GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARIMIZI YAŞATAN KÜNDEKÂRİ USTASI MEVLÜT ÇİLLER

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARIMIZI YAŞATAN KÜNDEKÂRİ USTASI MEVLÜT ÇİLLER YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan HAMİDE SOYSAL Ankara-2007

2 T.C GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARI EĞİTİMİ BİLİM DALI GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARIMIZI YAŞATAN KÜNDEKÂRİ USTASI MEVLÜT ÇİLLER YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan HAMİDE SOYSAL TEZ DANIŞMANI DOÇ.DR.Vildan ÇETİNTAŞ Ankara-2007

3 I ÖZET Bu araştırmada kündekâri ustası Mevlüt Çiller in Geleneksel Türk El Sanatlarına katkıları belirlenmeye çalışılmıştır. Sanatçının hayatı, eserleri, kişilik özellikleri ve Geleneksel Türk El sanatlarına katkıları irdelenmeye çalışılarak bu amaç doğrultusunda hazırlanan görüşme soruları başta Mevlüt Çiller in oğlu H.Hüseyin Çiller olmak üzere ilgili kişilere uygulanmıştır. Dört bölümden oluşan araştırmanın birinci bölümünde problem, araştırmanın amacı ve önemi hakkında ayrıntılı bilgi verilerek, konunun sayıltıları ve sınırlılıkları açıklanmıştır. İkinci bölümde araştırmanın yöntemi açıklanmış, ayrıca araştırmanın evreni ve örnekleminin tanımı yapılarak veri toplama tekniği üzerinde durulmuştur. Araştırmada öncelikle konu ile ilgili literatür taranmıştır. Görüşme formu hazırlanarak Mevlüt Çiller'i tanıyanlarla görüşmelerde bulunulmuştur. Üçüncü bölümü Mevlüt Çiller ile ilgili bilgiler oluşturmaktadır. Sanatçıya ilişkin bilgiler iki alt bölümde sunulmuştur. Birinci alt bölüm; kaynaklardan elde edilen bilgiler olup, Mevlüt Çiller in hayatı, eserleri, kişilik özellikleri, sanatçı hakkındaki görüşler ve geleneksel Türk el sanatlarına ilişkin görüşleri açıklanmıştır. İkinci alt bölüm; sanatçının oğlu ve atölye çalışanları ile yapılan görüşmelerden elde edilen bilgileri kapsamaktadır. Ayrıca bu bölümde Mevlüt Çiller e ait fotoğraflara ve yapmış olduğu kündekâri eserlere yer verilmiştir. Dördüncü bölümde ise; araştırma ile ilgili sonuçlar açıklanmış, elde edilen sonuçlar doğrultusunda gerekli öneriler sunulmuştur.

4 II ABSTRACT In this research, it has been tried to determine the contributions of Mevlüt ÇİLLER to the education of Turkish Traditional Art. The life of the artist, his Works, his personality and his contributions to the Turkish Tradition Art education have been tried to examined and the interview questions that had been applied primarily to his son (youth) Hasan Hüseyin ÇİLLER and those conserned, the inter ested parties. In the study which consist of four chapters, the first chapter gives detailed information about the aim and the significance of the problem and the quantities and limits of the issue has been explained as detailes. In the second chapter, the method of the research has been described. In addition identifying the space of the research and the exemplifying has been focused on the technique of data collecting, literature scanning has been done by going to libraries.the interview questions have been prepared and interviews have been carried out to persons who know Mevlüt Çiller. The third chapters is consisted of the acknowledgements about the artist has been presented in two sub-parts.the first sub-parrt is the information that has been obtained from the sources which gives information about Mevlüt Çiller s life, his Works, his personality, the concerns that have been told about him and the view of Mevlüt Çiller on the Turkish traditional Art that has been obtained by the interviews. The second sup-parts about the artist countains the interviews with his boy and the persons who work with Mevlüt ÇİLLER at his office.besides the photographs of his studies on Turkish Traditional Art have been at attached. Finally, in the fourth chapter, this results of the research have been desciribed and the necessary suggestions have been suggested through the obtained results.

5 III ÖNSÖZ Bu araştırma Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Bilim Dalı yüksek lisans tezi gereğince hazırlanmıştır. Araştırma konusu olarak geleneksel Türk el sanatlarından kündekâri ustası Mevlüt Çiller in yaşamı ile kündekâri tekniğine katkıları, ahşap oyma ve kündekâri tekniğinin teknoloji ile devam edebileceği ele alınmıştır. Mevlüt Çiller, bu sanatımızın yaşatılıp sevilmesinde, gelecek nesillere aktarılmasında ilk olarak teknoloji yolunu açarak oyma ve kündekâri tekniğinde büyük bir adım atmıştır. Bu durum geleneksel sanatlarımızın önünün açmasına, gelecek nesillere tanıtılmasında katkı sağlamış, çalışmalarının araştırılması sonucunu doğurmuştur. Araştırmanın her aşamasını dikkatle gözden geçirip, çalışmalarımı yönlendiren Sayın Hocam Doç. Dr. Vildan ÇETİNTAŞ a,destek ve yardımlarını esirgemeyen Mevlüt. ÇİLLER ve ailesine, çalışmalarım sırasında her türlü yardımını esirgemeyen Meryem Aydıntepe ve ailesine aynı zamanda maddi ve manevi destekleri için aileme teşekkürlerimi sunarım. Hamide Soysal

6 IV İÇİNDEKİLER ÖZET...I ABSTRACT.III ÖNSÖZ..V İÇİNDEKİLER VI ŞEKİLLER LİSTESİ...VIII BÖLÜM I I.GİRİŞ Problem Problem Cümlesi Araştırmanın Amacı Alt Problemler Araştırmanın Önemi Denenceler.4 1.7Araştırmanın Sayıltıları Araştırmanın Sınırlılıkları Tanımlar...5 BÖLÜM II II.YÖNTEM Araştırmanın Yöntemi Evren ve Örneklem Veri Toplama Tekniği Veri Çözümleme Yöntemi...12 BÖLÜM III III.BULGULAR VE YORUM KÜNDEKÂRİ VE KÜNDEKÂRİ HAKKINDA BİLGİLER 3.1.Kündekari Hakkında Bilgiler Kaynaklardan Elde edilen Bilgiler Tanımı Ahşap Yontma..13

7 V Ahşap Ahşabın Özellikleri Kimyasal Bileşimi; Organik Maddeleri Ahşap Yontma Ağaç Oymacılığı Ağaç Oymacılığının Tarihçesi Ağaçişleri: Kündekari Sanatı YalancıKündekari Ahşap İŞlerinde Kullanılan Oyma Teknikleri Yüzey Oymacılığı Kündekari Tekniği Hakiki Kündekari Çatma Taklit Kündekari Çakma ve Kabartma Kündekari Tamamen Çakma ve Yapıştırma Kündekâri Tamamen kabartmalı kündekâri Kafes (Ajur) Tekniği Kesme (Dekupe) Oyma Doğal Şekil Oymacılığı (Üç Boyutlu Heykel Oymacılığı) Kakma Tekniği Boyama tekniği Ahşap Atölyesinde Kullanılan El Aletleri Ağaç Oyma Kalemleri Oyma Kalemlerinin Yapısı Ve Özellikleri Gövde Yapılarına Göre Ağaç Oyma Kalemleri Oyma Kalemlerinin Numaralandırılması Ahşap İşlerinde Kullanılan Oyma Kalemleri Oyma Kalemlerinin Bilenmesi Oyma İşlerinin Markalanması Kündekâri tekniği 57

8 VI Türk Süsleme Sanatlarında Motifler Türk Süsleme Sanatlarının Tarihi Gelişimi ve Motifler Türk Süslemesinde Kullanılan Başlıca Üsluplar Ruminin Tezyinattaki Yeri Rumilerin Yerleştirilmesindeki Özellikler Rumi Çeşitleri Kündekâr Mevlüt Çiller Eserleri Basım ve Yayımda Çıkan Haberler Çekime Gelen Eğitim Kültür Programları Kündekar Mevlüt Çiller in Yaptığı Ankara Kocatepe Camii Kapılarından Birinin İncelenmesi: Kündekar Mevlüt Çillerin Eserlerinin Fotoğrafları CNC Makinasının Ahşap OymadAa Kullanılması CNC Makinasının Özellikleri Orjinal Desenlerle Aynı Ölçüsünde CNS Makinası Tezgahında Oyması Yapılmış Rumi Desenli Geometrik Formlar Görüşmeler Sonucunda Elde Edilen Bilgiler Görüşme Yapılan Kişiler Görüşmelerden Elde Edilen cevaplar Görüşmelerin Değerlendirilmesi BÖLÜM IV IV.SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuçlar Öneriler..185 KAYNAKÇA..187 EKLER EK-1:Görüşme Soruları EK-2:Kaynak Kişi Künyeleri...192

9 1 BÖLÜM I I.GİRİŞ Geleneksel Türk El Sanatları alanlarının her dalı ayrı bir inceleme konusu iken ulaşılan kaynaklarda daha çok genel bir ad altında incelendiği görülmüştür. Bunun sebepleri arasında kompozisyon, desen, motif ve renk gibi konuların ortak olarak kullanılması en belirleyici faktördür. Örnek olarak bir rumi motifini ele alacak olursak aynı motifin tezhip sanatında, ahşap oyma sanatında, taş işleme sanatında, kalem işlerinde ve diğer alanlarda da kullanılmasını verebiliriz. Çeşitli yazar ve sanatçılara ait geleneksel Türk El Sanatları genel adı altında yayınlanmış bir kitapta tüm alanlar hakkında bilgilere ulaşabildiğimiz gibi bu alanların tek tek incelendiği kaynaklar da mevcuttur. Geleneksel Türk El Sanatları alanlarından ahşap sanatları içinde yer alan kündekari sanatı hakkında çok fazla yayınlanmış kaynak mevcut değildir. Geleneksel Türk El sanatları ile ilgili kitaplarda ahşap sanatına ilişkin bilgiler mevcuttur. Kündekari tekniği ve ustasının tez konusu olarak ele alınmasında; Günümüzde bu sanat dalının fazla tanınmaması ve tanıtılmaması et kili olmuştur. Kündekar Mevlüt Çiller bu sanat dalını uygulayanve yaşatan en önemli sanatçılardan birisidir. Çiller Ustanın, yapmış olduğu geleneksel uygulamalarının yanı sıra diğer sanatçılardan farklı olark çıta açılarını kesmek için yapmış olduğu özel makineyi kullanması, oyma işlerinde de teknolojiyi kullanarak oymaları makinede yapmaya başlaması bu alana getirdiği bir yeniliktir. Bu nedenle Çiller Ustayı günümüz sanatçılarından farklı kılan en önemli özellik teknolojinin sunduğu olanakla geleneksel sanatlarımızı yaşatmaya çalışmasıdır. Mevlüt Çiller in, yurt içi ve yurt dışında yapmış olduğu çalışmalarla geleneksel el sanatlarımızdan kündekari sanatının tanıtımına yapmış olduğu katkılardan dolayı bu çalışmanın yapılmasınyerinde olacağı düşünülmüştür.

10 2 1.1.Problem Geleneksel Türk El Sanatlarından kündekari sanatının bugünkü durumu ve bu sanat dalını yaşatabilmek için neler yapılabilir? Sorusu bir tartışma ve araştırma konusu olmuştur. Bu konu bilim ve sanat çevrelerinde sık sık tartışılarak yeri ve önemi hakkında değişik fikirler ve araştırmalar öne sürülmektedir. Dolayısı ile Geleneksel Türk El Sanatlarının günümüzdeki durumu bir problem halini almıştır. Bu nedenle araştırmada Geleneksel Türk El Sanatlarının günümüz teknolojisiyle devam edebilecek olan alanlarının belirlenmesi ve çağdaş teknolojiyle sürdürülebilmesinin sağlanabilirliği kündekâri ustası Mevlut Çiller in çalışmaları örneğinde gündeme taşınmıştır. 1.2 Problem Cümlesi Kündekâri örneğinde Geleneksel Türk El Sanatlarının çağdaş teknolojiyle sürdürülmesi nasıl sağlanabilir? 1.3 Amaç Günümüzde bazı çevrelerce Geleneksel Türk El Sanatlarının teknolojiye karşı olduğu ve çağdaş dünyaya uymadığı gibi bir kanı yaygınlaşmıştır. Geleneksel ve teknoloji nasıl bir işlevle yan yana getirilebilir ve bu yanlış kanıdan kurtarılabilir? Sorusuna cevap olarak Mevlut Çiller in yaşam boyu yaptığı çalışmalarla Geleneksel Türk Ahşap sanatının önemli bir dalı olan kündekâri tekniğini uygulayarak yaşatması yanı sıra çağdaş teknolojiyi kullanılarak gelecek nesillere aktarması örnek olarak alınmıştır. Çiller Ustanın geleneksel kündekari tekniğini günümüz teknolojisini kullanarak yaptığı ve dünya çapında pazar bularak ülkemize girdi sağladığı göz önüne alınarak bu kanının değiştirilmesi ve de Geleneksel Türk El Sanatlarında çağdaş teknolojiden de yararlanılabileceğini kullanılabileceği belgelenmek ve değerlendirmek araştırmanın amacını oluşturmuştur.

11 3 1.4 Alt Problemler: Mevlut Çiller ustanın hayatını adadığı kündekâri tekniğinin günümüzdeki durumu ve çağdaş teknolojiyle sürdürülebilmesi için aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. 1. Geleneksel Türk El Sanatlarının hangi dalları teknolojiyle devam ettirilebilir? 2. Yaşayan ustaların teknolojiye bakış açısı nasıl değerlendirilebilir veya değiştirilebilir? 3. Sanat okulları bu konuda yeterli midir? 4. Üniversiteler teknolojiyi bu sanatlarda uygulama aşamasında yardımcı olabilir mi? 5. Ustalarla (tecrübeli), akademisyenlerin (bilgi ve becerileri) bu konudaki düşünceleri arasında fark var mıdır, nasıl etkiler? 1.5.Önem Bu araştırmada geleneksel Türk el sanatlarından kündekari sanatında teknolojik gelişmelerin kullanımı ve bunun nasıl yapılabileceği üzerinde durulmuştur. Çağdaş teknolojinin geleneksel bir sanata uygulanabilirliği, sanatla uyuşabilirliği ve devamının sağlanabilirliği araştırılması ve bu alanda daha önce yapılmış bir kaynağa ulaşılamaması çalışmanın önemini oluşturmaktadır. Mevlüt Çiller teknolojiyi ilk kullandığı için önemli. Konu ile ilgili kaynaklar sayıca az ve yetersiz olmasından dolayı önemlidir. Ayrıca araştırmanın konu ile ilgilenen diğer araştırmacılara kaynaklık edebileceği düşüncesi açısından önemlidir.

12 4 1.6 Denenceler 1- Geleneksel Türk El Sanatları alanlarından hangilerinin teknolojiyle daha uyumlu çalışılacağı belirlenebilir. a) Rölyef yapılabilen alanlar seçilerek farklılıkları belirlenmelidir. b) Alanların özellikleri göz önüne alınabilir. 2- Sanat ve teknoloji yan yana gelince; sanatta yozlaşma algılamasını etkilemektedir. Bu etkilenme klasik ve geleneksel anlayışta olanlar için olumsuz yönde, modern için se olumlu yönde gelişmektedir. Başarılı çalışmalar algılamayı olumlu yönde etkilemektedir. 3- Usta ve çırak ilişkisi makineleşmeyle ortadan kalkabilir. 1.7 Sayıltılar 1- Araştırmada Geleneksel Türk El Sanatlarının rölyef ve oyma yapılabilen (ahşap oyma sanatı- kündekâri) alanları üzerinde çalışılacak ve bu alanların özellikleri evrenlerini temsil edecek durumda olacaktır. Alınan Bölüm oyma kabartma teknik özellikleri bakımından yeterli olacaktır. Alınan bölümde tüm desenler uygulama çalışmasında kullanılacaktır. 1.8 Sınırlamalar 1- Bu araştırmada sadece kündekâri ve oyma tekniğini çağdaş teknoloji ile bağdaştırmış olan M. Çiller ustanın hayatı ve eserleri ile sınırlandırılmıştır. 2- Bu araştırmaya katılacak M. Çiller ailesinin teknoloji kullanarak yaptığı çalışmaların teknik boyutu ve programı gizli tutulmuştur. Teknoloji ile yapılan

13 5 oymaların sonuçları ile orijinal oymalı kündekârilerle karşılaştırma sonuçları açıklanmıştır. 3- Araştırmada sebep sonuç ilişkilerinin saptanması problem olan çağdaş teknoloji kullanımı sadece bu sanat dalı ile sınırlandırılmıştır. 1.9 Tanımlar Alem: Sancak anlamına gelen aylı madeni tepelik. Ağaç: Topraktan yukarıya yükselen ve gittikçe inceleşerek dallanan kabuklu ve sert saplı bitkilere verilen genel isme ağaç denir. Ağaç Oymacılığı: Ağaç oymacılığı, ağaç üzerine çizilen bir şekli, özel olarak hazırlanmış olan kesici aletlerle lüzumsuz yerlerini çıkarttıktan sonra şekillendirme sanatıdır. Ağaç Testereleri: Tahta dilme, sunta ve kontrplak gibi ahşap malzemelerin kesiminde kullanılır.ince orta,ve kalın dişli olarak imal edilirler.pala,çekme,balık sırtı,fare kuyruğu,kıltestere gibi isimlendirilirler..(kılınç.1994;82-83) Ahşap: İnce tüpleri andıran hücrelerin bir araya gelmesiyle oluşmuş organik gerece verilen isimdir. Ahşap Tokmak: Çekiç maksatlı kullanılan, iskarpilelere çekiç gibi vurularak desene şekil kazandırılır,oyma işlemi yapılmış olur.sert dokulu ağaçlardan yapılır. Arabesk: Birbiri içine girip çıkan hat ve eğrilerin meydana getirdiği bezeme biçim. Aynalık: Minberlerin kapı üst kısmı. genellikle kitabelerin yer aldığı bölüm.taç altı.

14 6 Bezeme: Süsleme. Cetvel: Uzunluk ölçmeye yarayan, değişik boyutlarda olan, üzerinde santimetre ve milimetre bulunan bir ölçü aracıdır. Eğitim: Bireyde istendik davranışlar meydana getirme sürecidir. Fırça: Bir yüzeye boya vernik vb.gibi maddeleri sürmeye yarayan malzemedir. Geçit-Geçme: Minberlerde çıta parçalarını birbirine geçecek şekilde bağlayan teknik. Gergilik: Minber korkuluklarını bölen dikdörtgen çerçeve. Girift Örgü: Şeritlerin bir sistem dahilinde birbirlerine dolanarak meydana getirdiklerisu biçiminde yada süslenecek alanı bütün halinde kaplayan çeşitli süsler. Hızar Makinası: Ağacı kesmeye yarayan elektronik cihazdır.yapılması düşünülen objenin ilk ölçü ve biçimlendirildiği yerdir. İskarpelalar: Oymanın yapımında kullanılan keskin uçlu bıçaklara denir. Bunlara oyma kalemide denir.çok farklı türleri vardır;düz,oluklu,eğik ağızlı, düz ağızlı,düz üçgen, V oluklu, U oluklu, tırnak iskarpile,kuşdili iskarpile gibi. İşkence: Oyma yapılacak ahşap malzemenin masaya sabitlenmesini sağlayan sıkıştırma, sabitleme aracıdır. Kafes: Minber korkuluklarında kullanılan çıtaların bir kafes oluşturacak şekildeçakılması ile oluşan teknik. Korkuluk: Minber merdiveninin iki yanında kullanılan parmaklık.

15 7 Kumlama demiri: Desenin oyması yapıldıktan sonra, boş zemine ince ince nnnoktalar halinde şekil veren araçtır. Kompozisyon Şablonu: Belirlenen kompozisyonun eskizden mukavva üzerine geçirilerek,aktarılarak pozitiflerinin kesilip çıkarılmasıyla oluşan mukavva kalıba denir.genelde desenin simetrik bir alanı alınır.4\1, 4\2, 6\1 gibi bir paftası hazırlanır.deseni sağlı sollu koyup çizerek desenin tamamı ahşaba aktarılmış olur. Künde: 1-İri ve kalın ağaç. 2-suçlunun ayaklarına geçirilen tomruk. 3-kütük, kalın ağaç gövdesi.künde Osmanlı sözlüğünde tutma kavrama yakalama sözcüğünden gelmiştir. Künde-kâr: Kıymetli ağaçları işleyen marangoz, sedefçi. Kündekâri: İnce marasngozluk.sedefçilik.birbirine geçme olarak düzenlenen,küçük tahtalardan yapılan bir bezeme tekniği. Külah: Minberin şerefe kısmını kapatan konik dam örtü. Mihrab: Mihrab,cami ve mescitlerde kıble istikametini gösteren ve imamın cemaat önünde durarak namaz kıldırmasına yarayan niştir.mihrablar tüm cemaatin yöneldiği odak noktaları olduklarından daima çok süslü yapılırlar. ( Minber: Minber,Arapça'da yüksek anlamına gelen nebr sıfatının isim halidir.hatibin cemaate seslenmek üzere çıktığı kürsüdür.ahşap minberlerde oyma,fil dişi veya sert ağaç dolgulu kakma ya da Kündekari gibi bezemelere

16 8 rastlanırken,taş minberlerde şebekeler ya da değişik renkli taşların yan yana gelmesiyle oluşan desenler bulunur. ( Minber: Camilerde hutbe okumak için çıkılan merdivenli yüksek kürsüye verilen isimdir.camilerde minber ilkez Emeviler döneminde konmuştur.(oral;1962,s.23) Minber: Arapça Nebr kökünden gelen,kaldırmak,yükseltmekanlamını taşır.üzerine çıkılacak yüksek yer demektir.(ersoy;1993 s.55) Minber: Cami ve mescitlerde mihrap ın solunda merdivenli kürsü. Minbere perde ile örtülü bir boşluktan girilir ve sahanlığa çıkılır.kürsü ve sahanlık külahlı bir kubbecikle örtüllüdür. Minberler ahşap ve ya da taştan-mermerden yapılırlar.(izdem;1972;233) Matkap: Ağaca yuvarlak delik açmak için kullanılan bir alettir..(kılınç.1994;82-83) Mukarnas: Kademeli olarak taşmalar yapacak biçimde, aşırtmalı olarak yanyana ve üst üste gelen, üç boyutlu görünüm veren bir geçiş ve dolgu öğesi. Petek biçimi bir görüntü ile yarım kubbelerin içini dolgulayan İslam sanatı öğesi. (Sarkıtlı olanlarına istalaktit denilir). (Yakut Türkçesinde çıkıntı, burun) düşey bir yüzeyden, üzerinde bulunan daha taşkın bir yüzeye geçmek ve ona bindirmelik görevi yapmak için taş veya tuğladan küçük prizmalar şeklinde, birbiri üzerine oturan bindirmeliklere verilen ad, istelaktit. Sinan

17 9 çağında bunlara tekil olarak mukarnas, çoğul olarak da mukarnesat denirdi. Mukarnasın çeşitli bölümlerine asaba, pah, badem, peş, kanat, yırtmaç, diş, püskül gibi adlar verilmiştir. ( Nişangeç:Tahtanın bir kenarına parelel çizgi çizmek için kullanılan bir alettir.(kılınç.1994;82-83) Rende ve Planyalar: Tahtaların yüzeylerini ve kenarlarını düzeltmek için kullanılırlar.kısa olanına rende uzun olanına pilanya adı verilir..(kılınç.1994;82-83) Rölyef: Kabartma. Rumi: Filiz ve yaprak biçiminde üsluplaştırılmış stilize hayvan motiflerinin dolaşık tezyinatı. Sanat: İnsanın bir zamanlar yaşamış olduğu duyguyu, kendinde canlandırdıktan sonra aynı duyguyu başkalarının da hissedebilmesi için hareket, ses, çizgi, renk veya kelimelerle belirlenen biçimlerle ifade etme ihtiyacından ortaya çıkan etkinliklerdir. Sanat Eğitimi: Kişinin duygu, düşünce ve izlenimlerini anlatabilmek yetenek ve yaratıcılığını estetik bir seviyeye ulaştırmak amacıyla yapılan eğitim faaliyetlerinin tümüne verilen addır. Sanat Eğitimcisi: Okullarda sanat etkinliklerinin yürütülmesini sağlayan resim, müzik, iş-teknik ve beden eğitimi alanlarında görev yapan öğretmenlerdir. Sanat Etkinlikleri: Birey duygu düşünce ve izlenimlerini ifade edebilmek için, yaratıcılık ve yeteneklerini ortaya koyabildiği resim, heykel, tiyatro, dans vb. etkinlikler bütünüdür.

18 10 Satıh: Yüz,yüzey. Sistre: Tahtanın yüzeyini perdahlamak için kullanılanbir çelik plakadır..(kılınç.1994;82-83) Tezgah: Oyma düz masa gibi bir tezgahın üzerinde yapılır. Oyulacak ahşap, işkenceyle tezgaha sabitlenir. Törpü: Ağacın şekillendirilmesindeve yuvarlatılmasında kullanılır.balık sırtı, yuvarlak ve yassı törpü gibi isimleri vardır. Vaaz kürsüleri: Vaaz kürsüsü, camilerde vaaz veya ders verecek olan kişinin veya imamın oturmasına yarayan, genellikle üç basamaklı, rıhtları yüksek, sabit veya hareketli olan ve dayama merdivenle çıkılan yüksekçe sedire denir. ( Vida: Bir ahşap objenin bütün paftalarının oyması tamamlandıktan sonra, kurgusunun montajının yapımında kullanılan araçtır. Zımpara: Tahtanın yüzeyini iyice düzeltmek için kullanılır. (Kılınç.1994;82-83)

19 11 BÖLÜM II 2. YÖNTEM Bu bölümde araştırmanın modeli, evren ve örneklemiyle verilerin toplanması ve verilerin çözümlenmesi konuları üzerinde durulmuştur Araştırma Yöntemi Bu araştırma, veri toplama açısından bir betimleme çalışması olup görüşme yöntemi uygulanmıştır. Literatür taraması sonucu elde edilen bilgiler ve yapılan uygulama örnekleri de çalışmada yer almıştır. Daha sonra elde edilen verilere göre ulaşılan bilgilerin problemlerimize çözüm olup olmadığı değerlendirilmiştir Araştırmanın Evreni Konya ilinde yaşamakta olan M. Çiller in hayatı geleneksel kündekâri ve oyma teknikleriyle yaptığı eserleri ile çağdaş teknolojiyi kullanarak kündekârı ile oyma tekniğinin teknolojiye uyarlaması araştırmanın evrenini oluşturmaktadır Araştırmanın Örneklemi Araştırmanın örneklemi; Kündekâri ve oyma tekniğinde M. Çiller Usta tarafından uygulanan klasik motifler ile klasik ve çağdaş tekniklerdir Veri Toplama Yöntemi Araştırma bir monografik eser olduğu için veriler literatür taraması ve görüşme yoluyla toplanamıştır. Görüşme tekniğinde bire bir soru yoluyla bilgiler aktarılmıştır. Araştırmada yararlanılmak üzere Milli kütüphane, Gazi Üniversitesi merkez kütüphanesi, Bilkent Üniversitesi Kütüphanesine gidilerek literatür taraması yapılmış

20 12 konuyla ilgili makale, dergi, gazete haberleri, elektronik posta kaynakları taranmıştır. Mevlüt çiller ve sanatı hakkında bilgi edinmek için ustanın kendisi, ailesi, kalfa ve çırakları ile iş yerinin olduğu sanayi esnafı ile görüşülmüştür. Karşılıklı soru cevap tekniği ile usta hakkındaki görüş ve düşünceleri tespit edilmiştir.eserleri hakkında bilgiler alınmıştır Veri Çözümleme Yöntemi Araştırmada elde edilen verilerin, poblem cümlelerimize cevap oluşturup oluşturmadıkları değerlendirilmiştir.

21 13 BÖLÜM III III.BULGULAR VE YORUM 3.1.KÜNDEKÂRİ HAKKINDA BİLGİLER Kaynaklardan Elde Edilen Bilgiler Tanımı: KÜNDEKAR: Kündekari işini yapan sanatçı, ince marangoz. KÜNDEKARİ: Birbirine geçme sistemiyle, küçük ve düzgün geometrik ahşap parçalarla yapı elemanlarının yüzeyinde yapılan bezeme tekniğidir. (Büyük LarousseSözlük ve Ansiklopedisi,C.14,S.7275 ) Ahşap Yontma: Ahşap: Kelimenin aslı, Arapça haşebin (ağaç, kereste) çoğulu olan ahşaptır. Herhangi bir imalatta kullanılmak amacıyla ve yakılmamak üzere ağaçtan kesilmiş yapı malzemesi kereste anlamına gelir.(türkiye diyanet vakfı,islam ansiklopedisi.s.181) Ahşabın Özellikleri: Ağaç; Kök gövde,dal ve yapraklardan oluşur.ağaç hücrelerinin aslı selüloz lifleri ve bunları birbirine bağlayan linyin adlı maddeden oluşur.(eczacıbaşı Sanat Ans.s.33) Kimyasal Bileşimi; Organik Maddeleri: %50 C (Karbon), %43 O (Oksijen), %6 H (Hidrojen), %1 N (Azot) ve ilaveten su ve küllerdir. Suyun bir Ahşaptaki oranı ise kuru bir ahşabın ağırlığının %100 ü kadardır. Kuru ağacın temel bileşenleri selüloz (%40-60) ve linyindir (%20-30).Selüloz, ipliksi bir zincir oluşturacak şekilde birbirlerine bağlanan, -piranoz formundaki glikoz molekülünden oluşan bir polisakkarittir. Selüloz suda çözünmemesine rağmen, kolaylıkla hidratlanır. Linyin, üç boyutlu aromatik bir

22 14 fenil propan polimeri olup, görevi selüloz zincirlerini birbirine bağlamaktır. Linyin, morötesi radyasyonla, suda çözünen bileşiklere parçalanır; bu proses, ağacın grileşmesi olarak bilinen fenomene neden olur. Ağaç, düşük oranlarda olmalarına rağmen kereste türlerine özel nitelikler veren başka bileşikler de içerir. Bu maddeler ekstraktif olarak adlandırılır ve terpen (bazı kerestelerin aromatik kokusundan sorumlu yağlar), fenol, tannin, karbonhidrat, azotlu bileşik, yağ asidi ve steroidleri içerirler. ( Şekil:1-Abanoz Ağacı

23 15 Şekil:2-Ağacın Yapısı Canlı bir organizma olan ağaç dış etkilere karşı çok duyarlıdır. Bu etkiler su, nem, ve ısı gördüğünde çatlama ve yarılma gibi biçim ve dengesi değicek tarzda kendini gösterir. Kesilen bir ağacın hücreleri hemen ölmediğini ve suyunu yitirmediğini gözlemleyebiliriz.ağaç kurutulduğu vakit hacmi azalır.yahut kurumuş ağaç,su görürse genişler ve şişer. Buna ahşabın çalışması denir. Organik bir madde olan ağaç; ilkbahar ve sonbaharda suyu alarak büyüme gösterir ve bir halka tabakası genişler.sonbahar ve ilkbaharda yeni yılda iki kez halka artacağından enine kesitle kesilmiş bir ağacın yaşını, halkaların ikisini bir yıla denkleştirerek bulabiliriz. İlkbaharda ağaç suyu bol alacağından ilkbahar halkası geniş ve dokusu yumuşaktır.sonbaharda ağaç künyesindeki suyun bir kısmını toprağa salacağından sonbahar halkası dar ve sıkı dokuludur. Sonbaharda suyun bir kısmını toprağa salmazsa kışın soğuktan ağaç buz tutar,çatlar dolayısıyla ölür. Materyal olarak kullanılacak ahşabın çalışması en aza indirgenir. Buda ahşabın sıkılaştırıcı tekniği ile fırınlanmayla gerçekleşir. ( Ahşap Yontma: Ahşap malzemenin günlük hayatımıza girişiyle sanat malzemesi olarak da kullanılması aynı döneme denk gelir. Geleneksel sanatlarımız arasında yer alan ağaç işçiliğinin önemi kültür ve sanat değerleri arasında büyük bir yere sahiptir. İslamiyet

24 16 öncesi Orta Asya Türk toplumlarında ağaç kutsal kabul edilmiştir. Sanat yapıtlarında oldukça sık kullanılan ağaç işlemeciliği, özellikle at eğeri, koşum takımları, sandıklar ve gündelik eşyalarda, hatta kurganlarda sürekli rastlanan eserler ortaya koymuştur. İslam öncesi Orta Asya Türk boylarında, göçebe düzende en kolay bulunabilen ve işlenebilen malzeme olması nedeniyle ağaç oymacılığı oldukça gelişmiştir Dinsel nitelikli heykelciklerden, arabalarda dekoratif unsurlar olarak kullanılan pano ve işlemelere kadar, ahşap hayatın her alanında bir sanat malzemesidir. Zamanın tahribine karşı fazla dayanıklı bir madde olmayan ahşap sanat eserlerinden, Orta Asya da bulunan Şibe, Katanda, Başadar, Berel, Tüekta, pazırık ve Noin-Ula Kurganlarından çıkan; bulgular arasında koşum takımlarını süsleyen Ahşap Kabartmalar, Ağaçtan oyma heykeller, dekoratif sarkıntılar, yüzey süsleme tekniği olan eğri kesim tekniği ile yapılmışlardı.bu süsleme tekniği, Hunlardan bu yana İslami döneme kadar Bütün İç Asyada ki Türk uyrukları arasında yaygınlaşmış ve yüzyıllarca uygulanmıştı. R. Ettinghausen, eğri kesim tekniğinin Irak, İran,sriye,Mısır, Anadolu ve afganistanda X. İla XIV. Yüzyıllar arasında nasıl devam ettiğini çeşitli örneklerle açıklar. (Diyarbekirli,1972,s. 41) Anadolu sanatında büyük bir yere sahip olan Selçuklular döneminden kalan eserlerden, Büyük Selçuklu döneminde büyük gelişme sergileyen ağaç oymacılığı, ilerleyen dönemlerde Kündâkari gibi bir geometri bilgisi gerektiren sanat dalının ortaya çıkmasına kadar ilerlemiştir. Kündekâri kapı, minber gibi mimari unsurlar, uzun süre dayanabilmeleri ve yüksek sanatsal nitelikleriyle devlet eliyle desteklenir olmuştur. Parçalar arasında herhangi bir bağlantı elemanının kullanılmadığı kündekâri, örneğin bir kapıyı oluşturan tüm parçaları ayrı ayrı birbirine geçecek şekilde tasarlanıp üretilmesi esasına dayanır. Bu parçalar daha sonra işin niteliğine göre yerinde veya atölyede bir araya getirilerek eser tamamlanır. ( platformu.org.) Anadolu Selçukluları taş, ahşap ve çini süsleme alanlarında çok başarılı örnekler ortaya koymuşlardır. Kullandıkları malzemelerde, malzemeye uygun teknikleri geliştirerek yeni bir senteze ulaşmışlardır. Mimaride dıştaki sadelik, iç mekanda gözü yormayan ince zevk, motiflerdeki sonsuzluk simgesi olan geometrik bezeme özgün sanat anlayışlarının özelliğidir. (ÖNEY,1988,s.8-9)

25 17 Ortaçağ Anadolu Türk Sanatı olarak anılan Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Sanatı zaman içinde geliştirdiği gelişim mekanizması ile kendinden sonraki dönemlere temel sağlamıştır.(başkan,1990,s.5) Yapılan araştırmalarda öğrendiğimiz, Selçuklu devrinden günümüze az sayıda ahşap eser kalmıştır.(yücel,1975,s.3) Selçuklu, Beylikler dönemi ağaç eserleri daha çok mihrap, cami kapısı, dolap kapakları gibi mimari unsurlardır. Yerleşik düzenin doğal sonucu olan mimari süsleme unsurları da, ahşabın sıkça rastlandığı yerlerdir. Osmanlı Dönemi ahşap işçiliğinde sadelik hakim olmuş, çeşitli teknikler daha çok sehpa, kavukluk, yazı takımı, çekmece, sandık, kaşık, taht, rahle, Kuran muhafazası gibi kullanım eşyası, pencere, dolap kapağı, kiriş, konsol, sütun başlığı, tavan, mihrap, minber, sanduka gibi mimari öğelerde uygulanmıştır. Kündekari tekniğinde yapılan bir eser, normalde ahşabın maruz kalarak çatlayıp, yıprandığı dış etkenlere karşı daha dayanıklı ve esnek olur. 15. Yüzyılda yapılan Bursa Ulu Camii minberi, bu tür bir çalışmadır. Tebriz den bir sanatkar grubunun geldiğini ve bu minberin de Tebrizli ustalarca yapıldığı bilinmektedir. Bazı araştırmacılar tarafından minber üzerinde yer alan motiflerin güneş sistemini ve yıldızları aksettirdiği de iddia edilmektedir. Özellikle pano gibi dekoratif özellikleri öne çıkan çalışmalar, günümüzde rağbet görmektedir. Özel motiflerle bezeli paravanlardan, monoblok ahşap yontu devlet armaları ve padişah tuğralarına kadar ahşap yontu örneklerine sıkça rastlanır. Ağaç işçiliğinde en çok ceviz, elma, armut, sedir, abanoz, gül ağacı kullanılmakta, kakma, boyama, kündekâri, kabartma - oyma, kafes gibi teknikler uygulanmaktadır.

26 18 Şekil: 3 -Bursa ulu camii minberi Ağaç Oymacılığı Ağaç oymacılığı, ağaç üzerine çizilen bir şekli, özel olarak hazırlanmış olan kesici aletlerle lüzumsuz yerlerini çıkarttıktan sonra şekillendirme sanatıdır Ağaç Oymacılığının Tarihçesi Ahşap, malzeme olarak teknik amaçlarla mimaride kullanılmıştır. Sonraları görünen ağaç kısımları süslenerek oyma tavanlar, sütunlar, başlıklar, kapı, pencere ve dolap kapakları yapılmıştır. Mimariden ayrı olarak camilerde yer alan ahşap eserlerden

27 19 minber, mihrap, kürsü, rahle ve çekmecelerde de ahşap süslemeler sıkça görülmektedir. Şekil:4- Selçuklu Dönemi Ahşap Oyma Mihrap-Ankara etnoğrafya Müzesi Osmanlı devri ahşap işlerin temelini selçuklu ahşap işleri oluşturur. 12 ve 13 üncü yüzyılda kullanılan birçok motif ve teknikler erken osmanlı devrinde önemli rol

28 20 oynamıştır. Selçuklu ahşap işleri, oyma ve şebekeli (kafes) oyma teknikleri ile yapılmış olup, bunlar aslında dini yapıtlar için hazırlanmış olduğundan bezemede geometrik ve bitkisel elemanlara ön planda yer verilmiştir. Bezeme arka planda kalan zemin üzerine kabartma olarak yapılmış ve özellikle rumili sular asıl kompozisyonu meydana getirmiştir. Şekil:5- Ankara Arslanhane camii(sahte kündekari tekniği) minberinden detay

29 21 Bütünüyle bezemesel nitelikte olan rumili sular, iç içe girift bir manzara göstermekle beraber çok ender olarak bazıları içerisinde insan ve hayvan figürleri yer almıştır. Osmanlı devri ağaç işçiliğinde 15.yüzyıla kadar, erken Osmanlı devri egemenken bundan sonraki yıllarda bazı yeni teknik ve bezemelerle daha başka karakterde eserler meydana getirilmiştir. Selçukluların kullandığı oyma ve şebekeli (kafesli) oymadan başka geçme (kündekâri) geniş ölçüde kullanılmıştır. Sedef, bağa, fildişi ve hatta altın, gümüş gibi gereçlerin eklenmesiyle daha zengin ve değişik biçimde ahşap işleri oluşturulmuştur. Şekil :6- Sultan Ahmet Camii Sedef kakmalı pencere kapağı Şekil:7- Sultan Ahmet Camii Sedef kakmalı pencere kapağı

30 22 Selçuklular devrinden miras kalan ağaç oymacılık, kakma ve kaplama teknikleri de zenginleştirilmiş, çiçekli üslup palmet ve teknik bir zorlamadan gelen geometrik motifler, devrin ahşap işçiliğinin özelliklerini oluşturmuştur. Fildişi kaplamalı eserlerde palmet motifleri yanında yazıda önemli bir unsur olarak kullanılmıştır. Osmanlı ağaç işçiliğinin en önemli özelliği oyma tekniği yanında geçmenin de kullanılmasıdır. Bu devirde kapılar, pencereler ve dolap kapakları geçme, rahle çekmece ve Kur-an muhafazaları ile kakma olarak yapılmaya başlanmıştır. Şekil:8- Şehzade Camii kapısı

31 23 Şekil:9- Edirne Selimiye Camii Kapısı Şekil:10- Üsküdar Mihrimah Sultan Camiinden (www vgm.gov.tr/teberrukatesyalar.html)

32 24 Avrasya el sanatı kökenli olan ve Orta Asya İskit ahşap, metal, kemik işçiliğinde gelişen bu teknik Bağdat ın kuzeyinde Samarra daki Türk askerleri kanalıyla 9.yüzyıl Abbasi alçı ve ahşap işçiliğinde, 11.yy Gazne mermer ve ahşap işçiliğinde girerek İslam sanatına mal olmuştur. İran bölgesi Büyük Selçuklu alçı ve Anadolu taş işçiliğinde erken örneklerde, stilize yarım palmet motifleriyle dikkatimizi çeker. Bu teknikte röliyefli yüzeyler derine birbirini kesen eğri yüzeylerle iner. Malatya Ulu (13.yy Ankara Etnografya Müzesi). Harput Sarehatun (12.yy) mimberlerinin yan aynalıklarında eğri kesim yüzeyler dikkati geçer. Sivrihisar Ulu camii nin ilk yapılış devrine (1226) ait olduğunu söyleyebileceğimiz bazı ahşap sütunlarının üzerinde Orta Asya kökenli, çadır süslerini hatırlatan ahşap kabartmalarda eğri kesim tekniği dikkati çeker, (Konya daki İnce Minareli Medrese nin 1261) kapı kanatlarında gördüğümüz düzgün onikigenler geçmesi ile rumili bitki tenziyatının kaynaştırıldığı kompozisyon Ermenek Ak Mescit (1300) e ait kapı kanatlarında dört kollu yıldız ve sekizgenler kompozisyonu ince bir yiv halinde fakat, Ürgüp Damse köyünde bulunan Taşkın Paşa Camii (13.yy) ın kapı kanadında biraz daha enli ve düz sırtlı şeritler halindedir. Kompozisyon düzeni ise düzgün sekizgenleri birleştiren altıgen kartuşlarla bunları dik eksenlerde kesen kırık çizgi sistemlerinden gelişir. Geometrik hatların ince yivler halinde çiziklendiği diğer bir örnek Ak Mescitten hemen sonraya tarihlenen ve yine Ermenek deki Ulu Camii (1302) ye ait kapı kanatlarıdır. Henüz ince işlerinin tamamlanamadığı orta madalyonlar hariç tutulursa, alt ve üst yatay panoları gerek yıldız gerek yıldız- sekizgen kompozisyonu, gerekse oyma tarzı bakımından tamamıyla Ak Mescit kapı kanatlarına uyar. Aynı geometrik örnekler ve yivleme tarzı Ermenek Sipas Camii (1371) e ait kapı kanatlarında yüzyılın sonuna kadar sürer. Bütün bu örnekler Konya çevresinde 13. yüzyılın ortalarından 14. yüzyılın sonuna kadar süren belirli bir kompozisyon anlayışı olduğuna tanıklık eder. Ahşap yüzey, bir veya birkaç levhanın yanına getirilmiş olup bunun üzerine bir veya birkaç ince yiv halinde işlenen yıldız çokgen kompozisyonu bütün yüzeyi belirli geometrik bölmelere ayırmaktadır. Bölmelerin içi ise rumi ve palmetle dolgulanırken bazen bir kitabede kompozisyona katılmaktadır. Hiçbir örnekte oyma derinliği 1 cm yi geçmez. Bu teknik daha derin oymalarla kündekari tekniğini taklit eden örneklerle verilmiştir. Divriği Ulu Camii (1241) minber ve pencere kepenklerinde gördüğümüz teknik gibi Konya grubu eserlerinde gördüğümüz sathi kompozisyonlar Divriği minberinde düz sırtlı, geniş şeritler halini alır.bölmeleri dolgulayan bitki örneklerinin incelenmesi geometrik etkiyi büsbütün kuvvetlendirmektedir. Pencere kepenklerinde iki derin ve ortada bir ince yivle belirtilen şeritle kündekâri tekniğinin çatma çıtalarına iyice yaklaşmaktadır. Oniki veya sekiz kollu yıldızların bölmeleri arasına yerleşen rozet biçimi kabartılar daha sonraki Osmanlı ahşap kepenklerinde göreceğimiz zengin kabartmaların müjdecisi gibidir. Seydişehir deki Seyit Hatun Kümbeti (1320) nin ahşap kapı kenarları kısa bir zaman sonra oyma tekniğinin ulaştığı değişik bir kompozisyon kesitiyle dikkati çeker. (ÖNEY,1988,s.8-9)

33 Ağaç işleri: Geleneksel Türk el sanatlarının zengin bir dalı olan ağaç işlerinde kullanılan malzemeden tutun da yapılan eserlerde de en güzeli, en zorunu, en iyi olanı yapma gayreti her işte karşımıza çıkmaktadır. Bu Türk sanatçısının ince zevkinin bir göstergesi olarak dikkate şayandır. Sanatkar yapacağı esere göre malzemesini, tekniğini seçip kalıcı eserler bırakmıştır. Abanoz, ceviz, elma, sedir, gül ağacı, çam v.b.gibi ağaçlar üzerine oyma,kakma,boyama,çatma(kündekâri) ve çakma (kafes işi) gibi tekniklerle bezenmiş ahşap örnekleri Selçuklu döneminde bu alanda üstün bir düzeye ulaşıldığını ortaya koymaktadır. Düz satıhlı derin oyma, eğri kesim, şebekeli oyma (ajur) gibi oyma teknikleriyle süslenmiş parçalar; düz satıhlı kakma ve kabartmalı kakma gibi kakma teknikleriyle dekore edilmiş örnekler;düz yüzeyli boyama gibi boyama teknikleri ve kündekâri, yalancı kündekâri gibi çatma teknikleriyle yapılmış eserler her tekniğin zengin bir repertuvar bulunduğuna işaret etmektedir.bıçak yüzeyden zemine doğru dik tutularak çalışılan,düz satıhlı derin oyma ;bıçak kullanılarak serbest el hareketleriyle uygulanan ve yüzeyin yuvarlak olmasına özen gösterilen yuvarlak satıhlı derin derin oyma;yüzey daha derin oyularak zeminin belli parçalarıçıkarılarak yapılan,dantel görünümü veren şebekeli derin oyma (ajur) ile bezenmiş parçalar ustaların el maharetini belgelemektedir.ustaların bıçağı belli bir açıyla tutarak eğri kesim tekniği ile yapılmış,yüzeye derinlik kazandıran çalışmalar üst düzey becerinin ürünleridir.ustaların başarı gösterdikleri, temelde oymaya dayanan,başka bir teknik:yüzeye çizilen desenin oyulan yuvaları içine,başka bir ağaç parçası yapıştırılan düz veya kabartma olarakyapılan kakma tekniğidir.ilgi çeken diğer bir teknik ise boyamadır.bu teknikte ya düz yüzeyler yada oyularak çıkarılmış desenler üzerine boyamalar yapılmaktadır.kırmızı,koyu mavi,beyaz,sarı gibi tabii boyalarla yapılan bu süslemelere zaman zaman yaldızında katıldığı görülmektedir. (BARIŞTA,1998;s.15) Ahşap süsleme teknikleri; kündekarî tekniği (hakiki ve taklit kündekarî), oyma tekniği (düz satıhlı, yuvarlak satıhlı, oyuklu, çift katlı, eğri kesim tekniği), kazıma tekniği, kakma tekniği, tarsi tekniği, kafes tekniği, çıtalarla yapılan kafes tekniği, kafes oyma (ajur) tekniği, maşrabiye tarzı kafes tekniği, ajur yapıştırma tekniği ve ahşap üzerine boyama tekniğidir. Bu tekniklerden Kündekarî tekniği; minberlerin yan aynalıklarında ve kapılarda; Oyma tekniği, kapı ve pencere kanadı, rahle, minber, mihrap, kürsü ve sandukalar gibi çeşitli yerlerde yaygın olarak; Eğri kesim

34 26 tekniği, minberlerin yan aynalıklarında; Kafes tekniği, minberlerin korkuluklarında; Ajur tekniği; minber kapılarının taç kısımlarında ve rahlelerde, Maşrabiye tarzı kafes tekniği; Kürsülerde, Ahşap üzerine boyama tekniği ise sütun başlığı, konsol ve kirişlerinde uygulanmaktadır. (www. Tc kültür gov tr.) Kündekari Sanatı: Kündekari sanatı nedir? sorusuna bir yanıt arayalım: Kündekar, Künde sanatını yapan kişiye verilen ad olup bir mesleğin karşılığı olarak kullanılmaktadır. Künde Anadolu da Selçuklu döneminde gelişmiş, kendine özgü bir şekil almıştır. Selçuklu, dönemi ağaç eserleri daha çok mihrap, cami kapısı, dolap kapakları gibi mimari elamanlar olup çivi ve tutkal kullanılmadan seren ve kayıtların zıvanalara geçirilip sıkıştırılmasıyla toplanır. Kündekari ahşap sanatında kullanılan tekniklerden biridir. Ufak parçalar tek tek hazırlanır ve daha sonra bir kompozisyon oluşturacak şekilde çıtalar yardımı ile birleştirilir. Kapı kanatlarında ve minberin yan aynalıklarında kullanılan kendine özgün bir teknik ve en zor işçilik gerektirir. İslam sanatında ilk örneklerini XII. yüzyılında Mısır, Halep ve Anadolu da bulduğumuz kündekâri tekniği bu üç merkezde birbirine paralel olarak gelişmiştir. Kündekaâri tekniği büyük ustalık isteyen zor bir tekniktir. Sekizgen, baklava, yıldız vs. gibi geometrik şekillerin bir çatma tekniği ile birbirine bağlanmasıyla oluşturulur. Bu ahşap parçalar oluklu ahşap kirişler iç içe geçirilerek bağlanır. Bunları bağlamak için çivi veya tutkal kullanılmaz. Parçalar birbirine geçme olduğundan ağaç kuruduğunda ufalıp parçaların ayrılmaması için satıhların altında ahşap bir iskelet bulunmaktadır. Genellikle geometrik şekillerin oluşturduğu bu parçaların içleri arabesk, rumi, kıvrık dal ve çiçeklerle oyma veya kabartma olarak desenlenmiştir. Bursa Ulu Cami si minberi (1400), Bursa Yeşil Cami nin kapısı (1419), Bursa Yeşil Türbe kapısı (1419), Edirne Üç Şerefeli Cami kapı ve pencere kepenkleri ( ), Manisa İvaz Paşa Camisi minberi (1484), Edirne II. Beyazıt Cami si kapısı (1484), Amasya II. Beyazıt

35 27 Cami si kapısı (1486), Tokat Hatuniye Cami si kapı ve pencere kepenkleri (1485), Bursa Başçı İbrahim Cami si minberi (1491), hakiki kündekâri tekniğinin uygulandığı erken Osmanlı dönemi eserleridir (ÖNEY,1970. s.136) YalancıKündekari: Hakiki Çatma kündekariye göre daha az işçilik gerektiren bu teknik minber yan aynalıklarında, kapı ve pencere kepenklerinde uygulanan, çakma ve kabartmalı, çakma ve yapıştırmalı olmak üzere kendi içinde farklılıklar göstermektedir. Tekniğin uygulanışı esnasında ayrı ahşap blokların yan yana getirilerek yapıldığı görülmektedir. Bu ahşap bloklar yine sekizgen, altıgen, yıldız veya baklava gibi geometrik şekillerden oluşur. Bu şekillerin içleri kabartma halinde ince bitkisel motiflerle desenlenmiştir. Geometrik şekilleri meydana getiren ahşap bloklar arasındaki çıtalar çiviyle tutturulmuştur. Daha kaba ve daha az ustalık isteyen bu teknikte ahşap bloklar kuruduğu zaman aralarda yarıklar oluşmaktadır. Çakma ve kabartmalı kündekâri tekniğinde çıkıntılı satıhların arasına geometrik örgüyü oluşturan kirişler çakılmıştır. Çakma ve yapıştırma kündekâride ise ahşap bloklar üzerine sekizgen, yıldız veya baklavalar ve geometrik kafesi oluşturan ahşap kirişler çakılmıştır. Ankara Ahi Elvan Cami si minberi (1413), Merzifon Çelebi Mehmet Medresesi dış kapısı (1414), Amasya Mehmet Paşa Cami si kapısı (1485), Ankara Hacı Bayram Veli Cami si kapısı ve minberi (1427), Bursa Muradiye Cami si kapısı (1424), Bursa Cem Sultan Türbesi kapısı (1429), Bursa Şehzade II. Ahmet Türbesi kapısı (1441), İstanbul Fatih Cami si kapısı ( ), bu teknikte yapılmış ilk Osmanlı eserleridir. (ÖNEY, : 137).

36 28 Şekil:11- Bursa Şehzade II.Ahmet Türbesi Kapısı (Çakma Kündekari) Şekil:12- Ankara Hacı Bayram Veli Camii Minberi

37 29 Şekil:13- Bursa Cem Sultan Türbesi Kapısı AHŞAP İŞLERİNDE KULLANILAN OYMA TEKNİKLERİ Yüzey Oymacılığı: Ahşap işlerinde kulanılan oyma tekniklerinin başında gelen yüzey oymacılığı yapılışına göre kendi içinde gruplara ayırarak sınıflandırabiliriz. Yüzeyleri zenginleştirmek, estetik bir görünüm ve belirli bir hareket vermek için yapılan bir tekniktir. Bu teknikte ucu keskin bir kalemle ağaç yüzeyi oyulmak suretiyle süsleme bütünüyle kabartma olarak ortaya çıkarılır. Kalem çok derinlere inerse derin oyma, daha eğimli çalışılırsa sathi veya mail kesim adı verilir. Kullanılan belli başlı motifler rumi, arabesk, çiçek, geometrik şekiller, geçmeler ve yazılardır. A. Az derinlikli yüzey oymacılığı :Az derinlikli yüzey oymacılığını kendi içerisinde sınıflandıracak olursak ikiye ayırabiliriz. Az derinlikli düz satıhlı yüzey oymacılığı ve az derinlikli yuvarlak satıhlı yüzey oymacılığı olarak ayırabiliriz.

38 30 A.1. Az derinlikli düz satıhlı: Ahşap yüzeyi aynı seviyede ve düz satıhlıdır. Motiflerin derinliği yüzeyden üç yada dört milimetreyi geçmez. A.2. Az derinlikli yuvarlak satıhlı: Ahşap yüzeyi aynı seviyede düz ve yuvarlak satıhlıdır..yapılacak motif ana hatlarıyla aslına uygun olur. İşlenmesi ve temizlenmesi kolaydır. Zarif görünüşü bakımından her zaman uygulanan bir oyma türüdür. B. Çok derinlikli yüzey oymacılığı: Oyma yapılacak yüzeye yüzeyden 4mm den fazla derinliği olacak şekilde yapılan oymalara çok derinlikli yüzey oymacılığı denir. Az derinlikli, yüzey oymacılığından daha derin ve hareketli bir uygulamadır. İşlenen motifler daha canlı olarak gözükürken, motifin işlenmesi oldukça güçtür. B.1. Çok derinlikli düz satıhlı: Ahşapta düz bir yüzey oluşturur. Motifler yüzeye derin oyma ile işlenir. Aynı eserde bazı motiflerin bu teknikle, bazıları ise motiflerin çok derinlikli yuvarlak satıhlı, oyma ile işlenerek yapıldığı görülür. Ankara Alaedin Camii minberi ön cephesinde kapı köşelikleri ( ) Malatya Ulu camii minberi (13.yy), Kayseri Ulu camii minber kapısı rozetleri (1205) Amasya Burmalı minare caminin minberinin kitabesi (13.yy).Alaşehir Kileci Mescidi pencere kanatları (13.yy sonu), Ankara Ahi Şerafeddin sandukası (1350. Etnografya müzesi ) bu tekniğe ait örnekler sunulmaktadır. B.2. Çok derinlikli yuvarlak satıhlı: Özelikle, kitabelerde, yazılarda, oymalar çok zengin bir görünüş veren ve en çok kullanılan bu ahşap tekniğinde röliyefler engebeli yuvarlak bir yüzey meydana getirilmek üzere işlenmiştir.

39 Şekil:14- Kastamonu Kasaba Köyü Mahmutbey camii Oyma kapısı 31

40 32 Şekil:15- Çok derinlikli yuvarlak satıhlı oyma sanduka 1409 tarihli Bazı örneklerde kabartmalar çok yüksektir ve kafes (ajur) tekniği etkisini verir. Konya Mevlana ve İstanbul Türk İslam Eserleri Müzelerinde sergilenen çeşitli rahlelerde Siirt Ulu camii minberi yazılarında (Ankara Etnoğrafya Müzesi), Ankara Kızılbey camii kapısında (Etnografya müzesi ), Kızılbey camii kürsüsünde ( ), Ankara Aslanhane Camii minberi kapılarında bu şekil oymalar görürüz. Çok bol olan bu örnekler daha çok sayıda eserlerde çoğaltılabilir. C. Çift katlı kabartma (röliyef) tekniği: Özellikle kitabelerde, yazılarda kullanılan ve çok zengin bir görünüşü olan bu teknikte, daha önce adı geçen iki oyma tekniği bir arada kullanılmıştır. Çift katlı rölyeflerin altında düz satıhlı nebati motifler üzerine ikinci kat olarak bir kitabe yapılır. Genellikle altta kalan arabeksleri meydana getiren dekor ise yuvarlak yüzeyli derin oyma ile işlenmiştir. Ankara Alaeddin camii minberi kitabesi buna güzel bir örnektir. D. Eğri kesim tekniği : Bu teknik Anadolu daki ahşap eserlerin bitki süslemeleri için kullanılmıştır. Bu tür oyulan kompozisyonlarda geometrik eleman bir veya iki ince yiv halinde bütün yüzeyi dolaşan çizgiler halindedir.

41 Kündekari Tekniği:Genelde minberlerin yan yüzeylerinde ve kapılarda kullanılan kündekâri tekniği büyük ustalık gerektirir. İslam sanatında en erken örneklerini 12.yüzyılda Mısır, Halep ve Anadolu da bulmaktayız. Tekniğin bu üç merkezde birbirine paralel olarak geliştiği zannedilmektedir. Kundekarinin en önemli özelliği değişen mevsim şartlarında ısı ve nem oranının değişmesinden etkilenerek ağacın çalışmamasını sağlamasıdır. Tablaların lifleri birbirine ters olarak yerleştirildiği ve biri ötekinin nem ve sıcaklıktan dolayı çalışmasına engel olduğu için, kündekâri tekniğindeki kanatlar düzlüklerini yüzyıllarca korur ve hiç çarpılmazlar. Bu teknik, küçük ölçüde geometrik parçaların birbirine geçmesi ile elde edilir. Bu parçaların ahşap suları, damarları birbirine zıt vaziyette konulduğundan, ahşabın zaman içerisinde çalışmasından doğabilecek sakıncaları bir ölçüde engel olduğu için kapı kanatları uzun yıllar düzgünlüğünü korumuştur. ( Kündekâri tekniği yapılışına göre hakiki ve taklit kündekâri olarak iki ana grupta incelenebilir.

42 34 Şekil:16- Yıldız Formunda İçi Arabesk Kabartmalı Hakiki kündekariden Detay.15.y.y Ankara Etnoğrafya Müzesi Hakiki Kündekari ÇATMA : Bir Çatma Tekniği olan hakiki kündekâride sekizgen, baklava ve yıldız biçiminde olan, içi arabesk kabartmalı ahşap parçalarla bunları birbirine bağlayan oluklu ahşap kirişler içine geçerek bağlanmıştır. Bu parçaları birbirine tutturmak için çivi veya tutkal kullanılmamıştır. Parçalar geçme olduğundan ahşabın kuruyup çekmesi halinde ayrılmalar, yarıklar olmaz. Sağlamlığı sağlamak için geçme kündekâri satıhlarının altında ahşap bir iskelet bulunur. Geometrik ahşap parçalar negatif veya pozitif geçmelerle birbirine bağlanarak yapılacak parça bir uçtan başlayarak adeta sepet örer gibi örülerek bütüne gidilir. Çok güç olan kündekâri tekniğinde işlenmiş küçük detaylı veya daha kaba örneklere rastlanabilir. Konya Alaeddin ( ), Aksaray Ulu (12.yy), Harput Sare Hatun (12.yy), Malatya Ulu (13.yy), Siirt Ulu (13. yy), Sivrihisar Ulu (1275), Beyşehir Eşrefoğlu ( ), camii minberi kündekâri tekniğinin kaba ve daha ustalıkla işlenmiş örneklerini sunmaktadır. Niğde Sungurbey (14.yy), Ürgüp Damseköy Taşkın Paşa (14.yy), Birgi Ulu (1322), Manisa Ulu ( ), Manisa İvaz Paşa(1478), Bursa Ulu (1399), camii minberleri Selçuklu geleneğinin daha da incelerek sürdüren geç devir örnekleridir. (ÖNEY,1988:12)

43 Taklit Kündekari : Hakiki kündekârinin daha kaba ve az ustalık isteyen bir grubudur. Bu örneklerde ahşap bloklar üzerinde sekizgenler, yıldızlar, baklavalar v.b. geometrik şekillere ayrılarak elde edilir. Kafesi oluşturan kirişler ahşap çıtalardan çakılmıştır. Taklit kündekâri yapılış tekniğine göre üç gruba ayrılır. Şekil:17- Sahte kündekari tekniğinde ahşap parçası Çakma ve Kabartma Kündekari : Çakma ve kabartma kündekâri tekniğinde minber yan aynalıkları veya kapı kanatları aynı ahşap bloklarının yan yana geçirilmesi ile tamamlanır. Bu ahşap bloklarda içi arabesk dekorla süslü sekizgenli, baklava ve yıldız şekilli kısımlar birer kabara ile kabartma halinde işlenmiştir. Bu çıkıntılı satıhların arasına geometrik kafesi oluşturan kinişlere çakılmıştır. Görünüşte hakiki kündekâriden güç ayrılan bir teknikte sekizgen, yıldız ve baklavalarda (ahşap blokla yekpare oldukları için) çivi

44 36 yoktur, aradaki çıtalar çivi ile tutturulmuştur. Ahşap blokların kuruyup küçülmesi halinde panoların arasına boydan boya ayrıklar görülür. Bu taklit kündekârinin aslına en yaklaşan ve ustalık isteyen güzel bir örnektir. Ankara Alaeddin ( ),Kayseri Ulu (1205), Kayseri Huand Hatun (1237),Ankara Kızılbey (13.yy Ankara Etnografya Müzesinde ), Divriği Ulu ( ),Ankara Arslanhane ( ) Çoruh ULU (1306),Cami minberleri bu teknikle işlenmiş örneklerdir Tamamen Çakma ve Yapıştırma Kündekâri : Tamamen çakma ve yapıştırma kündekâri, taklit gurubun daha kaba ve az ustalık isteyen örneklerini sunar. Bu işçilikte ahşap bloklar üzerine sekizgenler, yıldızlar baklavalar ve geometrik kafesi meydana getiren ahşap kirişler çakılmıştır. Örnekler geç devirdendir. Ankara Ahi Elvan Camii minberi (1382),Merzifon Çelebi Sultan Mehmet Medresesi dış kapısı (15.yy) ve Amasya Mehmet Paşa camii kapısı (Amasya Gök Medrese camii Müzesi) bu teknik için örnek gösterilebilir. Görünüşte, çakma kabartmalı kündekâriye benzemeyen bu gruba ait örnekler daha çok olmalıdır. Ancak geometrik kafesin içindeki parçaların dökülmesi ile anlaşılabildiğinden saptanması güçtür. Ahşap blokların kuruyup küçülmesiyle burada da blokların arasında ayrıklar görülür Tamamen kabartmalı kündekâri : Tamamen kabartmalı kündekâri oldukça yaygındır. Daha az kalınlığı olan pencere kepengi, kapı ve minber kapılarının altında kullanmışlardır. En bol örnekleri veren bu grupta sekizgenler bloğun kabartması halindedir. Kabartmalar fazla yüksek değildir. Geometrik kafesi ile arabeksli iç dolguları belirli bir düzey ayrımı göstermez. Bu tip malzemede ahşabın kuruması ile çeşitli yönde yarılmalar olabilir. Ankara Etnografya Müzesinde bulunan Kayseri Ulu (1205), Ankara Baklacı Baba (1268), Ankara Kuyulu Hoca Paşa (13.yy), Amasya Gök Medrese Camii kapısı (13.yy Amasya müzesinde) ) Birgi Ulu Camii pencere kanatlarından bazılarında

45 37 (1322), Ayaş Ulu Camii minberinde (14.yy) bu tekniğin çeşitli desen ve kompozisyonla da uygulanmasını görürüz. Şekil:18- Ayaş Ulu Camii 14.Yüzyıl

46 Kafes (Ajur) Tekniği: Anadolu Selçuklu ahşap işçiliğinde rastlanan özellikle minber korkuluklarında kullanılan bu teknikte kompozisyonun ayırdığı bölmeler tamamen oyularak ortadan kalkan veya kompozisyon yalnızca, çıtalarla kafes şeklinde tamamlamadan oluşur. Ahşap çıtalar geometrik formlar, yıldızlar v.b. meydana getirecek şekilde bir araya çakılmasıyla elde edilir. Ahşap parçalar çakılarak kafes biçimi verilir. Bazen kafes krişler arasına nebati motifli dolguları olan çokgen ve yıldız paftalar eklenir.ağaç sathının motife göre yer yer oyulmasıyla ajur görüntü elde edilir.bu çeşit oymaya şebekeli oymada denir. Ankara Kızılbey, Arslanhane, Ahi Elvan, Beyşehir Eşrefoğlu camiindeki çeşitli minber korkuluklarında buna örnek görürüz, Ender olarak ahşap kirişlerin arasına içi arabeks dolgulu çokgenler, yıldızlar girer. Böylece kafesten daha zengin bir görünüm sağlar. Ankara Alaeddin, Kayseri Hunand Hatun Çorum Ulu Camii minberleri korkuluklarında bu şekilde ahşap işçiliği kulanılmıştır. Divriği Ulu Camii minberinde levhaya oyulan altıgen ve altı köşeli yıldız, Beyşehir Eşrefoğlu camii minber korkuluklarında çıtalarda yıldız ve sekizgen kompozisyonu yapar. Aksaray ulu camii minberindeki korkuluklar yekpare levhalara oyulmuş onikigenler geçmesi kompozisyonudur. Bu son örnekte yalnızca sekizgenler tam oyulmuş diğer bölmeler derine inmeyen bitki motifleri halinde oyulmuştur. Eşrefoğlu minber korkulukları, Birgi Ulu camii minberinde aynı kompozisyon ve teknik içinde tekrarlanır.

47 39 Şekil:19- Birgi ulu camii minberinden detay Şekil:20- KÜRSÜ Ajur Tekniği İle Yapılmıştır. 170 x 98 x 77 cm ebadındadır

48 Şekil:21- Ankara AhiElvan CamiiAhşap minberi(14. yy. ikinci yarısı) 40

49 41 A) Sade Kafes Tekniği Çatma kafesin arasına süsleyici başka bir parça koymadan yapılan tekniktir. B) Arası Dolgu Kafes Tekniği. Ahşap kirişlerinin içi arabeks dolgulu çokgenler,yıldızlar girer böylece kafesler daha zengin bir görünüm kazanır Kesme (Dekupe) Oyma Belli kalınlıktaki yüzeylerin üzerine çizilen bir motif, kıl testeresi, fare kuyruğu testere veya dekupaj testere ile kesilip boşaltılarak yapılan oymaya kesmeoymadenir. Yüzler düz kalabildiği gibi istenilen biçime uygunolarakdaşekillendirilebilinir. Kesme oymalar dekorasyon, mobilya, müzik aletleri, kafes çerçeve ve süs eşyaları yapımında çok kullanılır. Aplike oyma: Kesme oyma tekniği ile kesilen parçaların dışa gelen yüzeylerin motife uygun yontularak biçimlendirildikten sonra kullanılmasına aplike oyma denir.

50 42 Şekil:21- Aplike Tekniği Burada tek tek elde edilen parçalara Aplik, bu apliklerin bir yüzeye yapıştırılmasına da Aplike denir. Aplikler kesildikten sonra düzgün bir yüzey üzerine araya kağıt konmak suretiyle yapıştırılır. Üst yüzeyi, oyma kalemleri ile yarım yuvarlak.balık sırtı ya da motife uygun yontularak biçimlendirilir. Yüzeyler zımpara ile temizlendikten sonra yüzeyden kaldırılır.tabanındaki kağıtlar çıkarılır. Esas yüzeye istenilen kompozisyonlarda yapıştırır.

51 43 Şekil:21- Aplike Oyma Aplike oyma, Yarı klasik mobilyaların kapak ve çekmece yüzeylerinde, korniş gibi dekoratif işlerde çok kullanılır Doğal Şekil Oymacılığı (Üç Boyutlu Heykel Oymacılığı): En güç oyma tekniğidir, heykel oymacılığı yapabilmek için özel yeteneğe yeteri kadar anatomi ve biyoloji bilgisine sahip olmak gerekir. Çünkü konusu genelde canlıdır. Canlıyı bütün özelikleriyle eser halinde canlandırmaktır. Bu konuda yetişen büyük sanatkarlar, devrinin yaşantısını yansıtan bir çok eseri bize armağan etmişlerdir.

52 44 Şekil:24-Üç boyutlu Ahşap heykel Kakma Tekniği: XIV. ve XV.yy da Osmanlılarda çok yaygın olan bu teknik ahşap üzerine sedef,fildişi,bağa gibi maddeler ince plakalar halinde aplike edilerek kenarları fletolarla süslenir.kakma da kullanılan malzeme yan yana da yapıştırlabilir yada ağaç satıha açılan yuvalara gömmede yapılabilir.koltuk,sehpa,ayna çerçevesi gibi mobilyalarda çok yaygın kullanılmıştır..(özel,1993 s.65)

53 45 Şekil:25- cüz, kuran-ı kerim ve sakal-ı şerif muhafazası 17. Yüzyıla ait İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesinde Boyama tekniği: Ahşap işlerinde oymanın yanında isteğe bağlı olarak boyama tekniği de kullanılmıştır. Selçuklularda mimari unsurların süslenmesi ile başlayan bu teknik Osmanlılarda XVII. VE XVIII.yüzyıla doğru gelişme göstererek kündekari taklidi olarak kapı ve minberlerde geometrik paftaların nebati motifleri boyama ile yapılmıştır.xviii.yüzyıl dan sonra Avrupa kaynaklı çiçek, meyva gibi tasvirler sivil ahşap mimari elemanları süslemede kullanılmıştır.(özel,1993 s.67) Ahşap Atölyesinde Kullanılan El Aletleri: Asırlar boyunca insanlar işlerini daha kolay ve daha etkili olarak yapabilmek için kalıplar ve araçlar icat etmişlerdir. Bu araçlara genellikle alet denir. Bunlar çok çeşitli olup bir kısmı gayet basit diğer bir kısmı ise oldukça karışıktır. Kompleks araçlar daha ziyade makine diye sınıflandırılır. Birçok makinalar şaşılacak derecede geliştirilmiştir. Alet ve makinalar, bir işin yapılışında büyük ölçüde mekaniksel üstünlük, hassasiyet, sürat verim ve

54 46 bazen güvenlik sağlar. Uygun aletleri seçip kullanan bir kimse iyi bir iş yapabilir, fakat, aksine olarak, sadece işçiliğe güvense veya kaba ve ilkel aletler kullanılmış olsa belki de bir şey yapamazdı. İnsanlar, daha büyük verim sağlamak için yaptığı çalışmalarla eski aletleri geliştirmekte ve yenilerini icat etmektedir. Bugünkü konstrüksiyon metodlarında, yeni gereçlerin kullanılması aletlerin kalite ve görünüşü ile birlikte verimliliğini de artırmıştır. Aletler ve özel fonksiyonları mekaniğin basit makinalardaki prensiplerine göre sınıflandırılır. Nitekim ağaç işlerinde kullanılan kesici aletler (bıçaklar, testereler, rendeler ve düz kalemler) kama şeklinde çakma ve vidalama aletleri (çekiçler, otomatik tornavidalar ve matkap kolları) sırası ile kaldıraç, eğik düzlem ve volan ve mile örneklerdir. Kama, eğik düzlem ve vidanın uygulanması ise delme aletlerdir. Gerçekten, bazı aletler birkaç basit makinanın bileşiminden meydana getirilmiştir. Komplike motorlu aletler, mekanikte görülen altı basit makinadan herbirinin uygulanması ile elde edilir. Bunlar; kama, kaldıraç, eğikdüzlem vida, çark ve mili ile makaradır. Ağaçişleri aletlerinin adı ve yapılan işe göre sınıflandırılması, bunların kullanılış ve amaçlarını belirtir, böylece tornavida bir vidalama aleti; testere bir kesme aleti; gönye ise kontrol ve markalama aletidir. Bir aletin işleyiş prensibine uyan basit makinalar hakkında edinilecek bilgiler, mekaniksel üstünlük ve verim sağlamak için bu aletin ve esas parçalarının işleyişini kavramamıza yardım eder. Ağaçişleri aletleri yapılan işe göre: ölçme, markalama ve kontrol, kesme ve delme, vidalama, çakma, tutturma ve sıkma ve bileme aletleri olarak sınırlandırılır. Ölçme, markalama ve kontrol aletleri dışında kalan bütün aletler kaldıraç, kama eğik düzlem, volan ve mile, marka ve vidaya ait örneklerdir. Kama: Bıçaklar, rendeler, düzkalemler, oyma kalemleri, eğeler, testereler, el baltaları gibi aletlerin ağız ve dişleri ile çeşitli matkapların kesici ağızları kama kama örnekleridir. Dişli olanlarda bir seri kesici kamalar vardır. Ağaçişleri kesme aletleri kesme aletlerinin kamaları, ağaç liflerini kesme, parçalama, kazma ve yarma suretiyle birbirinden ayırır. Kaldıraç: Kuvvet veya basınç isteyen bazı aletlerinin kullanılmasında kaldıraçtan yararlanılır. Bazen dayanma noktası kolun bir kısmı üzerindedir. Bazen de bu aletin bilhassa yapılmış bir özelliğidir. Zımba kolları, kerpetenler, penseler, mengene sapları ve çekiç kaldıraçlardan bazı örneklerdir. Testereler, sistreler, düz kalemler, rendeler ve diğer aletler kaldıraç ve kamanın

55 47 birleşik şekilleridir. Kama, kesen kısımdır; sap ise kullanana kaldırma imkanı sağlar. ( Ağaç Oyma Kalemleri: Değişik gövde ve uç yapısında hazırlanan çeşitli oyma kavislerine uyacak şekilde takım çeliğinden yapılan kesici aletlere oyma kalemleri denir. Oyma motifleri bir takım eğri çizgi ve kavislerden oluşmuştur. Bu yüzden oyma kalemleri kavisli ve değişik gövde yapısındadırlar Oyma Kalemlerinin Yapısı Ve Özellikleri: 1-Gövde : Oyma kalemlerine şekil ve isim veren kısımdır, Oyma kalemleri gövde yapılarına göre 3 kısma ayrılır. 1- Düz gövdeli oyma kalemleri 2-Eğri gövdeli oyma kalemleri 3-Karışık gövdeli oyma kalemleri Gövdelerinin sap pabucundan ağıza doğru incelmesi darbeyle çalışmada direnç, ağızın bilenmesinde de kolaylık sağlar. Gövde, kare kesitli olarak uca bağlandığı gibi, çeşitli oluklar halinde ağıza kadar inerek devam eder.

56 48 A-Gövde sırtı: Taşlanmış ama parlatılmamıştır. Önemli olan düzgün bir şekilde taşlanmış olmasıdır. Eğri kalemlerde yapacağımız yüksek bir darbede kırılmasına sebep olur. Kalınlığı gövde dibine doğru artar, genişliği bir süre sonra gövde dibine doğru azalır. B-Gövde dibi: Sap kısmıyla gövdenin birleştiği yerdedir. Oyma kalemleri ağız uç kısmından gövde dibine doğru kalemin kalınlığı artar, genişliği azalır. C-Oluk: Bölüm oyma kalemleri oluk biçimlidir. Keçi tırnağı tabir edilen (V) şeklinde oluk biçimleri de vardır. Oluk içi düzgün bir şekilde taslanmış ve parlatılmıştır. Çalışma esnasında kişinin fazla bir kuvvet vermeden çalışması için oluk biçimi verilmiştir. D-Kuyruk: Ahşap sap kısmına geçerek gövde ile sap kısmını birleştiren,madeni kısım sap içerisinde dönmemesi için kare kesitli, basit bir daralma gösteren şekli vardır. 2-Ağız (Kesici Uç): Düz ve eğri gövdeli oyma kalemlerinde ağız kesici kısmıdır. Kaşık gövdeli oyma kalemlerinde ise gövde anlamında kullanılır. Bu aletlerin gövdesini ağaç sapa oyma kalemlerinde gövde kısmı konkav ve konkevs eğrilerle sona erer. Oyma motifinin kesme ve şekillendirme işi ağızla daha çok ilgilidir. Ağız uç kısmının düzgün olmasına dikkat edilmelidir.

57 49 3-Sap: Darbeye maruz kalan bir bölge olmasından dolayı sağlam bir ağaçtan yapılmalıdır. Bu ağaçlara örnek olarak ; Dişbudak, Akgürgen, Meşe, Akasya, Akçaağaç, Ceviz, kestane v.b. Ağaç sap kısmının sekizgen veya ongen kesitli olması tercih edilir. Sapı korumak için verniklenmeli, gövde ile sap arasına bilezik takılmalıdır Gövde Yapılarına Göre Ağaç Oyma Kalemleri : 1-Düz gövdeli oyma kalemleri 2-Eğri gövdeli oyma kalemleri 3-Kaşık gövdeli oyma kalemleri 1-)Düz Gövdeli Oyma Kalemleri : a) Düz oluksuz oyma kalemleri: Oyma işlemi, motiflerin düz hatlı köşelerinin kesiminde kullanılır. b) Düz gövdeli oluklu oyma kalemleri: Oyma işlemi, motiflerin kavisli olan bölümlerinin kesiminde ve istenilen şekilde motiflerin işlenmesinde kullanılır. c) Düz gövdeli üçgen oyma kalemleri: Oyma işlemi, motiflerin kenar kesimlerinde, yaprak v.b. motiflerin damar çizgilerinin işlenmesinde kullanılır. 2) Eğri Gövdeli Oyma Kalemleri: a)eğri gövdeli oluklu oyma kalemleri: Düz gövdeli oluklu oyma kalemlerinin işlem yapamadığı motiflerin işlenmesinde kullanılır. b) Eğri gövdeli üçgen oyma kalemleri: Düz gövdeli üçgen oyma kalemleri ile

58 50 yapamadığımız işleri bu kalemlerle yapabiliriz. Bu kalemler el veya tokmak darbesiyle kullanmalıyız. Bu kalemleri usta kişiler kullanabilir. ***Not: Eğri gövdeli oluksuz oyma kalemi yoktur. 3-) Kaşık Gövdeli Oyma Kalemleri: a) Kaşık gövdeli oluksuz oyma kalemleri: Kaşık gövdeli oluksuz oyma kalemleri, Kaşık gövdeli içe kavisli oyma kalemleri, Kaşık gövdeli iç kavisli üçgen oyma kalemleri. b) Kaşık gövdeli dışa kavisli oyma kalemleri: Oluksuz ve üçgen oyma kalemi yoktur. Kaşık gövdeli dışa kavisli oyma kalemleri düz ve eğri gövdeli oyma kalemlerinin yapamadığı ve çok hassas işlemlerde kullanılır Oyma Kalemlerinin Numaralandırılması: 1-) Düz Gövdeli Oyma Kalemleri: (01,02,03,04,...10,11) a) Düz gövdeli oluksuz kalemleri (01,02) b) Düz gövdeli oluklu kalemleri (03,04,05,...11) c) Düz gövdeli üçgen kalemleri (39,41,45) 2-) Eğri Gövdeli Oyma Kalemleri: (12,13,14,15,...20) a) Eğri gövdeli oluklu oyma kalemleri (12,13,14,15,...20) b) Eğri gövdeli üçgen oyma kalemleri (40,42,46)

59 51 ***Not: Eğri gövdeli oluksuz oyma kalemi yoktur. 3-) Kaşık Gövdeli Oyma Kalemleri: (21,22,23,24,...38) a) Kaşık gövdeli içe kavisli oyma kalemleri (21,22,23,24,...32) a-1) Kaşık gövdeli İçe kavisli oluksuz oyma kalemleri (21,22,23) a-2) Kaşık gövdeli içe kavisli oluklu oyma kalemleri (24,25, ) a-3) Kaşık gövdeli içe kavisli üçgen oyma kalemleri (43,44) b) Kaşık gövdeli dışa kavisli oyma kalemleri (33,34,...38) b-1) Kaşık gövdeli dışa kavisli oluklu oyma kalemleri (33,34,...38) *** Not: Kaşık gövdeli dışa kavisli oluksuz ve üçgen oyma kalemleri yoktur. 1. Numara; oyma kaleminin seri numarasını belirler. Seri nosu oyma kaleminin seride hangi bölümde yer aldığını, ağız uç yapısı ile gövde yapısı hakkında bilgi verir. 2. Numaranın cinsinden oyma kaleminin ağız genişliğini verir. 01,02 101, ,1002 son iki rakam önemlidir.

60 52 *** Not: Oyma kalemlerinde ağız genişlikleri 2mm den başlar, 22mm ye kadar çift sayılar şeklinde gider. 25, 30, 35, 40, 60lık oyma kalemleri de vardır. Düz kalemlerde ise 4mm den başlar çift sayılar şeklinde devam ederek büyür. Oymada en çok işimize yarayan kalemlerden seri oluşturulur. Bu yüzden kalemlerin hepsini almaya gerek yoktur Ahşap İşlerinde Kullanılan Oyma Kalemleri: * 1/4- Düz gövdeli oluksuz oyma kalemi 4mm ağız genişliğinde * 6/6- Düz gövdeli oluklu oyma kalemi 6mm ağız genişliğinde *11/2-Düz gövdeli oluklu oyma kalemi 2mm ağız genişliğinde (Damar ve U kalemi adı da denir.) *18/10- Eğri gövdeli oluklu oyma kalemi 10mm ağız genişliğinde *13/18- Eğri gövdeli oluklu oyma kalemi 8mm ağız genişliğinde *24/6 - Kaşık gövdeli içe kavisli oluklu oyma kalemi 6mm ağız genişliğinde *28/12- Kaşık gövdeli içe kavisli oluklu oyma kalemi 12mm ağız genişliğinde *36/14- Kaşık gövdeli dışa oluklu oyma kalemi 14mm ağız genişliğinde *39 /12-Düz gövdeli üçgen oymak kalemi 12mm ağız genişliğinde *42 /10- Eğri gövdeli üçgen oyma kalemi 10mm ağız genişliğinde *43 /8- Kaşık gövdeli içe kavisli üçgen oyma kalemi 8mm ağız genişliğinde.

61 Oyma Kalemlerinin Bilenmesi : Oyma kalemleriyle çalışmada düz gövdeli kalemler iki takım olarak tertiplenir: 1. Kesme için bilenen kalemler. 2. Oyma temizlemek için bilenen kalemler. Kesme, yani form sınırlaması için kullanılan kalemlerde ağız açısı derecedir. Elle yontmada ve şekillendirmede aletin kolaylıkla kesmesi amacıyla bu küçültülerek dereceye indirilir. Böylece darbeyle (tokmaklama)kesim yapılan oyma kaleminin ağzı kırılmadan normal bir kesim yaparken, kaba ve temiz formların verilmesinde yalnız el ve pazu kuvvetine bağlı olan çalışmadan rahat ve ağaç yüzeyinden kolay yonga(talaş) kaldırmayı sağlar. Oyma kalemlerinin bilenmesinde genellikle şu yol izlenir. 1. Ağız açma 2.Yağ taşında bileme 3. Kılağı düşürme Ağız Açma: İlk ağız açma kösele taşı dediğimiz su taşlarında yada motorlu zımpara makinelerinde yapılır. Zımpara taşları numara olmalıdır. Bileme açısı derece arasında yapılır. Motorlu taşlarda bileme sırasında ısınan yüzey sık sık ıslatılarak soğutulmalıdır. Taşla bilemede ağız, gövdeye dik doğrultuda ve belirli bir keskinlik kazanıncaya kadar yapılır. Bileme taşın yan ya da üst kısmında, taş yüzeyine dik olarak yapılır. Bu bilemelerde dışbükey oyma kalemlerinin ağız doğrultusunu bozmadan bir yay eğrisi çizilerek bileme yapmak gerekir. Aksi halde dışbükey, ortası düzelerek yarım ay şeklinde çıkar ki böyle bilinen oluklu kalemin oluk fonksiyonu kalmaz.

62 54 Zımpara taşlarında ya da su taşlarında bilemenin bitişi tam bir kesinlik kazandırılamayacağından bilemeye Yağ Taşlarında devam edilir. Yağ taşları doğal ya da yapay yollardan elde edilir. Endüstride doğal taşlar çıkarıldığı bölgenin adını alır. Girit taşı, Malta taşı, (Aynı normal taşlarda olduğu gibi) Hacı Bektaş taşı, Afyon taşı Lüle taşı ve benzerleri gibi. 1. Taşın rengi: Siyaha dönük gri (koyu gri ) 2. Taş damarları bileme yüzeyine dik olmalıdır. *Deneysel kontrolde ise: *Taş yüzeyine tırnağın sivri tarafı sürtüldüğünde numaralı zımpara gibi aşındırma yapmalıdır. *Üzerine mazot, inceltilmiş yağ, makine yağı ya da zeytin yağı gaz yağı karışımı ile bileme alet yüzeyinde taşla bir tutuculuk, bir aşınma yaptığı çıkan ses ve alet yüzeyinden izlenmelidir. *Bileme süresinde taş yüzeyi çizildiğinde yağlanmış koyu yüzey altında beyaz yollar açılmamalıdır (bu iz, taşın çok sert, yağın gözeneklere girmediğini gösterir). *Taş yüzeyine dökülen yağ çamurlaşmamalıdır. Yapay Taşlar Doğal taşlarda olduğu gibi silisyum karpit, silisyum oksit, alimünyum oksitlerin belirli ölçülerde öğütülüp kullanılma yerlerinin özeliğine göre uygun kuvvet ve sertlikte bağlayıcı maddelerle karıştırılmasından meydana gelir. Bu taşlar zımpara kağıtlarına verilen numaralar gibi (40-60) zımpara ve yağ taşlarına da böyle numaralar verilir. Numaralama, Norton eleklerinden ayrılan zerre (tane) büyüklüklerine göre yapılır. Ağaç işlerinde motorlu zımpara taşlarında numaralı olanlar, genel yağ taşlarında numaralı olanlar,oyma aletlerini bilemede numaralı yapay

63 55 taşlar kullanılır. Doğal taşlarda bu numaralama sistemi yoktur. Yalnız tecrübeler sonucunda bu ayırımlar yapılabilir. Doğal taşlarda taşın oluşumu sırasında kalker damarları da karışır, böyle taşlar biley taşının değerini düşürür.. ( Yağ Taşında Bileme Örnek olarak (3) nolu oyma kalemini bileyelim. 1. Masa taşında damarsız bir yer tespit edilir. 2. Taş yüzeyi temizlenir ve özel yağ dökülür. 3. Alet pahı taşa yatırılır. Bu açıbozulmadan belli bir mesafe için taş uzunluğunca ileri geri hareket ettirilir. 4. Alet ağzından çıkan kılağı kendiliğinden çıkana kadar devam edilir. Pahlı yüzey çizgisiz bir düzgünlükte olmalıdır. 5. Özel olarak içbükey aletlerin kılağısını düşürmek için yapılan küçük el taşları ile de kılağı içten-dıştan bilemek suretiyle düşürülür. El taşları iç ve dış yüzeye oturtulmalıdır. Bu taşlar daha serttir. 6. kösele veya kağıt yüzeyinde son kılağı temizlenir. Bilemenin kontrolü parmak

64 56 uçları ile yapılır. kılağı, içten ve dıştan hiç kalmamalıdır. Bilenecek oyma kalemi (7) numaradan büyük olursa yağ taşında eğri yüzey iki üç bölümde bilenir. Sonra büyük bir yay eğrisi içinde yuvarlanarak ara çizgiler birleştirilir. Aksi taktirde orta kısımları yanlardan fazla bileneceğinden çukurlaşır. Kalemlerin Bilenmesi:Köşeleri belli bir açıda birleştirilmiş şekildedir. Düz kalem gibi ayrı ayrı bilenir. Arakesit doğrusu hipotenüs olduğundan kesme açısı paralel olarak ağaç yüzeyinden yukarıda olacağından kesme yapmaz. Bu nedenle fazla yüksekliği düşürerek kenar kalınlığına indirilir. Düşürülen bu yükseklik yuvarlatılarak iki kenarla birleştirilir.. ( Oyma İşlerinin Markalanması: Ağaç işlerinde oyma işlerinin meydana gelmesi için belli çağın form ve ölçüleri içinde sınırlandırılması gerekir. Bu sınırlama işleminin tek yada birçok parçaları yan yana veya değişik bir şekilde birleştirmek suretiyle meydana gelmesi gerekir. İşte bu küçük parçaların birleşmesi yanında üzerinde taşıdığı form desen, renk ve malzeme cinslerinin farklılıkları ve nitelikleri de dikkate alınarak bir kompozisyon meydana getirilir. Ancak bu olanaklar sağlandığı zaman işin sonucunda bütünün güzelliği sağlanmış olunur. Oyma işlerinde marka, markalama aletleriyle yapılır. Bunları: metre, gönye, pergel, kalem çizecek v.b. gibi aletlerdir. Bu aletlerin yardımıyla, çizilen resim malzeme üzerine geçirilmeden kağıt yada ince sert bir kartona marka edilir. Kağıt üzerindeki resim malzeme üzerine karbon kağıdı v.b. aracılarla geçirilir. Seri

65 57 işlerin markalanması ise ilk markalama bir kartona yapılır, gerekli markalama yerleri saptandıktan sonra gereksiz yerler boşaltılır, böylelikle bir şablon meydana getirilir. Şarbonu çıkarılan form işlenecek malzeme üzerine tespit edilir, ince uçlu bir kalem yadsa çizecekle marka edilir. ( Kündekâri tekniği: Ahşabın nem ve ısı gibi dış şartlardan etkilenmesiyle ortaya çıkan ve çalışma diye adlandırılan doğal kusurlar, kündekâri tekniğinde giderilmiştir. Genelde büyük boyutlu kapı ve pencere kanatlarına uygulanan bu teknikte, strüktürü, seren seren adlı düşey kalaslarla,bunlara yatay olarak bağlanan ve başlık olarak adlandırılan kalaslar oluşturur.bu ana iskeletin boşluklarını da baş göbek ve etek adı verilen bir çok ufak parçanın bir araya gelmesiyle meydana gelen tablalar ve bunların arka yüzünde yer alan ayna adlı levhalar doldurulur.ufak parçaların bir araya getirilmesiyle oluşturulan tablalar,tekniğin en önemli bölümünü teşkil eder. Geometrik kompozisyonlu tabla, kordon adı verilen kayıtlar arasında, oynak bir şekilde duran ufak parçaların,yapıştırıcı, ve çivi gibi yardımcılar kullanılmaksızın,birbirine geçme tekniğinin uygulanmasıyla oluşturulmuştur.tablaların arka kısmına iç ve dıştaki soğuk sıcak havanın silkilasyonnunu önlemek ve arka taraftaki seren kalınlığını doldurmak için arkaya,ayna tablalar konmuştur.ön yüzdeki tablalar ile aynaların aralarına,birbirlerine değmelerini önleyen,ızgara biçiminde kalınlık çıtaları yerleştirilir.böylece,kanatların her yanında,fark edilmeyen hava boşluğunun bir başka yararı vardır:aradaki durgun hava, iç ve dış mekanlar arasındaki ısı farkını bir ölçüde dengeler.böylelikle, hem mekanın ısı yalıtımı sağlanmış, hem de kanatların ahşabın çalışmasından etkilenmesi en aza indirilmiş olur.kayıtlar seren cumbalarına açılan yuvalara

66 58 yerleştirilir ve dışarıdan bakıldığında çivi başını andıran ufak ahşap kavalaların serenlere dik doğrultuda açılan yuvalara geçirilmesiyle strüktür tamamlanır. Cumbalarının iç tarafa göre dıştarafı dört milim delikleri geniş delinirve son toplama aşamasında zıvananın dış cumbadan görülen başlarına ucu sivri zıvana genişliğindeki kama çakılarak zıvananaın arka başları şişirilir. Bu işlem hem zıvananın çıkmamasını hemde serendeki deliğin tam dolmuş olması nedeniyle kapının sarkmamasını sağlar. Ana kompozisyon,etek ve baş tablalarından daha geniş tutulan göbek tablasında yer alır.tablalardaki en önemli nokta,ufak parçaların kordonlarına sıkı sıkıya oturmayıp,aralarında hafifçe boşluk bırakılarak monte edilmiş olmalarıdır.değişen nem miktarı ile küçülüp büyüyebilen bu parçalar ne yerlerinden kurtulup düşerler,nede fazla şişerek birbirlerini itme yoluyla tablaların kamburlaşıp bozulmasına neden olurlar.görüldüğü gibi,çok hassas bir çalışmayla bu sistem kendi kendini korur.tabii,,tabla ve aynaların önceden yapılması ve seren ile kayıtların birleştirilmesinden önce yerlerine takılmış olmaları gerekmektedir.geometrik ufak oynar parçaların üzeri işlemesiz,düz olabildiği gibi kabartma rumi desenli ya da sedef,bağa,fildişi kakmalı olabilir.seren ve kayıtların üzerinde genellikle işleme ve kakmalar olmaz ama, kimi eserlerin kabartma ya da kakmalı olarak işlendiği görülür. Kullanılan malzemeye gelince ;seren ve kayıtlar sert ağaçlar olarak bilinen ceviz,meşe ve çok ender olarak da abanozdan çalışılır.tablaları oluşturan parçalarda ise şimşir, armut gibi dayanıklı ağaçlar tercih edilir. Kanatların kapandığıanda kapının çalışması için bırakılan boşluğun görükmemesi ve bir aksesuar olarak üzeri oymalı veya kakmalı yada sade bini ismi verilen bir parça monte edilir.binin boyu serenin boyundadır,eni ise dar,tek parça olarak şekillendirilir.bu parçan eni serenle tümüyle örtüşmez, bir kısmı, boşlukta bırakılır ki,böylelikle kapının arasındaki boşluk görülmez. Kündekâri tekniği ile işlenmiş eserlerin hava şartlarından korunması ve canlı bir görünüm kazanması için, yüzeyleri yağlanarak cilalanır. Kimi zaman da doğal boyalarla renklendirilir. Bu amaçla, genellikle bezir yağı, seyrek de olsa zeytin veya acı badem yağı ve terebentin(saf çam neft yağı eşit oranda karıştırılarak sürülür.veya tik yağı gibi bitkisel yağlar kullanılır,parlak bir görünüm vermek içinse gomelak cilaya baş vurulur.

67 59 (A D-art+deccor,Nisan 1995-Haldun Arslancan Kündekâri Müzesi Kündekari Eserini korumak için Selçuklular döneminde kullanılan; Bir ölçek çam nefti+bir ölçek acı badem yağı+bir ölçek zeytin yağından oluşan karışım yapılır.bu karışım fırça ile iki,üç defa sürülmelidir.karışımdaki çam nefti reçine ihtiva ettiğinden,acı badem yağı zehirli olduğunddanağaçta kurtlanma ve mantarlanma oluşmaz. Zeytinyağı nemden koruyup ağacı besler.böylelikle ağacın uzun ömürlü olmasıolması sağlanır veya pinoteks çekilerek vernik yapılır.(büyükçanga;2000 s.246) Kündekari eserleri koruma eserin yapımından itibaren başlar. Kündekari korumasında temel olan doğru ağacın seçilmesidir. Kündekaride en çok ceviz ağacına rastlanır. Ceviz ağacın kendisine özgü görüntüsü, iyi bir rengi ve elastikeliği vardır. Haşerelerin bu ağaca etkisi diğer ağaçlardan daha azdır. Çam ve Ihlamur gibi en zahmetli ve emek sarfedilen yerlerde haşereler daha zor ve az zarar versin diye kullanılır. İşte bu sebepler göz önünde bulundurularak, doğru olarak seçilen ağaç ve malzemeyle, eserin ömrü uzatılarak ilk koruma yapılır.ahşap eserlerde tahribata sebep olan temel konular ; rutubet, bakımsızlık, bilinçsiz uygulamalar (Eser üzerine boya badana yapmak, zift ve macun çekmek, Selilozik yanlış macun kullanmak gibi tahrip eden sebepler bilindiğinde bunlara karşı alınacak önlemlerde kolaylaşır. Restorasyon sadece onarım değil, onarımın devamında eserin takip edilmesidir. Ustaca gerçekleştirilen bir restorasyon çalışmasının, ilgili uzman kişilerce denetlenmesi gerekir.

68 60 Şekil:26- Kündekari tekniğinde yapılacak bir Kapının desen çalışması Yapılacak işin kündekari kompozisyonu1\1ölçekli kağıda veya suntaya çizilir.içe ve dışa narlama yapmaması için seren veya başlıklara bütün geçecek parçalar tespit edilir.resimdeki yerlerine göre çizilir.diğer geometrik parçalarda o parçalara bağlanarak narlama yapmaması sağlanır.

69 61 Şekil:27- Kündekariyi oluşturan parçalara zıvana deliklerinin açılması. Bütün geometrik parçalar projedeki yerlerine göre çizilip arka yüzleri numaralandırılır.delik ve zıvanaları açılır yüzde görülen açı derecelerine görezıvana kapakları kesilip alıştırmaları(testere çekme işlemi)projenin üzerinde yapılır. Şekil:28- Zıvana Delikleinin Açılması Şekil:29- Zıvana Delikleri Açılmış Parça

70 62 Şekil:29- İki parçanın Birbirine Geçirilmesi Hazırlanmış iskelet tablalara kiniş içine girme büyüklükleri verilerek kendi yerlerine alıştırılarak arka yüzleri numaralandırılır.

71 63 Şekil:30- Küçük Parçaların Birbirine geçirilmesi. Şekil:31- Ahşap parçaların geçme sisteminde birbirine takılması

72 64 Şekil:32- Numaralandırılmış tablaların uygun şekilde birbirine geçirilmesi Şekil:33- Geometrik formların geçme şeklinde birleştirilmsi

73 65 Şekil:34- Tek parça olan tablanın gösterilmesi Şekil: 35- Tek parça olan tablanın gösterilmesi

74 66 Şekil:36- Geometrik parçaların tamamlanması Şekil:37-Yıldız Formundaki Parçaların birleştirilmesi

75 67 Şekil:38- Kare Formunda Birleştirilmiş Parça Şekil:39- Mevlüt Çiller ustanın Kündekari tekniğini uygulama yapması

76 68 Şekil:40- Parçaların zıvana yerlerine tam olarak yerleştirilmesi Şekil:41- Usta ve çırağı örnek üzerinde birlikte çalışırken

77 69 Şekil:42- Birleştirmelerin Tamamlanması Şekil: 43- Geometrik ufak oynar parçaların üzeri işlemesiz,düz olabildiği gibi kabartma rumi desenli ya da sedef,bağa olabilir.

78 70 Şekil:44- Bu Geometrik ufak oynar parçaların yerlerine takılması aşamaları Şekil:45- Bu Geometrik ufak oynar parçaların yerlerine takılması aşamaları

79 71 Şekil:46- Bu Geometrik ufak oynar parçaların yerlerine takılması aşamaları Şekil:47- Bu Geometrik ufak oynar parçaların yerlerine takılması aşamaları

80 72 Şekil:48- Bu Geometrik ufak oynar parçaların yerlerine takılması aşamaları Şekil:49- Tablaların oyma ve kakama işlemi bittikten sonra iskelet yeniden dağıtılır

81 73 Şekil:50- Bu Geometrik ufak oynar parçaların yerlerine takılması aşamaları Üzerine işlem yapılan tablalar yerine geçirilerek son toplaması yapılır. Şekil:51- Bu Geometrik ufak oynar parçaların yerlerine takılması aşamaları

82 74 Şekil:52- Bu Geometrik ufak oynar parçaların yerlerine takılması aşamaları Yapılan kündekari iş kapı ise arka tablaları, seren başlıkları minber veya mihrap ise dış çerçeveleritutkal ve kamalama işlemi bittikten sonraperdah ve zımparalaması yapılarakcilaya hazır hale gelmiş olur.

83 Türk Süsleme Sanatlarında Motifler Türk Süsleme Sanatlarının Tarihi Gelişimi ve Motifler Süsleme sanatlarının en olgun ve en seçkin örneklerini veren Türkler,Orta Asya dan başlayan ulusal sanat kültürlerini yüzyıllar boyunca sürdürmüşler ;Hun,Göktürk,Selçuklu,İlhanlı,Timuri ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde yüksek uygarlıklar düzeyinde pek çok sanat eseri meydana getirmişlerdir. Türkler tarih boyunca Hüküm sürdükleri yerlerde sanat ve uygarlıklarını da beraberlerinde götürmüşler,ayrıca bulundukları ülkenin sanatlarından da etkilenerek yeni ve farklı sanatların da doğmasına sebep olmuşlardır.(şengül,1988;3) Süslemecilik Türkler de dört büyük etki altında gelişerek doruğuna ulaşmıştır. 1-Orta asya ve uzak doğu etkileri 2-Yakın doğuda varlıklarını sürdürmüş olan pek çok toplumun kültürleri,dinleri ve sanat anlayışları 3-yakın doğu ve Anadolu da hakimiyetlerini sürdürmüş olan eski uygarlıkların izleridir. 4-Yöresel etkiler Bu dört etkinin yanısıra,her devrin kendine göre değişen bir sanat kültürü anlayışı göze çarpmaktadır.yeni icatlar,keşifler,batı dünyası ile ilişkilerin çoğalması Türk süslemeciliğine yeni renkler,motifler,desenler getirmiştir.bu açıdan ele alındığında süslememizin tarihsel ğelişimi : 1-13.yy. dan evvelki süslemeler 2-13.,14.yy.,Selçuklu ve beylikler dönemi süslemeleri 3-Osmanlı erken devir ve 15.yy.süslemeleri 4-Klasik devir (16. ve 17.yy.lın ilk yarısı) 5-Türk Rokokosu(18.ve 19.yy.)(Akar;Keskiner,1978;9) Türk Süslemesinde Kullanılan Başlıca Üsluplar 1-Bordürler ve Geçmeler:Şerit bezemeye bordür denir.kenar suyu,pervaz,ulama gibi değişik isimleri vardır.bordürler,hem süsleme hem de bezenmiş bölümleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Geçme ve zincir motifine Zencerek de denir.noktalama usuli ile yapılan zincirleme halkaların birbiri içinden geçerek,devamı ile oluşan bir tür süslemedir.geniş bir uyulama alanı vardır.( ŞENGÜL,1988;5) 2-Hatai(Hatayi):Çin ve orta Asya nın etkisi altında oluşan,çoğu kez kökeni belli olmayacak şekilde stilize edilmiş çiçek ve yaprakların grift desenleridir.yapı itibari ile küçük,büyük,üstten yandan,sade veya çok çeşitli profillerle çeşitli ayrımlara tabi tutulabilir. Çiçeklerin türleri hakkında bir karara varmak sakıncalı ve çok

84 76 zordur.yapraklarsa çiçeklere göre daha az stilize edilmişlerdir. Yapraklara BERK denir.sonraları PENÇ adıyla anılmıştır. Pençler yaprak sayısına göre adlandırılır. *Yekberk:Tek yapraklı çiçek motifi *Düberk:İki yapraklı çiçek motifi *Seberk:Üç yapraklı çiçek motifi *Cihanberk:Dört yapraklı *Pençberk:Ortası göbekli beş yapraklı çiçek motifi *Sadberk :Çok dilimli olarak birbirine sarılmış çiçek motifi demektir. *Çarkıfelek:Tekerlek görünümünde bir çiçek motifidir.( ŞENGÜL,1988;6) 3-Selçuklu münhanileri: Münhani eğri demektir.genel olarak Rumilerin ve kuş kanatlarının iç bünyelerinde bulunan ayrıntılardan oluşup,kendine özgü bir renklendirme tekniğine sahitir.ancak Rumilerde olduğu gibi bir sap üzerinde devam etmeyip birbirine yapışık kümeler halinde oluşurlar.ister bordür şekli,nde ister,ister madalyon lar veya belirli formlar görünümünde olsun,daima birbiri arkasından çıkacak şekillerde çizilerek meydana gelirler.xi-xv yüzyıllar asında,özellikle el yazma kitaplar da çok kullanılmıştır.( Akar;Keskiner,1978;19) 4-Bulutlar:Uzak doğu kökenli olduğu için Çin Bulutu da denir.gökyüzündeki su buharı birikintilerinin çeşitli görüntülerinden esinlenip,bunları stilize ederek yapılmış motiflerdir.xv.yüzyıldan itibaren özellikle tezhib minyatür ve çini süslemelerinde kullanılmıştır.( ŞENGÜL,1988;6) 5-Geometrik Süslemeler:Geometrik desenler kare,dikdörtgen,daire,poligon,baklava ve yıldızlar gibi bir çok yalın formların birleşmesinden oluşmakta ve anlam olarak evrenin sonsuzluğunu simgelemektedir.( Akar;Keskiner,1978;19) 6-Onaltıncı yüzyıl klasık bitkisel süsleme:yarı natüralist yarı stilize bir üslup tarzıdır.lale,gül,karanfil,sümbül,menekşe,nerkis,haseki küpesi gibi çiçekler,bahar dalları,ağaçlar,üzüm,elma nar gibi bitkiler yepyeni biçimleri ile mimari anıtların, çinilerin,taşların,süslemesinde kullanılarak eşsiz bir sanat dekorasyonunun doğmasına etken olmuştur.klasik Türk süslemesidir.( Akar;Keskiner,1978;19) 7-Türk Rokokosu:Şükufe tarzı da denir.batının Rokoko,Barok ve Ampir üsluplarının etkisiyle XVIII.yüzyıl da doğmuştur.çiçek ve yaprak motifleri ağırlık kazanmıştır. Çeşitli çiçek ve yapraklar Buket halinde veya Şükufedan denilen vazodan yahut sepetten fışkırmış halde fiyonglarla bağlanarak doğaya çok yakın bir anlayışla şekillendirilmişlerdir.( ŞENGÜL,1988;6)

85 77 8-Rumi Motifleri:Rumi Anadolu demektir.bu tür motiflere Selçuki de denir.rumiler daha ziyade el yazma eserlerde,çinilerde kumaşlarda,taş ve ahşap süslemelerde kullanılmıştır.ilk rumi örneği IX,Xyüzyılda Uygur Türkleri tarafından yapılmış Bezeklik Fresklerinde yer alan su canavarının kanatlarında görülür. Rumiler XI yüzyıl da Selçuklu Türkleri tarafından kullanılmaya başlanmış ve tavşan,balık, kurt, kuş gibi hayvan motifleri stilize edilmiştir.bu dönemde,orta Asya nın geleneksel Hayvan üslubu kendine özgü bir stilizasyonla tüm süsleme sanatlarını etkisi altına alan bir güç güç kazanmıştır. Başlangıç dönemlerinde hayvan motiflerinin bazılarını tanımak mümkün olduğu halde,sonraları kuşların başları ve tavşanların ayakları gibi bazı ayrıntılar atılarak Klasik Rumi Üslup doğmuştur. Rumiler XI.yüzyıldan itibaren hayvansal görünümlerini kaybederek tamamen dekoratif anlam kazanmıştır. Rumilerle yapılan süslemelere Rumi Üslup denir.( ŞENGÜL,1988;6) Orta Asya nın bozkırlarında yaşayan Türklerin hayvanlara karşı büyük bir ilgi duyduğu bilinmektedir.onların sahip olduğu güç ve aralarında yaptığı mücadeleler sanatkarlara daima ilham kaynağı olmuştur.çoğu kez hayvanları kuvvet,bereket,kötülük,iyilik gibi çeşitli kavramların sembolleri olarak kllanmışlardır.türklerin İslamiyeti kabulunden sonra tabii halde hayvan figürlerinin süsleme içinde kullanılması giderek azalır.özellikle Osmanlılarda buna oldukça az rarstlanmaktadır.xv. ve XVI.y.y. larbezeme sanatlarımızın her alanda en üstün seviyesine ulaştığı bir dönemdir.xv.y.y dan itibaren,rumiler aşırı bir üsluplanma altında hayvansal görünümlerinden tamamen uzaklaşmış,her türlü inanç ve kavramsallıktan uzak,kökeni belli olmayacak derecede,tamamen dekoratif bir anlamda bütün süsleme alanlarının sürekli kullanılan motiflerinden olmuştur.(keskiner,1923;5) Ruminin Tezyinattaki Yeri: Tezyinatta önemli bir yeri olan rumi motifi,her devirde,her üslupta, kullanılmıştır.bazı müellifler rumiyi üslup olarak kabul etmişler,bazıları ise desen tekniğinde kullanılan temel unsur olarak görmüşlerdir.ruminin penç, yaprak,bulut gibi diğer motiflerle bir arada çok kullanılmış oluşu,motife temel unsur sıfatı kazandırır.diğer taraftan aynı motifi süsleme sanatının her dalında müstakil kullanılmış olarak buluyoruz.bu sebeple kompozisyon tipleri arasında Rumili desenin ayrı bir yeri ve önemi vardır.bu da rumiye bir üslup sıfatı kazandırır.rumiyi Arabesk ile karıştırmamak gerekir.(birol.derman,1995;181) Rumilerin Yerleştirilmesindeki Özellikler *Rumiler simetrik düzenlemeler dışında genellikle kavisli ve helozoni hatlar üzerinde aynı yöne doğru olmak üzere yerleştirilirler. *Rumiler,başka tür motiflerle birlikte bir kompozisyon oluşturacak şekilde kullanıldıkları zaman,daima kendi hatlarında devam ederek diğerlerine karışmazlar. *Rumiler kesişen hatlarda kullanıldıkları zaman,ince olan çizginin üzerinde kalacak şekilde yerleştirilirler.( ŞENGÜL,1988;6)

86 Rumi Çeşitleri Rumi motifi XV.ve XVI.yüzyıllardaki en gelişmiş haliyle ele alınırsa,pek çok çeşidiyle karşılaşılır.çizilişindeki pek çok farklılıkların yanısıra,desen içinde kullanılış maksadı veya yüklendiği vazife de farklıdır..bu sebeple motif iki şekilde gruplandırılır.( ŞENGÜL,1988;6) Rumi motifi, formuna göre incelendiğinde Düz Rumi ve Kanatlı Rumi olmak üzere belli başlı iki ana motif olarak karşımıza çıkmaktadır.düz rumi en basit formlardır.bunlarında kendi içinde farklı çizimleri mevcuttur.kanatlı Rumiler düz Rumilerin geliştirilmesiyle oluşmuştur, kanatlı Rumilerin oluşumuyla rumi motifleri zenginleşmiş ve kompozisyonda yeni olanaklar sağlamıştır. ( Birol.Derman,1995;181) A-Çizilişine göre şöyle isimler alır: 1- Düz Rumi:Kanaviçenin şeklini muhafaza eden sade görünüşlü rumi motifidir. 2- Dendanlı Rumi:Düz ruminin sınır çizgisi,dendanlı çizilereksüslenmiş rumidir. 3- İşlemeli Rumi:16.y.y.başından itibaren görülür.irice bir ruminin içi hatai gurubu motiflerle süslenmiştir.buna süslemeli rumi de denir. 4- Sencide Rumi:Rumi motiflerin kısmen simetrik olarak kullanılmasıyla oluşan bir tarzdır. 5- Sarılma Rumi:Piçide Rumi de denir.isminden de anlaşıldığı gibi üzerine sarılmış çıkmalarla süslü rumi motifidir. 6- Hurdelenmiş Rumi: İri bir rumi motifinin,küçük motiflerle hurdelenmesi veya süslenmesiyle ortaya çıkmıştır.rumi içinde rumi de denir.genelde tezhib sanatında kullanılmakla birlikte kalem işleri ve kumaştada kullanılmıştır. B-Desen içinde aldığı vazifelerden dolayı: 1-Ayırma rumi:tezyinatta hazırlanan desen bir çeşni kazanması,cazibesinin artması için paftalara ayrılır.zemin farklı renklendirilir.bu renk ayrımı iplik,bulut rumi gibi uzayabilen motiflerle yapılır.bu motifler kullanılmazsa desen yamalı bohça gibi olur.işte bu gaye ile kullanılan rumi motiflerine ayırma rumi denir.sencide,sarılma, dendanlı,hurdelenmiş rumi gibi bütün Rumiler aynı zamanda desende ayırma rumi olarakta kullanılır.

87 2-Tepelik:Desen içinde tepe noktalarına konulan,helezonlarda başlangıç teşkil eden ve simetrik bir şekil gösteren rumi motifidir. 3-Ortabağ:Helezonların başlama ve birleşme yerlerinde yer alır Desen içinde bağlayıcı bir motif olup helezon çıkışı verdiği için vazifesi önemlidir. 4-Hurde Rumi :İrice rumi veya başka bir motifi süslmek maksadıyla kullanılan küçük boy sade rumi motifine verilen isimdir. 5-Üç İplik Rumi:Üç rumi motifin birbiri içinden geçerek zarif bir dolaşım meydana getirmesini sağlayan bir tarzdır.( Birol.Derman,1995;181-82) 79

88 Şekil:53- KÜNDEKAR MEVLÜT ÇİLLER 80

89 KÜNDEKÂR MEVLÜT ÇİLLER: Doğum tarihini yılı olarak açıklayan sayın Çiller Konyada Abdülreşid (evdireşe) köyünde çiftçi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Babası Çilseyidin oğlu Hüseyin Çiller, annesi (kunağızlı) kertmenlerden Şerife çillerdir.çiftçilikle uğraşan bir ailedir.ailenin ilk çocuğudur.birde marangozluk işi ile uğraşan diğer erkek kardeşi vardır. Şekil:54- Çiller usta Atölyedeki odasında Kendisine kendisini tanıttırdığımız Mevlüt çillerin anlatımları: - İlkokulu Merkez Yaylapınar Köyü'nde okudum. Dini eğitim görmek üzere Kur an-ı Kerim kursuna gittim. Çocukluğumdan beri sevdiğim mesleğim marangozluk işine merak sardım 1956 lı yıllardı. İlköğretimimden sonra marangozluk mesleğine Çolak Ali lakaplı Ali Adıbelli Usta'nın yanında çırak olarak

90 82 başladım. Çolak Ali Usta'nın yanında dört yıl süren çıraklığım ve kalfalığım sırasında ustamın "Eşek ölür yük semeri, zengin ölür para kemeri, sanatkar ölür eseri kalır." sözünü kendime düstur edindim da Ümmügülsüm hanımla evlendim, 1961 de oğlum Hasan Hüseyin dünyaya geldi, 1962 de büyük kızım Fatma1967 de ise küçük kızım Şerife dünyaya geldi.bu arada ocakta askere gidene kadar seyyar marangoz olarak çalıştım.23 ocak 1953 te askerliğimi yapmak üzere Edremit ikinci piyade er eğitim tugayına gittim.burhaniye 1. tümen taburda temel eğitimimi,edremit 2.temel taburda ihtisas eğitimimi yaparak er yetiştirici olarak grup karagahında kaldım.24 ay lık eğitim sürecinden sonra 10 ocak 1965 te terhis oldum.1967 yılının ortasına kadar tekrar seyyar marangozluk yaptım.67nin 7. ayında doğramacı dükkanı olarak kendi iş yerimi açarak normal kapı pencere yapmaya başladım.gerek üzerine çekilen el emeği fazlalığı gerekse malzeme pahalılığı nedeniyle meslektaşlarımızla rekabet edip çalışamadık.1971 de bu işimiz meslektaşlarımızın şerit testere ve diğer malzemelerini bileme ve kaynatmaya başladık.1974 sonuna kadar bu şekilde devam ettik.1975 ten 80 arasında rotari tip sondaj makinesı ile derin kuyu kazdık.marangozluk mesleği ilk göz ağrım olduğu için 1980 de yeniden mesleğimize döndük.iki sene kadar doğrama kapı pencere üzerinde çalıştık Rahmetli ustanın sözü kendisini1990lı yıllarda daha iyi anlamamı sağladı. O zamanın Mevlana müze müdürü Mehmet Önder bey ustanın iyi bir sanatkar olduğunu bildiği için bir kündekari kapının alt bölmesinden bir bölümü tamir yapılabilir mi? diye ustanın atölyesine getirdi ve bıraktı. İşin üzerindeki tablalar şimşir ağacı olduğu için bulunamadı armut ağacından tabla hazırlanıp kurumasını da Mehmet bey beklemediği için parça tamir edilmeden gitti. O esnada sanata karşı aşırı merakım olup kendimi alamayarak kündekari parçanın delik ve zıvanalarını tablaların krişe geçme sistemini birebir inceleme imkanı buldum.o tarihte benim bildiğim kadarıyla fazla bir eser mevcut değildi. Konya mızda bulunan Sahipata Camii nin arka yüzeyi açık çatma kündekarı kapısını ve Alaaddin Camii minberinin batı kısmındaki ufak kapısından girerek saatlerce kündekari tekniğiin nasıl yapıldığını inceledim.yüzeyden bakıldığında geometrik şekli oluşturan kayıtların her

91 83 biri ayrı ayrı parça gibi görülür, ama narlama(içe veya dışa doğru eğilme) yapmaması için yüzey kapaklarının arkasında kalan ve boydan boya geçen doğru görüntülerde bütün kayıtlar vardır..cihanbeyli kasabası yenice oba nahiyesi kütükkuşağı köyü camine bir kapı istediler.caminin içi dışı Nevşehir taşı ile yapılmış olup güzel bir cami olmuş. Çıraklığımdan sonraki dönemlerde yapmak isteyip de birtürlü yapamadığım kündekari tekniğinde bir kapıyı o camiye uygulamaya karar verdim. Ama böyle bir kapı yaparsam tabla sayısını belirli bir sayıya (99 esmül-hüsna;104 kitap sayısı veya 28 peygamber sayısı gibi bir sayıyada tabla adedini denk getirmeyi istiyordum. Daha önceki eserlerin fotoğraflarını bu amaçla inceleme ve araştırmaya başladım.bursa yeşil türbenin kapısını orta bölmesi çok dikkatimi çekti.siyah beyaz fotoğraf üzerine kırmızı kalemle tablaların üzerine numara atmaya başladım.ve gördümkü 99 tabla oraya işlenmiş, benimde öteden beri böyle bir isteğim olduğu için o bölmeyi yapmaya karar vererek ilk yaptığım kündekari işte böyle bir hatıramda oluştu. Kündekari sanatı ; bir tezhip,ebru, hat.gibi sanatların evde veya herhangi bir masa üzerinde çalışma imkanı olmayıp bizzat marangoz atölyesinde uzun süren masraflı bir çalışma olduğu için çok sevmeme rağmen 1980 li yıllara kadar uygulama imkanı bulamadım. İlk yaptığım kündekari kapu ve minberin ticaret odası salonunda el işleri sergisinde sergiye aldık.

92 84 Şekil:55- Konyada sergi açılışında Dönemin MEB.Vehbi Dinçerler ve Kültür Turizm Bakanı Mükerrem Taşçıoğlu Mevlananın Şehbi Aruz törenleri için Konya ya gelmişlerdi.ticaret odası başkanı ertesi gün sergiye kadar getirdiler ve sergiyi gezerlerken benim işlerin önüne gelince çok ilgilerini çekti. Eski tarihli bir işe baktıklarını düşünmüşler.ama bini üzerinde usta kitabesi olarak AMELE MEVLÜT ÇİLLER EL KONEVİ yazısını ve hicri yapım tarihini görünce yeni yapılmış bir işe baktıklarını anlayıp bu işi kimin yaptığını sordular bende arkalarında idim. Oda başkanı Rahim Özkaymak bey beni göstererek yapan ustamızda hemen arkanızda diye tanıttı. İşin üzerinde yeniden bir daha dikkatle baktılar ayrılırlarken daha önceki bir tarihte tercüman gazetesindeki bir haberde yanan mescid-i aksanın yanan minberinin yeniden yapılacak diye haber okumuştum o konuyu bakan beylere ilettim.eğer Türkiye de bu minber yapılacaksa

93 85 gerek kendi atölyemde veya devletin kuracağı bir atölyede o minbere hizmet etmeyi istediğimi belirttim.vehbi bey de sergi bitince bana gel o konudaki ilgilenen kurumlarla sizi tanıştıralım dedi. Sergiden sonra gittiğimde ilgili arkadaşlarla görüştürdüler. Bu arada Emeviler döneminde yapılmış ahşap minberleri araştırıp incelemek üzere Suriyeye bir heyet gönderilecekmiş ve masrafını Türkiye Diyanet Vakfı karşılayacakmış beş kişilik heyetin yanına ilaveten bir kişi masrafı daha verirlerse benide göndermek istediklerini belirterek diyanet vakfı genel müdürü Kemal Güran Hocamın yanına gönderdiler.bakan beyler de telefon etmişler. -Elimde kütükkuşağı köyüne yapmış olduğum kapunun fotoğrafı ile beraber hocamın yanına vardığımda sen madem kündekarsında neden bize şimdiye kadar hiç uğramadın.biz Kocatepe caminin kapularını yaptırmak için sanatkar arıyoruz bulamıyoruz dedi. Oturduğu yerden camii şantiyesi görülmekte idi.oraya var mimarlardan caminin taç kapısının projesini verecekmişiniz bakacağız dedim.projeyi verdiler, münasip bir yerde bir yarım saat kadar inceledim ve yapabileceğimi Kemal hocama belirttim.o zaman nekadar zamanda yapan ve kaç paraya yapılır diye sordu. İş çok idi sekiz çift kanat kapı isteniyordu. Ben eğer teklifinizde ciddi iseniz bu işe yetecek kadar evsaflı (kaliteli)meşe ağacını nerden ve kaç paraya bulurum nasıl bir ekip oluştururum da nekadar sürede bitirebilirim bunun etüdünü yapıp en az onbeşgün içerisinde cevap verebileceğimi belirttim.makul karşılayıp teklifimi beklediğini belirtti. Bizde ön araştırmamızı yapıp bu işin beni uluslar arası bir piyasaya tanıtacağını da göz önünde bulundurarak münasip bir fiyat ve iki sene zarfında yapabileceğimi belittim.cami mimarı Hüsrev Tayla beraber verdiğim fiyatta pazarlık yapmak istedilerse de işin inceliğini bilen Hüsrev bey usta zaten yeterince ikramlı teklif vermiş işin kalitesini bozmadan yapsın başka ikram istemeyin diyerek pazarlığa lüzum görmediler. Kündekâri konusunda bizi Türkiye'ye ve dünyaya tanıtan projemiz Cumhuriyet dönemi anıtları ndan kabul edilen Ankara Kocatepe Camii nin kapıları oldu. Bu proje kapsamında taç kapı, 4 adet doğu ve batı kapıları ve 3 adet son cemaat avlu kapıları, yaklaşık beş kişilik bir ekiple iki yıllık bir çalışma neticesinde atölyemizde yapılarak yerlerine monte edildi tarihinde işlerimiz yerine monte edilmiştir. Bu kapıları yaparken Suriye ye gidecek heyetede dahil edilerek beş kişilik bir ekiple 15 günlüğüne Suriye de bulunan Halep ve Şamda ki eski eserler ve minber,

94 86 mihrap, kapuları inceledik.ama Türkiyenin bu işi nedense yaptırmadığından dolayı Türkiye de yapılamadı. -Bu yaptığınız işler hepsi ticari amaçla mı yapıldı? -Mutlak surette bir hobi gibi kündekari mesleğine aşığız ama bir işletme olarak çalıştığımız için atölyenin giderlerini karşılamak için bir ücret talebi olmaktadır. Bunun bir iş ve meslek olduğunu unutmamak gerekir. Ali Ustanın sözü: : Ali usta sık sık zengin ölür, para kemeri; merkep ölür, yük semeri; sanatkâr ölür, eseri kalır dermiş. Mevlüt Çiller de kalıcı bir eser bırakma hevesi ile işe girişmiş. Adam yumurtaya nal çakmış, perçin yapmış. Fildişinden küre oymuş, içinde bir küre daha, onun içinde 17 ayrı küre daha... Düşünün bu işe ömrünü vermiş. Kündekâri de öyle bir şey işte. -Yeni projeleriniz varmı ya da sipariş usulü olarak mı alıyorsunuz? -Projelerimiz genelde sipariş usulü oluyor. Önceden yapıp da hazırlama imkanımız bulunmamaktadır. - Projelerinizden ve bu projelerde tercih ettiğiniz ahşap malzemelerden bahseder misiniz? - Genel olarak yaptığımız projeleri, kündekâri tekniği ile yapılan camiler için kapı, minber, mihrap, vaiz kürsüsü, mahfil korkuluğu olarak sayabiliriz. Sivil mimari grubunu ise villa, dinlenme yerleri, bürolar için kapı, camlı kapı, oturma grubu, divan, kanepe, balkon korkuluğu, ara bölme şebekesi, pencere ve pencere kepenkleri, dikme ve Bursa kemerleri yapılması işlerini kapsayan komple masif imalat işini yaptığımız projeler olarak sıralayabiliriz. Bunun yanı sıra tarihi eser onarımı projesi olarak ahşap tavan onarımı ve yeni tavan yapılması gibi işlerimiz de oldu. Sanat ve

95 87 işçilik değeri yüksek birkaç çeşit rahle de yaptık. Yaptığımız projeler öyle kısa zamanlı çalışmalar değil, ön görüşme ve sipariş süresi bazen bir yıla kadar uzamakta, imalatları da altı ay ile iki yıl arasında değişmektedir. Projelerimizde ağırlıklı olarak birinci sınıf meşe kullanıyoruz. Renk ahengi sağlamak amacıyla tabla ağacı malzemesi olarak, şimşir, armut, kayısı gibi lifli ve oymaya da elverişli olan ağaç türleriniseçiyoruz Sanırım kündekâri konusunda 25 yıldır yaptığımız çalışmalar sonucunda yaklaşık otuz yerde onlarca esere imza attık. Her yaptığımız işin yerine göre bir güzelliği ve değeri vardır. Yaptığımız projeler arasında çok fazla çalışma fırsatı bulamadığım eski eser onarımları da var. Bu alanda Burdur Çelikbaş Konağı tavan ve tavan göbeği tamiratının aslına uygun onarılması işini yaptık. Ayrıca tavan uygulaması konusunda Konya Vali Konağı tavanlarını da yapmıştık. İstanbul da Mustafa Birim ve Selçuk Berksoy'a ait villaların kapı, kanepe, divan korkuluk ve alınlıkları, balkon korkuluğu, ara bölme şebekesi gibi uygulamaları yaptık. İstanbul Küçükçamlıca da yaptırılan sosyal tesisler için kündekâri kapı, pencere ve pencere kepenkleri, dikme ve bursa kemerleri uygulamalarını gerçekleştirdik. Elbetteki projelerimiz sadece ülke içinde değil ülke dışında da sürüyor. Japonya'da Tokyo Dr. Umezu Sanat Galerisi için kapı, divan ve tek kişilik koltuk yaptık. Değerli mimar dostumuz ve hemşerimiz Hilmi Şenalp tarafından projelendirilen ve taahhüt edilen; Japonya Tokyo Türk Camii kündekâri kapıları, camlı kapıları, pencere ve pencere kepenkleri projemiz, Rusya Ekaternburg Camii Kündekari Taç Kapsı ve Mahfil Korkuluğu Projesi, Almanya Berlin Camii kündekâri taç kapısı, zemin kat kapısı, pencere ve pencere kepenkleri yapımı projeleri son dönemde bitirilen yurtdışı projelerimizdir. - Mimarimizin mirasları arasında özellikle 13.yy'dan günümüze ulaşan ahşap camilerde kündekâri kapıları, ağaç oymaları, çinileri ve sedefli çalışmaları birlikte görüyoruz. Siz bir kündekar olarak çalışmalarınızda farklı alanlardaki sanatkarları ile ortak projeler de üretiyor musunuz? - Hiç şüphesiz ki büyük eserler bir ekip çalışması olmadan ortaya çıkmıyor. Benim

96 88 çalışma konum kündekâri tekniği ile ağaca şekil vererek estetik, göze hitap eden, yapım tekniği itibariyle dayanıklı, geometrik desenli, geometrik desenlerindeki tabla sayısı ile belli anlamlar çıkarılabilen, örneğin; 99 tablalı Allah ın isimlerini çağrıştıran eserler ortaya koymak. Kündekâri tekniği ile yapılan bir eser başlı başına bir değer olması yanında, şayet arzu edilirse ahşap üzerine oyma, kakma teknikleri ile yapılan süsleme sanatları da uygulanıyor. Bu cihetle oyma işlemlerinin yapılması için ağaç oyma ustaları ile sedef, bağa, fildişi veya farklı renkte ve desende ağaç kullanarak kakma işlemleri yapan ustalar ile ortak çalışıyoruz. - Kündekâri uygulamalarınızda karşılaştığınız sorunlardan bahseder misiniz? - Kaliteli ve kuru ağaç temini, çalışacak eleman ve işlerin uzun süreli el emeği ürünü olması dolayısıyla bu süre zarfında finans temini gibi konularda zorluklar yaşıyoruz. Esas bir konuya değinmek istiyorum. Bildiğim kadarı ile güzel sanatlar ile uğraşan sanatçılar vergiden muaf. Bilemiyorum mimarimizde oldukça köklü bir geçmişi olan kündekâri sanatını desteklemek amacıyla, kündekâri sanatı da bir güzel sanat dalı olarak kabul edilip, vergiden muaf tutulabilir mi? -Sayın Çiller desen bilginiz var mı Kündekarideki geometrik taksimatı ya da yaptığınız çalışmalar üzerindeki rumili oyma desenlerini çizim olarak yapabiliyor musunuz? -Desen bilgim yoktur desenler çizdiriliyor veya hazır geliyor. Kalıpları ben hazırladım kopyalama yöntemi ile.şimdi ise skainerde tarayıp çizgiler üzerinden geçerek tek çizgi haline getiriyoruz.artcam programı desteği ile motifleri üç boyutlu hale getiriyoruz.cns makinesının bilgisayar hafızasına atarak oyuyoruz. Arzu ettiğimiz bir evsafta (kalitede) rumi motif oyacak oymacı kalmadığından var olanlar ise hem tablanın az hem de fiyatın yüksek olmasına sebep oluyorlar. Onun için biz de teknolojinin sunduğu imkanları kullanıyoruz. Oğlum çok güzel bir CAM programı yapımcısı olması sebebiyle bilgisayar alarak oyma işlerimizi CNS tezgahta oyuyoruz. -Son kündekar yazısı sizi rahatsız eti mi. Sizinle ilgili yaptığım araştırmalarda basın da çıkan haberleri incelerken gazete ve dergilerde ana başlık olarak hep SON

97 89 KÜNDEKAR yazısı ile karşılaştım. Son Kündekar sizi rahatsız eti mi? Bu şekilde adlandırılmayı nasıl karşılıyorsunuz? lerde geometrik taksimatlı kündekariyi yapan sanatkarlar kalmadığı için haberlerde son kündekar gibi geçse de ben eskiden kalan bir son kündekar degil, ecdat döneminden kalan eserleri inceleyerek yeniden başlatan bir ilk kündekarım. -Yine basın yayımda çıkan sizinle ilgili haberlerden Mescid-i Aksa ile ilgili bir haberde Mevlüt Çiller 40 bin dolarlık makinesini Ürdün e gönderdi.diye devam eden yazıdan bahsedermisiniz.o makine şu an atölyedeki cns makinesi değil. -Evet o makineyi belirli bir ücret karşılığında Ürdün den dönerken orda bıraktık ama fiyatı haberlerde abartılmış. -O makineyi siz mi yapmıştınız, Şu an atölyede o makineden var mı? -Evet onu ben yapmıştım. Şu an yok tekrar yapamadık. Malzemesi de çok pahalı olduğu için imkanımız olmadı. -Gelecek nesiller bunu devam ettirecek mi? -Yetiştirdiğim bir kalfa atölyesinde şu anda devam etmekte. Kündekari tekniğinde kapılar, pencere kepenkleri çalışmaları yapmaktadır. Onun da kalfa ve çırakları var. -Oğlunuz Hasan Hüseyin Çiller in size ne gibi faydaları olmuştur? -Oğlum Hasan Hüseyin Çiller İstanbul Teknik Üniversitesi Elektrik Fakültesi mezunu olup bir sene kadar bir dersten bekleme durumu oluşunca bilgisayar programı yazma kursuna katıldı. Okulu bitiriken bitirme tezi olarak bir arazinin topoğrafik haritasını bilgisayara yükleyince geçirilecek elektrik hattının direk yükseklikleri ve direk yerlerini tespit eden bir program yazmıştı.

98 90 Bu programı yazmayı da bilmesi dolayısı ile CAM programı desteği ile nasıl bir rumi motifler istediğimizi ve iç figürlerini tarif etmemiz ve örnek göstermemiz suretiyle bilgisayarda rumi motifini üç boyutlu hale getirerek CNS makinesında oyma yapmamızda büyük desteği ve katkısı olmuştur. Herhangi bir resme veya fotoğrafa bakarak onu çizeceği derinliklerde tezgahın oymasını sağlayacak programı yapabildiğinden oyma konusunda bana sonderece faydalı olmuştur. -Emek ve işinizi ne ölçüde hafifletti? -Muhakkakki hafifletti.bilhassa oyma konusunda teknolojinin tam desteğini aldık. -Zamandan tasarruf sağladı mı? -Evet. Çünkü bu şekilde cns tezgahında yapılan bir oyma zamandan tasarruf sağlamaktadır. istenilen evsafta olmamasının yanı sıra günde bir, birbuçuk tabla oyabilirken oymacı makine ile en az on tabla oyma imkanımız oldu. -Teknolojinin hizmetinize sunmasını nasıl değerlendiriyorsunuz? Sadece oyma konusunda değil kündekaride de değerlendirebileceğimiz şekil var mı? -Ecdadın yaptığı günlerde elektrik ve marangoz makineleri olmadığı için geometrik taksimatı oluşturan kayıtların yüzündeki motif kordanlarına ve krişine el küştüreleri ile yapıp deliklerini ve zıvanalarını nişangah çekmek çizmek suretiyle delik kalemi denilen günümüz iskarpelasından kalınlığı biraz daha kalın olan iskarpela delik kalemi ile deliklerini deler, el testeresinde zıvanalarını biçerek keserek geometrik desen hazırlanırken şimdi teknolojinin yardımıyla kayıtların yüzey kordonlarına ve krişlerine freze makinesında seri ve kolay şekilde sürerek kayıtları hazırlıyoruz.1\1 çizilmiş kündekari resmin üzerinde bütün gidecek kayıtları tespit ederek ona göre numaralayıp yerlerine göre kayıtları keser parmak freze bıçağı ile zıvanalarını biçme ve deliklerin i delmede faydalanıyoruz. -Sizce, ahşap ustalarının bilgi ve becerilerinin gelecek nesillere aktarılması için neler yapılabilir?

99 91 -Her sanat dalı için geçerli olmak üzere, ahşap ustası dendiğinde de usta ve çırak ilişkisi akla gelmektedir. Çalışma hayatımda gerekli olduğu kadar son derece titiz ve dikkatli bir çalışma sistemim olup proje ve malzeme temini ile uğraşırken bile devamlı kalfalarının yaptığı iş üzerinde incelemede bulunmak zorunda olup kontrolünü yapmaktayımdır. Usta ustalığını bilip, insan sevgisi ve meslek ahlakı ile kalfasına örnek olduğu, kalfa da kalfalığını bilip, insana saygı, mesleğine sevgi duyarak dürüst çalıştığı sürece bilgi ve beceri aktarma zincirinin devam edeceğine inanıyorum. Bir insan sevmediği birine bilgi ve beceri aktarır mı? O halde kalfa, ustasına sevgi, saygıda kusur etmemelidir. El mahareti, uygulama, bilgi ve tecrübe gerektiren sanatların yazılı ve görsel medya ile öğretilmesi, uygulama yapmadan mümkün olamamaktadır. Bir de ahşap deyince; ağacı tanımak, ağacın işlenmesini, ağacın makine ve aletlere vereceği tepkiyi, hangi işte hangi ağacı kullanacağını bilmek gerekmektedir. Bugüne kadar yanımda çalışan, maharetli, duygulu, ince fikirli kalfalarım oldu. Halen irtibatlı olan bir kalfam bağımsız olarak kündekâri işini yapmaktadır. Ancak diğer kalfalarım bu işi maddi imkansızlıklar ve ekip çalışmasını gerçekleştiremediklerinden dolayı yapamamaktadır. Son senelerde üniversitelerimizden öğrenciler atölyemize gelerek kündekâri konusunda bilgi toplamaya çalışmaktadır. Üniversitelerimizde kündekâri konusunun derslerde okutulduğunu memnuniyetle duyuyoruz. Üniversite ve ahşap ustaları işbirliğinin bütün alanlarda olduğu gibi bizim ahşap sanatlarında da uygulamalı olarak gerçekleştirilmesi halinde çok daha iyi sonuçlara varılacağına inanıyorum. Hatta bir öğrencim de olmuştur. İngiltere vatandaşı, Türk asıllı bir İngiliz üniversite öğrencisi benim atölyeme düzenli olarak 3-4 ay devam etti. Yaptığımız işleri öğrenmeye çalıştı. Yüksek lisans tezi hazırladı ve küçük bir örnek parça yapmaya çalıştı. Sonuçta İngiliz Üniversitesi beni bir haftalığına İngiltere ye davet etti. Orada açılan uygulamalı el sanatları sergisine katıldım. Slayt ve çizimlerle desteklenmiş bir seminer verdim. Ama gerek bizim öğretim sistemimizin yapısı gerekse öğrencilerdeki şahsi ilgisizlik, emek çekmeden hazıra kaçma eğilimleri neticesinde atölyemde bizim istediğimiz şartlarda çalışmaya gönüllü bir Türk öğrencimiz olmamıştır. Çalışma hayatımız boyunca zaman zaman devlet büyüklerimizden ve üniversite hocalarımızdan kündekâri sanatını ihya ettiğimiz için

100 92 çeşitli takdir ve iltifatlar aldık. Atasözlerimizden "Marifet iltifata tabidir, müşterisiz mal zayidir." deyişinden hareketle, sanatın yaygınlaşması dolayısıyla sanatçının yaşaması için sanata ilgi olmalıdır, diye düşünüyorum. Şekil:56- Mevlüt Çiller ile İngiltereden gelen öğrenci -Özel hayatınızdan kısaca bahsedebilirmisiniz. -Aile hayatının kutsallığına inanan biriyim.hanımım çalışmıyor, yemek yemesini ve yapmasını severim, yerken seçmem.kündekari benim için büyük bir hobidir.ilahi dinlemeyi ve film seyretmeyi severim.sinemaya giderim. Deniz Altında ikibin Fersah çok sevdiğim bir filmdir. Aileden kalan tarlalarım var. Çiftçikle uğraştım, ailemde çiftçiydi:öküzlerle çift, atla harman, traktörle ekin biçmeye kadar yaptım. Meyva bahçem var, kendi evimde oturuyorum, atölyem kendime aittir.bağkurdan emekliyim, yanımda çalışanlar sigortasız çalışmamışlardır. Şeker hastasıyım, eşimin de rahatsızlığı var. Önceleri gezerdim, şimdi gezemiyorum. Bunlardan bahsedeyim:1997 de hacca gittim. İş amaçlı olarak 1985, 2002, 2004 yıllarında Suriye ye gittim. Ürdün e gittim 1.5 sene iş amaçlı kaldım.1995 te Japonya ya Dr. Umezu için yaptığım kapı için 1997 de Tokyo Camii kapılarını yaptığımda gittim iş amaçlı idi yılında İngiltere ye Üniversitenin davetlisi olarak ( Visual

101 93 islamic&traditional Arts department-the Prince Of Wales s Institute Of Architeture) konferans ve sergi için gittim. Türkiye de de: İstanbul, İzmit, Ankara, Bursa, Edirne,Çanakkale, Balıkesir, Nevşehir, Kırşehir,Yozgat, Kayseri, Zonguldak, Bolu, Düzce, Kastamonu, Urfa, Maraş, Antep,Elazığ,Adıyaman, Batman, Siirt, Diyarbakır, Hakkari, Van, Karaman, Mersin, Adana, Antalya, Isparta, Burdur, İzmir, Denizli, Uşak, Edremit e genelde iş amaçlı olarak gittim. -Size ünlü deyimin kaynağınıda anlatayım: Beni Zıvanadan çıkarma zıvana delik tabiri de kündekariden geliyor. Bütünlük arzeder, parça sökülmüş dağılmış demektir. Kündekari sanatın gelecek nesillere aktarılması zincirinde bir halka olduğuna inanıyorum ve teşekkür ediyorum ESERLERİ 1- Meram Tavusbaba Camii Minberi ve Vaiz Kürsüsü Cihanbeyli - Yeniceoba - Kütükuşaği Köyü Camii Kapi, Minber ve Vaiz Kürsüsü Konya Uluırmak Altıyol Camii Kapısı Ankara Kocatepe Camii Ana Ünite Kapıları Burdur Çelikbaş ve taş oda Konagı çıtakari Tavan ve Tavan Göbeği Tamirati Urfa Mevlüt Halil Camii Kapıları Aksaray Kurşunlu Camii Kapıları

102 94 8- Haymana Güzelbağlar Köyü Camii Kapısı Konya Belediye Sarayı Camii Kapısı Karaman Burhan Köyü Camii Kapısı Konya Organize Sanayi Camii Kapısı Koçhisar Sanayi Camii Kapısı Çanakkkale-Biga-Hacıpehlivan Köyü Camii Kapısı Konya Vali Konağı Tavanları Konya Pisili Camii Kapısı Ankara Dikmen Rıfat Börekçi Camii Kapı, Minber ve Mahfil Korkulukları İzmit IGSAŞ Gübre Sanayi Camii Kapı, Minber, Vaiz Kürsüsü, Mihrap ve Mahfil Korkulukları Bursa-Orhangazi Gazi Orhanbey Camii Kapıları Ankara Eryaman Toplu Konut Camii Kapıları Konya TEK Muradiye Camii Kapısı İstanbul Mustafa Birim Villası Kapı, Kanepe, Divan Korkuluk ve Alınlıkları

103 İstanbul Selçuk BERKSOY Villası Kapı, Divan, Balkon Korkulukları,ara Bölme Şebekesi ve Bursa Kemerleri Japonya-Tokyo Dr. UMEZU Sanat Galerisi Kapıları,Divan ve Tek Kişilik Koltuk İstanbul ÇamlIca Alvarlı Efe Hazretleri Camii Kapı, Vaiz Kürsüsü ve Mahfil Korkuluklar_ Bursa Şeyh Edebali Camii Kapıları. 26- İstanbul Küçük Çamlıca Sosyal Tesisleri Kündekâri kapı, pencere ve pencere kepenkleri, dikme ve bursa kemerleri Japonya Tokyo Türk Camii Kündekâri ve Camlı Kapıları, Pencere ve Pencere Kepenkleri Rusya Ekaternburg Camii Kündekâri Taç Kapısıs ve Mahfil Korkuluğu Almanya Berlin Camii Kündekâri Taç Kapısı, Zemin Kat Kapısı, Pencere Kepenkleri Ankara Subay Evleri Camii Taç Kapısı Ürdün krallığının Kudüs Mescidil aksaya takılmak üzere albaga üniversitesinde yaptırdığı selahaddin minberinin yapım çalışmalarında usta başı olarak görev aldım. 32-İstanbul İskender paşa camii restorasyonunda kapu minber ve pencere kepenkleri. Bu çalışmalar eserlerinden bir bölümüdür.

104 Şekil:57- Mevlüt Çiller Ve ustası Ali Adıbelli 96

105 97 Şekil:58- Mevlüt Çiller ile Arkadaşı atölyedeki büroda Şekil:59- Ürdün Kralı Abdullah Çiller ustaile selahaddin minberinin Kündekari projesini incelerken

106 98 Şekil:60- Ürdün Kralı Abdullah Albagha Üniversitesinde kurulan atölyede kündekari örneğini incelerken Şekil:61- Mevlüt Çillere Konya valiliğince kündekariye hizmetinden dolayı verilen takdir belgesi

107 99 Şekil:62- Çiller Usta atölyede ki büroda Şekil:63- Ustanın Çırakları

108 BASIM VE YAYINDA ÇIKAN HABERLER 1-YENİ MERAM-11 ARALIK 1985:Şehirden Röportajlar.Muhtar Bedir. Konu:Kündekar(Marangoz)Mevlüt Çiller İle Bir Sohbet 2-YENİ MERAM-12-ARALIK 1985: Şehirden Röportajlar.Muhtar Bedir Konu:Sergiyi Her Gezen,Türk İslam Sanatına hayran oldular 3- YENİ MERAM-13 ARALIK 1985:Şehirden Röportajlar.Muhtar Bedir. Konu:Sanatımız Bir Aşk İşidir,Göz ve Gönül Dayanıklığı ister. 4-CEMİYET HABERLERİ-13 ARALIK 1985:Dörtlü Karma Sergisi Büyük beğeni Kazandı. Konu:Sedefkar F. Çiçek, Hattat Ö.Bilge, Hattat H. Öksüz ve kündekar Mevlüt çiller Mevlana Tetkikler Enstitüsünde 5-TÜRKİYE-9 OCAK 1989:Eski Ustalarını Bir Bir Kaybeden meslek: Konu:Sabrın ve zevkin meyvesi:kündekari 6-MİLLİ GAZETE.6 MAYIS 1986: Muhtar Bedir Konu:Kündekar(Marangoz)Mevlüt Çiller İle Bir Sohbet 7-KO NEVİ:OCAK 1986:Konyada Kültür Sanat Faaliyetleri Konu:Kündekar Mevlüt Çiller 8- SELÇUK ÜNİVERSİTESİNDEN HABERLER:MAYIS-HAZİRAN 1989 Konu:Türk süsleme sanatlarının Paneli Yapıldı.

109 BELDE:28 ŞUBAT 1989:Kaynaktan Vitrine-Sanat şaheseri Konu. İmkansız Olanı Yapmak 10-ANKARA KOCATEPE CAMİİ:28 AĞUSTOS-:1987 Konu:tanıtım,Diyanet işleri Başkanlığı 11- ANKARA KOCATEPE CAMİİ:28 AĞUSTOS-:1987 Konu:tanıtım,Diyanet işleri Başkanlığı------YeniBasım 12-KONYADA MOBİLYA VE DEKORASYON:A.YAŞAR ÖZAYDIN Konu:Ahşap sanatımız 13-KOCAELİ:26-MART 1991: Konu:İgsaş Camii Mükemmel oluyor. 14-GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE KONYA ESNAFI:1991 Konu :Kündekari Yaşıyor 15-KONYA TİCARET ODDASI:FUAR ZAMAN-1 TEMMUZ-2000:TOKYODA BAYRAM Konu:Tokyo Camii 17-ZAMAN-1 TEMMUZ 2000:TOKYO CAMİİ AÇILDI 18-LONCA GERÇEKTEN DÜZE ÇIKACAKMIYIZ.-YAZ 2000 Konu:Kündekari üzerine Mevlüt çiller Usta 19-MİMARLIK:1995-YAŞAYAN USTALAR-RÖPORTAJ:HASAN ÖZDEMİR

110 102 Konu.Kündekar Mevlüt Çiller 20-YENİ ŞAFAK-3 TEMMUZ 2002 Konu.mescidi aksanın minberini türk ustalar onaracak 21-SELÇUK HABER-15 ŞUBAT 1997 Konu:Kündekar Mevlüt Çiller 22-MERHABA-4 NİSAN 2002 Konu Mescidi aksaya Osmanlı minberi 23- TURKUAZ-30 MART 2004 Konu:konyadan mescidi aksaya 24-HAKİMİYET:4 NİSAN 2004 Konu:Kündekari Ustasıyla Sanatı üzerine 25-TÜRKİYE:22 HAZİRAN 2006 Konu:Bir deryaki Kündekari 26-YENİ ŞAFAK-26 OCAK Konu:Selahaddin minberi Türk Ustalar eliyle Hayat buldu ÇEKİME GELEN EĞİTİM KÜLTÜR PROGRAMLARI ÖMER FARUK YILMAZ-TRT ANKARA TV. VAHAP CANDAN-TRT

111 103 KERİME ŞENYÜCEL TRT ERTUĞRUL ERASLAN TRT MUSTAFA KARAKAYA-TRT GÜL SELÇUK TRT DİETER SAUTAR-ARD1GERMAN TV SÜLEYMAN SOL TRT GABRİELA OHL-ARD ALMAN TV.1 ARD ADNAN A. RAMAHİ AMMAN JORDAN NURDANEÖZDEMİR-TÖMER TV. CAFER ESER-İHA GÖKHAN ÖZSOY K TV. MEHMET KARAKAYA NTV. NEŞET YILMAZTÜRK-TRT TURGAY TUNA-SKY LİFE AYLİN ÖREK-LEFKOSE.KKTC. ÖMER FARUK YILMAZTRT.GAP TV.

112 KÜNDEKAR MEVLÜT ÇİLLER İN YAPTIĞI ANKARA KOCATEPE CAMİİ KAPILARINDAN BİRİNİN İNCELENMESİ: ESERİN NO :4 FOTO NO :154 YAPI ELEMANI : Kapu YERİ : Taç Kapu Kuzeyden son cemaat mahallinden mihraba doğru ana ünite girişi ADET :iki kanat bir kapı MALZEME : Serenle başlıkları meşe arka ayna tablaları meşe geometrik taksimatı oluşturan kayıtlar ceviz tablalar armut YAPIM TEKNİĞİ : çatma kündekari Ön Yüz:Alt Pano :On kollu yıldız çatma kündekari Orta pano : On kollu yıldız çatma kündekari Üst Pano :Düz tabla üzerine sağ kanatta lailahe illallahu melikil hakbün mübin, sol kanatta Muhammedür resurullah sadıgul vadül emin düz satıhlı oyma Arka Yüz:Alt Pano :Düz tabla Orta Pano:Düz tabla Üst pano :Düz tabla BEZEME TEKNİĞİ Fleto :Yeri :Yok Teknik :onkollu yıldız açıları doğrultulu Malzeme:Sedef Kakma :Yeri :orta pano ve alt pano :Teknik :Sedef Kakma ve rumi motif oyma Malzeme:Sedef

113 105 BOYUTLLAR: Kapak eni(e) :110 Kapak boyu(b) :3.65 Kapak kalınlığı(k) :6.5 Bini alt genişliği(bg) :8 Bini kalınlığı(bk) :3.5 Mil çapı(mr) :5.5 Kapağın duvara uzaklığı(f) :7 Kapağın zeminden başlangıcı(g) :5 Kapağın tavana uzaklığızaklığı(h) : : Serenler Kayıtlar K1:33.5 K2:28 K3:29 K4:33.5 Ön Yüz S1:31 S2:31 K5:35 K6:12 K7:12 K8:12 K9:12 Arka yüz S3:33 K10:13 S4:29 Tablalar T1:50 T2:38 T3:145 T4:38 T5.50 T6:14 T7:14 T8.40 T9:20 T10:20 T11:40 T12:14 T13:14 Tablo:1 NOT:Ön yüz orta bölmede 355 tabla olup ongen yıldızı güneş yerine alırsak diğer 354 tabla kameri yılı takvimlemektedir.

114 106 Şekil.64- Basında Çıkan haber resimleri Şekil.65- Basında Çıkan haber resimleri Şekil:66- Basında Çıkan haber resimleri

115 107 KÜNDEKAR MEVLÜT ÇİLLER İN ESERLERİNİN FOTOĞRAFLARI

116 Resim:67- Meram Tavusbaba camii Minberi

117 Şekil: 68- Cihanbeyli Yeniceoba-Kütükkuşağı camii

118 Şekil: 69- Konya Uluırmak Altıyol camii Kapısı

119 Şekil: 70- Ankara Kocatepe Camii Doğu ve Batı Kapıları

120 Şekil:71- Ankara Kocatepe Camii Son Cemaat Mahalli Kuzey Kapısı 112

121 Şekil: 72- Ankara Kocatepe Camii Son Cemaat Mahalli Doğu ve Batı Kapıları 113

122 Şekil: 73- Ankara Kocatepe camii Müezzin Mahfili Kapısı 114

123 115 Şekil:74- Burdur çelikbaş Konağı tavan Eski Hali Şekil:75- Burdur ÇelikBağı konağı Tavan ve Tavangöbeği Tamiratı-1987

124 116 Şekil:76- Burdur ÇelikBağı konağı Tavan ve Tavangöbeği Tamiratı-1987 Şekil:77- Burdur ÇelikBağı konağı Tavan ve Tavangöbeği Tamiratı-1987 bitmiş hali

125 Şekil: 78- Urfa Mevlüt Halil Camii Taç kapısı

126 Şekil: 79- Urfa Mevlüt Halil Camii Doğu Kapısı 118

127 Şekil: 80- Aksaraykurşunlu Camii Taç Kapısı

128 Şekil:81- Almanya Berlin camii taç kapısı 120

129 Şekil:82- Almanya Berlin camii Kapısı 121

130 Şekil:83- Ankara subay evlericamii minberi 122

131 Şekil:84-Bursa Osman Gazi- Orhanbey camii kapıları

132 124 Şekil:85- İstanbul Küçük Çamlıca Sosyal Tesisleri Şekil:86- Rahle

133 Şekil:87- Konya Vali Konağı Tavanları

134 Şekil:88- İstanbul Selçuk Berksan Villası Şebeke Kapı ve Tavan 126

135 Şekil:89MuradiyeCamiikapısı(Konyatek) 127

136 Şekil:90- Ankara Behçet Acar Yazıhanesi Kapısı 128

137 Şekil:91-Camii minberi 129

138 Şekil:93- Ahşap tavan 130

139 Şekil:94- İzmit İgsaş gübre Sanayi Camii Kapısı 131

140 Şekil:95- Japonya Tokyo Dr.Umezu Sanat Galerisi Kapıları 132

141 133 Şekil:96- Küçük Çamlıca sosyal Tesisleri Şekil:97- Küçük Çamlıca Sosyal Tesisleri Camlı ve tablalı Kündekari kapıları

142 Şekil:99- Camii kapısı 134

143 Şekil:100- Japonya Tokyo camii kapıları 135

144 Şekil:101- Mihrap 136

145 Şekil:103- Belediye camii 137

146 Şekil:104- Konya Organize Sanayi Camii Kapısı 138

147 Şekil: 105- Çanakkale Hacı pehlivan köyü Camii Kapısı 139

148 Şekil:106- Konya Pisili Camii Kapıları 140

149 141 Şekil:107- Ankara Dikmen Rıfat Börekçi Camii Müezzin Mahfili ve Mahfil Korkulukları

150 Şekil: 108- Ankara Dikmen Rıfat Börekçi Camii Minberi 142

151 Şekil: 109- Küçük çamlıca Sosyal tesislerinden İki farklı görüntü 143

152 Şekil: 110- Karaman Burhanköy Camii Kapısı 144

153 Şekil:111- Marangozlar camii Mihrap-Minber 145

154 Şekil:112- Marangozlar camii vaiz kürsüsü 146

155 Şekil: 113- Resim Heykel Müzesindeki sergi 147

156 Şekil: 114- Ankara Subayevleri Camii 148

157 Şekil: 115- Japonya-Tokyo Camii Kültür Merkezi 149

158 150 Şekil: 116- Tokyo Camii Kapısı Şekil:117- Rahle

159 Şekil:118- Oyması CNCmakina tezgahında dokunmuş rahle 151

160 Şekil:119- Mevlüt Çiller 152

161 CNC MAKİNASININ AHŞAP OYMADA KULLANILMASI Şekil:120- CNS makinesı Modelleri CNC MAKİNASININ ÖZELLİKLERİ Eksen ve Tabla Ölçüleri tamamen isteğe bağlı. Bu güne kadar imal edilen makine ölçüleri; 800 x x x x x x 4000 Standart Donanımlar 2.2 Kw (3 Hp) Colombo marka yüksek frekans ve yüksek torklu devir/dk. fener mili.

162 154 ER 25 pens tutucusu Fuji marka frekans yükseltici Omron marka servo motorlar ile tahrik Akışkan ve hava miktarı ayarlanabilir spray takım soğutma sistemi Talaş ve toz emici (emici ünite hariç). USB bağlantı (isteğe bağlı ethernet) 220 V. çalışma voltajı (3 Hp. iş mili için). Sınırsız dosya büyüklüğü (PC ile sürekli bağlı olduğu için). Yüksek hızlı veri işleme (160 khz) DXF, HPGL, PLT, NC (G kod) uzantılarda çalışma Bilgisayarda hazırlanarak gönderilen şeklin, farklı ölçeklerde kesiminin yapılabilmesi. Art Cam Insignia E program. İşlemenin durdurulması halinde, durdurulduğu noktadan hemen başlatılabilme. Opsiyonel Donanımlar: devir/dk., 5-7 Hp güç fener mili Takım değiştirici Vakum tablası Toz emici ünite Genel Bilgiler: Hızlı ilerleme 20 m/dk. Kesme hızı 20 m/dk. Konumlama hassasiyeti 0.04 mm Tekrarlama hassasiyeti 0.02 mm Köprü-tabla ara mesafesi 145 mm Ağırlık yaklaşık 800 kg. Basınçlı hava gereksinimi bar Epoksi boyalı gövde

163 155 Eloksal kaplı ''T'' kanallı tabla. ArtCAM, özellikle sanatsal tasarımlar ve bu tasarımların makinelemesi için kullanılan "ÖZEL" bir programdır...her ne kadar CAM programı olsa da diğer CAD programlarında yapılamayacak tasarımların ArtCAM ortamında yapılabilmesi onu "GÜÇLÜ" kılan ; ArtCAM ortamında hem tasarımın yapılabilmesi hem de takımyolunun hazırlanabilmesi onu "PRATİK" yapan en önemli özelliğidir. Şekil:121- Cam programında desen çizimi

164 156 Şekil:122- CNS makinesı ile uyumlu olan ve makine ile birlikte verilen Artcam lisanslı programının tanıtımı. Şekil:123- Bilgisayar ekranı-x;y;z kordinatları verilmiş oyma deseninin alta verilen şekillerdeki desenin nekadarının yapıldığını gösteriyor taralı alan.

165 157 Şekil:124- X;Y;Z kordinatları verilerek makineda oyması yapılan hat yazısı Şekil:125- X;Y;Z kordinatları verilerek makineda oyması yapılan hat yazısı

166 158 Şekil:126- Çizim programında yapılarak CNStezgahta oyması yapılmış hat yazısı örneği.

167 159 Şekil:127- CNS makinesına ait oyma uçları. Şekil:128- Aksaray Ulu Camii minberinden orijinal yıldız formundan detay

168 Şekil:129- Aynı formun bilgisayarda çizim programında oluşturulmuş şekli. 160

169 Şekil:130- Aksaray ulu camii minberinden detay, yıldız biçiminde oyma form. 161

170 162 Şekil:131- Çizim programında tüm ayrıntıları ile verilmiş yıldız biçiminde geometrik form

171 163 Şekil:132- Orjinali ile aynı ölçüde çizim programında üç boyutlu hale getirilmiş geometrik formun kalınlık payının gösterilmesi. Şekil:133- Cns tezgahta oyması yapılmış geometrik dsenin orijinal minberdeki eksik yere monte edilmiş hali.

172 164 Şekil:134- Aksaray ulu camii minberinden orijinal geometrik form. Şekil:135- Aynı desenin çizim programında oluşturulmuş şekli.

173 165 Şekil:136- Aynı desenin tersten görünüşü. Şekil:137- Aynı desenin bilgisayarda çizim aşamasından sonra CNS makinesı tezgahında oyulmuş ve orijinal minberde eksik olan parçanın yerine takılmış son şekli.

174 Şekil:138- Yıldız formlu desenin ayrıntılı detayı. 166

175 ORJİNAL DESENLERLE AYNI ÖLÇÜSÜNDE CNS MAKİNASI TEZGAHINDA OYMASI YAPILMIŞ RUMİ DESENLİ GEOMETRİK FORMLAR: Şekil:139- İçi rumi desenli ongen form. Şekil:140- İçi rumi desenli altıgen form.

176 168 Şekil:141- İçi rumi desenli altıgen form. Şekil:142- İçi rumi desenli onaltıgen form.

177 169 Şekil:143- İçi rumi desenli ongen form. Şekil:144- İçi rumi desenli beşgen-yıldız form.

178 170 Şekil:145- İçi rumi desenli sekizgen form. Şekil:146- İçi rumi desenli ongen form.

179 171 Şekil:147- İçi rumi desenli form. Şekil:148- İçi rumi desenli form.

180 Şekil:149- İçi rumi desenli kündekariden detay. 172