T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI. HEMġĠRELĠK ÜRĠNER SĠSTEM HASTALIKLARI VE BAKIM

Transkript

1 T.C. MĠLLÎ EĞĠTĠM BAKANLIĞI HEMġĠRELĠK ÜRĠNER SĠSTEM HASTALIKLARI VE BAKIM Ankara, 2013

2 Bu mdül, mesleki ve teknik eğitim kul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Prgramlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik larak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıģ bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz larak verilmiģtir. PARA ĠLE SATILMAZ.

3 ĠÇĠNDEKĠLER GĠRĠġ... 1 ÖĞRENME FAALĠYETĠ ÜRĠNER SĠSTEM HASTALIKLARINDA KULLANILAN TANI YÖNTEMLERĠ VE GENEL BELĠRTĠLER Üriner Sistem Hastalıklarında Kullanılan Tanı Yöntemleri Üriner Sistem Hastalıklarında Genel Belirtiler ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖĞRENME FAALĠYETĠ BÖBREK HASTALIKLARI, MESANE VE ÜRETRA HASTALIKLARINDA HEMġĠRELĠK BAKIMI Böbrek Hastalıkları ve HemĢirelik Bakımı Böbrek Yetmezlikleri Pyelnefrit Glmerülnefrit Nefrtik Sendrm Böbreğin Anatmik Bzuklukları Hemdializ ve Peritneal Diyaliz Sistit Üretritis ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME MODÜL DEĞERLENDĠRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA i

4 ii

5 GĠRĠġ GĠRĠġ Sevgili Öğrenci, Böbrek yetmezliği, böbreklerin görevlerini yapamaması ve fnksiynlarını kaybetmesi durumudur. Böbreklerin metablik atıkları vücuttan atma, sıvı ve elektrlit dengesini devam ettirme görevleri vardır. Bu görevlerini tamamen ya da kısmen yapamaması durumunda böbrek yetmezliği tablsu rtaya çıkar. Ayrıca böbrekleri etkileyen pyelnefrit, glmerulnefrit, böbreğin anatmik bzuklukları gibi durumlar da üriner sistem hastalıklarındandır. Üriner sitem hastalıklarından krunmada, hastalıkların tedavisi sırasında ve kmplikasynların önlenmesinde hemģirenin önemli srumlukları vardır. Üriner sistem hastalıklarında kullanılan tanı yöntemleri, genel belirtiler iyi bilmelidir. Üriner sistem hastalıklarında bakımın hedefleri iyi tanımlanmalı ve beklenen snuçlara ulaģabilmek için uygun hemģirelik giriģimleri yapılmalıdır. Bu eğitim materyali ile üriner sistem hastalıkları genel belirtileri, kullanılan tanı yöntemleri ve üriner sistem hastalıklarında hemģirelik bakımını öğreneceksiniz. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 1 Üriner sistem hastalıklarını ayırt edebileceksiniz. ARAġTIRMA Üriner sistem hastalıklarında genel belirtiler neler labilir? Farklı kaynaklardan araģtırarak sınıfta arkadaģlarınızla paylaģınız. Üriner sistemde kullanılan tanı yöntemleri nelerdir? AraĢtırınız. Elde ettiğiniz snuçları arkadaģlarınızla paylaģınız. 1.ÜRĠNER SĠSTEM HASTALIKLARINDA KULLANILAN TANI YÖNTEMLERĠ VE GENEL BELĠRTĠLER Üriner sistemi luģturan rganların iģlevleri çk önemlidir. Özellikle böbreklerin görevleri arasındaki metablik artıkların atılması, sıvı-elektrlit ve asit-baz dengesinin sağlanması, kan basıncı kntrlü gibi iģlevler yaģamsal fnksiynlara sahiptir. Bu nedenle üriner sistem hastalıklarında tüm sistem fnksiynları etkilenir. Üriner sistem hastalıklarının tanısı için idrar, kan muayeneleri, böbrek fnksiyn testleri, radyljik çalıģmalar ve biypsi gibi çeģitli incelemeler yapılmaktadır. HemĢire bu tanı testleri ve yapılma amacını bilmeli ve testler yapılırken gerekli hemģirelik giriģimlerinde bulunmalıdır. BĢaltım sistemi; böbrekler, üreterler, mesane ve üretradan meydana gelir. Böbrekler kandaki atık ve zararlı ürünleri süzen ve idrar yapan rganlardır. Ġki adettir. Ġdrar böbreklerden üreterler aracılığı ile mesaneye taģınır. Burada deplanır ve üretra ile dıģarı atılır. Böbrekler, idrar miktarını azaltarak ya da çğaltarak vücudun su miktarını dengede tutar. Glmerüler süzüntü, kimyasal larak kan plazmasına benzer. Bu süzüntünün hepsi vücuttan atılmaz, büyük bir kısmı tekrar emilerek dlaģıma geri döner. Sadece zararlı maddeler idrar yluyla vücuttan atılır. Böbreklerde idrar luģturulması sırasında kan plazması belirli maddelerden arındırılmaktadır. 3

8 Böbreklerin 1 dakika içerisinde herhangi bir A maddesini kaç ml plazmadan arındırdıklarını belirlemek için klirens değeri kullanılmaktadır. Resim 1.1: Üriner sistem rganları Böbrekler, idrarı asitleģtirerek veya alkalileģtirerek asit-baz dengesini krur. Diğer sistemlere göre daha etkin ve düzeltici bir fnksiyna sahiptir. Her böbrekten bir tane üreter çıkar. Üreterlerin görevi, luģan idrarı her iki böbrek pelvisinden alarak mesaneye götürmektir. Mesane, böbreklerde luģan idrarın üreterler aracılığıyla bģaltıldığı ve deplandığı rgandır. Mesanenin temel görevi, idrarın vücuttan atılmadan önce dep edilmesini ve üretranın yardımıyla vücuttan atılmasını sağlamaktır. Mesanedeki idrar miktarı 300 mililitreyi geçince refleks larak idrar yapma ihtiyacı hissedilir ve mesane duvarındaki kas kasılır, idrar dıģarı atılır. Ġdrar bģaltımı (miksiyn), iģlevi 24 saat süresince yaklaģık sekiz kez lur. Üretra, idrarı mesaneden vücut dıģına ulaģtıran iki ucu açık tüp biçimindeki kanaldır. Kadın ve erkekte farlılıklar göstermektedir. Üretra erkekte cm kadında ise 4 cm uzunluğundadır. Üretranın kısa lması, idrar ylu enfeksiynlarının kadınlarda sık görülme nedenleri arasında yer almaktadır Üriner Sistem Hastalıklarında Kullanılan Tanı Yöntemleri Böbrek ya da idrar ylları prblemi lan hastanın durumunun değerlendirilmesi, hastanın sağlık öyküsü ve fiziksel değerlendirmeyi kapsar. Ġdrar ylları ve böbrek hastasından sağlık öyküsü almak bireylerde rahatsızlık ve utanma nedeniyle güç labilir. Bu 4

9 nedenle hemģirenin iyi bir iletiģim becerisine sahip lması gerekir. Sağlık öyküsü alırken hemģire risk faktörlerini değerlendirmelidir: Vajinal ylla çk dğum yapmıģ kadınlarda idrar inkntinansı, yaģlı kadınlarda, diyabetik nefrpati, multiple sklerz ya da parkinsn hastalığı gibi sinir sistemi hastalığı lanlarda mesanenin tam larak bģalamamasına bağlı idrar göllenmesi üriner sistem enfeksiynu geliģmesi açısından risk luģturabileceği için önemlidir. Sistemik lupus eritematzus, lupus nefriti, yaģlı erkek hastalarda prstat hipertrfisi idrar ylu enfeksiynu ve böbrek yetmezliği riski nedeniyle öykü almada gözden kaçırılmaması gereken faktörlerdir. Bu nedenle hemģire sağlık öyküsü alırken bireyde ödem, susama hissi, idrar yapma sıklığı, gece idrara kalkıp kalkmadığı, gülme veya öksürme sırasında idrar kaçırma, idrar yaparken ağrı veya yanmanın varlığı ve idrarın özelliklerini srgulamalıdır. Bu sruların yanıtı alınırken hastanın psikljik durumu hakkında gözlem yapılır. Örneğin anksiyete düzeyi, beden bilincinin etkilenip etkilenmediği, ssyal desteği, eğitim düzeyi gözlenir. Fizik Muayene Böbrek hastalıkları bütün bedeni etkilediğinden hastanın tepeden tırnağa özellikle üriner sisteme ağırlık verilerek değerlendirilmesi yapılır. YaĢam bulguları değerlendirilir; bu kapsamda, hasta tururken ve yatar durumda iken her iki kldan kan basıncı ölçülür. Üriner sistemin muayenesi sırasında dktr klasik muayene yöntemleri lan inspeksiyn, palpasyn, perküsyn ve skültasynu kullanır. HemĢire muayene için hastayı hazırlar. Ġdrar Ġncelemeleri Ġdrarın Makrskpik Ġncelemesi Ġdrar miktarı: Günlük idrar miktarı eriģkin bir erkekte rtalama 1500 mililitre kadında 1000 mililitre larak kabul edilir. Bu miktar; alınan sıvı, rtamın iklim kģulları, slunum ve deri yluyla sıvı kayıpları, patljik larak kusma ve ishal, aģırı terleme gibi faktörlerle değiģebilir. Ġdrarın görünümü: Ġdrar nrmalde berrak görünmelidir. Üriner sistem enfeksiynlarında ve kristalüride idrarın görünümü bulanıklaģır. Ġdrarın rengi: Ürkrm ( mg/litre) idrara açık sarı rengini verir. Prtein yıkımı artınca idrarın rengi kyulaģır. Pliüri hâlinde idrarın fazla dilüe lması nedeniyle renk açık, ligüri hâlinde ise renk daha kyu lur. Ġdrar dansitesi: Ġdrarın özgül ağırlığının değerlendirilmesidir. Nrmalde arasındadır. Ġdrar miktarı artınca dansite düģer, miktar azalınca dansite yükselir. Ġdrarın reaksiynu: Ġdrar ph 5-6,5 arasında ve asidiktir. Prteinden zengin beslenme, uyku, metablik asidz, respiratuar asidz, diyare ve dehidratasyn asidik idrar 5

10 luģumuna neden lan faktörlerdir. Bikarbnat alımı, meyve ve sebzelerle tek taraflı beslenme, üriner enfeksiyn, metablik alkalz, respiratuvar alkalz, renal hastalık (renal tübüler asidz) gibi nedenler de bazik idrar luģumuna neden labilir. Ġdrarın kkusu: Ġdrar hafif amnyak kkusundadır. Ġdrarın Mikrskpik Ġncelemesi Glikz: Nrmal kģullarda negatiftir. Varlığı yüksek kan glukzunu gösterir. Nrmal glukz düzeylerine rağmen idrarda glukzun varlığı tübüler hasarın göstergesidir Eritrsit: Santrifüj edilmiģ idrar örneğinde her büyütme alanında 3-4 kadar görülmesi nrmal kabul edilir. Kadınlarda mensturasyn döneminde görülebilir. Löksit: Bir mikrskpik alanda erkekte 1-2 kadında ise üretra vajene yakın lduğundan 3-4 tane görülür. Prtein: Nrmal bireyin idrarında, prtein bulunmaz. Glmerüler filtrasyn değeri ve plazma albumin düzeyi nrmal iken günde 3-3,5 gram prtein kaybı nefrtik sendrm larak kabul edilir. Silendir: Nrmal idrarda negatiftir. Epitel: Her mikrskpik alanda 1-2 tane görülür. Kristal: BekletilmiĢ idrarda ürat kristali görülebilir. Ġdrar incelemesinde sabah idrarının alınması tercih edilir. Alınan idrar örneğinin 1 saat içinde labratuvarda incelenmesi sağlanır. Ġdrar örneği almadan önce feçes ve kadınlarda mensturasyna bağlı kanamanın neden labileceği peri anal kirliliğin giderilmesi için perianal bölgenin temizliği sağlanmalıdır. Resim 1.2: Tam tmatik idrar analizör sistemi Ġdrar Kültürü Üriner sistem enfeksiynu kuģkusu lduğunda etken lan mikrrganizmayı saptamak amacıyla yapılır. Perianal bölgenin temizliği yapıldıktan snra hastaya ilk idrarı dıģarıya yapması, snra kısa bir süre idrar yapmayı durdurup daha snra kendisine verilen steril kabın 6

11 içersine idrarını yapması söylenir. Ġdrar örneği yarım saat içinde labratuvara gönderilmelidir. Örnek, en fazla 2 saat buzdlabında bekletilebilir. Dilüsyn Testi Dilüsyn testi fazla su alınmasıyla idrar dansitesinin düģmesi esasına dayanır. Bu test günün herhangi bir saatinde yapılır. Hasta mesanesini tamamen bģaltır ve yarım saat içinde hastaya 1200 mililitre su içirilir (Klay içebilmesi için meyve suyu ile karıģtırılır.). Üç saat byunca her saat baģı idrar alınır. Nrmalde alınan idrarlardan herhangi birinde dansite 1003'ün altında lmamalıdır. Verilen suyun yarıdan çğunun üç saat içinde çıkarılması beklenir. Hasta bu miktardaki idrarı çıkaramadığında böbreğin dilüsyn kapasitesinin kayblduğu düģülür. Kreatinin Klirensi 24 saatlik idrar tplanır. Sabah ilk çıkarılan idrar döküldükten snra 24 saat byunca yapılan tüm idrar biriktirilir. Vücudun kas ve prtein yıkım ürünlerinin böbreklerin glmerül filtrasyn hızına bağlı larak temizlenebilme yeteneğinin değerlendirilmesi amacıyla incelenmesidir. Nrmal değer, ml/dakikadır. Rezidüel Ġdrar Testi Ġdrar yaptıktan snra mesanede kalan idrar miktarının belirlenmesi için yapılır. Hasta idrarını yaptıktan snra kateterle rezidüel idrar alınır. Böbrek Fnksiyn Testleri Böbrek hastalığının ciddiyetini ve hastalığın klinik durumundaki geliģmeleri değerlendirmek için yapılır. Bu amaçla yapılan ölçümler Ģunlardır: Renal kan akımı ölçülmesi Glmerül filtrasyn miktarı (GFH) tayini Tubülar fnksiynların belirlenmesi (reabsrbsiyn ve sekresyn) Renal plazma akımı ölçülmesidir. Kan Ġncelemeleri Böbrek fnksiynlarını değerlendirmek için yapılan incelemeler Ģunlardır: BUN (5-25 mg/dl) Böbreklerdeki herhangi bir patlji üre atılımını engelleyeceğinden BUN miktarı tanı için çk önemlidir. Kreatinin BUN düzeyi, bu ranların üzerine çıkarsa dehidratasyn, gastrintestinal sistem kanama ya da malnütrisyna iģaret eder (Erkekte: 0,6-1,5 mg/dl, kadında: 0,6-1,1 mg/dl). BUN/kreatinin ranı (10/1) 7

12 Ürik asit (Erkekte: 2,1-8,5 mg/dl, kadında: 2,0-6,6 mg/dl) Sdyum ( meq/litre) Ptasyum (3,5-5,0 meq/litre) Kalsiyum (9-10,5 mg/dl) Fsfat (1,8-2,6 meq/litre) Bikarbnat (24-30 meq/litre) Klr ( meq/litre) Prtein (6-8,5 g/dl) Radyljik Ġncelemeler Direkt Radygrafik Ġncelemeler Özel hazırlık gerektirmeyen incelemelerdir. Böbreklerin lkalizasynu ve büyüklüğü değerlendirilir. Üriner sistem taģlarının saptanmasında ve değerlendirilmesinde direkt radygrafiler önemlidir. DÜS (Direkt Üriner Sistem) Grafisi Böbrekler ve idrar yllarının özellikle incelendiği bir tetkiktir. Tetkikten önceki gün hafif bir akģam yemeğinden 1 saat snra bağırsak temizleyici ilacın tamamı hastaya içirilir. Ġlaç içildikten snra hastanın yemek yemesi ve 4 bardaktan fazla su içmesi yasaklanır. Resim 1.3: Direkt üriner sistemde hasta pzisynu Ġntravenöz Piyelgrafi (IVP) IVP, intravenöz kntrast madde uygulamasının ardından belirli aralıklarla yatarak direkt karın grafisi çekilerek yapılır. Böbreklerin byutları, Ģekli, anmalileri, fnksiynu, bstrüksiyn, hidrnefrz, taģ ve kitle knusunda bilgi sağlar. 8

13 Yapılacak incelemenin yüksek bir tanı değeri taģıyabilmesi için tetkik ön hazırlığı çk önem taģımaktadır. ĠĢlemden 2 gün önce hazırlığa baģlanmalıdır. ĠĢleme hazırlık için bl sulu bir diyet uygulanır; her öğünde çrba, su, meyve suyu verilir. Katı gıdalar, süt, kahve ve klalı içeceklerin alınması yasaklanır. Tetkikten önceki gün akģam yemeğinden 1 saat snra bağırsak temizleyici ilacın tamamı hastaya içirilir. Ġlaç içildikten snra hastanın yemek yemesi ve 4 bardaktan fazla su içmesi yasaklanır. Tetkik günü hasta, damardan yapılacak kntrast madde ve hasta dsyası ile birlikte tetkik için ilgili birime gönderilir. Ġntravenöz pyelgrafi tetkiki, kntrast maddelere aģırı duyarlılığı lanlarda, renal yetmezlik ile birlikte diabetes mellitusu lan lgularda ve gebelikte yapılmamalıdır. IVP yapılacak hastaya, hemģire iģlemden önce radypak madde damardan verilirken sıcaklık ve ağızda tuzlu tat hissedebileceğini anlatır. Enjeksiyndan snra anaflaktik Ģk, slunum distresi, Ģk ve kan basıncında düģüklük belirtileri yakından izlenir. Testten snra hastaya nrmal diyet ve bl sıvı verilir. HemĢire, hastayı bl sıvı alması knusunda uyarır. Resim 1.4: Supine pzisynda yatan hastaya IV ylla kntrast madde verilmesi Retrgrad Piyelgrafi Sistskpi sırasında kntrast maddenin dğrudan üreterlere enjeksiynu ile gerçekleģtirilir. Bu yöntem özellikle intravenöz piyelgrafide görüntüye girmeyen böbrekte, üreter ya da renal pelvisteki tıkayıcı lezynların tanımlanmasında yararlıdır. Kntrast madde verildikten snra seri filmler çekilir. Film çekimleri yaklaģık bir saat sürer. Kntrast madde duyarlılığı lanlarda, üriner enfeksiyn ve üriner diversiynu lanlarda yapılmamalıdır. Dktr isteminde lavman varsa hastanın bağırsakları bģaltılır. ĠĢlem sınırlı uyuģturma altında yapılacaksa sabah sıvı besinler verilebilir. Ġdrar stazını önlemek ve gerektiğinde idrar örneği almak için hastanın sıvı alması sağlanır. ĠĢlem genel anestezi altında yapılacaksa hasta gece yarısından snra ağızdan hiçbir Ģey almamalıdır. Gerekirse intravenöz sıvı verilebilir. HemĢire neden aç bırakıldığı ve hangi iģlemin ne amaçla yapılacağını hastaya anlatmalıdır. ĠĢlem snrasında hastanın tek baģına kalkmasına ya da yürümesine izin verilmez. ĠĢlemden snra idrarın rengi kntrl edilerek kaydedilir. Genellikle ilk günlerde idrar pembe renktedir. Açık kırmızı renkte lduğunda ve içinde pıhtılar varsa dktra bildirilmelidir. Hasta, iģlemden snra mesane kasılması ve idrar yaparken yanma hissedebilir. Bu durumda ılık bany ya da analjezikler verilebilir. Yine fazla sıvı alması 9

14 sağlanarak idrar yğunluğu azaltılır. YaĢam belirtileri kntrl edilerek kaydedilir. TaĢikardi, tansiyn arteriyelin ve ateģin yükselmesi gibi sepsis belirtileri yakından izlenir, varlığında hemģire dktra haber vermelidir. Antegrad Pyelgrafi Renal pelvis ve kalikslere perkütan larak kntrast madde verilmesi ile yapılan radygrafik incelemedir. Ġntravenöz pyelgrafinin, değerlendirmede yetersiz kaldığı ve retrgrad pyelgrafinin yapılamadığı üriner yl bstrüksiynlarında, bstrüksiynun yerini göstermek, pst peratif üreter fistüllerini saptamak amacıyla ve giriģimsel iģlemlerden önce yapılır. Antegrad pyelgrafi tetkiki tek fnksiyne böbrek, kanama diatezi (kanama eğilimi) ve kntrl edilemeyen hipertansiynda kntrendikedir. Retrgrad Sistgrafi Kntrast maddenin direkt mesaneye verilmesi ve kntrast madde ile dldurulan mesanenin radygrafik incelenmesidir. Mesanenin ve üretranın anatmik ve fnksiynel bzukluklarında, vezik-vajinal veya vezikklik fistül Ģüphesinde, idrar sızması veya mesane rüptürü Ģüphesinde uygulanan bir yöntemdir. Kntrast maddeye aģırı duyarlılığı lanlarda ve üriner enfeksiynu lanlarda tetkik yapılmaz. Miksiyn Sistüretrgrafi (Viding Sistüretrgrafi) Mesaneye kateter ylu ile verilen kntrast maddenin gidiģini takiben flrskpik gözlem altında mesane, üreterler ve idrar yapılırken üretranın görüntülenmesine yönelik yapılan incelemedir. Çcuklarda tekrarlayan üriner sistem enfeksiynlarında, mesane bynunda ve üretradaki anatmik ve fnksiynel bzuklukların incelenmesinde, mesanenin bģalmasının değerlendirilmesinde, özellikle vezik-üreteral reflüden (idrarın mesaneden üreter ve böbreklere geri kaçması) Ģüphelenildiğinde reflüyü görmek ve derecesini ölçmek amacı ile yapılır. Miksiyn sistüretrgrafi kntrast maddeye aģırı duyarlılık, gebelik, üretral darlık ve üriner enfeksiyn durumlarında yapılmamalıdır. Renal Anjiygrafi (Renal arterigrafi) ve Anjiyplasti Renal anjiygrafi femral arterden kateter ile girilerek pak maddenin verilmesi ile böbrek damarlarının görüntülenmesidir. Renal arterigrafi böbrek arteri daralmasından ya da 10

15 trmbzundan kuģkulanılmıģ hastaların değerlendirilmesinde ve böbrekte kitle lanlarda özellikle yararlıdır ve böbrek transplantasynundan önce de yapılmaktadır. Anjiygrafi öncesi kanama srunu lup lmadığına iliģkin kan testleri yapılır. Anjiygrafi iģlemi öncesinde hastanın kasık tıraģı yapılır. ĠĢlem günü sabah kahvaltısı yapılmaz ancak hasta kalp ve hipertansiyn ilaçları kullanılıyrsa az suyla ilaç alabilir. ĠĢlemden snra 24 saat yatak istirahati önerilir. Anjiygrafi snucunda böbrek damarlarında darlık saptanırsa bu darlık baln ya da stent uygulanarak geniģletilebilir ( anjiyplasti). Radyiztp Ġncelemeler Böbrek Sintigrafisi IV ylla verilen radypak maddenin böbrek damarlarına ulaģması ve böbrek dkusunda tutulumu izlenerek böbrek perfüzynu ve böbrek iģlevlerinin değerlendirilmesi amacıyla yapılır. Böbreklerde radyaktif maddenin tutulumuna göre böbreklerin biçimi, tümör, kist, abse gibi yapıların saptanmasına yardımcı lur. Endskpik Ġncelemeler Sistskpi Ucunda ptik gözü bulunan ıģıklı bir sistskp aracılığıyla üreterden mesaneye girilerek taģ, tümör, ülser ve hematüriye neden lan patljilerin görüntülenmesi, idrar örneği, biypsi materyali alınması gibi tanı amaçlı larak ya da taģ, tümör ve yabancı maddelerin çıkarılması, radyiztp yerleģtirilmesi, üreterlerin geniģletilmesi gibi tedavi amacıyla uygulanır. Ürdinamik Ġncelemeler BĢaltma Sistüretrgrafisi Fulrskpi altında mesanenin idrar tutma kapasitesi ve alt üriner bölgenin incelenmesi amacıyla yapılır. Ultrasngrafi Nn-invazif lması ve kntrast riski lmaması nedeni ile daha çk kullanılmaktadır. Böbrek byutlarının, renal parankimin ve pelvikaliksiyel sistemin değerlendirmesi yapılabilir. Kistik renal hastalıkların tanı ve izleminde yararlıdır. Dppler tekniğiyle de renal akım değerlendirilebilir. 11

16 Ġnvaziv GiriĢimler Böbrek Biypsisi Böbrek hastalıklarının kesin tanısı böbrek biypsisi ve histpatljik inceleme ile knulabilir. EriĢkin hastalarda nefrtik sendrm, böbrek biypsisi endikasynudur. ĠĢlemden en az 6 saat önce herhangi bir Ģey yenmez ve içilmez Ancak düzenli larak kullanılan kalp ve hipertansiyn ilaçları çk az miktarda suyla alınabilir. Aspirin ve kanı sulandıran diğer ilaçların biypsi yapılacak hastalarda en az 7-10 gün önce kesilmesi gerekir. HemĢire bu knuda hastayı bilgilendirmelidir. Hastaya biypsi yapılacağı söylenmeli ve biypsinin özelliği hakkında gerekli bilgi verilerek hastanın Ģartları kabul ettiğine dair yazılı nam belgesi alınmalıdır. Biypsiyi izleyen 24 saatte hasta yatak istirahatinde ve kntrlde bulundurulmalı, hemģire yaģam bulgularını dktr istemine uygun Ģekilde takip etmelidir. Biypsi yapılan bireyin iģlem snrası yapacağı idrar, kanama açısından değerlendirilmelidir. Bu nedenle hemģire idrarın dökülmeden önce dktra gösterilmesini sağlamalıdır. ĠĢlemden snraki gün herhangi bir srun lmazsa hasta taburcu edilebilir Üriner Sistem Hastalıklarında Genel Belirtiler Üriner sistem hastalıklarında ateģ, hâlsizlik ve kil kaybı gibi genel hastalık belirtilerinden baģka ürljik hastalıklarda gözlenen ağrı, pliüri, nktüri, dizüri, sık idrara çıkma, hematüri, ödem, hipertansiyn, idrarda renk değiģikliği, ligüri, anüri, üremik semptmlar ve batında kitle hissetmesi gibi belirtiler vardır. Ayrıca prteinüri, sıvı-elektrlit metablizması bzuklukları, asit-baz metablizması bzuklukları ve piyüri de görülür. Ağrı Ürljik hastalarda en önemli belirti ağrıdır. Yerel ağrı ve yansıyan ağrı Ģeklinde iki tip ağrı lur. Yerel ağrı, hastalığın müzminleģtiğini gösterir. Hasta rganın bulunduğu yerde veya hemen yakınında duyulur. Yansıyan ağrı ise hastalığın ilk baģlarında, ağrıyan rganın lduğu yerde değil baģka bir yerinde, yayılan ağrı Ģeklinde görülür. Böbrek ağrısı genellikle 12. kaburganın hemen altında künt bir ağrı Ģeklinde duyulur. Ağrı karına dğru yayılır. Bu ağrı ile birlikte bulantı, kusma, bağırsakları etkilediğinden gaz sancısı belirtileri lur. Ġdrar ylu ağrıları, acil tıkanma snucu böbreğe ve mesaneye, testislere yayılan sancı karakterinde çk Ģiddetli ağrılardır. Bulantı ve kusma da bu ağrılara eģlik eder. Ġdrar çıkıģını engelleyen herhangi bir sebeple mesanenin ĢiĢmesi snucu mesane ağrısı meydana gelir. Bu ağrı, künt bir ağrıdır ve hemen göbek altında kemiğe dğru lur. Mesane iltihaplarında ve yaralarında da ağrı vardır. 12

17 Ġltihaplanma, darbe ve testisin ters dönmesinde testislerde ağrı meydana gelir. Sperm kanalını takip ederek karına yayılabilir. Damar geniģlemelerinde lan varikselde Ģiddeti değiģebilen künt bir ağrı lur. Prstat ağrıları nadirdir. Sadece prstat iltihaplarında bele vuran ağrılar lur. Bel ağrıları ve sırt ağrıları sıktır. Hematüri Ġdrarın kanlı lmasıdır. Ġdrardan kan gelmesi, böbrekten üretraya kadar lan bir yerde kanama lduğunu gösterir. Bu kan ya mikrskpta gözükür veya çıplak göz ile görülebilecek miktardadır. Ġdrarın kırmızı lması önemli değildir, 1-2 damla kan bile idrarı kırmızıya byar. Alyuvarların gözükmesi önemlidir çünkü idrarı byayan besin ve ilaçların vermiģ lduğu kırmızılık kan lduğunu göstermez. Parlak kırmızı renkli ve pıhtılı idrar, mesane ve üreter hastalıklarını gösterir, kyu kahverengi idrar ve idrarın içinde sicim gibi pıhtıların lması üst üriner sistem hastalıklarının belirtisidir. TaĢ hastalığı, tümörler, darbeler, iltihaplar baģlıca idrar kanamalarının sebepleridir. Pyüri Ġdrarda löksitlerin bulunmasıdır. Mikrskpta 5 ten fazla akyuvar gözükmesi patljik kabul edilir. Genellikle baģka bulgular ile birlikte bulunur. En sık nedenleri idrar ylu iltihapları, taģ hastalığı ve tüberkülzdur. Bakteriüri Taze idrar sedimentinde bakteri bulunmasıdır. Nrmalde idrarda mikrp bulunmaz, baģka bir taraftan bulaģtığını gösterir. DıĢarıdan snda takma veya böbreğe kan yluyla gelen bakteriler idrar ile atılır. Ġdrarda iltihap ile birlikte labilir. Ġdrarda bakterinin çeģidini anlamak için kültür yapılır. Bunun için idrar besi yerine ekilir ve bakteriler üretilmeye çalıģılır. 1 cc idrarda bakteri klnisi lması patljiktir altı Ģüpheli karģılanır. Kristalüri Ġdrarda kalsiyum ksalat, amrf ürat, ürik asit, kalsiyum fsfat gibi trtu maddelerin gözükmesidir. Vücudun metablizma artıkları snucu labildiği gibi bekletilmiģ idrarda da gözükür. Genellikle böbrek taģ hastalığının belirtisidir. Prteinüri Ġdrarda 24 saatte 150 mg üzerinde prteinin bulunmasıdır. Fizyljik larak sıkı eksersizler, uzun süre sğukta kalma, ateģli hastalıklarda geçici larak görülür. Kalıcı ise böbrek yetmezliğinin tipik belirtilerindendir. 13

18 Anüri ve Oligüri Nrmal bir insan 24 saatte 2-3 litre idrar çıkarır. 24 saatte mililitreden az idrar çıkması anüri; 24 saatte mililitreden az idrar çıkarması ise ligüri larak değerlendirilir. Böyle durumda mesane ĢiĢkinse alt idrar yllarında bir tıkanıklık lduğunu gösterir. Prstat büyümesi veya idrar ylunun bir taģ ile tıkanması bu belirtiyi verir. Mesanede idrar yksa böbrek süzmüyr demektir. Kan kayıplarında, ameliyatlardan snra, nrjenik nedenler ve Ģkta bu durum luģur. Pliüri Günlük idrar miktarı 2500 mililitreden fazla lmasıdır. ġeker hastalığı, böbrek hastalıkları, bl sıvı alınması, beyin hastalıkları baģlıca sebepleridir. Pllaküri En sık idrar Ģikâyetidir. KiĢiler nrmalde günde 3-4 defa ve gece 1 den fazla lmamak üzere idrar yapar. Burada bl idrar yapma değil, idrara sık çıkma vardır. Her idrar yapılıģında 300 ml kadar idrar çıkarılır. Nedeni mesane kapasitesinin azalmasıdır. Mesane iltihaplarında mesane tahriģ lduğu için meydana gelir. Mesanenin sinirsel bzukluklarında veya psikljik larak görülür. Tam büyüyüp tıkamamıģ prstatta en sık bu bulgu görülür. Nktüri Nrmal kimse gece idrara kalkmaz veya gün içinde alınan mayiye göre 1 defa kalkabilir. Nrmal Ģartlarda gece luģan idrar mesane kapasitesini geçmez. Mesanenin kapasitesinin azaldığını gösterir. Gece sık idrara kalkma prstat büyümesinde, krnik böbrek yetmezliğinde, idrar söktürücü ve tansiyn ilaçlarının kullanılması durumunda görülür. Dizüri Hastanın yanma ve ağrılı idrar yapmasıdır. Alt idrar yllarının tahriģinden ileri gelir. Bakteriyel sistit ve üretritin karakteristik belirtisidir. Dizüri idrar yapmanın baģında, snunda veya tamamında labilir. Dizüri, kadınlarda erkeklere göre daha fazla karģılaģılan bir belirtidir. Ġdrar ylları iltihapları, mesane ve idrar ylları taģları, mesane tümörü belli baģlı nedenlerdir. Ikınma (Tenezm) Üretradaki bir yabancı maddeyi atma isteğidir. Ġdrar sndası, taģ, tümör gibi luģumlarda üretra ve mesane kasılarak acil idrar yapacakmıģ duygusu verir ve idrarda yanma da lur. Acil Ġdrar Yapma Ġsteği (Urgency) Aniden idrar yapma isteği, idrarda yanma ve idrara sık sık çıkma durumunda lur. Üretra ile mesane iltihaplarında ve mesane taģlarında görülür. 14

19 Ġdrar Atım Kuvvetinin Azalması Ġdrar ileri dğru yapılamaz ve idrarın çapı azalmıģtır. Nrmal idrar akım hızı saniyede 15 mililitredir. Prstat büyümesi ve üreterin daralması gibi sebeplerle bu çap düģer. Ġdrar damlalar hâlinde ve ıkınma ile gelir. Hasta idrar yapmak için bekler, ayakta idrar yapamaz. Ġdrar Retansinu Hasta hiç idrar çıkaramaz veya 1-2 damla çıkarır. Müzmin lanında ise hasta çk az ve damlalar hâlinde idrar yapabilir. Bu durumda ağrı duyulmadığından hasta idrar yaptığını zanneder. Mesanenin içindeki idrar tam larak atılamadığından mesane büyür ve ĢiĢer. Prstat büyümesi, nörljik nedenler ve böbrek taģı hastalığında idrar yapma yeteneği kayblur. Prstat büyümelerinde tipik bulgudur. Ġdrar Kaçırma (Ġnkntinans) Hastanın istem dıģı idrar kaçırmasıdır. Damla damla kaçırıldığı gibi idrarın tamamı da kaçırılabilir. Hasta idrar yapma isteği duyar fakat tuvalete yetiģemez. Ġdrar ylları iltihabında, mesane iltihaplarında, mesanenin sinir sisteminin bzulması durumlarında lur. Prstat gibi idrar çıkıģını tıkayan bir durumda hasta istem dıģı idrarını damla damla kaçırır. Mesane içi basıncının artığı durumlarda öksürük ve hapģırık ile birlikte bir miktar idrar kaçırılır. Üremik Semptmlar Üremide etkilenmeyen rgan veya sistem yktur. Bu nedenle üremi çk değiģik belirtilere yl açabilir. Üremi; ensefalpati, perikardit, anemi, plevral sıvı, kemik hastalığı, bulantı, kusma, iģtahsızlık, kil kaybı gibi çk değiģik belirti ve bulgulara yl açabilir, birçk hastalığı taklit edebilir. Hipertansiyn Böbrek parankiminin çeģitli hastalıkları veya böbrek damarlarındaki daralma seknder hipertansiynun sık nedenlerindendir. Hipertansiyn; kalp yetmezliği, krner arter hastalığı, böbrek yetmezliği, felç, görme kaybı, damar tıkanıklıkları ve beyin kanaması gibi srunlara yl açabilir. Genel larak hipertansiyn, glmerüler hastalıklarda tübüler hastalıklardan daha sıktır. Ġdrarda Renk DeğiĢikliği Ġdrarın rengi içerdiği ürkrm nedeni ile nrmalde saman sarısıdır. Günlük alınan sıvı miktarına göre açık-kyu sarı arasında değiģir. Birçk hastalık durumunda idrarın renginde değiģiklik meydana gelir. Hematüri, hemglbinüri ve myglbinüride kırmızı; prfiriada kırmızı-mr; safra veya rektvezikal fistülde kyu sarı-kahverengi; psödmnas infeksiynunda yeģil; iltihap, ksalat veya ürat kristalleri varlığında bulanık idrar luģur. Rifampisin, metilen mavisi, indmetazin, metildpa, metrnidazl gibi ilaçlar da idrarda renk değiģikliğine neden labilir. 15

20 Ödem Ġnterstisiyel sıvı hacminin artmasıdır ve her zaman sdyum birikimi ile birliktedir. Knjestif kalp yetmezliğinde renal perfüzyn azaldığı için böbrekten tuz tutulumu artar ve ödem luģur. Ödem ayırıcı tanısında yardımcı faktörlerden bir tanesi ödemin üzerine basmakla iz (gde) kalıp kalmamasıdır. Nefrtik sendrmda yumuģak iz bırakan ödem görülür. Sadece hipervlemi nedeni ile luģan ödem üzerine basmakla iz bırakmayabilir, iz luģsa bile genellikle nefrtik sendrmdaki kadar belirgin değildir. Ödem böbrek hastalığının ilk belirtisi labileceği gibi hastalığın seyrinde de rtaya çıkabilir. Akut glmerülnefrit, akut böbrek yetmezliği, krnik böbrek yetmezliği ve nefrtik sendrm ödeme neden labilir. Karında Kitle BüyümüĢ böbrekler karında kitle larak ele gelebilir. Böbrekte kitle her yaģta izlenebilir ama ilk 10 yaģ ve 40 yaģın üzerinde daha sıktır. Hastalar bazen hidrnefrz, plikistik böbrek hastalığı veya böbrek tümörlerinde karında bir kitle hissedebilir. 16

21 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME AĢağıdaki sruları dikkatlice kuyunuz ve dğru seçeneği iģaretleyiniz. 1. AĢağıdakilerden hangisi üriner sistem hastalıklarında uygulanan tanı hizmetlerinde kullanılan yöntemlerdendir? I Anamnez II. Fizik muayene III. Labratuvar bulguları IV. Radyljik tetkikler V. Böbrek biypsisi A) Yalnız I B) I ve II C) I, II ve III D) I, II, III ve IV E) I, II, III, IV ve V 2. AĢağıdakilerden hangisi idrarın nrmal dansitesidir? A) B) C) D) E) AĢağıdakilerden hangisi günlük idrar miktarının 400 mililitrenin altında lmasıdır? A) Pliüri B) Dizüri C) Pllaküri D) Oligüri E) Nkturi 4. AĢağıdakilerden hangisinde idrarda eritrsitlerin varlığından söz edilir? A) Hematüri B) Ġnkntinans C) Bakteriüri D) Ġdrar analizi E) Hemdinamik 5. I. Prtein II. Glukz III. Silendir IV. Kristal V. Ürik asit Yukarıdakilerden hangisi nrmal idrarda görülmez? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I, II, III E) IV ve V DEĞERLENDĠRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karģılaģtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz srularla ilgili knuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü dğru ise bir snraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 17

22 ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 AMAÇ ÖĞRENME FAALĠYETĠ 2 Böbrek hastalıkları, mesane ve üretra hastalıklarında hemģirelik bakımını yapabileceksiniz. ARAġTIRMA Böbrek hastalıkları nelerdir? HemĢirelik bakımında temel ilkeler neler labilir? AraĢtırınız. Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaģlarınızla paylaģınız. Üriner sistemde böbreklerin fnksiynunun önemini farklı kaynaklardan araģtırınız. Elde ettiğiniz bilgileri sınıfta arkadaģlarınızla paylaģınız. Sistit ve üretritiste hemģirelik bakımı nasıl lmalıdır? AraĢtırınız. Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaģlarınızla paylaģınız. 2.BÖBREK HASTALIKLARI, MESANE VE ÜRETRA HASTALIKLARINDA HEMġĠRELĠK BAKIMI 2.1.Böbrek Hastalıkları ve HemĢirelik Bakımı Böbreklerin herhangi bir nedenle fnksiynlarını yerine getirememesi durumunda sıvı-elektrlit ve asit-baz dengesi bzulmakta, insan hayatı tehlikeye girmektedir Böbrek Yetmezlikleri Böbrek yetmezliği, böbreklerin görevlerini yapamaması ve fnksiynlarını kaybetmesi durumudur. Böbreklerin metablik atıkları vücuttan atma, sıvı ve elektrlit dengesini devam ettirme görevleri vardır. Bu görevlerini tamamen ya da kısmen yapamaması durumunda vücuttaki atık maddeler ve fazla su vücutta kalır, tksik etki gösterir ve böbrek yetmezliği tablsu rtaya çıkar. Böbrek yetmezliği, akut ve krnik böbrek yetmezliği larak iki ana kategriye ayrılır. 18

23 Akut Böbrek Yetmezliği Böbreklerin fnksiynlarını ani ve hızla kaybetmesidir. EriĢkin bir insanda günlük idrar miktarının birdenbire 400 mililitrenin altına düģmesi ve kanda üre düzeyinin devamlı yükselmesi durumuna akut böbrek yetmezliği denir. 2.1: Böbrek kesiti Hastanın günlük idrar miktarı günde 250 ml den az labilir veya hiç lmayabilir. Bu durumda vücutta metblik atıklar birikmeye ve sıvı elektrlit dengesi bzulmaya baģlar ve zamanında tedavi edilmezse ölümle snuçlanır. Bu tabl, zamanında ve yeterli tedavi ile genellikle düzelir. Nedenleri Akut böbrek yetmezliğinin birçk nedeni vardır. Bunlar; Ağır kanamalar, Ağır kusma ve ishaller, Yanıklar, Septik ve anafilaktik Ģk, YanlıĢ kan transfüzynu, Gebelik dönemindeki kanamalar, gebelik zehirlenmesi, sağlıksız kģullarda yapılan düģükler, plesentanın erken ayrılması (plesanta deklman), Ġdrar ylları tıkanıklıkları, Büyük ameliyat kmplikasynları, Düzensiz kullanılan ilaçlar, Kalp yetmezliği, Akut böbrek ve damar hastalıkları, Nefrtksik maddeler (cıva, arsanik, kurģun vb.) nedeniyle böbrek dkusunun harabiyeti sayılabilir. 19

24 Belirtiler ve Bulgular Akut böbrek yetmezliği, ligüri evresi ve diürez (pliüri ) evresi lmak üzere iki Ģekilde görülür. Oligüri evresi: Bu evrede nefrnlar görevini yapamadığından idrar süzülemez. Bu nedenle günlük idrar miktarı 400 mililitreden az lup bazen bu miktar 100 mililitreye kadar azaldığı gibi bazen hiç idrar yapılmayabilir. Bu evre, 1-2 günden birkaç haftaya kadar sürebilir. Oligürik evrede idrar miktarının birden azalmasıyla üre ve diğer maddeler kandan süzülemediği için kanda kalsiyum ve karbndiksitte azalma, ptasyum sülfat, kreatinin, fsfr, NPN ve BUN değerlerinde yükselme, prteinüri, hematüri, hâlsizlik, bulantı ve kusma, ödem, hipertansiyn görülür. Diürez evresi: Bu evrede nefrnlardaki bzukluklar düzelir ve hasta bl miktarda idrar çıkarmaya baģlar. Günde 1-2 litre hatta bazen 3-4 litre idrar çıkarır. Ġdrar miktarı artınca kanda biriken maddeler dıģarı atılır ve kan biykimyası nrmale döner. Kmplikasynlar Metablik asidz Knvülsiynlar Kma Ġnsülin direnci Hipertansiyn Pulmner ödem Pulmner embli Perikardit Pnömni Tanı Yöntemleri Hastanın anemnezi alınır ve fizik muayenesi yapılır. Hastanın kanında BUN, kreatinin, ürik asit, ptasyum fsfr ve kalsiyuma bakılır. Tam idrar muayenesi yapılır. Ġdrar miktarına bakılır. Ġdrarda hematüri, prteinüri vardır. Ultrasngrafi, direk batın grafisi, manyetik reznans ile kesin tanı knur. Tedavi ve HemĢirelik Bakımı Yetmezliğe neden lan faktör rtadan kaldırılır. HemĢire hastanın ligürik evrede idrar çıkartamadığı için verilecek sıvı miktarına dikkat etmelidir. Bu knuda hasta ve yakınlarına bilgilendirilmelidir. Hastaya çıkardığı idrar miktarından fazla sıvı verilecek lursa vlüm artıģına neden lur ve akciğer ödemine yl açabilir. Hastanın yaģam bulguları takip edilir, aģağıdaki nktalara dikkat edilerek diyeti düzenlenir: 20

25 Fsfat düzeyi ve ptasyum düzeyi artmıģsa fsfat ve ptasyum alımı kısıtlanır. Enerji ihtiyacını karģılamak için kalrilik diyet verilir. Oligüri, anüri, ödem varsa sdyum kısıtlanır. Glmerul filtrasyn hızına göre prtein ayarlaması yapılır. Hastanın aldığı, çıkardığı sıvı ranına göre sıvı ayarlaması yapılır. Prtein bakımından sınırlı diyet hastanın kalsiyum, demir, B kmpleks ve D vitamini ihtiyacını karģılamaz. Ek larak mineral, vitamin desteği sağlanır. HemĢire, hastanın diyetine uygun beslenmesini kntrl etmelidir. Hastada enfeksiyn varsa uygun antibiytikle tedavi edilir. Diürez evresinde hasta bl miktarda idrar çıkardığından bl sıvı verilir. HemĢire, aldığı-çıkardığı sıvı takibini yapar ve kaydeder Krnik Böbrek Yetmezliği Glmerüler filtrasyn hızının geri dönüģümsüz bir Ģekilde azalması ile karakterize, uzun süren, ilerleyici böbrek fnksiynlarının irreversible larak bzulmasıyla, üremi tablsunun rtaya çıktığı böbrek hastalığına krnik böbrek yetmezliği adı verilir. Hastalık yavaģ geliģir. BaĢlangıçta az belirti gösterir ve genellikle iyileģmez. Nedenleri Akut böbrek yetmezliği yapan tüm nedenler Orak hücreli anemi Multipl myelma Hipertansiyn Enfeksiynlar Nefrit Dehidratasyn Kanamalar Diabetes mellitus Glmerulnefrit, krnik piyelnefrit ve idrar retansiynu gibi çeģitli böbrek hastalıklarının kmplikasynu Belirtiler ve Bulgular Oligüri ve anüri Prteinüri Nktüri Hematüri Üremi 21

26 Hipertansiyn Kas anjipatileri (kas seyirmeleri) Kalpte ritim bzuklukları Hâlsizlik, bulantı, kusma Uyku hâli, dalgınlık Ağızda kötü kku Kusmaull slunum Ödem Ciltte kaģıntı ve renk değiģikliği Kmplikasynlar Sıvı ve elektrlit dengesinde bzukluklar: Metablik asidz, ödem, hipertansiyn, hipvlemi, hipervlemi, hipkalsemi, hiperptsemi, hipptsemi. Sinir sistemi: Kma, knvülsiyn, uyku bzuklukları, demans, yrgunluk. Gastrintestinal sistem: Gastrintestinal kanama, perfrasyn, krnik hepatit, özafajit, gastrit. Kanda yükselmiģ lan ürenin GĠS mukzasını irrite etmesi snucu hastalarda bulantı, kusma, diyare görülür. Slunum sistemi: Pulmner ödem, pulmner embli. Kardiyvasküler sistem: Hipertansiyn, knjestif kalp yetmezliği, akciğer ödemi, arterisklerz, perikardit, aritmi, kapak hastalıkları. Endkrin sistem: Ġnsülin direnci, malnütrisyn, hiperparatridi, hiperlipidemi. Hematliji, immünlji: Anemi, infeksiyna yatkınlık, kanamaya eğilim. Göz: Geçici veya kalıcı görme bzuklukları, çift görme. Cilt: KaĢıntı, geçikmiģ yara iyileģmesi, ülserasyn, nekrz, üremik döküntü, hiperpigmentasyn. Kemik: D vitamini bzuklukları, artrit. Tanı Yöntemleri Böbrek yetmezliği teģhisi, kanda üre ve kreatininin ölçülmesi ile knulur. Bu maddeler, yetmezlik durumunda yükselir. Ayrıca teģhis kymak ve yetmezliğin nedenini anlamak için idrar tetkiki, radyljik inceleme, kanın biykimyasal incelenmesi ve böbrek biypsisi yapılır. 22

27 Tedavi ve HemĢirelik Bakımı Krnik böbrek yetmezliği için yüksek risk grubundaki bireylere yapılacak tarama testleri ile hastalığın erken evrede saptanması ve ilerlemesinin engellenmesi için tplumun eğitilmesi gereklidir. Krnik böbrek yetmezliğinde tıbbi tedavi ve diyet düzenlenir. Hastalığın ilerleyen dönemlerinde diyaliz ve gerekirse böbrek transplantasynu yapılır. Ġdame diyalize baģlanmadan önce knservatif tedavi yapılır. Kmplikasynların önlenmesi ya da geciktirilmesi için antiasid, antihipertansif, eritrpetin, demir preperatları, fsfat bağlayıcı ajanlar ve kalsiyum bileģikleri ile tedavi uygulanır. HemĢirelik bakımında Ģunlara dikkat edilmelidir: Hastanın yaģam bulguları takip edilmelidir. Hasta her gün tartılmalıdır. Hastaya TA ölçümü öğretilmeli; ödem, hiperkalemi ve diğer elektrlit dengesizliklerinin bulgu ve belirtileri knusunda eğitim verilmelidir. Hastaya ilaçlar, dzlar ve sık görülen yan etkiler çk iyi anlatılmalıdır. Hasta ve ailesine diyaliz ve transplantasyn hakkında gerekli bilgiler verilmelidir. Hasta ile etkin iletiģim kurulmalı ve empati yapılmalıdır. HemĢire, hasta ve ailesine psikljik destek vermeli, gerekirse ilgili alanlara yönlendirmelidir. Hasta günlük yaģam aktivitelerine katılım için cesaretlendirilmelidir. Hasta ve ailesine diyete kesinlikle uyulması gerektiğinin önemini anlatılmalıdır. Diyetisyen ve hemģire aileyle sık sık bir araya gelerek diyet planlanmasına yardımcı lmalıdır. Diyette sıvı kısıtlaması yapılır. Bir gün önce çıkardığı sıvı ml ilavesiyle alacağı sıvı hesaplanır. Diyet her hasta için özel larak düzenlenir. Labratuvar bulgularına göre diyet ayarlaması yapılır. Prtein sdyum, fsfat, ptasyum, sıvı ve enerji ayarlaması yapılır. Hemdiyalize giren ve diyaliz bekleyen hastaların diyetleri, durumlarına göre düzenlenir. Krnik böbrek yetmezliği lan hastalarda, hemdiyaliz tedavisi sırasında kanın hemdiyaliz aletinde tutulması snucu demir eksikliği anemisi geliģebilir. Yeterli kalri ve vitamin desteği sağlanması da önemlidir. Anüri, ligüri varsa sıvı ayarlaması yapılır. Hipertansiyn ve ödem varsa diyette sdyum kısıtlanır. 23

28 Pyelnefrit Böbrek pelvisi ve parankiminin inflamasynudur. Ġnflamatuvar sürece genellikle bağırsaklarda nrmal larak bulunan bakterilerin invazynu neden lur. Bunun yanı sıra prteus, klebsiella, stafilkk ve streptkklar etyljide rl ynayan diğer patjenlerdir. Hastaların çğunluğunu yaģ grubu kadınlar luģturmaktadır. Piyelnefrit, sistitten yukarıya dğru ilerlemekle önce renal medullada snra da krtekste yayılarak geliģebilir. Akut ve krnik larak iki tipte pylnefrit görülmektedir Akut Pyelnefrit Böbrek pelvisini ve parankimini tutan enfeksiyöz ve enflamatuar bir hastalıktır. En sık etkenler E.cli, prteus ve klebsiella türleridir. Böbrek büyük ve ödemlidir. Predispzan faktörler arasında üriner sistem anmalileri, diyabet gibi metablik bzukluklar, gebelik ve üriner sistemdeki yabancı cisimler (kateter, stent gibi) sayılabilir. Belirti ve Bulgular AteĢ, titreme, sıkıntı, yan ağrısı, baģ ağrısı, kusma, kil kaybı Etkilenen tarafta kstvertebral bölgede hassasiyet, kas ağrısı, künt özellikte ağrı Labratuvar bulgusu larak kanda löksitz, idrarda bl löksit ve bakteri kümeleri saptanır. Ġdrar bulanık ve kötü kkuludur. Kmplikasynlar Erken tanı ve tedavi ile kmplikasynları nadirdir. En ciddi kmplikasynu septisemi ve Ģktur. Özellikle çcuklarda yetersiz tedavi edilirse krnikleģip kalıcı renal hasar luģturarak krnik böbrek yetmezliği nedeni labilir. Tedavi ve HemĢirelik Bakımı ġiddetli bulantı, kusmaya bağlı dehidratasyn ve sepsis belirtileri lmayan hastalar genellikle evlerinde tedavi edilir. Hastanın bl sıvı alması ve yatak istirahati sağlanır. Uygun antibiytik tedavisi, ateģ ve ağrı kntrlü için antipretik ve analjezik tedavisi uygulanır. Hastaya ilaçlarını önerilen Ģekilde kullanması, idrar enfeksiynun tekrarlaması izleminin önemi knusunda eğitim verilir. 24

29 Antibiytik tedavisine ek larak hasta günde en az sekiz bardak sıvı almaya teģvik edilmelidir. Yüksek miktarda sıvı alımı, enfeksiyn tedavi edildikten snra bile sürdürülmelidir. Sık alevlenmeleri ya da enfeksiynları lan hastaya uzun süreli, düģük dz antibiytik verilebilir. HemĢire, perineal bakım knusunda eğitim yapılmalıdır. Perineal bölgeyi tahriģ edebilecek parfümlü ürünler kullanmaması, turarak ya da küvette bany yerine ayakta duģ biçiminde bany yapması knusunda hasta uyarılmalıdır. Perinatal temizlikte önden arkaya temizlemenin önemi vurgulanmalıdır. Sık sık idrar yaparak mesanede idrar birikiminin önlenmesinin önemi knusunda hasta uyarılmalıdır. HemĢire, iyileģmeye yardımcı labilecek yatak istirahatinin önemini hastaya anlatmalı, hasta veya yakınlarını knu ile ilgili merak ettiği nktalarda yönlendirici lmalıdır. Diyette genel larak prtein, sıvı ve tuz ayarlaması yapılarak hastanın enerji gereksinimi karģılanır. HemĢire diyetisyenle iģ birliği yapmalı ve hastanın diyetine uygun beslenmesini sağlamalıdır Krnik Pyelnefrit Krnik piyelnefrit tekrarlayan akut piyelnefrit atakları ile geliģir ve krnik böbrek yetmezliğine ilerleyebilir. Genellikle çcuklukta edinilip eriģkinliğe taģınan bir hastalıktır. Çcuklukta en sık nedeni reflüdür. Ancak reflü varlığında 4 yaģından snra sağlam kalmıģ böbrekte skar geliģmez. Krnik pyelnefrit geliģimi için risk faktörleri arasında metablik hastalıklar, üriner sistem anmalileri, taģ ve bstrüksiynları, gebelik, analjezik alıģkanlığı, ürintestinal fistüller, üriner diversiynlar ve üriner sistemdeki yabancı cisimler sayılabilir. Belirti ve Bulgular Akut fazda akut pyelnefrite benzer tabl görülür. Yrgunluk, bel ve yan ağrıları, kil kaybı Pliüri veya ligüri AteĢ, tekrarlayan üriner sistem enfeksiynları Ġleri durumlarda hipertansiyn (renal parankimal), anemi, aztemi (kanda azt bulunması hâli) 25

30 Kmplikasynlar Perinefritik abse ve pynefrz Bakteriyemi Hipertansiyn Böbrek taģı Krnik böbrek yetmezliği Tedavi ve HemĢirelik Bakımı Tedavi medikal veya cerrahi labilir. Medikal tedavide üriner sistem enfeksiynlarının eradikasynu ve önlenmesi gerekirse uzun süreli baskılayıcı antibiytik tedavisi uygulanır. Cerrahi tedavi ise anatmik bzukluklar, taģlar, bstrüksiynlar, hipertansiyn (ilaçlara dirençli, tek taraflı atrfik pyelnefritli), medikal tedaviye cevapsız reflü gibi durumlarda uygulanır. Krnik pyelnefritli hastanın bakımında üriner enfeksiynların kntrlü, kmplikasynların erken tanı ve tedavisi önemlidir. Hastanın yeterli sıvı alması sağlanmalıdır. Hastanın aldığı-çıkardığı sıvı takibi yapılır. ANT-TA kntrlü yapılır. Psikljik destek önemlidir. HemĢire empati yapmalı ve hastayla etkin iletiģim kurmalıdır. Krnik piyelnefritte hipertansiynu kntrl altına almak için antihipertansifler ve tuzsuz diyet verilir. HemĢire, hastanın beslenmesi ve sıvı alması knusunda hastaya gerekli bilgileri vermeli, diyetisyenle iģ birliği yapmalıdır. Ġlaçların dktr istemine uygun alınması ve bunun önemi hemģire tarafından açıklanmalıdır Glmerülnefrit Böbrek glmerüllerinin inflamatuvar hastalığıdır. Daha çk 3-10 yaģları arası çcuklarda A gurubu beta hemltik streptekklara bağlı geliģen tnsilit, farenjit, larenjit vb. üst slunum ylu enfeksiynlarından 2-3 hafta snra rtaya çıkan immün kmpleks hastalığıdır. Nefrnda, ağırlıklı larak glmerülde iltihap vardır. 26

31 Resim 2.2: Nefrnun yapısı Glmerülnefrit, akut ve krnik glmerülnefrit lmak üzere ikiye ayrılır Akut Glmerulnefrit Akut glmerülnefrit streptekk antijeni ile buna karģı luģan antikrların böbrek glmerüllerinde birikmesi snucu glmerüllerin iltihaplanmasıdır. Özellikle A grubu beta hemlitik streptekkların neden lduğu tnsilit, faranjit, kızıl gibi hastalıklardan 2-3 hafta snra rtaya çıkar. Genellikle çcuklarda, gençlik çağında ve 50 yaģ üzerindeki kiģilerde görülür. Belirtiler ve Bulgular Streptekk enfeksiynunun 10. gününde gizli geliģmiģ böbrek hasarı belirtileri ile rtaya çıkar. Hematüri (Ġdrar çay renginde ya da kahverengidir.) Prteinüri Hâlsizlik, yrgunluk Ödem (önce göz kapaklarında ve yüzde) Hipertansiyn Dizüri Anemi Oligüri BaĢ ağrısı Kanda ASO, CRP, BUN, sedimantasyn hızı ve kreatinin değerlerinde yükselme Ġdrar dansitesinde yükselme Glmerüler filtrasyn hızında azalma Kmplikasynlar Böbrek yetmezliği Nefrtik sendrm Hipertansiyn Knjestif kalp yetmezliği Asidz 27

32 Tanı Yöntemleri Ġdrar tahlilleri yapılır. Ġdrarda hematüri, prteinüri, eritrsit ve silendirler araģtırılır. Kanda ASO, CRP, BUN, kreatinin ve sedimantasyna bakılır. Kesin tanı için böbrek biypsisi yapılır. Histpatljik inceleme snucunda tanı knur. Tedavi ve HemĢirelik Bakımı Tedavi her hastada farklıdır. Glmerülnefritin nedenine göre tıbbi tedavi düzenlenir. Glmerüler inflamasyn, prteinüri, hematüri bulguları ve hipertansiyn düzelinceye kadar yatak istirahati önerilir ve diyet düzenlenir. Ndyum ve sıvı alınımı kısıtlanarak ve diüretik uygulanarak ödem tedavi edilir. ġiddetli hipertansiyn için antihipertansif ilaçlar kullanılır. Yalnızca streptkksik enfeksiyn hâlâ devam ediyrsa antibiytik verilir. Hasta taburcu edilmeden önce beslenme, sıvı ve aktivite kısıtlamaları ve aldığı-çıkardığı sıvı izlemi knularında hasta ve yakınlarına eğitim vermelidir. Diyette aģağıdaki nktalar dikkate alınır: Hastalığın akut döneminde anüri (günlük idrar miktarının 100 mililitrenin altına düģmesi) varsa prteinsiz diyet uygulanır. Bir iki gün niģastalı, yağ ve Ģeker karıģımlı besinler verilir. Hasta idrar çıkmaya baģladığında diyete prteinli besinler eklenebilir. Oligüri durumunda prtein kısıtlanır, kan idrar bulguları düzeldiğinde prtein alımına geçilir. Resim 2.3: Diyet ve önemi 28

33 Genelde hastanın enerji gereksinimini karģılamak için kalrilik diyet uygulanır, vitamin desteği sağlanır. Kızartma yerine haģlamalar tercih edilir. Kan, ptasyum düzeyine göre ptasyum alımı ayarlanır. Mineral alınımı gereksinime göre düzenlenir. Ödem varsa sdyum kısıtlanır Krnik Glmerulnefrit Krnik glmerülnefrit akut glmerülnefritin sık sık tekrarı, hipertansif nefrsklerz ve hiperlipidemi snrasında geliģebilir. Krnik glmerülnefritte prteinüri, hematüri ve böbrek iģlevlerinin azalması snucu yavaģ geliģen üremik sendrm vardır. Krnik glmerülnefrit sinsi bir Ģekilde ilerleme gösterir, snuçta böbrek yetmezliği geliģir. Belirtiler Birçk hastada uzun yıllar hiçbir bulgu lmadan hastalık krnik bulgularıyla rtaya çıkabilir. Diabetes mellitus, sistemik lupus eritematzus gibi hastalıklar çğunlukla böbrek iģlevleriyle ilgili bzulmayı maskeleyerek hastalığın erken dönmede tanınmasını engelleyebilir. Rutin bir inceleme sırasında hipertansiyn, BUN ve serum kreatinin düzeyinde yükselme, rutin göz incelemesinde göz damarlarında değiģiklikler, retinada kanamalar saptanmasıyla rtaya çıkabilir. Hastalığın ilk göstergesi birdenbire ciddi burun kanaması ve felçtir. Birçk hasta geceleri ayaklarında hafif ĢiĢme lduğunu söyler. Hastalar kil kaybı, huzursuzluk ve nktüriden yakınır. Hastada üremi belirtileri, perirbital ve periferal ödem görülür. Kan basıncı nrmal ya da çk yüksektir. Ptasyum atılımının azalması, katablizma, ilaçlarla ve gıdalar ile ptasyum alımının artması snucu hiperkalemi; böbreklerin asit sekresynunun azalması ve bikarbnat eksiğini tamamlama yeteneğini yitirmesi snucu da metablik asidz geliģir. Krnik glmerülnefrit ilerledikçe krnik böbrek yetmezliği geliģir. Tedavi ve HemĢirelik Bakımı Tedavi destekleyici ve belirtilere yöneliktir. Prtein ve fsfat kısıtlaması böbrek yetmezliğinin ilerlemesini yavaģlatabilir. HemĢirelik bakımında dikkat edilmesi gereken hususlar Ģunlardır: Hasta yatak istirahatine alınır. ANT-TA takibi yapılır. Sıvı-elektrlit,,kardiyljik ya da nörljik değiģiklikler dktra bildirilir. 29

34 Hasta ve ailesine psikljik destek ve merak ettikleri knularda sru srabilmeleri için uygun rtam sağlamalıdır. Gerekli bilgiler verilmelidir. Hastalığın ileri evrelerinde diyaliz uygulanan hastalarda evde bakımın sürdürülmesine iliģkin uygulama ve eğitimler yapılır. Sıvı alımı ayarlanmalıdır. Diyetisyenle iģ birliği yaparak hastanın yeterli ve dengeli beslenmesi sağlanmalıdır. AĢağıdaki nktalar diyette önemlidir: Tuz ayarlaması, idrarla çıkardığı tuz ranına göre yapılır ve ödem lduğunda kısıtlanır. Anüri varsa 1-2 gün prteinsiz diyet uygulanır. Prtein, karbnhidrat ve yağ alımı dengelenmelidir. Hastalar genelde iģtahsız lduğundan az ve sık beslenmelidir Nefrtik Sendrm Nefrtik sendrm, glmerul lezynuna bağlı larak idrarda 24 saatte 3 gramın üzerinde aģırı prteinüri ile seyreden tabldur. Glmerüler kapiller membranda ciddi hasar geliģir ve glmerüler kapillerde geçirgenlik artarak hastalık luģur. Nedenler Nefrtik sendrm bir çk sebebe bağlı larak geliģir. Bunlardan bazıları; Tksik maddeler (böcek zehirleri, alerjen maddeler, inrganik cıva gibi), Enfeksiyn hastalıkları (sıtma, tifüs gibi), Metablizma hastalıkları (diabetes mellitüs, multiple myelma gibi), Klajen dku hastalıkları, Akut glmerülnefrit, Knjestif kalp yetmezliğidir. Belirtiler ve Bulgular Nefrtik sendrm, bl prteinüri yanında hipalbuminemi, kan klesterl düzeyinin yükselmesi, yaygın ödem ve hiperlipidemi ile seyreder. En belirgin bulgu yumuģak ve basmakla gde bırakan yaygın ödem Hâlsizlik, yrgunluk Anemi Diare Prteinüri 30