İslam ın Orta Asya ve Kırgızistan daki Dinamikleri. YAZAR Kubangazy BUGUBAEV

Transkript

1 İslam ın Orta Asya ve Kırgızistan daki Dinamikleri YAZAR Kubangazy BUGUBAEV Ekim

2 Kuzeyinde Rusya, Doğusunda Çin, Güneyinde İran ve Afganistan, Batısında Hazar denizi sınırları içerisinde yer alan Kırgızistan, Asya ile Avrupa'yı buluşturan Orta Asya ya da bir başka deyişle Türkistan olarak anılan hat üzerinde iki kıta arasındaki geçiş noktasında yer alır. Önceki bütün Türkistan'ın parçalanması veya bugünkü parçalanmış durumda olan Türk Cumhuriyetlerinin ortaya çıkış tarihi Rus Çarlığının bitmesiyle ve Oktyabr İhtilalinin zafer kazanmasıyla başlayacaktır. Oktyabr İhtilalinin zaferi daha tamamlanmış vaziyette değildi. Çünkü Lenin için gerçek zafer Türkistan daki milletlerin inancını bitirmekle başlamalıydı. Bu gerçek zaferi kazanmak için Türkistan daki kutsal din İslam aleyhine plânlar yapmışlar, stratejiler geliştirmişler ve soykırım amacında kâtliamlar yapmışlardır. Fakat Allah ın yüce dininin nuru sönmemiş, aksine bugüne dek hep parlamış ve daima aydınlanmıştır. Tam tersine bu nuru söndürmeye kalkışanlar kendilerinin kazdıkları çukurlara yine kendilerini gömerek hayatlarına son vermişler. Bu mezalimliğin ve zulümlüğün seyirleri Allah ın aman vermez cezasına çarpılarak tarihteki en alçak yerini bulmuştur. Ama bu kutsal nura karşı saldırılar ve çirkin yaftalamalar Rus saldırılarından sonra da bitmedi. Günümüzde SSCB ni ABD ve yandaşları benzer plan ve projeleriyle aynı maksatla takip etmektedirler. SSCB nin sona ermesini kendine sürpriz olarak değerlendiren İngiltere, ABD ve yandaşları Orta Asya için acil stratejiler geliştirerek bölgeye hamlede bulunmuşlar. Bu devletler kendi sömürgeci plânlarını uygulayarak, Orta Asya daki İslam nurunu da kendi üsluplarına göre sunmaya, öğretmeye çalışmaktalar. Buna ilâveten demokratik bir şekilde her çeşit söndürme ve sömürge teknikleri de kullanmaktalar. SSCB nin dağılması nedeniyle ortaya çıkan ve bağımsızlık kazanarak kendi kaderlerini çizme peşine düşen Orta Asya daki beş devlet (Kırgızistan, Kazakistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenistan) İngiltere, ABD, İsrail ve Rusya gibi devletlerin tekrar stratejik amacı durumuna düşmektedirler. Kendi çıkarlarını Orta Asya Türk Devletleri topraklarında arayan sömürge devletler bu genç devletleri ve oradaki masum halkı kendi inancı ile boğazlamaktadır. Yani kendi dinimizi terör dini olarak göstermekle beraber asayişimizi de uydurdukları İslam Terörü safsatalarıyla tedirgin etmekteler. Orta Asya sınırlarında çıkarlarını arayan ABD bu bölgeye yönelik Proje 2049 projesini gerçekleştirme aşamalarıyla bölgeyi ve bölge halkını çeşitli problem ve kargaşalarla burun buruna bırakmaktadır. Ama Orta Asya veya Türkistan İslam nurunu söndürmeye çalışanlar tarih sayfalarındaki kötü yerlerini almışlardır. Bu husus akıllardan asla çıkartılmamalıdır. 1. Orta Asya da İslam ve Kırgızistan daki İslam ın Yeri Tarih sayfalarına bakarsak ve Orta Asya nın edebiyattaki satırlarına göz atacak olursak bölgenin parlak geçmişini zorlanmadan anlayabiliriz. Hatta bu bölgenin tarihi eşi benzeri olmayan kültür, sanat, ticari gelişmeler ve ilim gibi uygarlık unsurları ile kanıtlanabilecek etkenlere sahiptir. Elbette ki buna benzer en güzel çağları Orta Asya tarihinde satır satır okumaktayız ve bununla gururlanmaktayız. Fakat Orta Asya ya bu gururu kazandıran nedir? Orta Asya ya bu gururu, değeri kazandıran, tarihi ile insanlara cesaret ve coşku armağan eden İslam ve İslam kültürü idi. Bir zamanlarda İslam ın ve uygarlığın merkezi, ocağı sayılan Buhara, Semerkant, Balasagın, Özgön ve Oş şehirleri işte bu bölgelerde yer almaktadır. Günümüzdeki bu şehirlerin İslam ile bağlantıları IX-X yüzyıllara dayanır. İslam dini Orta Asya da en az on iki yüzyıldır varlık göstermektedir. Bu bölgelerde yayılma süreçleri değişik ve birbirinden farklı kronolojilere dayanmaktadır. Bölgedeki farklı topluluklar farklı zamanlarda İslam dinini kabul ederek Orta Asya İslam tarihine tamamen farklı bir zenginlik katmışlardır. Farklı tezahürlere ve geçmişe sahip olmasının nedeni de bu bölgelerde bulunan farklı etnik durumlardan kaynaklanmaktadır. Farklı bölgelerde bulunan Orta Asya Müslümanları arasında Özbekler tarihsel olarak İslam'ı en erken seçen ve İslam anlayışına göre kültür geliştiren grup olarak tanınmaktadırlar. Bunun en büyük sebebi olarak Özbeklerin erken zamanlarda göçebelik hayat 2

3 şartlarından ayrılarak yerleşik bir toplum oluşturmalarıdır. Dolayısıyla İslami kültür merkezleri olan Buhara, Semerkant, Oş, Özgön ve benzeri kentlerde ve civarında yerleşik bulunmaları İslami hayat tarzında yaşamak için büyük potansiyel olmuştur. Buna ek olarak, Özbeklerin yoğunlaştığı bölgelerin İpek Yolu ticaret yolu üzerinde bulunması da medeniyetin oluşturulmasına, eğitim siteminin uygulanmasına sağlam altyapı olmuştur. Ticaretin yoğun şekilde yürütüldüğü bu bölgedeki insanların İslam bilginlerinden ve İslam'dan derinden etkilenmesi sonucunda Orta Asya daki ilim adamları da bu bölgeden çıkmıştır. Kırgızlar ise, bulundukları coğrafya ve yaşadıkları hayat şartları sebebiyle farklı zamanlarda İslam dinine girmeye başlamışlardır. Kuzey komşuları olan Kazaklar da aynı şekilde İslam'ı kabul etmişlerdir. Bugünkü Güney Kırgızistan da yaşayan Kırgız kabileler dağlık Kuzey Kırgızistan daki kabilelere göre çok daha erken dönemlerde Sünni İslam ile tanışmışlardır. Bunun temel sebebi olarak Fergana vadisine yakın yerleşmeleri ve oradaki Müslümanlarla ticari, fikir alışverişlerinde bulunmaları göze çarpacaktır. Kırgızistan ın Kuzey tarafındaki Kırgızların İslamiyet e kavuşma kronolojisi olarak 19. yüzyıl gösterilebilir. Dolayısıyla, Kırgızların Orta Asya da yerleşik topluluklar arasında göçebeliği en son olarak bırakan ve İslam'ı en son etnik grup olarak seçen Müslüman toplum oldukları sonucuna varılabilir. Bu kaynaklardan yola çıkarak Kırgız toplumunun Orta Asya daki diğer etnik gruplara göre İslami tarihinin çok kısa olduğu kaydedilmiştir. Günümüzde, Kırgızistan da Müslümanların toplam nüfusa oranı % 76'dır. Diğer dinler Hıristiyan%18, Budist%2, Ateist%4 olarak belirtilmiştir. Bu oran, 1991 yılında bağımsızlığın elde edilmesinden bu yana, başka İslam Devletlerinden gelen din gruplarının ülkedeki faaliyetlerinin artmasıyla, Kırgızistan vatandaşlarının Pakistan, Türkiye, İran, Suriye, Mısır, BAE ve Ürdün gibi devletlerde eğitim görmeleriyle artış göstermektedir. Müslüman nüfusun çoğunluğunu ülke nüfusunun % 64,9 unu oluşturan Kırgızlar ile %13,8 ini oluşturan Özbekler teşkil etmektedir. Kırgızistan ın Kuzeyinde Müslümanların sayısını Dungan ve Uygurlar da artırmaktadırlar. Müslüman nüfusun büyük çoğunluğu Sünni mezhebine bağlıdır. 2. Devletin ve Halkın İslam Dinine olan Bakış Açısı ve İlgisi SSCB nin beklenilmeden dağılması Orta Asya da beş devletin kendi bağımsızlığını kazanmasına neden oldu. Bağımsızlığı kazanan, yönetimi kendi eline alan devletler için karşı karşıya gelecek bir dizi problemler listeleniyordu. Listelenen problemlerin dışında bu devletler için bir ideolojiyi oluşturmak ve onu takip etme, dini yönünü belirleme, onunla hayata devam etme ve ona göre anayasa tasarımı hazırlama gibi problemler yer alıyordu. Altyapısız ekonomi, anayasasız yönetim, kadrosuz devlet koltukları ve ayrıca kaynaksız, damarsız haldeki din problemi devletin bünyesindeki yaralardan biriydi. Bağımsızlık kazanıldı, fakat geçmişi İslam olan Kırgızlar için İslam diniyle bir anda tekrar tanışarak, kavrayarak tüm hayat stillerini değiştirerek dini yöne sokma fırsatı olmamıştır ve hala olmamış durumda. Kırgızistan ın bağımsızlığını ilan etmesi ve onun tanınmasıyla Kırgızistan ve benzeri siyasi gelişmelere sahip ülkeler İslam'a yaklaşma konusunda bir adım olsa bile adım atmışlardır. Bağımsızlık ardından siyasi gelişmeleri en yüksek hızda dini çalışmalar, gelişmeler ve eğitimler takip etmiştir. Günümüzde de bu dini dinamikler süratli bir şekilde dönmektedir. Ülkedeki kamuoyunda patlak veren fikirlerin sırasında İslam dini ve anlayışının olması devlet siyasetinde de yüksek sahnelere ulaşmaktadır. Ülkedeki bu siyasi değişimlere devlet, halk, komşu devletler ve yurt dışından gelen vakıf ve sivil toplum kuruluşları aktif şekilde katılmaktadır. Hatta günümüzde Kırgız toplumunun ve siyasetinin tecrübe etmekte olduğu bu dini gelişmelere dünya siyasetinde Orta Asya daki İslam Uyanışı denmektedir. önceden dini tecrübesi olmayan, dini görüşlerle bilgisi 3

4 olmayan devlet böyle uyanışa her türlü tepkilerle karşı koyarak tecrübe kazanmaktadır. Bu gibi devlet tepkilerinin ana nedeni ise SSCB den kalma beyinlerin yönetimde yer almaları, dine karşı ancak baskı, sürgün ve hapis tavırları sergilemeleri olarak açıklanabilir. SSCB den sonraki Kırgız siyasetinin kadrolarının Sovyet kafalarından oluşturulması ve bu kafaların dine karşı direnişleri dünya kamuoyuna SSCB den kalma refleks ve anlayış mirası olarak sunulabilir. 3. Kırgızistan da İslam ın Önemli Bir Faktör Haline Gelmesi Kırgızistan da İslam'a kitlelerin yeniden canlı bir ilgi göstermesi ve aktif şekilde İslam yandaşları haline gelmeleri SSCB nin dağılmasıyla kazanılan siyasi gelişme ve sosyal değişimdir. SSCB Perestroyka ve Soğuk savaş dönemlerinde Orta Asya daki dini kontrolünü tamamen yitirmiştir. ABD, İngiltere ile silahlanma yarışına giren, bir taraftan da ekonomik sıkıntılar altında ezilen SSCB sadece dini kontrolünü yitirmemiş, aynı zamanda da yönetim boşluğuyla baş başa kalmıştır. Bu birliğin halini takip eden Türkiye, BAE, İran, Pakistan gibi dini geçmişlere sahip olan ülkeler Kırgızistan Müslümanları arasında dini duyguların ortaya çıkışında en etkili rol oynamışlardır. Bu ülkelerde din eğitimini alan Kırgızistan vatandaşları bu dini dirilişin ilk adımını atmışlardır. Ülke çapındaki resmi ve daha geniş ölçekteki İslami diriliş ise, sadece birkaç yıl sonra, Sovyetler Birliği nin dağılması ve beş Orta Asya devletinin bağımsızlıklarına kavuşmasının ardından gerçekleşti. Bağımsızlığı kazandıktan sonra bütün Orta Asya devletleri gibi Kırgızistan da İslamiyet'e yönelen büyük bir ilgiye sahne oldu. Yaklaşık seksen yıl boyunca dini etkinlik, hayat tarzlarının, medeniyetin ve hareketlerin devletçe yasaklandığı ve sıkı biçimde kontrol altında tutulduğu Kırgızistan da, Kırgız toplumu İslami geçmişine yönelik bir nostalji hissetmeye başladı. Sadece dini baskı değil, kimliğinin söylenmesine bile pan-türkizm suçu uygulanarak kitlesel katliamlara maruz kalan Kırgız toplumu için bu bağımsızlık inanılmaz özgürlük nostaljisini yaşatmıştır. Yitirilmiş bir geçmiş olarak gördükleri ve hakkında fazlaca derin bilgiye sahip olmadıkları İslamiyet'in toplumdaki görünürlüğü bir anda artmaya başladı. İslami hayatı özleyen, oruçların gizlice tutarak bu günlere kavuşan Müslümanlar için yeni bir fetih olan bu İslami uyanış tüm Orta Asya Türk Devletlerinin ortak sevinçlerine şahit oldu. Bir yandan Sovyet döneminde yeraltında faaliyet gösteren kurs ve camiler açığa çıkmaya başladı, SSCB din düşmanlığından yere gömülen kitaplar yeniden İslam kütüphanesinin raflarında yer almaya başladı. Bir yandan da SSCB nin seksen yıllık kafesinde kösteklenen İslam bilginleri için Ortadoğu ve Güney Asya daki Müslüman ülkelerden uzatılan eller bir Müslüman kardeşlik elleri gibi idi. Bu ülkelerden resmi ve gayrı resmi yollarla Kırgızistan a giren İslami hareketler, vakıflar Kırgızistan da etken olarak faaliyet göstermeye başladılar. Böylece, devlet uyguladığı ateizm nedeniyle Kırgızlar toplumu arasında çok sınırlı olan dini eğitim ve bilgi birikimi bir anda artmaya başladı. Ayrıca, İslam öncesi Kırgızistan daki insanların isimlerinin çoğunluğu Avrupa ve diğer başka ülkelere ait olan isimlerle adnandırılıyordu. Hatta namaz kılmaya başlayan bir sürü insanlar kendi isimlerinin İslam'a aykırı olduğunu anlayınca değiştirdiler. Helal yiyeceklerden haberi olmayan toplum helal ürünleri aramaya, talep etmeye başladı. En önemli gelişme hayat düzeninde gerçekleşti, mesela, çocuğu sünnet ettirme ve nikah okutma olan hayatımızın temel önemleri unutulmaya başlamıştı. İçkisiz düğünler yapılmıyordu, İslam ın yayılmasıyla içkisiz düğünler yapılmaya ve böylece içkisiz yapılan düğünün güzel olduğuna inananların sayısı artış gösterdi. Nüfusun artmasında en şaşırtıcı değişim yaşanmaktadır. Eskiden kürtajlar çok yapılıyor, dolayısıyla nüfus artış oranı çok düşüktü. Şimdi Müslümanların sayısı artmaya başladı. Bu değerlerimizi kazanmaya başlayan toplum İslam ı büyük coşkuyla yaşamaya başladı. Velhasıl sosyal hayat düzene girmeye başladı. Orta Doğu, Şam,Suudi Arabistan ve diğer İslam ülkelerinden Orta Asya ya akın eden dini hareketler, Pakistan, Hindistan ve Afganistan menşeli gruplar, Türkiye den gelen cemaatler Kırgızistan daki sekteye uğramış olan İslam faaliyetlerinin alt yapısını oluşturmaya çaba 4

5 göstererek dini boşluğu doldurmaya girişmişlerdir. Bu yeni çeşitlilik sadece İslami propagandacıların farklı ülkelerden veya farklı milletlerden olduklarından değil, aynı zamanda her bir kanalın farklı İslami kaynaklara, maddi kaynaklara, bakış açılarına, yaklaşımlara, değerlere, amaçlara ve metotlara sahip olmasından da doğmaktadır. Kimi gruplar politik bir varlığa kavuşup siyasi ajandalarını uygulamaya çalışırken, kimi gruplar ise siyasetten uzak durup eğitim ve İslam'ın kitlelere yeniden tanıtılması gibi propaganda faaliyetlerine yoğunlaşmaktadırlar. İslami bir yönetim anlayışının benimsenmesini hedefleyen bazı hareketler statükoyla şiddet yoluyla mücadele edilmesini savunurken, aynı hedefe sahip başka gruplar ise şiddeti bir araç olarak reddetmektedir. Bu ve buna benzer başka dini gruplar, hatta dünyada terör faaliyetlerinde etkili gruplar ile de işbirliği yapan gruplar da çalışmaktalar. Rusya, ABD, Türkiye, Çin ve İngiltere gibi terörizm mücadelesinde bulunan devletlerin terör örgütü olarak tanıdığı örgütlerin bulunduğu bu Orta Asya ve bul ülkede İslam ın dinamikleri nasıl sonuç göstereceği belli değilse bile İslam ın bundan sonraki profiline gölge olmaması ve sekteye uğramaması için planlı, derli toplu ortak çalışmaların yapılması gündemdeki meseledir. 4. Kırgızistan da İslami Hareketler, Özbekistan İslami Hareketi ve Diğer Cemaatler, Gruplar Orta Asya ve Kırgızistan da İslam ın gelişmesini ve dünya kamuoyundan teveccüh görmesini sağlayan unsurlardın biri de ülkede çok sayıda çeşitli İslam grupların faaliyet göstermesidir. Bugün Kırgızistan da açık ya da gizli şekilde faaliyet gösteren grupların mevcut olmasına rağmen sadece belli sayıdaki gruplar söz sahibi olarak halka hitap edebilmektedir. Genel itibarıyla Orta Asya ve Kırgızistan da faaliyette bulunan grupların çoğu Orta Doğu ve Arap ülkelerinin etkisi altındadır. Yurt dışı maddi kaynaklarla ekonomik durumlarını muhafaza eden gruplar Kırgızistan şartlarında önemli pozisyonda yer almaktalar. Bazı grupların El-Kaide ve Taliban gibi terör örgütleri ile doğrudan ya da organik bağlantıları vardır. Günümüzde Kırgızistan'da otuzdan fazla resmi ve gizli faaliyet gösteren din ve terör gruplarının olduğu tespit edilmiştir. Onların bazlarını da şöyle sıralayabiliriz: 1. Hizbu t-tahrir-i İslami (İslami Özgürleşme/Kurtuluş Partisi, 2. Hizb un-nusrat. 3. Özbekistan İslam Hareketi (ÖİH) 4. Orta Asya İslam Hareketi (OAİH) 5. Teblig Cemaat (TC) 6. Ceyşullah 7. Taliban Hareketi 8. Cihat Hareketi («İslam Cihad İttifaki») 9. Nursiler Cemaati 10. Orta Asya Maccahed Cemaati 11. Laşkare Tayiba 5

6 12. Esbat-el-Ensar Cemaati Bu dini grupların Kırgızistan sınırlarında faaliyet göstermeleri Kırgızistan mahkemesi tarafından yasaklanmıştır. Aralarından sadece Nursiler Cemaati baskısız faaliyetlerde bulunmaktalar. Bu gruplardan arasında üzerinde anlatılması gereken grup olarak Özbekistan İslam Hareketi birinci sıralarda gelmektedir. Orta Asya daki ve Kırgızistan sınırlarında istikrarsızlığın ana nedeni olarak karşımıza çıkan Özbekistan İslam Hareketi bölgedeki sorunlu harekettir ve 2001 senelerde ABD tarafından terör örgütü olarak tanınmıştır. İslam adını örtünen bu örgüt kurulalı Müslümanların göz yaşlarının akmasının temel sebebi olmaktadır. Devlet stratejisine sürekli saldırarak bölge halkını tedirgin etmektedir. İslam'a gölge düşürerek devlet ile vatandaşı karşı karşıya koymaktadır, akabinde de masum Müslümanlar baskı altında ezilmekteler. Özbekistan İslami Hareketi Dünya istatistiklerine göre Orta Asya da bağımsızlığı kazanan devletlerin arasında en fakir, gelişmemiş, dış borcunun kabarık meblağı gösteren ülkesi olarak Kırgızistan gelmektedir. Ülkedeki istikrarsızlık, sosyal hayattaki zengin fakir ayrımcılığının en üst sınırlarına gelen ülkede rüşvet sağlamca damarlamıştır. İç düzenini sağlamayan ülkeye diplomatik ilişkide bulunan başka ülkelerden maddi yardımlar gösterilmektedir. Şuanda ülke sağlık, eğitim ve dini inanç gibi bir devletin gelişmesindeki önemli etkenleri kontrol edemeyecek kadar aciz durumdadır. Özellikle halka sağlık ve eğitim konusunda hizmet gösterememektedir. Sigorta ve benzeri devlet desteğinden maruz kalan vatandaşlar çetin günlerin telafi etmek için yurt dışından gelen vakıflara, sivil toplum örgütlerine sığınarak hayatla mücadele etmektedir. Tabii ki bu durumu araç olarak değerlendiren çıkar amaçlı bazı dini ve sivil toplum kuruluşları yoğun şekilde faaliyette bulunmaktalar. Bu gibi mevcut durum gidişatların uzun zamandır takip ederek ülkede kendi amacına ulaşmayı planlayan örgütlerin arasında Orta Asya ve Kırgızistan için en tehlikeli grup olan Özbekistan İslam Hareket ilk sırada yer almaktadır. Sovyetler Birliği nin yıkılmasıyla karışık dönemde mevcudiyet kazanan Özbekistan İslam Hareketi toplumsal düzeni sağlamayı kendine görev edinerek toplumda yerini bulmuştur. Temel yapılarının dayandığı Adalet (Adalet) partisi Orta Asya daki erken İslami hareketleri oluşturur. Bu parti Özbekistan da kurulmuştur. Belirli bir gündeme sahip olmayan, sadece ahlaki değerlerin aşınmasına tepki gösteren, çoğunluğu eğitimsiz, işsiz ve düşük sosyo-ekonomik kesimlerden gelen gençlerle kendi insani kaynaklarını oluşturan bu gruplar suçlu gördükleri kişileri şiddetle olsa cezalandırmayı prensip edinmekteydiler. Bazı kaynaklarda da kendi ekiplerinin arasında aylık 200 ABD doları karşılığında hizmet gösteren, faaliyette bulunan mensuplarının olduğu geçmekte. Çalışmalarında stratejik planlamaları yapmakta zayıf olan, hedefini belirlemekte siyasi öngörüşlere sahip olmayan bu gurup zaman geçmesiyle kendi tüzüğünden çekinerek bulunduğu bölgelerde çete ve şebekeciliğe başvurmuştur. Orta Asya da hegemonya göstermeye çaba gösteren Özbekistan İslami Hareketi1990 yılında Özbekistan ın Fergana Vadisi nde bulunan Namangan kentinde kurulmuştur. 6

7 Şekil 1. Fergana Vadisi Ancak, kurulmasının ilk yıllarından itibaren yasadışı ilan edilen ÖİH, sınırlarından kolayca geçilebilen Orta Asya Cumhuriyetlerinde varlık göstermeye başlamıştır. Adalet İslami Grubundan sonra kurulan ÖİH nin kuruluşunda iki önemli isim rol oynamıştır: Cuma Namangani ve Tahir Yoldasev. Cuma Namangani Afganistan da Sovyet ordusunda savaşmış eski bir askerdir. Askeri eğitimi yukarı seviyede olması, gerilla taktiklerini iyi bilmesi ona örgüt içinde yüksek makam ve otorite hazırlamıştır. Tahir Yoldasev ise bölgedeki dinsel faaliyetlerde öne çıkmış bir isimdir. Gençliginde dini ilimler ile meşgul olmakla beraber siyaset işini iyi öğrenmiştir. Örgütün iç ve dış siyasetini yöneten, diplomatik görüşmelerini yapan aynı zamanda da örgütün lideri idi. El-Kaide ve Taliban ile işbirliği anlaşmalarında potansiyel sahibi olan bu lider Orta Asya ile Afganistan arasında önemli anlaşmayı başarıyla kurmuştur. Afganistan daki anlaşmadan sonra etkinliğin artıran bu hareket 1999 ve 2000 yıllarında ise ÖİH, Kırgızistan ve Özbekistan da büyük çaplı baskınlar düzenleyerek bölgedeki mevcut rejimlerin istikrarlarını bozma yönünde faaliyetlerde bulunmuştur. Orta Asya daki önemli projelerinin biri de Özbekistan Cumhurbaşkanını, Tacikistan Cumhurbaşkanını ve Kırgızistan Cumhurbaşkanını devirerek yönetime Afganistan ve Pakistan daki karar alıcıların seçimleriyle kendi adamlarını geçirmekti. ÖİH kendi amacların gerçekleştirmeyi Afganistan ile anlaşmayı yaptıktan sonra başlamışlardır. Anlaşma sonucunda örgütün eksiklerinin giderilmesi, talep edilen teçhizatların tamamlanması ÖİH ni yeterli derecede güçlendirmişti. Bunun ardından ilk harekatı olarak Vergana Vadisini alacaklardı ve Özbekistan da planladıkları devrimi yapacaklardı. Bu amacda 16 Şubat 1999 yılında ÖİH mensupları Taşkent te operasyon düzenlediler. Bu operasyonda amaçlarına ulaşamadılar, fakat ülkede kaos yarata bildiler. Operasyonda 6 araba bombalandı, 13 adam öldü ve128 adam da yaralandı. Bu saldırı sonuçları Nisan 2003 yılında sonuçlara ulaşmıştır. Bu olaya dehşetle cezada bulunan İslam Kerimov o yerli halk tepki göstermişler ve protestolar yapmış. Dolaysıyla bu protestoya devlet gücünü göstererek, tüm ptotesto edenlere İslam Kerimov devletçe katliama girişmiştir. Bu katliamdan kaçan Özbekstan vatandaşları Kırgızistan a sığınmışlardır. Belli bir süre sonra Askar Akaev bu mültecileri kendi vatanlarına iade etmiştir. ÖİH yi bölgede faaliyet gösteren birçok İslami hareketten örneğin en az ÖİH kadar önemli olan HT den ayıran özelliği, seküler bölge devletlerini silahlı mücadele yöntemiyle, şiddet kullanarak yıkmaya çalışmasıdır. Özbekistan daki başarısız operasyonlardan sonra ÖİH yönünü Kırgızistan a çevirmiştir. Özbekistan daki alarm daha sakinleşmeden, sıradaki saldırıyı 1999 yılında Kırgızistan nın güney sınırlarında yer alan Batken bölgesine düzenlemişlerdir. Kırgızistan a düzenlenen saldırı daha başarılı oldu. Çünkü ilk operasyonlar ÖİH nin gerillalarının bir Kırgız Komutanını, dört Japon 7

8 jeologunu, dört ABD dağcısını ve bir de sonradan kaçarak kurtulan bir yabancı birilerini kaçırmalarıyla başlamıştı. Bu saldırılar neticesinde Kırgız Cumhuriyeti 55 şehit vermiş, 200 den fazla asker de yaralanmış, saldıran taraftan da 96 teröristin öldürüldüğü saptanmıştır, bir kaç terörist de tutuklanmıştır. Ancak, bu saldırının arkasında Taliban ve El-Kaide gibi dünya çapında terör faaliyetlerinde bulunan gruplar vardı. ÖİH nin kurulmasının ilk tarihinden itibaren bu gruplarla temasa geçmişler ve ilk senelerde de finansal desteği sağlayacakları konusunda kesin kararlar alınmıştır. Dolayısıyla ÖİH i Taliban ve El-Kaide nin bir uzantısı olarak da nitelendirilmiştir. Bu saldırılar konusundaki açıklamalarda Kırgız Cumhuriyeti bunun saadece bir terör saldırısı olduğunu açıklamıştır. Saldırıları kimin, ne amaçla düzenlediği konusundaysa tam bir açıklama yapılmamıştır. Medyada ve gazetelerde saldırının Tacikistan sınırlarındaki dini grupların saldırısı olarak yayımlanmaya başlatılmıştır. Bu saldırı Kırgız Cumhuriyeti tarihine Batken Olayı olarak kaydedilmiştir. Fakat, bu saldırı devlet tarafından çok ciddi olarak incelenmemiştir, devlet bu olayı en ucuz saldırı olarak algıladığı için kolayca göz ardı edilmiştir yılında Bişkek te 19 Çin vatandaşının ölümüne sebep olan bomba patlaması gerçekleştirilmiş ve bu işe sanık olarak, ÖİH mensubu olarak iki tane şüpheli de yakalanmıştır yılında Oş şehirindeki gas istasyonunda patlama gerçekleşmiştir, patlama sonucunda da bir adam ölmüştür. Aralık 2002 de Bişkek teki ABD Büyük Elçiliğine saldırı düzenlenmiştir. Fakat bu sefer özel ekip imdada yetişmiştir. Devlet tarafından terörizme karşı yapılması gereken çalışmalar derli toplu sürdürülmemiş. Dolayısıyla 2000 yılında devletin gözünden ucuz kurtulan bu teröristik saldırı 10 Haziran 2010 yılında Oş bölgesinde tekrar patlak vermiştir. Bu sefer ÖİH i Kırgız-Özbek milli gerginliklerini amaçladığı iç savaş için fırsat bilip, en uygun araç olarak kullanmıştır. Buna ilâveten, Kırgızistan daki hükümet devrimi Oş olaylarının çıkmasına zemin hazırlamıştır. Oş olayı Oş şehrindeki merkezi camilerin birinde sabah saat 02:30 civarında Ezan okunarak Kırgızlara cihat ilan edilmesiyle başlamıştır. Sonuçta dini değerlerden uzaklaşan iki millet bir birine girmiş, resmi verilere göre her iki taraftan toplam 1300 civarı can kayıbı kaydedilmiş, 250 civari adamın da kayıp olduğu açıklanmıştır. Bu olaydan üstünkörü etkilenen Kırgız-Özbek müslümanları bügüne dek birbirine sıcak bakamıyorlar, hatta şüphe, istikrarsızlık, korku içerisinde yaşıyorlar. Her iki tarafın Müslüman kardeşlik tarafı itilmiş durumda. Bu durumda bu problemin çözümü ancak Müslüman gençlerinin ellerinde yoğrulacak ümmet bilinciyle, İslam ın hakkıyla yaşanacağı yarınlarda kalıyor. Bir dini gurubun bu kadar saldırıları, bomba patlamaları nasıl gerçekleştiriyorlar, nasıl cesaret ediyorlar, yada Orta Asya devletleri bu kadar mı aciz duruma düştüler diyen düşüncelere kendimizi zaman zaman sevk ediyoruz. Hatta, 2000 senelerde Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan ülkelerinde ÖİH nin lideri Tahir Yuldaşev in video kayıtları bu ülkelerdeki gazetecilerin internet adreslerine tehdit etmek amacıyla gönderilmiştir. Başka bir demeçlerinde ABD deki saldırının 5.yıldönümünü hatırlatarak Tahir Yuldaşev Tacikistan, Kırgızistan ve Kazakistan Cumhurbaşkanlarının İslama karşı yaptıkları siyasetleri yüzünden öldürüleceklerini de söylemiştir. Bu demeçler Özbek dilinde yayımlanmıştır. Fakat işin ilginç tarafı 24 Aralık 2012 de Moskova da düzenlenen AVRASYA: Yeni tehditler ve çağırıları adlı uluslararası konferansta demeç alan araştırmacılar ve istihbarat mensupları Orta Asya ABD, Rusya ve Çin gibi devletler için jeo-stratejik çıkarların merkezi olarak devam edecektir. diye konuşmalarıdır. Ardından da bazı istihbaratçılar ve uzmanlar ABD Özbekistan Cumhurbaşkanı İslam Kerimov un laik rejimini kontrol etmek amacıyla Özbekistan İslam Hareketini gizlice finanse etmektedir. diye açıkladılar. Öyle ise ya değilse de ÖİH nin finanse edilmesi, ekonomik kaynakları konusunda bazı bigiler açıklanmaktadır. İlk etaplarda ÖİH i maddi desteği Afganistan daki Özbek iş adamlarından almıştır. Sonra bunun gibi destekleri Türkiye deki Özbek iş adamları vermeye başlamışlardır. Afganistan, El-Kaide ve Taliban maddi destek verme konusunda ÖİH ni mağdur bırakmamışlardır. 8

9 Orta Asya daki etkinliklerinin artması için fazla maddi desteğe ihtiyaç duyan örgüt Ortadoğu ve Güney Asya daki radikal İslami gruplarla ve çeşitli gizli servislerle dirsek temasına geçen ÖİH nin çok önemli bir para kaynağının da uyuşturucu kaçakçılığı olduğu iddia edilmektedir. Dünya afyon ticaretindeki afyon hacminin yüzde 92 sini gerçekleştiren Afganistan ile Rusya Federasyonu ve Doğu Avrupa arasındaki uyuşturucu trafiğinin önemli bir rotasını oluşturan Orta Asya, ÖİH için ciddi bir kazanç kapısı oluşturmaktadır li yıllarda Orta Asya ve Rusya da uyuşturucu kullanımının hızla arttığını not eden araştırmacılar, bu artıştan Orta Asya nın Afganistan dan gelen uyuşturucu trafiğinde oynadığı transit rolü sorumlu tutmaktadır. Uyuşturucu trafiğin control etmede sınırlaş devletlerin zayıf olması, devlet görevlilerinin bu işi durdurmak için devletten destek görmemeleri uyuşturucu şebekelerinin rahat iş yapmalarına yardımcı olmaktadır. Bu durum, ÖİH gibi örgütleri faaliyetlerini uyuşturucu kaçakçılığı yoluyla finanse etmeleri için adeta teşvik etmektedir. Orta Asya daki uyuşturucu kaçakçılığı incelendiğinde, bunun yerel, bölgesel ve uluslararası yansımaları olduğu görülecektir. Dolaysıyla, Kırgızistan daki uyuşturucu kaçakçılığının %70 inin ÖİH tarafından kontrol edilmesi, üzerinde durulması gereken bir durumdur. Uyuşturucu trafiğinin bölgesel etkileri incelendiğinde, uyuşturucu rotalarının Fergana Vadisi nden geçmesinin bölge ülkeleri arasındaki ilişkileri de olumsuz etkilediği görülecektir. Şekil 2. Afganistan Uyuşturucu Güzergâhlar Uyuşturucu madde kaçakçılığında, kaçakçılar kendileri için en güvenli kabul ettikleri güzergâh ve kaçakçılık yöntemini kullanmaktadırlar. Bu güzergahların orta Asya üzerinden geçmeleri bu bölgedeki sınırlaş devletlerin arasındaki siyasi direnişlere de sebep olmaktadır. Bu hatlarda iş yapan şebekelerin öz ara çatışmaları Özbek, Kırgız ve Tacik etniklerin arasında büyük çatışmalara neden olmuştur. Bu uyuşturucu ticaret hızının düşmesi, bu hatlara ÖİH nin 9

10 sahiplik etmesi ABD nin Afganistan'ı işgal etmesiyle yok olacak derecede zayflamıştır ve NATO operasyonlarının sonucu olarak, etkinliklerini yitirmiştir. Ayrıca ABD nin Afganistan ı işgal ederek tüm bu uyuşturucu satışlarına ve sevkiyat hatlarına el koyması ÖİH in ekonomik kaynaklarının zayıflamasına neden olmuştur. Ekonomik durumundaki sıkıntılar ÖİH nın bölgedeki faaliyetlerinin aksamasına neden olmuş ve zayıflamıştır. 5. Kırgız Yönetiminin İslama olan Tavrı, Sabotajlar, Kısıtlamalar ve Medya Suçlamalrı Kırgızistan da İslamiyete yönelik ilginin bağımsızlığın kazanılmasının ardından arttığı şüphe götürmez bir gerçektir. Bölge ülkelerindeki camilerin sayısının bağımsızlık sonrası hızla artış göstermesi, baş örtülü kadınların sayılarının artması buna kanıt olarak gösterilebilir. Örneğin, Kırgızistan genelinde 1991 yılında 39 olan cami sayısı 2001 yılında 2000 i bulmuştu. Ancak, cami sayısı kadar, bu camilerin hangi kurumun ya da grubun etkisi altında bulunduğu da artan dindarlığın ve din anlayışında yaşanan değişimin bir göstergesidir. Bu bağlamda belirtmek gerekir ki, Kırgızistan da 2001 yılında faaliyet gösteren 2000 camiden ancak 930 i resmen kayıtlıydı. Bugün Kırgızistan da bulunan camilerin ne kadarının Kırgızistan Müftülüğü ne, ne kadarının devletçe varlığına izin verilen Müslüman gruplara, ne kadarının ise devletçe yasaklanmış gruplara bağlı olduğunu kestirmek kolay değildir. Kırgız resmi makamlarının ülkedeki İslami hareketlere yaklaşımı genelde komşu Orta Asya devletlerine göre daha hoşgörülüdür. Bu yüzden Doğu Türkistan da ikamet eden Müslüman Uygurların Kırgızistan a taşınmaya, Kırgızistan vatandaşı olmaya çaba göstermeleri her sene artmaktadır. Hatta, 2011 yılında karşılaştığım 84 yaşındaki Uygur Aksakal'ın (yaşlı amca) Oğlum Kırgızistan daki İslam'a sahip çıkın. Ben tüm dünyayı gezdim, ama İslam ın Kırgızistan daki gibi artış hızını hiç bir yerde göremedim. Allah ın izniyle hep böyle giderse Kırgızistan İslam ın merkezi olacak, ben o devri göremeyeceğim ama siz göreceksiniz. demesi de şimdiki durumu açıklıyor. Kazakistan dan sırf İslam ı yaşamak için gelip uzak vadeli kalarak, Kırgızistan vatandaşlığın almaya başlayanların sayısı da artmaktadır. Fakat Özbekistan ın bu konuda çok katı olduğu, resmi dini görüşlerin dışında hiçbir dini fikre hayat şansı tanımadığı, bu düşünceleri Vahhabilik, İslami kökten dincilik, yıkıcı dış etki, terörizm gibi yaftalarla etiketlediği bilinmektedir. Herhangi bir kanıta dayanmadan, sadece devletçe izin verilenlerin dışındaki dini görüşlere sahip olan insanlar kolaylıkla hapse atılmakta, işkenceye tabi tutulmaktadır. Başı örtülü kadınlar, hiçbir kanıta dayanmaksızın, kökten dinci oldukları iddiası ile hapse atılabilmektedir. Böylelikle Kerimov terörle mücadele söylemine sığınarak Batı dünyasından maddi destek sağlamakta ve baskıcı rejimini devam ettirme imkanına kavuşmaktadır. Ayrıca Kerimov, İslami hareketlere Özbekistan a göre daha toleranslı olan Kırgızistan gibi ülkeleri terörizme karşı yumuşak davranmakla itham etmektedir. Böylece Kırgızistan da yaşanan dini hoşgörü ortamı Batı medyasında İslami terörizmin yayılma alanı olarak lanse edilmekte ve narin Kırgız demokrasisi büyük yara almaktadır. Bu durum karşısında Batı devletlerinden, BM ve NATO gibi kurumların fırçalarını yememe ve hatta o devletlerden maddi imkan sağlama amacıyla Kırgızistan da da İslama karşı baskılar uygulanmaktadır. Misal olarak, devlet dairelerinde baş örtülü kadınların çalışamaması, bazı üniversitelerdeki baş örtüsü yasaklamaları, Kırgızistan İslam Üniversitesinden mezun olanların devlet dairelerinde çalışma haklarının olmaması, ilk okul, orta okul, liselerde başörtüsü yasakları gibi meseleleri ortaya koyabiliriz. Hatta İç İşleri bakanlığı yahut Milli İstihbarat mensupları tarafından İslam adına sabotajlar yapılarak medyada 10

11 gündeme getirilmektedir. Bunun için Çüy bölgesindeki Araşan köyünde teröre karşı düzenlenen operasyonu örnek verebiliriz. Eğer kırgızistan daki haberleri dikatlı takip edecek olursak, bir ayda en az iki kere İslam adına yönelik terör saldırısı yahut terör mensuplarının yakalnaması yayımlanmaktadır. Yayımlanan haberler genellikle videosuz yahut yanlış isimlerin verilmesiyle medyada İslama karşı terör yaftalamaları yapılmaktadır yılın Temmuz ayındaki Calalabat şehrindeki sabotaj bu için açık delil olmaktadır. Ayrıca Batı, ABD veya İsrail ülkelerinin desteği altındaki vakıfların Kırıgızistan da çoğalmaları devleti bile kandırabiliyor veya devlet organlarına para vererek kendi misyonlarını yerine getirebiliyor. Fakat, esefle belirtmemiz gereken asıl nokta, ABD ve AB tarfından faaliyette bulunan hayır vakıfları adını örtünen kurullar devlet yetimhanelerinde bulunan Müslüman çocukları organ doneri yapmakta veya hristiyanlaştırma amacıyla ABD ye, AB ye götürmekteler. Buna devlet kayıtsız kalmaktadır. Bunların yanı sıra, Kırgızistan ın ve diğer Orta Asya Cumhuriyetleri nin de İslam konusundaki tutumunun sorunlu olması ve uluslararası siyasette bir araç hale gelmesi de söylenmelidir. Orta Asya devletlerinin İslami hareketlere kuşkulu ve sorunlu yaklaşımını kısmen açıklayabilecek ortak faktörler bulunmaktadır. Bu faktörler kısaca şöyle sıralanabilir: 1. Orta Asya nın ortak Sovyet geçmişi, 2. Orta Asya ülkelerinde demokratik kurumların zayıflığı, 3. Orta Asya da siyasi sınırların belirlenmesinde etnik sınırların göz ardı edilmiş olması, 4. Devlete bağlı olan din komisyonlarının dini bilgilerinin yetersiz olması, 5. İç İşleri Bakanlığı ve Milli İstihbarat mensuplarının dini açıda eğitimsiz olmaları ve son olarak, 6. Orta Asya Cumhuriyetlerinde çok sayıda yabancı menşeli dini grup ve kuruluşun kontroldışı faaliyet göstermesi. 6. Terörizme karşı devlet çalışmaları ve Uluslararası Anlaşmalar. Radikal İslami hareketler bölge ülkeleri için önemli bir tehdit olarak görüldüğünden, Orta Asya ülkelerinin yöneticileri İslami radikalizmin yayılmasını önlemek için çeşitli faaliyetlerde bulunmuşlardır. Bu maksatla; Ülkelerinin din idaresi kurumunu kurup etkin hale getirerek dini gelişmeleri kontrol altına almaya, Yasal altyapı ile ilgili eksikleri gidermeye, Radikal dinî gruplara karşı mücadele politikası geliştirilerek uygulamaya, Radikal dinî grupları asimile etmeye çalışmışlar ve çalışmaya da devam etmektedirler ŞangayBirliği ndeki devletlerin terörizme karşı mücadele anlaşmaları imzalanmıştır. Fakat, Kırgızistan da ise hükumet dini ve dini okul, idarelerini devlete yabancı müessese olarak kabul etmektedir. Dini konularda gerekli yasal düzenlemeler yapılmadığından devlet 11

12 iradesi adına gücü elinde tutan kişilerin şahsi tutum ve davranışları altında Müslüman halk ezilmektedir. Yapılan haksızlıklara karşı hukuksal mücadele verilememektedir çünkü din ve inanç özgürlüğü anayasal düzenlemelerde gerekli olduğu ölçüde koruma altına alınmamıştır. Kırgızistan kendi başına iç ve dış güvenliğini sağlayamamaktadır, bu nedenle Rusya ile ortak çıkarlar üzerinde işbirliği yapmak zorunda kalmıştır. Bu bağlamda, Kırgızistan ın Rusya ile olan ilişkisi, sadece stratejik ortaklık kavramı ile açıklanamaz. Hatırlanacağı üzere, 1991 sonrasında, 1999 a kadar Rusya bölgede aktif olamamıştır. Ancak Kırgızistan ın lerden itibaren Afganistan dan gelen radikal gruplar karşısında ciddi zayiatlar vermesi, Kırgızistan ı, Rusya dan yardım talep etmek zorunda bırakmıştır. Bu radikal grupların Fergana Vadisi nde şeriat devleti ilanı yönündeki girişimlerinden sonra, Rusya, bölge ülkelerinin ve özellikle de Kırgızistan ın talepleri istikametinde bölgede ağırlığını koymaya başlamıştır ve 2000 yıllarındaki bölgedeki gelişmeler incelendiğinde, Kırgızistan sınırlarını ihlal eden bazı radikal grupların bölgede neden olduğu kriz sonrasında Kırgızistan ın, topraklarına giren radikal gruplara karşı Rusya dan başka, bölge ülkeleri ve Çin den de yardım aldığı görülecektir. Bu kapsamda, Ağustos 2000 de Kazak, Kırgız ve Özbek liderler, uluslararası terörizme karşı mücadelede işbirliği kararı almışlardır. Yaşanan gelişmeler sonrasında, 14 Kasım 2005'de Rusya; Özbekistan ile müttefiklik anlaşması imzalanmış, 21 Kasım 2005 tarihinde ise Amerikan varlığı Özbekistan'dan ayrılmıştır. Bu iki önemli olay ABD- Özbekistan stratejik iş birliğini sonlandırmış ve Özbekistan'ı Rusya-Çin eksenine yaklaştırmıştır Taşkent ile Moskova arasında 14 Kasım 2005 tarihinde savunma anlaşması imzalanmıştır. Özbekistan'ın Bağımsız Devletler Topluluğu güvenlik sisteminden 1994 yılında ayrılması üzerine, Orta Asya'daki radikal İslâmî unsurların varlığının ciddî bir tehdit oluşturduğu tezini Özbekistan'a karşı işleyen Rusya, Fergana'da ortaya çıkan istikrarsızlık üzerine Rusya merkezli bir güvenlik kuşağı oluşturulması fikrini ortaya atmıştır. Fergana Vadisinde radikal İslami unsurlar nedeniyle ortaya çıkan problemlerden sonra Rusya, Badakşan bölgesinde konuşlandırdığı birliklerini Özbekistan'ın Fergana sınırına kaydırmış ve Özbekistan'ın Bağımsız Devletler Topluluğuna geri dönmesini sağlamaya çalışmıştır. Yukarıdaki çalışmalara baktığımızda Kırgızistan hükumetinin anlaşmaları hep terörizmden, dini köktencilikten şikayet ederek anlaşmalar yapılmış. Ne yazık ki bazı yerlerde İslam terörizmi nden bahsedilerek anlaşmalar yapma zorunluğunda kalmıştır. Ama hiç bir yerde Orta Asya daki İslam ı desteklemek, onu dış yıkıcı ve bozucu faktörlörün etkilerinden korumak ve asıl Barış Dini İslam ın yayılmasını, yaşanmasını sağlamak amacında anlaşmalar yapılmamıştır. Bu yapmadıkları yüzünden devletin başına bir sürü siyasi problemler yığınlaşmaktadır. Sonuç Yerine: İslam Dünyasından Çözüm için Beklentiler Kırgızistan sınırlarındaki ekonomik, sosyal, eğitim, finansal problemleri sayarsak ülkeninoldukça büyük engellerle karşı karşıya olduğu anlaşılabilinir. Nitekim ülkede yaşanan iki devrim, 2010 yılında meydana gelen Oş olayı ve son dönemlerde ülke gündemini meşgul eden dini unsurlar zaten altyapısı zayıf devleti daha büyük sıkıntılara itmiştir. Sırlanan bu problemlerden olan din konusu üzeinde en fazla durulması gerekli olan konuyu işaret etmektedir. Bu kapsamda Kırgızistan daki dini karmaşıklıkların ve tartışmaların çözüme kavuşması için halkın dini konularda bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Yapılan bu değerlendirmeler kapsamında İslam Dünyasından beklentiler şu şekilde sıralabilinir: 12

13 Halk Eğitimine yönelik Projelerinin hazırlanması ve uygulanması aynı zamanda Müslümanların mesleki konularda eğitilmesine yönelik proje ve çalışmalar sağlanmalı (mesleksiz insan aç insandır, aç insan mağdur insandır, mağdur insan mahkum insandır, mahkum insan köle insandır); Ülke gençlerinin eğitimine yönelik açılan kreş, ilk okul, orta okul, lise ve üniversitelerde öğrencilerinin İslami değerlerle gelişimlerinin sağlanması; Kırgızistan daki devlet yetimhanelerinde yetiştirilenen Müslüman yetim çocuklara yönelik projelerin uygulanması ve İslam eğitimiyle yetiştirilmelerini sağlamak; Müslüman kadınlara yönelik projelerin hazırlanması; Müslüman çocukları için özel islami yurtların yapılması; Doğu ile Batı nın ortasındaki Kırgızistan İslam Dünyası a entegrasyonuna yönelik her faaliyetin içine dahil edilmesi. Bu sıraladığımız çözümlerin hepsi Kırgızistan Müslümanları için oldukça önemli çözüm önerileri olmakla beraber ileride yapacağımız çalışmalara yönelik analizleri içinde barındırmaktadır. 13

14 Kaynakçalar: 1. Anthony C. Bowyer, International Foundation for Election Systems, Islamic Movements and Democracy in Central Asia,Integration or Isolation?, İzzet Ahmet BOZBEY, Quo Vadis Kirgizistan?: Sovyet Sonrasi Kirgizistan da İslami Hareketler, Cilt:6, Sayı: 11, ss , General А.Меdetbekov, Ugrozı terrorizma i religiyoznogo ekstremizma v SAR, İslam KERİMOV, Özbekistan, Ramil Latpınov, İnformassionno analiticheskiy federalnıy portal, Kırgızstan Respublikası, KGB, SNB raportı, Thomas M. Sanderson, Daniel Kimmage,David A. Gordon, From the Ferghana Valley to South Waziristan, March Zeyno Baran, S. Frederick Starr, Svante E. Cornell, Islamic Radicalism in Central Asia and the Caucasus,Implications for the EU, SILK ROAD PAPER, July Dr. Lopamudra Bandyopadhyay, Islamic Revivalism In Central Asia And The Islamic Movement Of Uzbekistan, Simone de Bruijn, The Ferghana Valley, A Ticking Bomb?, November Richard Weitz, Storm Clouds over Central Asia, Revival of the Islamic Movement of Uzbekistan?,The Institute for Foreign Policy Analysis Washington, DC, USA, Studies in Conflict & Terrorism, 27: , Dr. Ehsan Ahrari, Countering The Ideological Support For HT And The IMU, The Case Of The Ferghana Valley, Olga Oliker, David A. Shlapak, U.S. Interests in Central Asia, Policy Priorities and Military Roles, UA832.2.O PEW Forum on Religion & Public Life, Mapping The Global Muslim Population, ( Wikipedia, ( 15. CIA Fact Book, Kyrgyzstan, ( Pepraha.News, ( 17. Vycheslav M. Khamisov,Problems Associated with Radicalism of Islamic Organizations in Kyrgyzstan, Zh. Zhorobekov, Regionalnaya politika Kyrgyzstana v tranzitnyi period (Kyrgyzstan Religious 14

15 Politics in Transition) (Bishkek, 2000). 19. Spravochnik po religioznym fondam, uchebnym zavedeniyam, proshedshim uchetnuyu registratsiyu (Reference Book on Registered Religious Funds and Educational Establishments) (Bishkek, 2001). 20. Christian Bleuer,Instability in Tajikistan? The Islamic Movement of Uzbekistan and the Afghanistan Factor,