ŞEYH BAHADIR ZAVİYESİNE AİT 774 HİCRİ TARİHLİ VAKFİYE

Transkript

1 Özet ŞEYH BAHADIR ZAVİYESİNE AİT 774 HİCRİ TARİHLİ VAKFİYE Yalçın GEZER 1 Vakıfların Osmanlı tarihindeki yeri ve önemi gün geçtikçe daha iyi anlaşılmış ve araştırıcıların da daha fazla ilgisini çekmeye başlamıştır. Vakıflar zaviye, tekke, han, hamam, kervansaray gibi sosyal amaçlı kurumların yaşaması için yapılan temel uygulamalardan birisiydi. Bu bağlamda günümüzde Yozgat İli Kadışehri İlçesi ne bağlı Seyhan Köyü nde bulunan Şeyh Bahadır Zaviyesi ne ait en eski vakıf kaydı H. 774 (M. 1372/73) tarihli vakfiyedir. Zaviyenin ve dolayısıyla vakfedilen evkafın varlığını yüzlerce yıl sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Bu bildiride 16. Yüzyıl Osmanlı Anadolu sunda önemli konumda olan Zile kazasına bağlı Halka-ı Hass nahiyesine bağlı Dere Şeyhi köyünde bulunan zaviyelerden birisi olan Şeyh Bahadır Zaviyesi ele alınacaktır. Söz konusu zaviyenin on altıncı yüzyıldaki durumuna ait pek çok bilgi ve belge mevcuttur. Bildirimizde söz konusu arşiv kayıtları orijinal bir vakfiye ile değerlendirilecek ve zaviyenin tarihî gelişimi ve değişimi gözler önüne serilecektir. İncelenecek vakfiyenin Osmanlı öncesi döneme ait sayılı vakfiyelerden biri olması da hem bu zaviyeyi hem de vakfiyeyi oldukça ehemmiyetli kılmaktadır. Bildirinin özelde Yozgat ın sosyal ve iktisadî tarihine genelde ise Türk Vakıf Tarihine katkıda bulunması amaçlanmaktadır. Anahtar kelimeler: Şeyh Bahadır, Halka-ı Hass, Seyhan Köyü, Zaviye, Zile, Kadışehri Abstract A Waqfiyya Dated 774 Hijri That Belonging to Sheihk Bahadır Zawiya The importance of Waqfs in the Ottoman history currently began to attract researchers interest and well understood. Waqfs were basic social institutions for the survival of zawiyas, tekkas, hans, hammams, and caravansaries. In this context, the waqfiyya that belongs to Sheikh Bahadır Zawiya which is recently in Seyhan village, Kadışehri district, Yozgat city is one of the oldest record about the waqf. In this present research, we are going to talk about a zawiya of Halka-ı Hass district that was very importance place in the 16th century. Then, one of the most significant waqf named Sheikh Bahadır is will be discussed in this presentation. Numerous information and documantation about the waqf which is availabale in archives will be discussed with an original record. According to these information, historical development and changes will be evaluated. The waqfiyya that is going to be evaluated in the paper is quite important because it is one of the rare records before the Ottoman period. In the paper, in general it is aimed to contribute to Turkish Waqfs studies and in particular to economic and social history of Yozgat. Key words: Sheihk Bahadır, Halka Hass, Seyhan Village, Zawiya, Zile, Kadışehri 1 Araştırma Görevlisi, Hitit Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Çorum. yalcingezer@hitit.edu.tr 230

2 1. Giriş Tekkeler, değişik zamanlarda ve değişik coğrafyalarda zaviye, hankâh, dergâh, ribât, âsitâne, buk a, imaret, düveyre, savmaa, mihrap, tevhidhâne, harâbat gibi isimlerle anılmıştır. 2 Genel bir ifade ile tekkenin küçüğü olan zaviye, terim olarak tarikat ehli dervişlerin, bağlı oldukları bir şeyh ile birlikte yaşadıkları ve gelip geçen yolculara bedava yiyecek, içecek ve konaklama sağlayan; yerleşim yerlerinde veya geçit menzilleri üzerindeki binaları ifade eder. 3 Bu bağlamda, hanların ve kervansarayların olmadığı genellikle ücra köşelerde yerleşmiş olan bu çeşit binalarda, toplum yararına çeşitli hizmetler sunulmaktaydı. Ayrım yapmaksızın herkese eşit hizmetler vermeyi hedefleyen bu kurumlar, birçok hizmeti kendi çatısı altında vermiştir. Ulaşımın zor olduğu dönemlerde insanlar yolculuk yapacakları zaman, konaklama, yiyecek ve içecek sorunlarını bu zaviyeler vasıtasıyla çözmekteydi Malazgirt zaferinden sonra, Anadolu ya Türk göçleri başlamıştı. Savaş sonrası iskânlar her zaman zor olmuştur. Yeni gelen insanlarla yerleşik halk arasında uyum problemi ve yerleşim sorunları ortaya çıkması her zaman muhtemel olmuştur. Bu yüzden demografik değişimler her zaman sancılı olmuştur. Bu bağlamda, yeni coğrafya Anadolu ya gelen bu yeni nüfus için en büyük problem, iskânın sağlanması, atıl vaziyetteki toprağın şen ve abadan edilmesi, iç güvenliğin sağlanarak düzenin korunması, yeni vatanın Türkleşmesi ve İslamlaşması idi. 4 Bunun için çeşitli müesseseler vasıtasıyla devlet iskân ve imar politikasını yürütmüştür. Orta Asya dan Anadolu ya gelen, toplulukların başında bir önder, bir lider her zaman olmuştur, Türkmen ve Yörük guruplar saygı duydukları bu kişileri takip ederek onların çizdiği yollarda yürümeye özen göstermişlerdir. Birçok köylere ismini veren, elinin emeği ve alnının teriyle dağ başlarında yer açıp yerleşen, bağ ve bahçe yetiştiren dervişlerin ekonomiye katkılarını göz ardı etmemek gerekir. Ayrıca batıya doğru Türk akını ile beraber ilerleyen yarı göçebe Türkmenlere nasihatlerde bulunuşu, köylerde yaşayışı, toprak işleriyle meşgul gözükmesi, zaviyelerin ve şeyhlerin iktisadi ve içtimai olarak toplum içindeki rollerini de değerlendirmek gerekir. 5 Günümüzde Anadolu nun birçok coğrafyasında varlığını koruyan, türbeler de aslında, arkasından gittikleri şahsiyetlere olan saygı ve sevgilerinin uzun süre devam ettiğini gösterir. Öyle ki, yöre insanları, yıllar geçmesine rağmen hala o mezarları ziyaret etmekte ve onlara dua etmektedir. O mezar ya da türbelerde yatan şahsiyetlere ait hikâyeler ise nesilden nesle aktarılmaktadır. Bunların en yaygın olanı ise Kesikbaş hikâyesidir. Barkan ın da ifade ettiği gibi; onlar yeni bir dünyaya gelip yerleşen halk yığınları için, içtimaî ve siyasî açıdan önemli roller oynamış büyük kahramanlar olup, bu hengâmeli devirde halkın içinden yetişmiş örnek alınacak şahsiyetlerdir 6. Sözlükte durmak; durdurmak, alıkoymak anlamandaki vakıf (vakf) kelimesi terim olarak bir malın maliki tarafından dinî, içtimaî ve hayrî bir gayeye ebediyen tahsisi şeklinde özetlenebilecek hukukî bir işlemle kurulan ve İslam medeniyetinin önemli unsurlarından birini teşkil eden hayır müessesesini ifade eder 7. Vakıfların sosyal yaşam açısından önemi oldukça fazladır. Vakfın icadının kim tarafından yapılmış olduğu kesin olmamakla birlikte, İslam ın geliştirip insanlığa hediye ettiği bu kurumu Türkler de benimsemekte tereddüt etmediler. 8 Buradan da anlaşılacağı üzere vakıflar Türk toplumunu oldukça etkilemiş kurumlardır. Yani Anadolu nun her bir köşesinde Selçuklulardan, Anadolu Beylikleri döneminden ve Osmanlılardan kalma vakıf sayısı oldukça fazladır. 2 Mustafa Kara, Tekke, TDVİA, c. 40, (Ankara 2011), s Mehmet Ali Ünal, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma yay., (İstanbul 2011), s Rifat Özdemir, Osmanlı Devleti nin Tarikat, Tekye ve Zaviyelere Karşı Takip Ettiği Siyaset, OTAM, sayı:5, (Ankara 1994), s Ömer L. Barkan, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler, Vakıflar Dergisi, s. II, ( Ankara 1942), s Barkan, agm., s Hacı Mehmet Günay, Vakıf, TDVİA, c. 42, (Ankara 2012) s Mehmet Genç, Klasik Osmanlı Sosyal-İktisadi Sistemi ve Vakıflar, Vakıflar Dergisi, (Ankara, Aralık 2014), s

3 Vakıfların kurulması ve yaşatılması belli bir düzen ve kaide çerçevesinde yapılmaktadır. Vakıf oluşturulurken; söz konusu vakfın tescil belgesi olan vakfiyesinde, yapının ne için değerlendirilebileceği ve kimlerin istifade edeceği şahitler huzurunda vakfiyeye kaydedilmekteydi. Bu bağlamda, vakfiyelerin tarih araştırmalarına katkısı oldukça fazladır. Bu bildirinin amacı 16. yüzyılda Şeyh Bahadır zaviyesinin durumunu aydınlığa kavuşturmak ve zaviyeye ait kaynakların tespit edilerek değerlendirmesini yapmaktır. Bu vesile ile de özelde zaviyeye bilinen en eski belgeyi tanıtmak ve genelde de vakıf araştırmalarına katkı sağlamak hedeflenmiştir Hicri Tarihli Arapça Vakfiye 9 Bilindiği üzere, çok eski dönemlere ait arşiv kaynakları ve belgeler oldukça sınırlıdır. Araştırmacılar için, arşivler de ise sayısız belgeler mevcuttur. Bunun dışında ise Anadolu nun birçok yerleşim yerinde ve ücra köşelerinde araştırılmayı, okunmayı bekleyen sayısız belgeler ve kaynaklar mevcuttur. Bu bağlamda özellikle tarihçilere çok iş düşmektedir. Bilindiği gibi birçok kişi evinde ya da özel koleksiyonlarında tarihi ve manevi değeri oldukça yüksek olan kıymetli eşyalarını muhafaza etmektedir. Bu bildiriye konu olan belge ise yaklaşık olarak 645 yıllık. Yani eski adı ile Dere Şeyhi yeni adı ile Seyhan Köyü denilen yerleşim yerinde tespit edilen bu belge Hicri 1 Recep 774 (Miladi 27 Aralık 1372) tarihlidir. Bir aile 645 yıl bir belgeyi muhafaza edebilmiştir. Belgenin ortaya çıkmasında ve araştırıcılara ulaşmasında da yine aile vesile olmuştur. Yani belgenin bu bildiriye konu oluşu hikâyesinden kısaca bahsedecek olursak, Ali Abacı ve Nuri Polat ismindeki vatandaş belgenin kıymetinden haberdarlar. Yani onlara ata yadigârı olan bu bez üzerine Arap harfleri ile yazılı olan belgenin neden bahsettiğini oldukça merak etmektedirler. Bunun için tercüme dahi ettirmişlerdir. Ancak Kadışehri ilçesinin en yetkin kişisi olan Kaymakam Ali Doğan a belgeyi vermişlerdir. Kaymakam Bey ise belgeyi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi ne intikal ettirmiştir. Bu durum araştırmacılar için iyi olsa da aynı şeyi belge sahibi aile için söylemek doğru olmasa gerek. Belge arşivde daha iyi muhafaza edilecek olsa da ait olduğu yerden mekândan uzakta olacağından arşivin bir köşesinde kalma ihtimali de var. Hâlbuki mezkûr aile de 645 yıldır muhafaza edebilmiştir aynı belgeyi. Bu yüzden manevi değeri de kendileri için çok büyüktür. Şahıslara ait belgelerin orijinallerinin devlet tarafından alıkonup konmaması da ayrıca bir tartışma konusudur. Değerlendirmesini yapacağımız vakfiyenin tarihi Hicri 774 yılına ait olması ise belgenin ehemmiyetini artırmaktadır. Buradan da anlaşılacağı üzere, zaviyenin tarihini daha eski bir zamana götürmek mümkündür. Zaviye, Şeyh Bahadır bin Şeyh Adil ismiyle bahsi geçen vakfiyede anılmaktadır. Zaviye konum itibariyle Kadışehri, Zile gibi yerleşim yerlerinin geçiş yolu üzerinde bulunmaktadır. Vakfiyeden anlaşıldığı üzere mezkûr zaviyeye, Melik bin Zeynülmelik tarafından toplum yararına kullanılmak üzere, arazi bağışlanmıştır.. Fiziki özelliklerinde bahsedecek olursak, bu vakfiye 19 satırdan oluşmaktadır. Arapça kaleme alınmış metnin hemen altında çeşitli yerlerden geldikleri ve meslekleri isimlerinde yer alan lakaplardan anlaşılan altı şahidin ismi bulunmaktadır. Vakfiyenin içeriğinde ise, Melik bin Zeynülmelik ismindeki şahsın tasarrufunda bulunan ve mülkü olan yerleri, Halka-ı Hass nahiyesine bağlı Dere Şeyhi nde bulunan Şeyh Bahadır bin Şeyh Adil zaviyesine H. 1 Receb 774 (M. 27 Aralık 1372) 10 tarihinde vakfetmiştir. Bu vakfiyede şahitler huzurunda vakfedilen arazinin hudutları verilmiştir. Vakfedilen köylerin isimleri ve sınırları ise şöyledir; Gökçebel den Kolpare ye oradan Çam güneye, oradan Ulukaya ya kadar, oradan Çıtak şehrine kadar, oradan mecmeal maiye (su birleşim yeri) kadar ki Karga da denilir, oradan Dönmez Dere ye kadar, oradan 9 Bu vakfiye ile birlikte Şeyh Bahadır Zaviyesi, makale olarak hazırlanmaktadır. Burada kullandığımız Arapça metin, Vakfiyeyi elinde bulunduran günümüz Seyhan Köyü nde ikamet eden ve belgeyi ellerinde bulunduran, Salim Polat, Nuri Polat ve Duran Abacı adlı kişilerce Türkçe ye tercüme ettirilmiştir. Ayrıca, Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğünün 24/04/2015 ve /650 sayılı yazısı üzerine çıkarılan bu belgenin aslına uygun olduğu tasdik olunmuştur. (20/05/2015)

4 Kuyucak a kadar, oradan Buzlu Kaya ya kadar ve oradan da karşısındaki Gökçebel e kadar olan yerlerdir 11. Bu yerleşim yerlerinin nereler olduğu hakkında kesin bilgi şimdilik mevcut değildir. Kısa bir coğrafi araştırmalar neticesinde bu yerleşim yerlerini tespit etmek mümkün olabilir. Şart olarak da adı geçen köy mezkûr zaviye maslahatı için İmamı Azam ın içtihadı üzere vakıf olarak tescil ettirilmiştir. Ebu Hanife ye göre vakıf, vakfedenin arazinin tasarrufunu mülkiyetinde tutarak menfaatini fakirlere veya bir hayır cihetine tasadduk etmesidir. Ebu Hanife ye göre vakıf işlemi bir tür ariyet niteliğindedir ve vakfedilen malın mülkiyeti hükmen vakıf yapanda kalmaktadır. 12 Vakfiyede belirtildiği üzere bu tescil kararının bir nüshası da Zaviye şeyhine teslim edilmiştir. Elimize ulaşan nüsha muhtemelen şeyhe verilen nüshadır. Buradan da anlaşılıyor ki yüzyıllar geçmesine rağmen belge zaviyedarlar tarafından muhafaza edilmiş ve bu sayede günümüze ulaşabilmiştir Yüzyılda Şeyh Bahadır Zaviyesi Şeyh Bahadır Zaviyesi hakkında Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde birçok kaynak mevcuttur. Bu kaynakların en önemlilerini Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivinde (TKA) bulunan Tapu Tahrir Defterleri (TT.d.) oluşturur tarihinde bu nahiyeye bağlı 13 köy ve 2 zaviye vardır. Zaviyeler Şeyh Bahadır ve Yalnuz Şeyh tir 14. Halka-i Hass nahiyesinde nüfusa dâhil edilen beş zaviyedar ise Şeyh Bahadır ve Yalnuzşeyh zaviyelerinde sakindi 15. Zaviye ile alakalı tahrir defterler Murat Hanilçe tarafından çalışmıştır 16. Ancak zaviye üzerine derinlemesine bir çalışmayı bu bildiride ortaya koyacağız. 16. yüzyılda Halka-i Hass, Zile Kazasına bağlı bir nahiye olarak arşiv kaynaklarında geçmektedir. Dolayısıyla zaviyenin bulunduğu köy, Dere Şeyhi, Halka-ı Hass a dolaylı olarak da Zile ye ve Sivas a bağlıdır. Zaviye hakkında Tahrir defterlerinde nelerin olduğunu anlamak için, defterleri sırasıyla incelemekte fayda var. Zaviye ile alakalı olarak şu ana kadar tespit edilen en eski ikinci kaynak 1455 tarihine ait 2 numaralı Tahrir Defteridir. Fatih Sultan Mehmet dönemine ait bu defterde çok ayrıntılı bilgi olmasa da Zaviye-i Şeyh Bahadır ın Şeyh Kabil veled-i Şeyh Seyyid in uhdesinde olduğu bilgisine ulaşılmaktadır. 17 Ayrıca padişahın hükmü ile vergiden muaf olduklarını ve Şeyh Ahmed ve Teberrük namında iki kişinin bu zaviyeye hizmetkâr olduklarını yine defterden anlaşılmaktadır. Sultan II. Bayezit dönemi tahrir defteri olan 19 numaralı deftere baktığımızda, 1485 yılında şeyhlik vazifesinin Şeyh Kabil in elinde olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca Şeyh Kabil in biraderi Şeyh Habil, Şeyh Habil in oğlu Halil ve Mahmud un da 18 isimleri defterde zikredilmiştir. Zaviye nin hizmetkârları beş kişiden oluşmakla birlikte isimleri de şöyledir: Teberrük ün oğlu İbrahim ve Kasım, Şeyh Ahmed in oğlu Adil ve Bayezid in oğlu Mezid ve Bayezid. Bu iki defterden anlaşılacağı gibi, şeyh ve hizmetkârlar sayısında bir artış olmuştur yılında iki hizmetkârın oğullarını 1485 tarihinde yine zaviye hizmetkârları olarak görmekteyiz. 79 numaralı defter ise I. Selim dönemi defteridir tarihinde zaviyenin durumunu bu defterden takip etmek mümkündür. İlk iki deftere nazaran bu defter daha ayrıntılı olduğundan, zaviyenin bulunduğu yerleşim yeri hakkında daha ayrıntılı bilgi bulmak mümkündür. Yani zaviyenin gelir kalemlerini ve yıllık gelirini bu defterden çıkarmak mümkündür. Zaviyenin meşihatı Mahmud veled-i Kabil in tasarrufunda olduğu anlaşılmaktadır 19. Hizmetkâr sayısı ise on kişiye ulaşmıştır. Bu hizmetkârlardan beşi caba, dördü mücerred ve biri de imam olarak kaydedilmiştir. Zaviyeye ait iki çiftliğin ve 5 ay süre ile çalıştırılan bir adet taş değirmenin olduğu yine bu defterden tespit edilmiştir. Zaviyenin yıllık gelirinin Belgenin, yeminli bilirkişi olan, Ahmet Özdemir e aile tarafından çevrisi yaptırılmıştır. 12 Günay, Vakıf, s BOA, TT.d: 2, 19, 79 ve 387 numaralı defterler, bu bildiride değerlendirilmiştir. 14 Defter-i mufassal-ı liva-i Sivas (h m. 1574/75) tarihli ve TKG. KK. TTd.178 numaralı, s. 162a. 15 Murat Hanilçe, XV ve XVI. Yüzyılda Zile Kazası ( ), Gaziosman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), (Tokat 2014), s Hanilçe, a.g.t., s BOA, TT.d., Nu:2, s BOA, TT.d., Nu: 19, s BOA, TT.d, Nu: 79, s

5 akçe olduğunu tespit etmek mümkündür. Toplam geliri oluşturan kalemler ise şöyledir: Rüsumdan 60, arpa ve buğdaydan toplamda 280, değirmenin yıllık gelirinin 25 akçe olduğu defterden anlaşılmaktadır. Bunun dışında niyabet için de 35 akçe ayrıldığı anlaşılmaktadır. 387 numaralı tahrir defteri ise 79 numaralı defterden 10 yıl sonra yapılmıştır 20. Çok fazla ayrıntı olmadığından, zaviye ile ilgili çok bir değişikliğin olduğunu tespit etmek mümkün değildir. Ayrıca Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri (H. 937/ M. 1530) de mevcuttur. Bu defterde zaviyenin hâsılatı hesaplanırken malikâne-divani uygulamasına rastlamaktayız. Hâsıl-ı divani 365 akçe iken hâsıl-ı malikâne ise 305 akçe olarak hesaplanmıştır yılına geldiğinde zaviye ile ilgili değişiklikler yine göze çarpmaktadır. Defter-i Mufassal-ı Liva-i Sivas adlı ve TGK.KK.TTd.178 numaralı defterde bu değişikliği gözlemlemek mümkündür. İsmi geçen deftere göre meşihatlik vazifesinin ber vech-i iştirak ba-berat-ı hümayun olarak paylaşıldığı anlaşılmaktadır 21. Ayrıca hizmetkâr sayısının da 36 ya çıktığı anlaşılmaktadır. Bunlardan 21 kişi caba ve 15 kişi mücerred olarak kaydedilmiştir tarihinde 5 hane olan Dere Şeyhi (Seyhan) Köyü yaklaşık 40 yıl sonra büyük artış göstererek 36 haneye çıkmıştır ki bunlar sadece vergi mükelleflerinin kaydıdır. Anlaşıldığı üzere yerleşim yerinde nüfus bağlamında bir artış gözükmektedir. Şeyh Bahadır Zaviyesi ile ilgili önemli kaynaklardan bir diğeri ise 1576 tarihli Evkaf Defteridir. Daha önce Hülya Taş tarafından yüksek lisans tezi olarak değerlendirilmiştir 22. Bu defterden zaviyenin şeyhliğinin nesilden nesle aktarılması gerektiği açıkça belirtilmiştir. Defterde ve başka bir belgede 23 geçen ifade ile Zâviye-i mezbûrenin meşihatı evlâda meşrût olub evlâd-ı vâkıfdan şeyh olanlar mümkün olduğu mikdarı ayende ve ravendeye hizmet iderler. 24 Şeyh Bahadır Zaviyesi ile ilgili hükmün Evkaf Defterine tarihini bilemediğimiz defter-i atikten geçtiği anlaşılmaktadır. 25 Yani İmran, Nebi ve Mahmud isminde üç şeyh tarafından şeyhlik görevi icra edilmekteydi. Ayrıca şeyhlerin yevmiyesi üç akçe olarak kaydedilmiştir. Yani aylık geliri yaklaşık olarak 900 akçe yıllık gelir ise 1095 akçe olarak hesaplanabilir. Şeyhlik vazifesinin maddi bir getirisi olduğu buradan da anlaşılmaktadır. Tablo 1: Tahrir Defterlerine Göre Şeyh Bahadır Zaviyesi ( ) Tarih Şeyh Hizmetkârlar Hasılat (akçe) Hane Başına Düşen Ortalama Gelir Arşiv kayıtlarına göre Şeyh Bahadır Zaviyesi nin yılları arasındaki durumu tabloda gösterilmiştir. Buradan da anlaşılacağı gibi, hizmetkârlar sayısında sürekli bir artış söz konusudur. Ayrıca ortalama gelirinde arttığı anlaşılmaktadır. Ancak hane başına düşen ortalamada elde olan bilgilere göre düşüşün olduğu anlaşılmaktadır. Bu da nüfusun artışına ters orantılı olarak gelirin azaldığı dolayısıyla bir fakirleşmenin olduğuna işaret etmektedir. Toplam hâsılatta göze çarpan şey ise 1575 yılındaki durumdur. Yani şeyhlerin yaklaşık olarak yıllık gelirinin 1095 akçe olduğunu hesap edecek olursak, zaviyenin gelirinden fazla aldıkları anlaşılmaktadır. O dönemle ilgili derinlemesine bir araştırma yapılarak 16. yüzyılda bir şeyhin yaşam standardı hesaplanabilir. 20 BOA, TT.d., Nu: 387, s Ayrıca Bknz, 387 Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri (H. 937/ M. 1530), s Defter-i mufassal-ı liva-i Sivas (h m. 1574/75) tarihli ve TKG. KK. TTd.178 numaralı, s. 164a. 22 Hülya Taş, XVI. Yüzyılda Rum Eyaletinde Miri Toprakların Mülk ve Vakfa Dönüştürülmesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Cevdet Evkaf (C..EV..) Dosya:00238, Gömlek: 11877_ Evkaf Defteri 583, s. 50a. 25 Evkaf Defteri 583, s. 49b. 234

6 4. Sonuç Zaviyelere mal ve mülk yani arazi bağışı asırlarca devam eden bir uygulamaydı. 15. yüzyıldan 19. yüzyılın sonuna kadar bölgede vakıf tesis eden idareciler, tasarruflarında bulundurdukları köy ve mezraların malikâne gelirlerini vakfetmekteydi 26. Osmanlı nın Anadolu ya hâkimiyetinden önce kurulduğu anlaşılan zaviyenin, Osmanlı zamanında da faal bir şekilde devam ettiği anlaşılmaktadır. Anadolu nun hemen hemen her bölgesinde bulunan zaviyelerden birisi, günümüzde Kadışehri ilçesi sınırlarında bulunan Seyhan Köyü nde yüzlerce yıl varlığını sürdürmüştür. Söz konusu vakfiyenin Hicri 774 gibi hayli erken denebilecek bir tarihte kurulması ve vakfiyesinin günümüze ulaşmış olması, bu zaviyeyi önemli kılan başlıca unsurlardan biridir. Bahsi geçen vakfiyeden anlaşıldığı üzere bazı şartların vakıf için oluşturulduğu görülmektedir. Yani zaviyenin şeyhliği ve vakfı evlattan evlada geçmekte, ayrıca zaviyelere tahsis edilen arazilerin geliri, insanlara hizmet etmek için kullanılması gerekmekte. İskânı kolaylaştırmak için devlet yöneticileri tarafından da desteklenen zaviyeler, daha sonra toplum yararına işlerle de iştigal olarak çeşitli hizmetler sunmuşlardır. Günümüzde resmi olarak işlerliği kalmamış olsa da zaviyedar aile kanalı ile Şeyh Bahadır Zaviyesinin ekmeğinden yemiş kimseler bölgede halen mevcuttur. Şeyh Bahadır Zaviyesi, diğer zaviyeler gibi, bulundukları bölgedeki arazileri ekip biçerek ve yolculara, hastalara ve ihtiyaç sahibi diğer kimselere hizmet ederek iktisadi ve sosyal hayata katkılarda bulunmuştur. Zaviye kurulduğu yol üzerinde yerleşim yeri oluşturarak insanlara iskân ortamı oluşturmuştur. Günümüz Seyhan köyü yerleşim yeri incelediğinde de zaviyenin tam geçiş güzergâhı üzerine kurulduğu dolayısıyla yoldan gelip geçene hizmet ettikleri anlaşılmaktadır. Ayrıca köyün hemen yanı başında akan bir derenin varlığı da, zaviyeye ait bir değirmenin olduğu ispatını kuvvetlendirir. Muhtemelen bu dereye binaen de köye Dere Şeyhi denilmiştir. Ancak isimlerin sürekli değişmesi veyahut yanlış zikredilmesi de geçmiş ile olan bağlantıları kurmakta araştırmacıları zorlamaktadır. Örneğin Seyhan Köyünde bulunan bir türbenin ismi muhtemelen sehven Şehbahaddin olarak yazılmıştır. Hem Şeyh ismi Şeh olarak yazılmış hem de Bahadır ismi Bahaddin olarak yazılmıştır. Çünkü Şeyh Bahaddin ismi arşiv belgelerine göre yine Kadışehri İlçesine bağlı Yelten Köyünde olması gerekmektedir. 5. Kaynakça Başbakanlı Osmanlı Arşivi (BOA) Cevdet Evkaf (C..EV..) Dosya No: 00238, Gömlek No: 1187 Tapu Tahrir Defterleri (TT.d): Numara: 2, 19, 79 ve 387 Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi (TKA) Vilayet-i Rum Evkaf Defteri, No: Yayımlanmış Eserler 387 numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri (937/1530) II, Devletler Arşivi Genel Müdürlüğü, Yayın Nu: 36, (Ankara 1997). Barkan, Ömer L. İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler, Vakıflar Dergisi, s. II, ( Ankara 1942), s Defter-i mufassal-ı liva-i Sivas (h m. 1574/75) I ( TKG. KK. TTd.178 numaralı), Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Yayın Nu:9, (Ankara 2004). Genç, M. Klasik Osmanlı Sosyal-İktisadi Sistemi ve Vakıflar, Vakıflar Dergisi, (Ankara, Aralık 2014), s Hamza Keleş, Vakfiyelerine Göre Yozgat Vakıfları ( ), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), (Ankara 1996), s

7 Günay, H. M. Vakıf, TDVİA, c. 42, (Ankara 2012) s Hanilçe, M. XV ve XVI. Yüzyılda Zile Kazası ( ), Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), (Tokat 2014). Kara, M. Tekke, TDVİA, c. 40, (Ankara 2011), s Keleş, H. Vakfiyelerine Göre Yozgat Vakıfları ( ), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), (Ankara 1996). Özdemir, R. Osmanlı Devleti nin Tarikat, Tekye ve Zaviyelere Karşı Takip Ettiği Siyaset, OTAM, Sayı: 5, (Ankara 1994), s Taş, H. XVI. Yüzyılda Rum Eyaleti nde Miri Toprakların Mülk ve Vakfa Dönüştürülmesi Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), (Ankara 1998). Ünal, M. A. Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma yay., (İstanbul 2011). (TTK Tarih Çevirme Kılavuzu). 236