T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI. HEMġĠRELĠK SOLUNUM SĠSTEMĠ CERRAHĠSĠNDE BAKIM

Transkript

1 T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI HEMġĠRELĠK SOLUNUM SĠSTEMĠ CERRAHĠSĠNDE BAKIM Ankara, 2013

2 Bu mdül, mesleki ve teknik eğitim kul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Prgramlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik larak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz larak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ.

3 ĠÇĠNDEKĠLER GĠRĠġ... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ SOLUNUM SĠSTEMĠNĠN CERRAHĠ HASTALIKLARINDA TANI YÖNTEMLERĠ VE HEMġĠRENĠN SORUMLULUKLARI Slunum Sistemi ile Ġlgili Tanı Yöntemleri ve HemĢirenin Srumlulukları Akciğer Hastalıklarında Uygulanan Cerrahi Yöntemler HemĢirenin Srumlulukları... 6 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME... 8 ÖĞRENME FAALĠYETĠ Slunum Sisteminin Cerrahi Hastalıkları Tedavi ve Bakımı BrnĢektazi Plevral Effüzyn Akciğer Apsesi Pulmner Embli Slunum Sistemi Tümörleri Akciğer Kanseri Göğüs Travmaları Pnömtraks Hematraks Göğüs Tüpü Takılı Hastalarda HemĢirelik Bakımı Hidrtraks ġiltraks ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA i

4 ii

5 GĠRĠġ GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, Slunum sisteminin cerrahi hastalıklarında hemģirelik bakımını baģarılı bir Ģekilde uygulayabilmek için öncelikle slunum sisteminin anatmisi ve fizyljisi hakkında yeterli bilgiye sahip lmanız gerekmektedir. Cerrahi hemģiresi; çk dikkatli, hızlı düģünen, tıbbi geliģmeleri izleyen, belirleyen ve kntrl altına almayı becerebilen nitelikli bir birey lmalıdır. riskleri Bu mdül ile slunum sisteminin cerrahi hastalıklarının etyljisi, tanısı belirti ve bulguları, tedavi ve hemģirelik bakımı knularında gerekli bilgi ve beceriye sahip lacaksınız. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 Slunum sisteminin cerrahi hastalıklarında tanı yöntemlerini kavrayabileceksiniz. ARAġTIRMA Slunum sisteminin cerrahi hastalıklarında tanı kymak için hangi yöntemlerden faydalanıldığını araģtırınız. Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaģlarınızla paylaģınız. 1. SOLUNUM SĠSTEMĠNĠN CERRAHĠ HASTALIKLARINDA TANI YÖNTEMLERĠ VE HEMġĠRENĠN SORUMLULUKLARI Slunum, vücut hücrelerinin gereksinimi lan ksijenin (O 2 ) dıģ rtamdan alınıp kana verilmesi ve hücrelerde luģan karbndiksidin (CO 2 ) dıģ rtama verilmesi ile gerçekleģir. Üst slunum ylları burun, yutak ve gırtlaktan luģur. Alt slunum ylları ise sluk brusu, brnģlar ve akciğerlerden luģur. Resim 1.1: Slunum sistemini luģturan rganlar Akciğerler sağ ve sl lmak üzere iki tanedir. Ġki akciğer mediasten adı verilen anatmik bģluk ile birbirinden ayrılmıģtır. Ġç yüzde bulunan brnģ, damar ve sinirlerin girip çıktığı hiluslar dıģında akciğerlerin bütün yüzeyleri visseral plevra ile kaplanmıģtır. 3

8 Plevra, slunum hareketleri ile birbiri üzerinde kayan iki tabakadan luģmuģ bir membrandır. Visseral plevra, akciğerlerin tüm dıģ yüzünü sarar. Pariyetal plevra, kstaların ve interkstal kasların iç yüzeyleri ile mediyastenin yan yüzeylerini ve diyafragmanın üzerini örter. Pariyetal ve visseral plevra arasında bulunan plevral bģluk içinde her iki plevra yaprağının klayca birbiri üzerinde kaymasını sağlayan sıvı vardır. Her iki plevra arsındaki basınç negatifdir. Slunum kasları, dıģ ve iç interkstal kaslar ile diyafragma kasıdır. Diyafragma kası, göğüs ve karın bģluğunu birbirinden ayırır. Slunum yllarının görevi; akciğerlere giren havanın ısı ve neminin ayarlanmak, partiküllerden temizlenmek, sekresynların dıģarı atılmak ve gaz değiģimini sağlamaktır. Ayrıca kanın hidrjen iyn knsantrasynunu (ph ını) düzenlemek, knuģmak için gerekli sesleri üretmek (fnasyn) ve mikrrganizmalara karģı vücudu kruma görevleri de vardır Slunum Sistemi ile Ġlgili Tanı Yöntemleri ve HemĢirenin Srumlulukları Cerrahi hemģiresinin hasta merkezli nitelikli bakım sağlayabilmesi için hastalıkların belirtilerini ve tanısında kullanılan tanı yöntemlerini bilmesi gerekir. Bu knularda hastaları ve hasta yakınlarını bilgilendirmesi hemģirelik giriģimlerinin baģarılı lmasını sağlayacaktır. Slunum sistemine iliģkin srunları lan bireylere tanı; anamnez, fiziksel değerlendirme, belirti ve bulgular ve tanı testleri ile knur. Slunum sistemi hastalıklarına tanı kyulabilmesi için slunum fnksiyn testleri, radyljik yöntem ve grafiler, labratuvar tetkikleri, biypsi gibi iģlemler yapılır. Bunlar; Slunum fnksiyn testleri: Akciğer vlüm ve kapasitesi spirmetre ile ölçülür ve kaydedilir. Akciğerlere giren ve çıkan hava vlümü istirahatte, zrlu nefes alıp verme esnasında ve egzersizde ölçülür. Testi yapılan kiģiden elde edilen değerler ile aynı yaģta, cinste, byda kiģilerden elde edilen değerler karģılaģtırılır. Pulse ksimetri: Arteryel ksijen seviyesinin ölçümüdür. Parmağa takılan prpla ölçülür ve mniterize edilir. Labratuvar Testleri Arter kan gazı: Nefes darlığı ile baģvuran hastanın slunum sıkıntısının derecesi ve ksijen ihtiyacının lup lmamasını değerlendirmek amacıyla çğunlukla radial arterden kan alınarak yapılır. Akciğer dıģı nedenlerle luģan nefes darlıkları hakkında da bilgi verir. Balgam incelemesi: Mikrskpik ve makrskpik larak yapılır. Balgamın kıvamı, rengi ve miktarı hastalığın tanımlanmasında önemlidir. Balgam örneği sabah saatlerinde temiz ve geniģ ağızlı bir kaba alınmalıdır. Alınamadığı durumlarda brnkskpi ile alınabilir. 4

9 Kan tetkikleri: Kanda hemglbin, hemtkrit, sedimantasyn hızı, löksit miktarına bakılır. Radyljik Ġncelemeler Akciğer grafisi: Göğüs hastalıklarıyla ilgili en önemli tanı yöntemidir. Hastanın çeģitli pzisynlarda göğüs filmi çekilir. Akciğerlerdeki herhangi bir lezynun varlığı, lezyn varsa yeri, büyüklüğü ve yapısı değerlendirilir. Göğüs travmalarında diyafragmanın sınırlarını ve kstaların durumunu belirlemek amacıyla da çekilir. Ultrasngrafi: Akciğer hastalıklarının tanısında kısıtlı kullanım alanına sahiptir. Özellikle plevral sıvıların tanı ve takibinde kullanılır. Akciğer tmgrafisi: Anrmal akciğer filmleri, açıklanamayan nefes darlıklarında yapılan akciğerin ayrıntılı inceleme tetkikidir. Manyetik reznanas görüntüleme (MRI): Genellikle traksın büyük damarlarının göğüs kafesi yapılarının tanılanmasında kullanılır. Pzitrn emisyn tmgrafi + Bilgisayarlı tmgrafi (PET-CT): Ġki görüntüleme sisteminin birlikte kullanıldığı, insan vücudunun ayrıntılı değerlendirilmesini sağlayan ileri teknlji yöntemidir. Akciğer kanserinin erken tanısında kullanılmaktadır. PET CT, kanser 7 mm iken bile göstermektedir. Böylelikle tümör hücresi henüz akciğerin dıģına çıkmadan erken evrede yakalanabilmektedir. Akciğer perfüzyn sintigrafisi: Akciğer sintigrafisi akciğerlerdeki kan akımını göstermek için kullanılmaktadır. Test en sık larak pulmner embli lup lmadığını araģtırmada kullanılır. Pulmner anjigrafi: Tanıya yönelik pulmner anjigrafide amaç; damar sisteminde tıkanma ve daralmaları, yapısal bzuklukları, anevrizma ve fistül gibi luģumları, damar sisteminin beslediği rganlar hakkında daha detaylı bilgi edinmektir. Endskpik Ġncelemeler Trasentez: Tanı ve/veya tedavi amaçlı larak özel bir iğneyle akciğer zarları arasındaki sıvıdan örnek elde edilmesi iģlemine trasentez denir. Akciğer ve akciğer dıģı hastalıklarda sıvı birikmesinin hangi nedene bağlı larak geliģtiğini araģtırmak amacıyla dıģarıdan iğne veya kateter ile girilerek sıvı alınır ve gerekli labratuvar incelemeleri için gönderilir. Sıvıya bağlı nefes darlığı lan hastalarda sıvı bģaltılarak tedavi amaçlı larak da kullanılır. Brnkskpi: Anrmal akciğer filmi, geçmeyen öksürük, düzelmeyen pnömniler, balgamla kan gelmesi, açıklanamayan plevral effüzyn gibi durumlarda brnģların ve akciğer dkusunun görüntülendiği tanı yöntemidir. Tedavi amaçlı; hava yllarındaki yabancı cisimleri çıkarmak, trakea ve ana brnģlardan kaynaklanan kötü huylu tümörlerin 5

10 çıkarılması, trakea ve ana brnģların çeģitli nedenlerle luģmuģ darlıklarına stent takmak için uygulanır. Brnkskpi güvenilir bir tanı yöntemi lmakla beraber az da lsa risk taģımaktadır. ĠĢlem snrası ateģ ya da nefes darlığı labilir. Biypsi alınan hastalarda balgamla beraber kan gelebilir veya akciğerde %1 ranında sönme labilir. Bu durumda akciğere tüp takılması gerekebilir. Brnkskpi snrası hastalar luģabilecek istenmeyen etkiler açısından takip edilir. Biypsi: Diğer tanı yöntemleriyle tanı knamazsa akciğer dkusundan parça alınarak labratuvarda incelenir. Alındığı bölgeye göre lkal veya genel anestezi yöntemiyle yapılır Akciğer Hastalıklarında Uygulanan Cerrahi Yöntemler Traktmi, göğüs kemiğinin kesilmesi ve bir ekartör yardımı ile kaburgaların iki yana açılmasıdır. Kesi alanı geniģ lduğu için majör cerrahi giriģim larak kabul edilmektedir. Traks cerrahisinin baģarısı geçirilen ameliyatın baģarısı kadar hastanın ameliyat öncesi ve snrası hazırlık ve bakımına da bağlıdır. Akciğer hastalıklarında uygulanan cerrahi yöntemler Ģunlardır: Pnömnektmi: Akciğerin birinin tamamen çıkarılmasıdır. ĠĢlem akciğer ile birlikte bir büyük pulmner arter, iki pulmner ven ve brnģları da kapsamına alır. Pnömnektmi, akciğer kanserinde, tek taraflı yaygın brnģektazide, Tbc ve akciğer apsesinde uygulanır. Lbektmi: Akciğerin bir lbunun çıkarılmasıdır. Bir lbla sınırlı hastalıklarda kullanılan bir yöntemdir. Segmental rezeksiyn: Hastalığın akciğerin bir segmentine lkalize lduğu durumlarda segmentin çıkarılması iģlemidir. Böylece sağlam akciğer dkusu krunarak fnksiynlarını sürdürmesi sağlanır. Wedge rezeksiyn: Segmentin küçük bir parçası lan wedgenin çıkarılmasıdır. Dekrtikasyn: Visseral ve parteyal plevra üzerinde luģan kalın fibrz membranın çıkarıldığı cerrahi bir iģlemdir. Yetersiz ve sınırlı slunuma neden lan dirençli membran ampiyem, plevral akıntıya ve hemtraks geliģmesine neden labilir HemĢirenin Srumlulukları Cerrahi rtama giren hastalar anestezi ve sedasyn deneyimi yaģayacak, tedavi sırasında geçici de lsa özerkliklerini kaybedeceklerdir. Cerrahi giriģim nların beden bütünlüklerini bzacaktır. Fnksiyn kayıplarına neden lacaktır. Bu nedenle hasta açısından cerrahi hemģiresinin destekleyici rlü çk önemlidir. 6

11 Sağlık alanında en hızlı geliģmelerin cerrahide lduğu bilinmektedir. Bu nedenle cerrahi hemģireliği yğun dikkat, hızlı düģünme, karar verme, sürekli öğrenme ve geliģmeleri izlemeyi gerektirir. Cerrahi giriģim uygulanacak hasta enfeksiyn ve yaralanma lasılığı açısından risk altındadır. Bu nedenle cerrahi hemģireliği riskleri belirlemeyi ve kntrl altına almayı gerektirir. Cerrahi hemģiresi, yaģamı tehdit eden durumları belirlemesi ve hızlı karar vermesi gerektiği için stresli bir rtamda çalıģır. Stresle baģa çıkmak hemģirenin iģ dyumunu arttırır. Cerrahi kntrllü bir travmadır. Bu iģlem hastada stres luģturur. Stres ise enfeksiyna karģı direncin azalmasına, vasküler sistemin bzulmasına, rgan fnksiynlarının bzulmasına, beden imajının değiģmesine, yaģam tarzının değiģmesine neden lur. Bu nedenle hastanın lumsuz etkilerden krunması veya etkilerinin en aza indirilmesi etik ve yasal larak hemģirenin de srumluluğundadır. Cerrahi hemģiresinin ameliyat öncesi, ameliyat gecesi, ameliyat günü ve snrası görevleri vardır. Bu görev ve srumlulukları daha önceki mdüllerde verilmiģtir. 7

12 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümlelerde bģ bırakılan yerlere dğru sözcükleri yazınız. 1. Plevranın akciğerlerin dıģ yüzünü saran tabakasına.plevra, kstaların ve interkstal kasların iç yüzeyleri saran tabakasına plevra denir. 2. Akciğer vlüm ve kapasitesini spirmetre ile ölçen teste.. denir. 3. Ġki görüntüleme sisteminin birlikte kullanıldığı, insan vücudunun ayrıntılı değerlendirilmesini sağlayan ileri teknlji yöntemi.dir. 4. Tanı veya tedavi amacıyla özel bir iğneyle akciğer zarları arasındaki örnek alınması iģlemine.denir. 5. Akciğerin bir lbunun çıkarılmasına. denir. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise bir snraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 8

13 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 Slunum sisteminin cerrahi hastalıklarında tedavi ve hemģirelik bakımını uygulayabileceksiniz. ARAġTIRMA Cerrahi müdahale uygulanan slunum sistemi hastalıklarını araģtırınız. Snuçlarını sınıfta arkadaģlarınızla paylaģınız. Akciğer kanserinde kemterapi tedavisi gören hastalarda ne tür kmplikasynlar geliģir araģtırınız. Snuçlarını rapr hâline getiriniz ve öğretmeninizle paylaģınız. 2. SOLUNUM SĠSTEMĠNĠN CERRAHĠ HASTALIKLARI TEDAVĠ VE BAKIMI Üst slunum yllarının hastalıkları kulak-burun-bğaz bölümü tarafından tedavi edilir. Bu faaliyette alt slunum yllarının cerrahi giriģim gerektiren hastalıkları ve bu hastalıkların tedavisi ve hemģirelik bakımı üzerinde durulacaktır BrnĢektazi BrnĢ ve brnģiyllerin duvarlarındaki harabiyet nedeniyle tekrar eski hâlini alamayacak Ģekilde geniģlemesine brnģektazi denir. Resim 2.1: Sağlam ve brnģektazili akciğer 9

14 Etyljisi En sık rastlanan sebebi, çcukluk çağında geçirilen kızamık ve bğmacadır. BrnĢlara kaçan yabancı cisimler, Lenf bezi büyümeleri ve akciğer tümörleri, Zehirli gazların slunması, Sigara ve alkl kullanımı, BrnĢit enfeksiynları, Tüberkülz ve iyi tedavi edilmemiģ zatürreeler de brnģektaziye yl açabilirler. BrnĢektazi bazen dğuģtan da (knjenital) labilir. Belirti ve Bulgular BrnĢektazinin derecesine göre belirti ve bulgular değiģir. Öksürük ve balgam çıkarma en sık görülen bulgudur. Öksürüğün Ģiddeti ve balgamın miktarı brnģektazinin yaygınlığına ve brnģektazinin tipine göre değiģir. Günde bir litre balgam çıkaran hastalar vardır. BrnĢektazi ne kadar yaygınsa hasta kadar sık rahatsızlanır. Enfeksiyn dönemlerinde ateģ, balgam miktarında artma ve balgam iltihaplı sarı-yeģil görünümdedir. Balgamın kötü kkulu lması anaerb mikrpların etken lduğunu gösterir. Hemptizi, dispne, siyanz ve çmak parmak geliģir. Kil kaybı ve anemi geliģebilir. Tedavi edilmediğinde sürekli tekrarlayan enfeksiynlar akciğerlerdeki harabiyeti arttırarak hastalığın ilerlemesine neden labilir. Tanı Resim 2. 2: Çmak parmak Anamnez, fizik muayene, akciğer grafisi, tmgrfi ile tanı knur. Tümör veya yabancı cisimden kuģku duyulan durumlarda brnkskpi de yapılırak tanı knur. Olası HemĢirelik Tanıları Etkisiz slunum, iģtahsızlık, beden gereksiniminden az beslenmedir. 10

15 Tedavi ve HemĢirelik Bakımı BrnĢektazinin tedavisi tıbbi ve cerrahidir. Cerrahi tedavide genellikle brnģektazili lb çıkarılır. Kesin tedavi bu ylla sağlanır. BrnĢektazili hastanın bakımı semptmların rahatlatılması, sekresynların çıkarılması ve enfeksiynu kntrl altına almak ya da önlemektir. Enfeksiyn sırasında verilen antibiytikler tıbbi tedavinin esasını luģturur. Antibiytikler balgam muayenesi ve kültür snuçlarına göre verilir. Pstural drenajın ilki sabah hasta uyanınca, snuncusu da akģam yatmadan önce yapılmalıdır. Hasta ve ailesine pstural drenaj uygulaması öğretilir. Hastanın klay balgam çıkarabilmesi için derin sluk alma ve öksürük egzersizleri yaptırılır. Hastanın çıkardığı balgam tplanarak günlük miktarı kaydedilir. Pürülan, kkulu ve fazla miktarda sekresyn çıkarırsa iģtahını etkileyebilir. Bu nedenle hastaya sık sık ağız bakımı verilir ve hastanın yeterli besin alıp almadığı izlenerek gerektiğinde müdahale edilir. Buhar uygulanır. Hastaya slunum ylu enfeksiynlarından ve tzlu, dumanlı rtamlardan kendini kruması söylenir Plevral Effüzyn Hastanın yeterli sıvı alımı, sekresyn atılımı bakımından önemlidir. Bu nedenle hastanın yeterli sıvı alması sağlanır, hastaya ve ailesine bunun önemi anlatılır. Hastaya bl prteinli, vitamin yönünden zengin besinler verilir. Sigara içimi siliar hareketleri paralize ederek brnģial sekresynun artmasına ve mukz membranın enflamasynuna neden lduğundan bırakması desteklenir. Ağır brnģektaziye akut slunum ylu enfeksiynu da eģlik ediyrsa hasta yatak istirahatına alınır. Sğuktan krunur. Plevra yaprakları arasındaki plevra sıvısının artmasına plevral effüzyn denir. Bir hastalık değil, ciddi bir hastalığın belirtisidir. Plevral efüzyn cerahat içeriyrsa ampiyem adını alır. 11

16 Etylji Resim 2.3: Plevral effüzyn Pnömni, akciğer kanseri, akciğer apsesi, tüberkülz, pulmner embli, göğüs yaralanması, plevral bģlukta inflamasyn ya da tümör, knjestif kalp yetmezliği ve cerrahi giriģimin bir kmplikasynu larak görülebilir. Belirti ve Bulgular Yan ağrısı vardır. Ağrı batıcı tipte ve öksürmekle artıģ gösterir. Plevral sıvının artıģmıģ lduğu tarafta slunum hareketlerinde ve slunum seslerinde azalma görülür. Dispne, yüksek ateģ, öksürük kil kaybı geliģir. Tanı Trasentez ile sıvının özelliği belirlenir. Plevradaki sıvı transüda ya da eksüda özelliğinde labilir. Transüda, plevral ve pulmner kapillerdeki hidrstatik ve nktik basınç arasındaki dengesizlikten luģur ve sıvının rengi berrak ve açıktır, prtein ve hücreden fakirdir. Karaciğer sirzu, nefrtik sendrm, knjestif kalp yetmezliği, miksödem, perikard hastalıkları, peritn diyalizi nedeniyle görülür. Eksüda, enflamatuar reaksiyn snucu pulmner kapillerdeki permeabilite artmasına bağlıdır. Sıvı saman sarısı renginde veya daha kyudur, neplastik, gastrentestinal hastalıklar gibi nedenlere bağlı larak geliģebilir. Olası HemĢirelik Tanıları Ġrritasyn nedeniyle ağrı Yetersiz ksijenlenmeye bağlı hastanın aktivitesinde azalma Plevral aralıkta sıvı tplanmasına bağlı huzursuzluk Yrgunluk ve dispneye bağlı öz bakım eksikliği Plevral bģlukta sıvı birikimi nedeniyle akciğer geniģlemesinin azalmasına bağlı etkisiz slunum 12

17 Tedavi ve HemĢirelik Bakımı Pulse ksimetri ile ksijenlenme durumu izlenir. Dktr istemine uygun ksijen verilir. Hastanın bireysel bakım ve hijyen gereksinimlerini karģılamak için hemģirelik bakımı uygulanır. Hastanın dinlenmesi sağlanır. Hastanın ağrısı varsa rahatlatmak için uygun pzisyn verilir. Hastanın derin sluk alıp vermesi sağlanır. Balgam kültürü için hastanın balgamı biriktirilir. Dktr istemine göre diüretik ve antienflamatuarlar verilir. Göğüs tüpü takılırken ya da trasentez yapılırken hemģire yardım eder. Dktr istemine uygun antibiytik ve analjezik uygulanır Akciğer Apsesi Akciğer apsesi, infeksiynlara bağlı larak akciğer parankiminde infekte nekrtik lezynlar ve kavite luģumuna neden lan sınırları düzgün iltihabi luģumdur. Patfizylji Ağız ve yutak bölgesindeki mikrrganizmaların aspire edilmesiyle geliģebilir. Muksiliyer aktivitede azalma ve öksürük refleksinin kaybı, aspirasynlara bağlı apse geliģimini hızlandırır. Giderek kapsül fibröz dku ile çevrilir. Kapsül içindeki nekrtik süreç devam eder, brnģa ya da plevral bģluğa kadar ilerleyerek slunum yllarına açılır. BrnĢa açılmıģ ise pürülan ve pis kkulu balgam çıkarılır. Plevraya açılmıģsa ampiyem; brnģa hem de plevraya açılım lursa brnkpulmner fistül geliģir. Etylji Akciğer apsesine genellikle stafilkk, klepsiella ve diğer gram (-) bakteriler neden lmaktadır. Bilinç bulanıklığına neden lan durumlar; sedatif ilaç ve alkl kullanımı, gastrik tüp ile beslenme, epilepsi, kafa travması, serebrvasküler hastalıklar, diyabetik kma ve diğer genel durumu bzan hastalıklarda öğürme refleksinin baskılanması da rafarenjiyal flranın aspirasynunu klaylaģtırır ve akciğer apsesinin geliģimine neden labilir. Oral kavite enfeksiynları; diģ ve diģ eti hastalıkları, tnsilektmi gibi enfeksiynlar da akciğer apsesi geliģmesine neden labilir. Belirti ve Bulgular Hastanın vücut ısısı C kadar yükselir. Yan ağrısı ve öksürük vardır. BaĢlangıçta inatçı kuru öksürük vardır. Apse içeriğinin brnģa bģalmasıyla hasta pürülanlı balgam çıkarır. Balgamın rengi sarı, kahverengi, yeģil ya da kanlı labilir. Hastada hâlsizlik, 13

18 göğüs ağrısı ve iģtahsızlık vardır. Löksit sayısında ve sedimentasyn hızında yükselme ve anemi görülür. Parmaklarda çmaklaģma en önemli klinik bulgudur. Tanı Fizik muayene, brnkskpi, akciğer filmi, akciğer tmgrafisi, balgam tetkikleri ile tanı knur. Olası HemĢirelik Tanıları TrakebrnĢial sistemdeki yapıģkan balgam nedeniyle hava yllarının yetersiz temizlenmesi ya da açıklığının azalması Yrgunluk, beslenmede değiģim ve vücut ısısındaki artıģ nedeniyle hastanın aktivitesinde azalma Tedavi ve HemĢirelik Bakımı Akciğer apsesinin tedavisinde amaç, drenajın sağlanması ve uygun antibiytiklerle apsenin kurutulmasıdır. Balgamın çıkartılmasını sağlamak için pstural drenaj uygulanır ve hasta sürekli izlenir. Hasta bl ve pürülan balgam çıkardığı için düzenli ağız bakımı verilir. Dktr istemine uygun tedaviler uygulanır. Akciğerlerin geniģlemesine yardımcı lmak için derin sluk alma ve öksürme egzersizleri öğretilir. Hastanın bl sıvı alması sağlanır. Hastanın bl prteinli ve yüksek kalrili larak beslenmesi sağlanır Pulmner Embli Venöz sistemin herhangi bir yerinde ve sağ kalp bģluklarında luģan trmbüs ya da bu sisteme giren yağ, hava gibi maddelerin kan akımıyla sürüklenerek pulmner arter ya da dallarını tıkamasına pulmner embli denir. Tıkanan damarın çapı ne kadar geniģ lursa pulmner emblinin kliniği de kadar ağır lur. En sık nedeni bacak venlerinde luģan trmbüslerdir. Pıhtı, hava, kemik iliği, amniytik sıvı, parazitler, yağ veya enjekte edilen çeģitli maddeler de tıkanmaya neden labilir. 14

19 Etylji Resim 2.4: Pulmner embli 50 yaģ ve üstünde lmak Ġmmbilizasyn (hareketsizlik) Akciğer emblisi veya trmbz geçirme öyküsü ġiģmanlık Gebelik Oral kntraseptif kullanımı Varisler Ortpedik ameliyatlar ile alt ekstremite, kalça kırıkları ve alt ekstremite travmaları Trmbflebit, trmbsitz, plisitemi Kalp yetmezliği, miykart infarktüsü Krnik bstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ġk, felç, malign hastalıklar Belirti ve Bulgular Hastada dispne, hava açlığı, takipne, taģikardi, siyanz, göğüs ağrısı, öksürük, hemptizi, ve panik hâli vardır. Vücut ısısında artıģ, mental durumda değiģiklikler geliģebilir. ġk veya senkp görülür. Tanı Göğüs filmi, EKG, tmgrafi, arteriyal kan gazı, pulmner anjigrafi çekilerek tanı knur. 15

20 Kmplikasynlar Plevrit ve buna bağlı slunumla Ģiddeti artan göğüs ağrısı, plevral effüzyn, akciğer infarktüsü ile hemptizi ve sağ kalp yetmezliğidir. Tedavi HemĢirelik Bakımı Trmbemblitik hastalıkların tedavisi uzun dönem sürebilir. Bu yüzden hastaların psikljik ve emsynel desteğe gereksinimleri vardır. Gerekli destek sağlanır. Tedavide trmblitik ilaçlar kullanılır. Hasta kanama belirtileri yönünden izlenir. Kanama riski açısından güvenlik önlemleri alınır. Dktr istemine uygun heparin uygulanır. HemĢire kullanılan ilaçların yan etkilerini bilmeli ve bu yönde hastayı izlemelidir. Kan gazı takibi yapılır. YaĢam bulguları takip edilir. Hastanın aldığı, çıkardığı takibi yapılır. Hastanın nefes almasını klaylaģtırmak için semi-fwler pzisynu verilir. Varis çraplarının kullanılması yararlıdır. Hasta yatak istirahatinde lduğu dönemde aktif pasif egzersizleri yaptırılır. Trnblitik tedavinin gerektirdiği mutlak yatak istirahatinden snra hastalar ayağa kaldırılmalı ve hareketsizlikten mümkün lduğunca kaçınılmalıdır Slunum Sistemi Tümörleri Akciğerlerde bening ve maling huylu tümörler laģabilir. Tümörlerin %10 dan azını bening tümörler geri kalanı maling tümörler luģturur Akciğer Kanseri Ülkemizin en önemli sağlık prblemlerinden birisi giderek artan akciğer kanseri insidansı ve mrtalite ranlarıdır. Akciğer kanseri, prstat kanserinden snra en sık görülen kanser tipidir ve tüm kanser ölümlerinin yaklaģık üçte birini luģturur. Olguların %90 ından fazlası erkek lup etyljide %90 sigaranın rlü lduğu saptanmıģtır. Sigara tüketimini azaltan geliģmiģ ülkelerde akciğer kanseri mrtalite ranları azalırken sigara tüketimi artan az geliģmiģ ülkelerde mrtalite ranları artmaktadır. Sn yıllarda kadınlarda insidans artmasına karģılık erkeklerde azalmaktadır. Tüm akciğer kanseri hastalarının sadece %15 i tanıdan snra 5 yıl ve daha fazla yaģayabilmektedir. 16

21 Resim 2. 5: Akciğer kanseri Akciğer kanseri, tüm dünyada en çk öldüren kanser türüdür. Kardivasküler hastalıklardan snra ölüm nedenleri arasında 2. sırada yer almaktadır. Etylji Akciğer kanserinin baģlıca nedeni sigaradır. Tüm akciğer kanserlerinin %80-90 ı tek baģına sigaraya bağlıdır. Risk sigara içme süresi, tplam içilen sigara ve baģlama yaģına göre değiģir. Akciğer kanserinin en önemli ikinci risk faktörü sigara dumanına maruz kalmaktır. Asbest, uranyum, radn, arsenik, demir ksitle çalıģan iģçilerde, akciğer hastalığı geçiren ve akciğerde nedbe dkusu geliģen kiģilerde akciğer kanseri riski artmaktadır. Sigara içen kiģilerde asbest ve diğer kimyasal maddelerle temas, kanser riskini 90 kat arttırmaktadır. Krnik bstruktif akciğer hastalığında tekrarlayan akciğer inflamasynu ve tüberkülza bağlı akciğerdeki skar dkuları kanser geliģimi artmaktadır. BaĢ, byun kanseri lan kiģilerde akciğer kanseri daha sık larak görülmektedir. Ailesinde akciğer kanseri öyküsü lanlar da risk grubundadır. Akciğer Kanseri Tipleri Epidermidyada skuamzhücreli karsinm Adenkarsinm Büyük hücreli karsinm Küçük hücreli karsinm 17

22 Belirti ve Bulgular Maling akciğer tümörleri semptmatik ya da asemptmatik labilir. Birçk hastaya tanı knulduğunda kanser ilerlemiģ evrededir. Hastalık semptmatik ise baģvuruda yakınmaların nedenleri altında genellikle Ģu srunlar yatmaktadır: Tümörün lkal büyümesi; endbrnģiyal bölgeye, özefagus, trakea, vena cava superir gibi büyük damar ve sinir tutulumu yapmasıdır. Metastatik yayılım; santral sinir sistemine, kemik iliğine, karaciğere, böbreklere yayılım gösterir. Belirtiler aģağıda belirtilmiģtir: Krnik öksürük Sekresynlu hâle gelebilen kuru öksürük Wheezing Dispne Pnömniveya brnģit gibi tekrarlayan enfeksiynlar Derin nefes almakla rtaya çıkan göğüs ağrısı ya da muz ve klda ağrı, kemik ağrısı Hemptizi Ses kısıklığı veya ses tellerinin paralizisi Atalektazi ĠĢtahsızlık ve kil kaybı, Kanlı ya da paslı balgam Kanserin deri ya da lenf düğümlerine yayılması nedeniyle luģan byun veya köprücük kemiği civarında elle hissedilen kitle Nedeni rtaya knamayan ateģ Nörljik belirtiler Sarılık Tanı Balgam örneği incelemesi, akciğer filmi, tmgrafi, brnkskpi, mediastinskpi, lenf ndülü biypsisi, kan tetkikleri ve kemik iliği biypsisi ile tanı knur. Akciğer kanserini evrelemede Manyetik Reznans Görüntüleme (MRI) ve Pzitrn Emisyn Tmgrafisi (PET) yapılır. Tedavi Cerrahi tedavi: Büyük hücreli kanserlerde en etkili tedavidir. Tümörün tuttuğu alanın büyüklüne göre uygun cerrahi yöntem seçilir (segmentalrezeksiyn, lbektmi vb.). Özefagus tıkanıklığı, mediasten, göğüs duvarına uzak metastazlar geliģmiģse cerrahi uygulanır ve küçük hücreli karsinmların çğunda cerrahi tedavi uygulanmaz. Radyterapi: Cerrahiyle çıkartılamayan tümör hücrelerini öldürmek için kullanılır. Kanser hücreleri dıģında nrmal hücrelere de zarar verir. Radyasynun yan etkilerini en aza 18

23 indirmek ve tplam dzu yüksek tutabilmek için tedavi genellikle bölünerek yapılır. Küçük hücreli karsinmlarda, tekrarlama riskini azaltmak için kemterapiden snra tüm kanser tiplerinin ilerlemiģ dönemlerinde ve lkal bulguları (ağrı, tıkanıklık vs.) hafifletmek için uygulanır. Akciğer kanserinde radyterapiden snra özfajit, yutma güçlüğü, ağrı, radyasyn pnömnisi, deri değiģiklikleri, iģtahsızlık, yrgunluk gibi yan etkiler labilir. Kemterapi: Kanserli hücreleri öldürmek veya kntrl altına almak için uygulanan ilaç tedavisidir. Tek bir ilaç kullanılabileceği gibi bir kaç ilaç bir arada kullanılabilir. Her hastanın tedavi planı, hastaya ve hastalığa göre değiģiklikler gösterebilir. Hastanın ve hastalığın durumuna göre kematerapi tek baģına uygulanabileceği gibi cerrahi veya ıģın tedavisi ile birlikte de uygulanabilir. Kemterapinin Amaçları Kanseri tedavi etmek: Kanser hücrelerine ait bulguları tamamen rtadan kaldırmak Kanseri kntrl etmek: Kanserin yayılmasını önlemek ve büyümesini yavaģlatmak Kanserin neden lduğu belirtileri rtadan kaldırmak: Bazı kemterapi uygulamalarının temel amacı hastanın yaģam niteliğini yükseltebilmek için ağrı, bulantı ve kusma gibi belirtileri rtadan kaldırmak ya da hafifletmek Kemterapinin Yan Etkileri Yan etkiler kullanılan ilacın türüne, dzuna, hastalığın türüne ve hastanın yapısına göre farklılık gösterir. Enfeksiyn nedeniyle ateģ ve terleme, yrgunluk ve hâlsizlik, kanamalar veya ciltte mrluklar, kansızlık, bulantı, kusma, yutma güçlüğü, kabızlık veya ishal, terleme, saç dökülmesi (alpesi), idrar renginde değiģiklik, iģtahsızlık (anreksi), beslenme bzukluğu, ağız ve yutak yaraları görülebilir. Akciğer Kanserinde HemĢirelik Bakımı Hastalığı ve tedavisi hakkında hastaya bilgi verilir. Akciğer kanseri lan hastanın bakımında hastanın fizyljik, psikljik ve ssyal tüm gereksinimlerinin karģılanarak yaģam kalitesi arttırılmaya çalıģılır. Cerrahi, kemterapi, radyterapi alan hastalarda luģabilecek kmplikasynlar ve yan etkileri tedavi ilkeleri çerçevesinde hafifletilmeye veya rtadan kaldırılmaya çalıģılır. 19

24 Tat DeğiĢiminde HemĢirelik GiriĢimleri Güzel kkulu yiyecekler hazırlanır. Hastanın istediği yemekler verilir. Baharat larak hastanın tercih ettiği baharat yemeğine ilave edilebilir. Salivasynu sağlamak için hastaya nane Ģekeri veya limnlu Ģekerleri çiğnemesi önerilebilir. Yemeklerden önce ve snra ağız çalkalanır veya ağız bakımı verilir. Yüksek miktarda prtein vermek için yumurta, peynir çeģitleri ve yğurttan yararlanılır. Yutma Güçlüğü Olan Hastalarda HemĢirelik GiriĢimleri YumuĢak diyet uygulanır. Katı gıda ve sert ekmek kabuğu, peksimet gibi yiyecekler hastaya verilmemelidir. Yiyecekleri yumuģatarak klay yutulmalarını sağlamak için krema, et suyu ve tereyağı kullanılmalıdır. Hastanın az miktarda ve sık sık beslenmesi sağlanmalıdır. Erken Dyma Hissi (ġiģkinlik) ve Hazımsızlıkta HemĢirelik GiriĢimleri Yağlı ve yağda kızartılmıģ yiyecekler, gaz yapan yiyecek ve içecekler, süt ve süt ürünleri hastaya verilmemelidir. Hasta, yiyeceklerini yavaģ yemeye teģvik edilmelidir. Öğün yemekleri az miktarlarda ve sık sık verilmelidir. Hastanın midesinde asit artıģı varsa yemeklerden önce ve yatarken antiasitler kullanılabilir. Hastalara yemeklerden hemen snra yatmaması söylenmelidir. Hastaya meyve suları, et suyu içeren sebze püreleri, blenderdan geçirilmiģ meyveler verilmelidir. Bulantı ve Kusma ile BaĢ Etmede HemĢirelik GiriĢimleri Dktr istemine uygun larak antiemetik ilaçlar yemeklerden en az yarım saat önce verilmelidir. 20

25 Ağız bakımı sık verilmeli, prtez varsa tedavi sırasında çıkarılmalıdır. Bulantı ve kusma sırasında ağızdan nefes almanın önemi anlatılmalıdır. Kemterapiyi düģünmek bile bulantıya sebep labileceğinden tedaviden önce ve tedavi sırasında gevģeme teknikleri kullanılması hastaya önerilir ve öğretilir. Fiziksel çevrenin temiz ve kkusuz lması sağlanır. Kemterapi uygulaması hastanın rahat edebileceği bir pzisynda yapılmalıdır. Hastanın tedaviden dakika önce sessiz bir yerde yatması sağlanmalıdır. Tedaviden önce ve tedavi sırasında gözler üzerine sğuk pet uygulanabilir. Öğünlerde sıvı alımından kaçınılmalıdır. Yiyecekler özellikle kuru gıdalardan seçilmelidir. Yemeklerden snra hastanın dinlenmesi sağlanmalıdır. Aldığı besinleri daha iyi tlere edebilmesi için sğuk ve yumuģak besinler tercih edilmelidir. Bulantı ve kusması lan hastalar dehidratasyn ve malnütrisyn yönünden izlenmelidir. AĢırı yağlı ve tatlı yiyecekler verilmemelidir. Bağırsak mtilitesini düzenleyici ajanlar verilmelidir. Mukzitlerdeki HemĢirelik GiriĢimleri Taneli, çiğ, asitli, çk sıcak, çk sğuk, acı, ekģi, baharatlı yiyeceklerden kaçınılmalıdır. Hastaya yumuģak kıvamlı yiyecekler yedirilmelidir. Lkal anestezik içeren slüsynlar yemek öncesi gargara Ģeklinde uygulanmalıdır. Stmatitlerde HemĢirelik GiriĢimleri Hastaya iyi bir ağız hijyeni sağlanmalıdır. Ağız temiz, yumuģak ve nemli tutulmalıdır. Hastaya yemeklerden önce ve snra ağız bakımı verilmelidir. 21

26 Dudaklar kuru ise yumuģatıcılar kullanılır. Lezynlar ağrılı ise dktr istemine uygun sistemik analjezik verilir ya da anestetik slüsynlarla düzenli ağız çalkalanır. Hastaya yumuģak diģ fırçası kullanması önerilir. Takma diģler irritasyna neden luyrsa çıkarılır. Hastaya asitli, tuzlu ve baharatlı besinlerden kaçınılması önerilir. Hastaya bl sıvı verilir. Diyarede HemĢirelik GiriĢimleri Lifli ve sert yiyecekler azaltılır. Hastaya sık ve az yemesi önerilir. Hastanın aldığı, çıkardığı sıvı takibi yapılarak sıvı açığının lması engellenir. Bl kalrili ve prteinli diyet verilir. Gastr intestinal sistemi uyaran ve irrite edebilen tahıl, fındık, yağlı besinler, çiğ sebzeler, acı, baharatlı ve gaz yapan yiyecekler, çay, kahve ve alkllü içecekler hastaya verilmez. Bunların yerine yağsız peynir, yğurt, pirinç lapası, muz, elma, ayran, balık, tavuk, haģlanmıģ patates, beyaz ekmek önerilir. Knstipasynda HemĢirelik GiriĢimleri Sebze, meyve, yulaf gibi lifli besinler önerilir. Günde en az 2-3 litre sıvı alımı sağlanmalıdır. Hastanın fizik aktivite düzeyi arttırılır. Knstipasyn uzun sürerse dktr istemine uygun laksatifler verilebilir. Kansere Bağlı Anemideki HemĢirelik GiriĢimleri Hastanın diyetine demirden zengin yiyecekler eklenir ve demir emilimini arttırmak için bl C vitamini verilir. Demir emilimini azalttığı için çay ve antiasit kullanımından kaçınılır. Flik asit ve B12 vitamini içeren yiyeceklerin alımı arttırılır. Gerekirse flik asit ve demir tabletleri verilebilir. 22

27 Sigara içiyrsa sigarayı bırakmanın ylları knusunda hasta desteklenmelidir. Hasta psikljik larak desteklenir. Rahat edebileceği uygun pzisyn verilir. Gerektiğinde ksijen tedavisi uygulanır. Cerrahi Operasyn UygulanmıĢsa HemĢirelik GiriĢimleri Göğüs tüpü drenaj sistemi tıkanma açısından her saat baģı takip edilir. Göğüs tüpü kapalı drenaj sisteminin bütünlüğünü krumaya yönelik önlemler alınır. Her 8 saate bir sistemin bütünlüğü kntrl edilir. Anksiyete ve kaygı ile baģ etme gibi yöntemleri nasıl kullanacağı öğretilir. Pst peratif embli riskini rtadan kaldırmak için hasta mümkün lduğunca erken mbilize edilmeye çalıģılır, gerekirse pasif egzersiz önerilir. Ağrı kntrlü sağlanır. Respiratuar distres bulguları gözlenir. Hastanın yaģam bulguları takip edilir. Gerekli hâllerde hasta aspire edilir. Hastaya slunum egzersizleri öğretilir ve yaptırılır Göğüs Travmaları Göğüs kafesini luģturan yapıların anatmik ve fnksiynel bütünlüğünün direkt veya indirekt etki ile bzulmasıdır. Çarpma, düģme, ateģli, delici, kesici silah ya da alet yaralanmaları, trafik kazaları göğüs travmalarının nedenleri arasında sayılabilir. Açık göğüs yaralanmaları: Bu tür yaralanmalarda dıģarıdan göğüs içerisine giren cisim nedeniyle göğüs duvarının bütünlüğü bzulur ve dıģ rtamla göğüs bģluğu birleģmiģ lur. Bu esnada yaralayıcı cismin özelliğine göre kstalar, kıkırdak dkular, kalp, interkstal damarlar yaralanabilir. Pnömtraks veya hemtraks geliģebilir. 23

28 Kapalı göğüs yaralanmaları: Göğüs duvarında dıģ rtam ile göğüs iç rtamının temasını sağlayan bir yaralanma lmadığı durumlarda kapalı göğüs travmalarından söz edilir. Trafik kazaları, yüksekten düģme ve künt cisimlere çarpma snucu geliģir. Bu tür travmalarda göğüs cilt, cilt altı dkularında lezyn lmasa dahi göğüs iç rganlarında yaralanma labilir. Kt ve sternum kırıkları: Ktlar ya lkal larak bir kuvvetin direk etkisi ile kuvvetin direk etki ettiği bölgede ya da indirek kuvvet etkisi ile çeģitli nktalardan kırılabilir. Direk etki ile meydana gelen kt kırıklarında bir veya birden fazla kt kırılır. Etki eden kuvvetin Ģiddeti fazla ise kırık kt uçları içeri dğru girerek akciğer, kalp ve büyük damar yaralanmasına neden labilir. Ktların aynı bölgede üçten fazla ve iki nktadan kırılması durumunda inspiryumda bölgenin göğüs içerisine çökmesi nedeniyle slunum güçlüğü rtaya çıkar. Bu durum yelken göğüs larak adlandırılır. Kalp yaralanmaları: Kapalı göğüs travmalarında kalp ve büyük damarlarda yaralanma meydana gelebilir. Ġndirek travmalarda, kalp yaralanmaları daha çk artan basıncın kalp kası cidarına uygulanmasıyla luģur. Büyük damar yaralanmaları: Kalpten çıkan ve kalbe giren büyük damarlar direkt veya indirekt travmalarlar nedeniyle yaralanabilir. En sık yaralanan damar arttur. Göğse önden gelen lkal travma etkisi ile kalp geriye itilir. Bu esnada art, kalbe girdiği yerin üzerinden transvers larak yırtılır. Akciğer yaralanmaları: Künt göğüs travmalarında akciğer yaralanabilir. Akciğer yaralanmaları daha çk hilus bölgesinde luģur. ġiddetli trafik kazaları ve yüksekten düģme durumlarında akciğerlerden herhangi birisi hilus bölgesinden tamamen kpabilmektedir. Diyafragma yaralanmaları: Göğüs ve karnı birbirinden ayıran diyafragma kasında bazen yırtıklar labilir. Göğüs alt kısmına isabet eden travmalarda kasın gerilmesi snucunda laserasynlar luģabilir. Bu esnada sıklıkla kt kırıkları ve iç rgan yaralanmalarında luģur. Belirti ve Bulgular Göğüs travmaları, en fazla slunum ve dlaģım sistemini etkiler. Aksi ispatlanıncaya kadar hayatı tehdit eden travmalar larak kabul edilir. Kalp yaralanmaları ile birlikte görülebileceği unutulmamalıdır. Göğüs travmalarında ne Ģekilde lursa lsun genel larak aģağıdaki belirti ve bulgular görülür: Slunum güçlüğü, slunum sırasında ağrı Hemptizi, siyanz Trakea deviasynu (yer değiģtirmesi) Byun venlerinde dlgunluk Nrmal slunumda göğüs duvarının geniģleyememesi Hiptansiyn, taģikardi, filifrm nabız 24

29 Pulsus paradksus (intratrasik basınçta artıģ nedeniyle her inspiryumda sistlik kan basıncının mmhg düģmesi) Etkilenen tarafta akciğer seslerinin azalması ya da lmaması Göğüs travmaları snucu pnömtraks, hemtraks gibi kmplikasynlar geliģir. Acil larak müdahale edilmesi gerekir Pnömtraks Plevral aralıkta hava tplanmasına pnömtraks denir. Nrmalde visseral ve paryetal plevra arasında 5-10 ml plevral sıvı bulunur ancak hava bulunmaz. Pnömtraksta hava giriģi, visseral ya da paryetal plevrada luģan bir açıklık nedeniyle gerçekleģir. Bu açıklık, göğüs duvarında luģan künt ya da delici travma snucu luģabildiği gibi akciğer hastalıklarında akciğer parankiminin yırtılması nedeniyle de luģabilir. Ayrıca trakea, brnģlar ya da özfagusun yırtılması nedeniyle mediastinumdan; akciğer biypsisi, trasentez, kardiypulmner cerrahi vb. cerrahi müdahaleler de pnömtraksa yl açabilir. Kapalı pnömtraks: Visseral plevranın yırtılması nedeniyle havanın alvellerden plevral aralığa geçmesi ile rtaya çıkan duruma kapalı pnömtraks denir. En sık nedenlerinden biri, künt travmaya bağlı larak kırılmıģ lan kstanın akciğer dkusunu zedelemesi ya da travma etkisiyle alvellerin rüptürüdür. Açık (emici) pnömtraks: Göğüs duvarının delinmesi ile havanın serbestçe plevral aralığa girip çıkmasına açık pnömtraks denir. Penetran göğüs yaralanması snucu luģur. Yaradaki delikten içeri giren hava, plevral aralıkta negatif basıncın atmsfer basıncı ile eģitlenmesine neden lur. Bu durum akciğerlerin geniģlemesini, havalanmasını engeller ve akciğerler kllabe (sönme) lur. Nefes alıp verme sırasında havanın geçiģine bağlı yarada emme sesi luģur. Bu yüzden açık göğüs yaraları aynı zamanda emici göğüs yarası larak da adlandırılır. Spntan pnömtraks: Travma gibi herhangi bir dıģ etki lmaksızın geliģen pnömtrakslara denir. Akciğer dkusunun yırtılması ile slunum yllarından plevra bģluğuna hava geçiģi lur. Spntan pnömtraks bazen KOAH, akciğer tüberkülzu, astım, akciğer kanseri, brnģektazi, akciğer apsesi gibi altta yatan bir hastalığın akciğer dkusunda yaptığı tahribat ve yırtılması snucunda bazen de hiçbir akciğer hastalığı lmayan sağlıklı bireylerde rtaya çıkabilir. Ancak sn zamanlarda uçak seyahati, denize derin dalıģ, aģırı zrlanmaya neden lan yük taģıma, yüksek irtifalı dağa tırmanma durumlarda da pnömtraks geliģebilir. Ġstirahat hâlinde veya egzersiz yaparken de labilir. Uzun bylu ve zayıf kiģilerde geliģme lasılığı daha yüksektir. Sigara içenlerde daha yaygın larak görülmektedir. Tansiyn (basınçlı) pnömtraks: Travmaya bağlı larak her inspiryumda plevral aralığa hava giriģinin devam ettiği ancak ekspiryumda havanın geri çıkamadığı duruma tansiyn pnömtraks denir. Plevral aralıkta biriken hava, her inspiryumda giderek artar ve aynı tarafta bulunan akciğer tamamen kllabe lur. Havanın biriktiği alanda sürekli artan 25

30 basınç, mediastinumu öteki tarafa dğru itmeye baģlar. Basınç artmaya devam ettiği sürece sağlam akciğer baskı altında kalır ve yeterince geniģleyemez. Belirti ve Bulgular Pnömtraksta genel larak ani geliģen slunum sıkıntısı ve göğüs ağrısı, takipne, taģikardi, hiptansiyn, göğüs hareketlerinde asimetri belirtileri görülür. Tanı Pnömttaks tanısı akciğer filmi, traks ve abdminal tmgrafi ile tanı knur. Tedavi ve Bakım Pnömttaks hayati tehlike luģturabilir. Tedavide amaç, göğüs bģluğundaki havanın tahliye edilmesi, hava kaçağının durdurulmasıdır. Akciğerdeki sönme derecesine göre göğüs kafesi içinde biriken hava az lan lgularda sadece gözlem ve ksijen tedavisi yeterli labilir. Biriken hava daha fazla ise iğne ya da bir kateter aracılığıyla bģaltılması gerekir. Hava miktarının çk daha fazla lduğu durumlarda ise akciğer ile göğüs kafesi arasına yerleģtirilen göğüs tüpleri ile hava bģaltılarak akciğerlerin yeniden göğüs kafesine dğru ĢiĢerek eski hâline gelmesi sağlanır. Bu iģlem göğüs lkal anestezi altında yapılır ve tüp bir ĢiĢeye bağlanır. Hasta her öksürükle göğüs bģluğu içindeki havayı bu sistemden dıģarıya atar. Hastaların çğunda tüp yerleģtirildikten kısa bir süre snra hava kaçağı durur. Bu sürede derin nefes alma ve öksürme gibi slunum egzersizleri yapmak iyileģmeyi hızlandırır. Hava kaçağı tamamen kesildikten ve akciğer tamamen ĢiĢtikten 24 saat snra tüp çıkartılır. Ancak bazı hastalarda hava kaçağı durmaz. Hava kaçağı 7-10 gün içerisinde kendiliğinden durmuyrsa ameliyatla akciğerdeki yırtık tamir edilir. Pnömtraks geliģmiģ hastayla ilk karģılaģtığında hemģire Ģunları yapar: Hastayı sakinleģtirir ve fwler pzisynunda hastaneye naklini sağlar. Deliksiz temiz plastik trba veya varsa aliminyum kaplı pansuman malzemesini deliği kapatacak Ģekilde dört bir tarafından flasterle vücuda tutturur. Bu iģlem tek yönlü kapak görevi görerek hava giriģini engeller. Hava çıkıģına lanak vermek için bir köģesi açıkta bırakılır. Göğüs duvarına batan cisim varsa çıkarılmaz. Ameliyathane rtamında çıkarılır. Hastayı gözler, gerekirse hastaya ksijen desteği sağlar. 26

31 2.8. Hematraks Plevral aralıkta kan birikmesine hematraks (hemattraks) denir. Künt ya da penetran göğüs yaralanması snucu göğüs duvarındaki damarların veya akciğerlerin yırtılması snucu hematraks luģur. Hematraks genellikle travma snucunda meydana gelmekle birlikte travma dıģı nedenlere bağlı larak da luģabilir. Plevral aralıkta 1500 ml den daha fazla kan birikmesine masif hematraks denir. Belirtiler Hemtraks, büyük bir yaralanma snucu luģmuģsa ağrı, hipvlemik Ģk, dispne, siyanz geliģir. Kanamanın Ģiddetine göre belirtilerin rtaya çıkması yavaģ ya da hızlı lur. Hastada artan ağrı, dispne, hiptansiyn, ateģ, taģikardi görülür. Kanın diyaframı tahriģ etmesi durumunda karın üst kısmında da ağrı lur. Tanı Tanı, akciğer filmiyle knur. Tedavi ve Bakım Hastaya dktr istemine uygun kan veya IV mayi takılır. Hasta Ģk belirtileri yönünden takip edilir, ksijen verilir. Hastane rtamında yaralıya hekim tarafından tüp trakstmisi uygulanır. Tüp trakstmisi (göğüs tüpü), plevral bģlukta tplanan kanın bģaltılması amacı ile bölgeye lkal anestezik madde uygulandıktan snra bir drenin yerleģtirilmesi iģlemidir. Resim 2.6: Tüp trakstmisi 27

32 Göğüs Tüpü Takılı Hastalarda HemĢirelik Bakımı Traksa cerrahi giriģimler snrası göğüs tüpü uygulanan hastanın iyilik hâlinin sürdürülmesi, ağrının giderilmesi, hastanın rahatlatılması, derin slunum ve öksürme egzersizlerinin yaptırılması, pzisyn verilmesi ve hareketliliğin sağlanması, göğüs tüpünün bakımı, drenajın sürdürülmesi, kmplikasynların önlenmesi, hasta ve ailesinin bilgilendirilmesinde hemģirenin srumluluğu vardır. Hastanın tüpler üzerine yatmasına izin verilmez. Göğüs tüpleri, drenaj tüpleri ve drenaj tplama kapları arasındaki tüm bağlantıların sıkı lmasına dikkat edilir. Ölçüm zamanı ve sıvı düzeyleri düzenli kaydedilir. Drenaj miktarı ya da özelliklerindeki her türlü değiģiklik dktra bildirilir. Tüpte hava kabarcıkları lmalıdır. Hiç dalgalanma görünmüyrsa ya drenaj sistemi tıkalıdır ya da akciğerler eski özelliğine dönmüģtür. Kabarcık çıkıģı artmıģsa hava kaçağı labilir. Hastanın yaģam bulguları sık aralıklarla ölçülür, akciğer sesleri dinlenir ve göğüs duvarı anrmal hareket lasılığına karģı gözlemlenir. Drenaj sistemi asla hastanın göğüs hizasına kadar yükseltilmez çünkü sıvı tekrar akciğerlere döner. Drenaj ĢiĢeleri taģma tehlikesi lmadıkça bģaltılmamalıdır. Hastanın akciğerlerinin geniģlemesini klaylaģtırmak için aralıklı larak öksürme ve derin nefes alma egzersizleri yaptırılmalıdır. Göğüs tüplerini sağmak ve sıkmak, plevra bģluğuna uygulanan negatif basıncı kısa bir süre artırabilir. Artan negatif basınç tüpteki sıvının bģalmasını klaylaģtırır. Sıvının beklemesine bağlı pıhtı ve tıkanıklıkları önler. YetiĢkinde beklenen drenaj miktarı, tüp yerleģtirildikten ilk 3 saatte 100 ile 300 ml, yirmi dört saatte ml dir. HemĢire drenajın rengini ve miktarını nt etmelidir. Drenajın parlak, kyu kırmızı ya da pembe ve bulanık lup lmadığı değerlendirilmelidir Hidrtraks Plevra bģluğuna sıvı birikmesidir. Kanserlerde ve tüberkülzda hemrajik eksuda görülür. Etylji Knjestif kalp yetmezliği, perikardit, nefrtik sendrm, sirz, hipalbüminemik hâller, selim ver tümörleri hidrtraks geliģmesine neden labilir. 28

33 Belirti ve Bulgular Hidrtraksta yan ağrısı yktur, pnömtraksta ve hemtraksta ağrı vardır. Enfeksiyn geliģmiģse ateģ lur. Hastada kuru öksürük, bazen balgamlı öksürük, dispne, taģikardi, terleme ve hâlsizlik vardır. Tanı Akciğer grafisi ve trasentezle tanı knur. Tedavi Sıvı, trasentezle bģaltılır. Enfeksiyn varsa uygun antibiytik verilir ġiltraks ġiltraks lenfatik duktusun bütünlüğünün bzulması snucu plevral bģlukta lenfatik sıvının birikmesidir. Etylji Özefagus cerrahisi, kardiyvasküler cerrahi, sl subklavyan arterin serbestleģtirilmesini gerektiren traks cerrahisi perasynları, akciğer kanseri için yapılan rezeksiynlarda pstperatif dönemde Ģiltraks geliģebileceği gibi byun ve traksın penetran travmalarıyla da Ģiltraks luģabilir. Cerrahi larak duktus trasikusun yaralanması kalp, akciğer, art, özefagus, sempatik zincir ve subklavyan damarla ilgili giriģimler esnasında rtaya çıkar. Duktus trasikusun tümörlerle lenfatik tutulumu direkt invazyn veya tümör emblisi ile luģabilir. ġiltraksların %50 den fazlasında neden tümörler lup bu tümörler içinde lenfma en sık rastlanan nedendir. Tanı Trasentezde plevral sıvının süt beyazı görünümü Ģiltraksı düģündürmelidir. Tedavi Cerrahi tedavide temel prensip lenf kaçağın tamamen durudurulmasına yöneliktir. Endskpi (trakskpi) veya açık cerrahi (traktmi) Ģeklinde cerrahi giriģim yöntemleri ile tedavi yapılır. Açık cerrahi ile baģarı ranı %90 nın üzerindedir. Travmaya bağlı Ģiltraks seyrek geliģen ama klay tanı knabilen bir durumdur. Hayatı tehdit edecek prblemlere yl açabileceğinden hızla kruyucu tıbbi tedaviye baģlanmalı, gün içinde tedaviye cevap alınamayan lgularda kmplikasyn riski yükseleceğinden cerrahi tedavi uygulanmalıdır. 29

34 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki cümlelerde bģ bırakılan yerlere dğru sözcükleri yazınız. 1. BrnĢ ve brnģiyllerin duvarlarındaki harabiyet nedeniyle tekrar eski hâlini alamayacak Ģekilde geniģlemesine. denir. 2. Pulmner emblinin en sık nedeni bacak venlerinde luģan. dir. 3. Travmaya bağlı larak her inspiryumda plevral aralığa hava giriģinin devam ettiği ancak ekspiryumda havanın geri çıkamadığı duruma. denir. 4. Plevral aralıkta 1500 ml den fazla kan birikmesi.....hemtraks denir. 5. Drenaj tüpü kıvrılmıģ, bükülmüģ ya da.ise drenaj engellenir. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise değerlendirmeye geçiniz. 30

35 MODÜL DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki sruları dikkatlice kuyunuz ve dğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. Plevral bģlukta lenfatik sıvının birikmesine ne denir? A) Pnömtraks B) ġiltraks C) Hidrtraks D) Hemtraks E) BrnĢektazi 2. I. Slunum sistemi tümörleri II. BrnĢektazi III. Ampiyem IV. Akciğer apsesi DEĞERLENDĠRME Yukarıdaki hastalıklardan hangisi ya da hangilerinde çmak parmak (digital clubbing) geliģir? A) Yalnız A B) I ve II C) I, II, ve III D) II, III ve IV E) I,II, III ve IV 3. AĢağıdakilerden hangisi akciğer hastalıklarında uygulanan cerrahi yöntemlerden değildir? A) Lbektmi B) Pnömnektmi C) Tnsillektmi D)Dekrtikasyn E) Segmentalrezeksiyn 4. AĢağıdakilerden hangisi slunum sisteminin endskbik inceleme yöntemidir? A) Biypsi B) Pulmner anjiygrafi C) Akciğer perfüzyn sintigrafisi D) Akciğer grafisi E) Ulsngrafi 5. I. Cerrahi tedavi II. Radyterapi III. Antibiytik tedavi IV. Kemterapi Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri akciğer kanseri tedavisinde uygulanır? A) Yalnız I B) I ve II C) II, III ve IV D) I,II ve IV E) I,II, III ve IV 31

36 AĢağıdaki cümlelerde bģ bırakılan yerlere dğru sözcükleri yazınız. 6. Akciğer vlüm ve kapasiteleri. ile ölçülür. 7. Çcukluk çağında geçirilen kızamık ve bğmaca.hastalığının geliģimine neden lur. 8. Akciğer apsesinde balgamın çıkartılmasını sağlamak için..drenaj uygulanır. 9. Pulmner embli geçiren hastanın.çrabı kullanması faydalıdır. 10. Hidrtraksta yan ağrısı yktur,.ve ağrı vardır. DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise bir snraki mdüle geçmek için öğretmeninize baģvurunuz. 32

37 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 ĠN CEVAP ANAHTARI 1 visseral / pariyetal 2 slunum fnksiyn testi 3 pet- ct 4 trsentez 5 karar ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 NĠN CEVAP ANAHTARI 1 brnģektazi 2 trmbüsler 3 tansiyn pnömtraks 4 masif 5 pıhtılı MODÜL DEĞERLENDĠRMENĠN CEVAP ANAHTARI 1 B 2 E 3 C 4 A 5 D 6 spirmetre 7 brnģektazi 8 pstural 9 varis pnömtraksta / 10 hemtraksta 33

38 KAYNAKÇA KAYNAKÇA AKSOY Güler, Nevin KANAN, Neriman AKYOLCU, Cerrahi HemĢireliği, Nbel Tıp Kitabevleri, Ġstanbul, AKSOY Güler, Nevin KANAN, Neriman AKYOLCU, Cerrahi HemĢireliği Uygulama Rehberi, Ġstanbul Tıp Kitabevi, Ġstanbul, TANYER ġengül, Cerrahi Haslıkları ve HemĢireliği, Ofset Matbaacılık, Knya, ERDĠL Fethiye, Nalan ÖZHAN ELBAġ, Cerrahi Hastalıkları ve HemĢireliği, Kaya Matbaacılık, Ġstanbul, ALBAYRAK Nalan, Sibel ERKAL, Gülsüm ANÇEL, Ayla ALBAYRAK, HemĢirelik Bakım Planları, Birlik Matbaası, HELĠTAM 4. SINIF ( Saat: 10.00) 7.pdf ( Saat: 14.00) f ( Saat: 15.00) ( Saat: 20.00) ataturksanatryumu.gv.tr/.../akc_kanseri_ve_hemsirelik_bakimi_ii...( Saat: 16.00) ( Saat: 21.00) ( Saat: 22.00) file.traks.rg.tr/.../1507/imd9tgsjlatx6jd.ppt ( Saat: 21.00) pdf ( Saat: 23.00) ( Saat: 15.00) ( Saat: 10.00) tgkdc.dergisi.rg/text.php3?id=730 ( Saat: 09.00) vantipdergisi.yyu.edu.tr/2010-2/54-57%20pdf.pdf ( Saat: 11.00) ( Saat: 21.00) 34