuriyet döneminde tüm Türk ressamlarının, KurtuluĢ SavaĢını, Cumhuriyet ve 10 Baykam, a.g.e., s GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk 12 GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk 13 GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk. 14 GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk. 15 GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk 97

5 inkılapları resmetmelerini sağlayarak, milli birliğin sanat alanına yansıması hedefine ulaģmıģtır. Tüm Türkiye'de heykel ve anıt dikilmesine baģlanması da, onun getirdiği yeniliklerden biridir. Büyük Önder'in bu çalıģmaları sonucu, Türkiye'de resim ve heykel sanatı önemli ölçüde geliģme kaydetmiģtir. Batı anlayıģlı resim eğitimi Osmanlılara ancak onsekizinci yüzyıl sonlarında gelmiģtir. Mühendishane-i Berr-i Hümâyûn okulunda (Askeri Mühendislik Okulu) ilk kez Asker Ressamlarımız yetiģti. Güzel sanatlarla ilgili ilk yüksek seviyeli okul ancak 1883 de Sanayi-i Nefise Mektebi adıyla açıldı. Cumhuriyet döneminde, 1926 da açılan Gazi Eğitim Enstitüsü nde bir resim bölümü faaliyete geçirildi Sanayi-i Nefise Mektebi, Güzel Sanatlar Akademisi olarak eğitime devam etti. Resim öğrenimi için Avrupa ya öğrenci gönderildiği gibi yabancı hocalardan da yararlanıldı. Ressamların resimlerini sergileyebilmeleri için Resim ve Heykel Müzesi açıldı. Devlet daireleri Atatürk resimleri ile süslendi. Resim yarıģmaları düzenlendi. Devlet binalarına sanat eserleri konulmaya baģlandı. Heykel alanındaki çalıģmaları; Atatürk döneminde heykel alanında yapılan çalıģmalar adeta ihtilal niteliğindeydi. Daha önce inançlar nedeniyle heykel yapımı yasaklanmıģtı. Gerçi, 1883 de açılan Sanayi-i Nefise Mektebi nde heykelcilik bölümü mevcuttu ama ciddi bir geliģme imkânı bulunamamıģtı. Cumhuriyet le birlikte durum değiģti de Bursa da kendisine abideler hakkında soruya Atatürk ün verdiği cevap, yeni rejimin konuya bakıģ açısını netlikle ortaya koyar: Dünyada medenî, ileri ve olgun olmak isteyen herhangi bir millet mutlaka heykel yapacak ve heykeltraģ yetiģtirecektir. Abidelerin Ģuraya buraya tarihî hatıralar olarak dikilmesinin dine aykırı olduğunu iddia edenler din hükümlerini gereği gibi araģtırıp tetkik etmemiģ olanlardır Aydın ve dindar olan milletimiz ilerlemenin vasıtalarından biri olan heykeltraģlığı ilerletecek ve memleketimizin her köģesi ecdadımızın ve bundan sonra yetiģecek evlatlarımızın hatıralarını güzel heykellerle dünyaya ilân edecektir. Bu konuģmadan üç buçuk yıl sonra, ilk Atatürk heykeli Gülhane Parkı nda Sarayburnu'nda açıldı. Bunu Ankara da Ulus taki Zafer Anıtı (1927), Afyon Zafer Anıtı, Samsun Atatürk Anıtı gibi eserler takip etti. Bu eserler Avusturyalı sanatçı Krippel e aittir. Ġtalyan heykeltraģ Canonica ise, Ankara Etnografya Müzesi Atlı Atatürk Heykeli, Ankara Zafer Alanı Atatürk Anıtı, Ġstanbul Taksim Cumhuriyet Anıtı, Ġzmir Atatürk Heykeli gibi eserler ortaya koydu lardan sonra Türk HeykeltraĢların çalıģmaları ön plana çıkmaya baģladı 1937 de Güzel Sanatlar Akademisi Heykel Bölümünün baģına Alman Hoca Belling getirildi. 16 Bölüme bir canlılık ve yeni görüģ açıları kazandırarak ünlü heykeltraģlar yetiģtirdi. Mimarlık alanında bu dönemde, iki farklı devir göze çarpmaktadır lerde baģlayan Millî Mimarlık akımı 1927 e kadar etkili olmuģtur. Akımın öncülüğünü yapan Kemalettin ve Vedat gibi mimarlar, yeniden imara baģlanan Ankara da, eski Türk mimarlığından esinlenen elemanlar kullanarak bazı eserler meydana getirdiler. Atatürk, Türk Milleti'nin sahip olduğu en görkemli yapının milli birlik ve beraberliğin merkezi olan Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin olması gerektiğini belirtmiģ ve TBMM binasının çağdaģ ve estetik olması için gerekli tüm adımları atmıģtır. Bu bina için yurtdıģından özel mermerler dahi getirtilmiģtir. Türk mimarlarına maddi ve manevi büyük destek veren Atatürk, bu yolla milli mimarlık akımının ortaya çıkmasını sağlamıģtır. TBMM Binası, Ankara Palas, Vakıf Apartmanları, Gazi Eğitim Enstitüsü, v.b. gibi. Alman ve Avusturyalı mimarların devreye girmesinden sonra, cephelerdeki bezemeler bırakılmıģ betonarme iskelet ön plana alınmıģtır. Sağlık Bakanlığı, Ġsmet PaĢa Kız Enstitüsü, Konservatuar, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi binaları bu akımı yansıtırlar. Çok güzel konuģan, ince ruhlu bir liderin aynı zamanda iyi bir hatip olduğunu, sanat dıģındaki ortamlarda da, hatta cephede de kendini nasıl ifade ettiğine örnekler de çoktur: Güzel söz söyleme ve güzel konuşma da sanat arasında yer alır. Atatürk ün savaş alanlarında verdiği emirleri dahi özenle ve duyarlılıkla seçtiği hepimizin bildiği bir gerçektir. Bir emir düşünün ki Cephaneniz yoksa, süngünüz var! Sizden taarruz değil, ölmenizi istiyorum kadar veciz olsun. En kızgın olduğunda söylediği en ağır söze bakalım; Şaşarım akl-ı perişanına, 16 Baykam, a.g.e, s

6 ahmak... İzmir suikasti dolayısıyla 10 Haziran 1926 da Anadolu Ajansı muhabirine söylediği ve Cumhuriyete olan inancını dile getirdiği Benim naçiz vücudum bir gün elbette toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır. sözü, unutulmayacak özdeyişler arasında yerini almıştır. 17 Ata'nın sanatçıya verdiği büyük değeri gösteren bir hatıra da Ģöyledir: Daha devlet tiyatrosu kurulmamıģken, Ġstanbul'daki Ģehir tiyatrosu sanatçıları Ankara'ya gelerek o zamanki Türk ocağında temsiller verir. Atatürk de bu temsillerin birinde bulunur ve sanatçıları Çankaya'ya davet ederek ağırlar. Hepsine ayrı ayrı iltifat eder. Ayrılma vakti gelince, ReĢit Galip sanatçılara, Atatürk'ün elini öperek veda etmelerini söylediğinde, Hayır, sanatkâr el öpmez, sanatkârın eli öpülür demiģtir. Özellikle Hasan Âli Yücel'in bakanlığı döneminde eğitimde birçok hamle yapılmıģtır. 17 Nisan 1940'da Köy Enstitüleri Yasası devreye girdi. Köy Enstitüleri ve Halkevleri genç Cumhuriyet in yüz akı oldular. Edebiyat, resim, folklor, el iģleri ve her türlü sanat ve zenaat faaliyetleriyle yurdun her noktasından baģlayarak vatandaģların buluģup beraberce kendilerini geliģtirebildikleri kültürel kozalar haline geldi. ġayet Köy Enstitüleri ve Halkevleri büyüyerek varlıklarını sürdürebilselerdi bugün çağdaģ sanat, klasik müzik, dünya edebiyatı gibi konularda Türkiye'nin yetiģtirdiği dünyaca ünlü sanatçı sayısı çok daha fazla olurdu. Belki klasik anlamda Atatürk resim yapan, müzik icra eden, tiyatro oynayan vb. bir sanatçı değildir. Ama sanatı, en öz anlamıyla duyguların yansıtılması olarak ele alırsak, insanın düşüncelerini ortaya çıkardığı kurumları da, bir sanat eseri olarak kabul etmek gerekir. 18 Atatürk ün yazdıkları, sanatçı ve sanata verdiği destek, açtırdığı sanat okulları yanında, hedeflerine ulaşırken sanatçıları da bu hedeflere ortak etmesi, onun sanata saygılı kişiliğinin bir parçasıdır. Atatürk ün sanatçı kişiliğinin ilk tohumları şiirle atılmıştır. Meşrutiyetin ünlü hatiplerinden, Ömer Naci nin 19 iyi bir şair, güçlü bir konuşmacı olması onu etkilemiş, şiir ile tanışmasına neden olmuştur. Bu sırada okuduğu Manastır Askeri İdadi sinde, Osmanlı İmparatorluğu nun içinde bulunduğu zor durum, ülke içindeki idarecilerin yetersizlikleri, emperyalist devletlerin imparatorluğa karşı tutundukları tavırlar, toprak kayıpları ve bu topraklardaki Türklere yapılan zulüm onu derinden etkilemiş, daha o günden olumsuzluklara, ancak sanatçılarda bulunabilecek önsezi ve duyarlılık sayesinde, Hakikat" 20 adlı şiir ile karşı durmaya başlamıştır. Sanatçı; her ne kadar yeniyi bulmayı, olmayanı sunmayı, duygularını dile getirmeyi amaçlasa da, içinde bulunduğu duruma da, sanatını araç olarak kullanıp tepki göstermeyi, sanatının doğal sonucu kabul eder. Bu bağlamda Atatürk, Hakikat şiiriyle bile, sanatçı kişiliğe sahiptir de yazdığı bu şiir, belki de Türk Tarih Kurumu nu kurmasına, Türk Tarih Tezi ni oluşturmasına önemli bir katkı sağlamıştır GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk 18 GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk 19 GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk. 20 GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk. 21 GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk 99

7 Şiiri ve edebiyatı sevdiğini söyleyen Atatürk ün, özellikle Fransızcadan şiir çevirileri yaptığı, Cumhurbaşkanı olduğu dönemlerde, bir askerin ölümünün oluşturduğu duyguları anlatan bir Mersiye (ağıt) kaleme aldığı bilinmektedir. 22 Atatürk, askerî ataģe olarak Sofya'da görevli bulunduğu dönemde çok sesli müziğe ilgi duymaya baģlamıģtır. Klâsik müzik konserlerine ve operalara giderek bu müzik türlerini tanıma fırsatı bulmuģtur. Cumhuriyetin ilânından sonra, ülkemizde bu müzik türlerinin sevilmesini ve müzik kültürümüzde yer almasını sağlamak amacıyla yapılan çalıģmalara önderlik etmiģtir. Ülkemizde müzik sanatının geliģmesi için bütün olanakları kullanmıģtır. Atatürk' ün zamanında yapılmıģ bazı binaların güzelliği, ülkemizdeki çağdaģlaģma hareketini ifade edebilecek nitelik taģımaktadır. Ayrıca mimarî eserlerin korunmasına verdiği önem de Atatürk'ün mimarîye olan ilgisinin önemli kanıtlarındandır. Ulu Önderimiz Cumhuriyetimizin Kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk için ne anlatılsa, ne yazılsa az olacaktır; yeni yayında gözden geçirilmiģ olan bu derleme makalenin oluģmasına değer katan katkılara izin verildiği için müteģģekiriz. KAYNAKÇA Atatürk ün Sanat ve Sanatçı ile Ġlgili Sözleri, KAST DER AJANSLAR BĠRLĠĞĠ YAYINI, Atatürk, Sanat, Sanatçı ve Resim adlı Anonim makale, T.C. BaĢbakanlık, Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk AraĢtırma Merkezi BaĢkanlığı, Dergi. AKARSU, Bedia, Atatürk ve Sanat, Altın portakal Kültür ve Sanat Vakfı Yayını, (Nakleden Bedri Baykam, 2001) ALPSAN, Feyzaver, (DanıĢman ve Ali Bey Hüseyinzade Turan ın kızı), Ġbrahim Yıldırım (BilirkiĢi), Ali Bey Hüseyinzade Turan, Türk Ocakları Ġstanbul ġubesi Yayını, Ġstanbul, ARIBURNU, Kemal, Atatürk ten Anılar, Türkiye ĠĢ Bankası Yayınları, Ankara 2.Basım, Atatürk ün Kültür ve Medeniyet Konusundaki Sözleri (1990). Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Sayı: 37, Ankara BAYKAM, Bedri, Binyıl Kırılması (Mustafa Kemal Batıcı Değil ÇağdaĢlaĢan Dünyanın Öncülerindendi 67/78- Atatürk ve Sanat 79) Ġstanbul, ELĠBAL, Gültekin, Atatürk ve Resim Heykel, Türkiye ĠĢ Bankası Yayını, Ġstanbul, (Nakleden Bedri Baykam 2001). GENÇAYDIN, Zafer, Atatürk ve Sanat, Altın Portakal Kültür ve Sanat Yayını, 2000, (Nakleden Bedri Baykam). 22 GümüĢtekin, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık Atatürk. 100

8 GEZER, Hüseyin, Türk Heykeli (Cumhuriyet Dönemi), Türkiye ĠĢ Bankası Yayınları, Ankara, GÜMÜġTEKĠN, Ahmet, Atatürk ün Sanatçı KiĢiliğinin Sanata ve Sanatçıya BakıĢına Etkileri, T.C. BaĢbakanlık, Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk AraĢtırma Merkezi BaĢkanlığı, Dergi, GÜRBÜZ, Yılmaz, Atatürk ve Gökalp in ġiirleri Arasındaki Benzerlik, Milli Kültür, Cilt.3, Sayı 7, KOÇ, Nurgün, Atatürk ve Güzel Sanatlar, Türk Kültür ve Sanat AraĢtırmaları Dergisi, Karabük Üniversitesi, KRĠPKL, Heinrich, (Ulus Zafer Anıtı 1927, Pietre Canonica, Taksim Anıtı, (Nakleden Bedri Baykam 2001). TURANĠ, Adnan, (1992). Atatürk ve Güzel Sanatlar, Atatürkçü DüĢünce, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk AraĢtırma Merkezi, Ankara. Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün Güzel Sanatlarla İlgili, Birçok Yerde Yayınlanmış (ve Halkımıza malolmuş) Bilinen Sözlerinden Örnekler 23 Sanatkâr el öpmez; sanatkârın eli öpülür! Sanatçı, esaslı kültür sahibi olmalı ve tarihi iyi bilmelidir. Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuģ demektir. Aydın ve dindar olan milletimiz, ilerlemenin sebeplerinden biri olan heykeltıraģlığı en üst derecede ilerletecek ve memleketimizin her köģesinde atalarımızın ve bunlardan sonra yetiģecek evlatlarımızın hatıralarını güzel heykellerle dünyaya ilan edecektir. Hepiniz milletvekili olabilirsiniz, bakan olabilirsiniz, hatta CumhurbaĢkanı olabilirsiniz. Fakat sanatkâr olamazsınız. Yüksek bir insan topluluğu olan Türk Milleti nin tarihi bir özelliği de, güzel sanatları sevmek ve onda yükselmektir. Güzel sanatlarda muvaffak olmak, bütün inkılâplarda baģarıya ulaģmak demektir. 23 Atatürk ün Sanat ve Sanatçı ile İlgili Sözleri, KAST DER AJANSLAR BİRLİĞİ YAYINI, Atatürk, Sanat, Sanatçı ve Resim adlı Anonim makale, T.C. Başbakanlık, Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Dergi. Atatürk ün Kültür ve Medeniyet Konusundaki Sözleri (1990). Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Ku rumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Sayı: 37, Ankara. 101

9 Güzel sanatlarda muvaffak olamayan milletler ne yazık ki, medeniyet alanında yüksek insanlık sıfatıyla yer almaktan ilelebet mahrum kalacaklardır. Bir milletin sanat yeteneği güzel sanatlara verdiği değerle ölçülür. Ġnsanlarda bir takım ince, yüksek ve asil duygular vardır ki insan onlarla yaģar. ĠĢte o ince, yüksek, derin ve asil duyguları en çok duyabilen ve diğer insanlara duyurabilen Ģairdir. Bir milletin yenileģmesinde ölçü, musikide değiģikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir. Bir millet sanattan ve sanatkârdan mahrumsa, tam bir hayata sahip olamaz. Böyle bir millet bir ayağı topal, bir kolu çolak, sakat ve alil bir kimse gibidir. Hayatlarını büyük bir sanata vakfeden bu çocukları sevelim. Dünyada medeni olmak, ilerlemek ve olgunlaģmak isteyen herhangi bir millet mutlaka heykel yapacak ve heykeltıraģ yetiģtirecektir. 102