Bölüm 1: Kripto Değerler ve Akıllı Sözleşmeler

Transkript

1 ÖZLÜ HUKUK BÜROSU BLOCKCHAIN HUKUKU Bölüm 1: Kripto Değerler ve Akıllı Sözleşmeler Bu yazının yalnızca genel bir bilgilendirme amacı taşıdığını, hiçbir koşulda yasal danışmanlık olarak nitelendirilemeyeceğini ve bu sebeple yazıda yer alan herhangi bir bilgi veya söylem sebebiyle doğduğu iddia edilen herhangi bir zarardan, Özlü Hukuk Bürosu ve çalışanları olarak sorumlu tutulamayacağımızı hatırlatmak isteriz. Lütfen konuyla ilgili ayrıntılı ve profesyonel bir vergi, finans, hukuk desteği almaksızın herhangi bir iş ve veya eylemde bulunmayınız. Özlü Hukuk Bürosu, İçerik, yazarına atıfta bulunmaksızın kopyalanamaz veya herhangi bir mecrada kullanılamaz. 2

2 TANIMLAR 1 : Blockchain/Blokzincir Cüzdan/Wallet Mining Soğuk Depolama : Şifrelenmiş işlem takibi sağlayan dağıtık veri tabanı : Kripto değerlere ilişkin dijital verilerin saklandığı program : Blokzincirdeki blokların oluşturulması süreci : Wallet özel anahtarlarının dijital ortamda değil, fiziki ortamda saklanması 1 Daha ayrıntılı bilgi için bkz: Usta, Ahmet / Doğantekin, Serkan, Blockchain 101, 3

3 Öncelikle belirtmek gerekir ki, bu yazıda, kripto paralar, Initial Coin Offering (ICO), akıllı sözleşmeler ile bunların Türk hukukundaki ve karşılaştırmalı hukuktaki yeri tartışılacak olup, blockchain sisteminin ayrıntılarına yer verilmeyecektir. Kripto para nedir, ne değildir? İlk olarak Kripto paralar ne değildir? sorusunu cevaplamak faydalı olacaktır. Her ne kadar içeriğinde para kelimesini barındırsa da, ne hukuki düzlemde ne de teknik anlamda para olduklarını söyleyemeyiz. Zira daha önce de Kitle Fonlamasına (Crowdfunding) İlişkin Yasal Düzenleme Yürürlüğe Girdi başlıklı yazımızda belirtmiş olduğumuz üzere, para, bir memlekette, iktisadi kıymetlerin genel olarak mübadelesine ve ölçülmesine yarayan ve herkesçe ödeme vasıtası olarak kabul edilen bir şey olarak tanımlanabilir 23. Elektronik para da, 6493 sayılı Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun da, ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen bir parasal değer olarak tanımlanmıştır. Kripto paraların bu tanımlardaki unsurları sağlamadığı; zira kripto paraların herkesçe ödeme vasıtası olarak kabul edilmesinin, en azından günümüz açısından mümkün olmadığı ve bir ihraççı kuruluş tarafından çıkarılmalarının da kripto paraların merkeziyetsiz yapısına aykırı olacağı kanaatindeyiz. Bu yüzden yazının devamında kripto para terimi yerine kripto değer terimini kullanacağız. Peki nedir bu kripto değer? Nasıl ve hangi amaçlarla çıkarılabilir ve arz edilebilir? Kripto değer, altındaki blockchain sistemi kullanılarak çıkarılan (mining) sanal bir değeri ifade etmektedir. Çıkarılan değer, wallet denilen dijital ortamlarda veya soğuk depolama yöntemiyle fiziken saklanılır veya yatırım amacıyla alış-satışı yapılabilir, borsalar arasındaki fiyat farklılıkların sebep olduğu arbitrajdan faydalanılabilir vs. Bu sanal değer, kriptografik yöntemlerle oluşturulduğundan ve işlemlerin her birinin sistemdeki her oyuncu tarafından onaylanması gerektiğinden, tek bir değerin iki kere harcanma veya yanlış ellere geçme ihtimali (hacker saldırıları, dijital ortamın çökmesi veya fiziki dünyada meydana gelecek hırsızlıklar gibi kriptografik olmayan sistemleri de etkileyen beklenmedik durumlar hariç tutulmak üzere) yok denilecek kadar azdır. 2 Özlü, Elif Petek, Kitle Fonlamasına (Crowdfunding) İlişkin Yasal Düzenleme Yürürlüğe Girdi, İstanbul, Tekinay, Selahattin Sulhi ve diğerleri, Borçlar Hukuku, 7. Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1993, s

4 En bilinen kripto değer olan Bitcoin in White Paper ında belirtildiği üzere, merkezi bir 3. kuruluşa güvenilerek yapılan elektronik ödeme sistemleri yerine, taraflar arası doğrudan iletişim ve gönderimi sağlayan bir sistem in varlığı amaçlanmıştır 4. Bitcoin i takip eden birçok kripto değer ortaya çıkmış, bunlara da altcoin ismi verilmiştir. Japonya da 2017 Nisan da yürürlüğe giren Virtual Currency Act ile birlikte, bitcoin ve diğer sanal değerler, basında çıkan Bitcoin Japonya da ulusal/kanuni para birimi olarak kabul edildi. haberlerinin aksine, para birimi olarak değil; ancak ödeme aracı olarak kabul edilmiştir 5. Kanada kanunlarına göre ise emtia niteliği taşımaktadır ve gelir vergisine tabi kılınmıştır 6. ICO Nedir? Altcoinlerin ilk arzı, Initial Coin Offering denilen ve Initial Public Offering (IPO - halka arz) ile benzetilen ICO lar ile yapılmaktadır. Terimin Türkçe çevirisi birçok yerde Dijital Para Arzı olarak yapılmış olsa da, terimin neredeyse bir jenerik marka haline gelmiş olması sebebiyle biz ICO kısaltmasını kullanmaya devam edeceğiz. Öncelikle ICO ların IPO lar ile karşılaştırılmasını doğru bulmadığımızı ifade etmeliyiz. Nitekim IPO lar, doğrudan doğruya şirket hisselerinin halka arz edilmesi anlamına gelmektedir. Bir başka deyişle, satılan bir menkul kıymet söz konusudur ve bu satım süreci dünyanın her yerinde birçok kurala tabi kılınmıştır. ICO larda ise arz edilen kripto değer, birçok durumda menkul kıymet olarak değerlendirilemez. Amerika Birleşik Devletleri Securities and Exchange Commission ( SEC ) da dahil olmak üzere, çoğu ülkenin kurum, kuruluş veya yasaları her ICO nın tartışmasız şekilde bir menkul kıymet arzı olarak nitelendirilebileceğini söyleyememektedir. Ancak bu aşamada, söz konusu ICO ya katılarak coin edinen kişilere ne gibi taahhütlerde bulunulduğu büyük önem taşımaktadır. Bazı yasalarda düzenlenen kurallara tabi olmayı gerektirecek beyanlarda bulunan ICO lar mevcuttur. Değerlendirme yapılırken 4 Nakamoto, Satoshi, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System,

5 Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi nin SEC vs. Howey davasında ortaya çıkardığı Howey Testi önemli bir ölçme aracıdır 7. Bu testteki sorular, özetle, işlemin bir yatırım işlemi olup olmadığı, bu işlemin bir kar beklentisi doğurup doğurmadığı, arzı yapan şirket yönetiminde bir söz hakkı verip vermediği, bu işlemin bir menkul kıymet elde edinimini sağlayıp sağlamadığı gibi konulara yöneliktir. Testin önemli bir ölçme aracı olması, yine de kesin bir cevap sağlamamaktadır. Nitekim farklı mahkemeler, testte anılan her bir kavramı farklı şekillerde yorumlayabilmektedir. ICO larda dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir? Birçok girişimci tarafından sermaye toplama aracı olarak kullanılan ICO larda, dikkat edilmesi gereken en önemli husus, arz edilen kripto değerin hangi proje kapsamında ve ne şekilde kullanılacağının ayrıntılarıyla açıklanmasıdır. Bir başka deyişle projeye ilişkin sağlam bir white paper yazılmalı ve halkın erişimine sunulmalıdır. Elbette şimdiye kadar white paper ları temelsiz veya karmaşık birçok ICO da yapılmış ve birçoğu da başarıyla tamamlanmıştır. Ne var ki bu tür ICO lara katılan kişiler ciddi mağduriyet yaşamışlardır. Her ne kadar şu an için ICO lar hakkında düzenlenmiş ayrıntılı hukuk kuralları bulunmasa da, temel hukuk prensipleri, yapılan her türlü işlem - özellikle de bu tür belirsizliği ve değişkenliği çok yüksek sonuçlar doğuran işlemlerbakımından yüksek derecede şeffaflık ve öngörülebilirlik sağlanmasını gerektirir. Bu öngörülebilirlik, kripto değerin borsalara girip giremeyeceğine veya karşılık geleceği parasal değerlere ilişkin değil; kripto değerin kullanılacağı projenin niteliklerine ilişkindir. Projenin büyüklüğü, nasıl bir ekip tarafından oluşturulduğu ve uygulanacağı, danışmanları, hangi sektörlere etki edeceği, ne kadar süre içerisinde hayata geçebileceği ve benzeri birçok detay, açık ve sade bir dil ile white paper da anlatılmalıdır. İkinci olarak, kripto değerlerin ve blockchain sisteminin çok yeni bir sistem olduğunu, henüz yasal düzenlemelere tabi kılınmadığını; ancak bu durumun her an değişebileceğini, ayrıca 7 U.S. Supreme Court SEC v. Howey Co., 328 U.S. 293 (1946) Securities and Exchange Commission v. Howey Co., 6

6 kripto değerlerin karşılık gelecekleri parasal değerin son derece belirsiz ve dalgalı olduğunu, katılım sağlama niyetinde olanlara açık ve net bir dille açıklamak gerekmektedir. Üçüncü olarak da, ICO lara katılım sağlayacak kişiler, know-your-customer sürecine tabi tutulmalı, kimlik ve adres bilgileri alınmalıdır. Nitekim güvenilir birçok ICO da bunun yapıldığını ve kişilerin temiz amaçlarla hareket ettikleri takdirde bunu yapmaya erinmediklerini görmekteyiz. Tabii ki toplanan bu bilgiler Kişisel Verilerin Korunması Kanunu na uygun şekilde toplanmalı, saklanmalı ve korunmaları için en üst düzeyde çaba sarf edilmelidir. Yukarıda bahsi geçen yöntemler uygulanır ise, hem kanun koyucuların hem yargı makamlarının ICO lara karşı olan bakış açısı değiştirilebilir ve kripto değerlerin birer dolandırıcılık veya kara para aklama aracı olduğuna ilişkin ön yargılar kırılabilir kanaatindeyiz. ICO lar ile Kitle Fonlaması Arasındaki İlişki Nedir? ICO lar ile toplanan dijital değerler, para niteliği taşımadığından ötürü ICO ların kitlesel fonlama olarak nitelendirilemeyeceği söyleyebiliriz. Bu sebeple Sermaye Piyasası Kanunu na yeni eklenen kitle fonlamasına ilişkin hükümlerin ICO lar bakımından uygulanabilirliği şu an için bulunmamaktadır. Dijital değerlere birer sermaye toplama aracı olarak bakıldığında, bu değerlerin paydaşlar tarafından doğrudan şirket sermayesi olarak konulabileceğini söyleyebilir miyiz? Türk Ticaret Kanunu nun 127. Maddesinde düzenlenen, devrolunabilen ve nakden değerlendirilebilen her türlü değerin sermaye olarak konulabileceği kuralı uyarınca, dijital değerlerin de sermaye olarak konulmaları bakımından teoride bir engel bulunmamaktadır. Ne var ki, bu değerlerin parasal karşılıklarının son derece değişken olması ve uygulamada hiçbir bankanın veya ticaret sicil müdürlüğünün bu tür bir düzenlemeye hazır olmaması sebebiyle, şu aşamada şirket sermayesi olarak dijital değerleri temel almak doğru olmayacaktır. 7

7 Akıllı Sözleşme (Smart Contract) nedir? Akıllı Sözleşmeleri kısaca, iradelerin uyuşması yoluyla meydana getirilen geleneksel bir sözleşmede yer alan temel unsurların kodlara dökülmüş hali olarak tanımlayabiliriz. Akıllı Sözleşme kavramı, ilk defa 1996 yılında Nick Szabo isimli bir kriptografi uzmanı tarafından önerilmiş olsa da, Ethereum un ortaya çıkışı ile popülerlik kazandı. Szabo, geleneksel sözleşmelerin siber dünyaya aktarılacağını ve bunun smart contracts denilen, dijital formda verilmiş ve birbirini takip eder şekilde ifa edilen sözler bütünü olarak gerçekleşeceğini öngörmüştür 8. Szabo ya göre Akıllı Sözleşmeler, 4 önemli özelliği hayata geçirecektir: gözlenebilirlik, doğrulanabilirlik, sözleşmenin şahsiliği ve icra edilebilirlik. Buna göre smart contracts aracılığıyla ifa edilen sözleşmelerde, taraflar her bir ifa aşamasını takip edebilecek ve her bir aşama tamamlandığında sistem kendi kendini doğrulayacağından, diğer tarafların onayına gerek kalmaksızın bir sonraki aşamaya geçiş yapılabilecektir. Örneğin; bir tedarik anlaşmasında, tedarikçinin gönderdiği malların alıcıya ulaşıp ulaşmadığı otomatik sistemler tarafından takip edilecek ve mallar ulaştığı anda smart contracts ta yazılı if-then kurallarına göre para alıcının hesabına kendiliğinden geçecektir. Böylelikle, aracı kurumlara veya sözleşmenin diğer taraflarına bağlı dokümantasyon, onay veya işlem süreçleri hızlanmış olacak ve her bir işlem kaydı blockchain sisteminde yer aldığından değiştirilemez birer kesin delil olacaktır. Bu arada belgelerin blockchain sisteminde yer almasının tek başına Akıllı Sözleşme yaratmadığını, mutlaka bir teslimat üzerine yapılan ödeme veya kusur meydana geldiğinde gönderilen otomatik ihtar gibi eylemsel durumların söz konusu olması gerektiğinin altını çizmek isteriz 9. Ayrıca kesin delil kavramı burada, Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve usul kuralları kapsamındaki anlamı itibariyle kullanılmamaktadır. Ne var ki, smart contracts ın hukuk dünyasına yapacağı başlıca katkının ispat hukuku açısından olacağı tartışmasızdır. Bunun yanında, avukatlar tarafından düzenlenen geleneksel sözleşmelerin de zamanla son bulacağı ve akıllı sözleşmelerin yaygınlık kazanacağı öngörüsünde bulunabiliriz. Kripto değerlerin vergilendirilmesine ilişkin açıklamalarımız da işbu yazıyı takiben yayımlanacaktır. 8 ts_2.html 9 8