BiR DURUM DEĜERLENDiRMESi SURİYE SORUNU ( KRİTİK VE ÖNEMLİ BİR DÖNÜM NOKTASINDA)

Transkript

1 BiR DURUM DEĜERLENDiRMESi SURİYE SORUNU ( KRİTİK VE ÖNEMLİ BİR DÖNÜM NOKTASINDA) 25 Ağustos 2017

2

3 Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, Genel olarak Arap bölgesi özel olarak da Suriye ile ilgili araştırmalar ve bilimsel çalışmalar üreten, Medya, kültür ve araştırma alanlarında faaliyet gösteren ve kar amacı gütmeyen bağımsız bir kuruluştur. İnsan Haklarıyla ilgili diyalog ve saygı değerlerinin yaygınlaştırılması, demokratik bilincin yayılması, Sivil toplumun performansının geliştirilmesi ve Kültürel gelişim gibi konularla da ilgilenmektedir. Bununla Birlikte, Suriye Toplumuna hizmet veren bazı kuruluşlara da Suriye ulusal kimliği altında Siyasi ve medya alanlarında danışmanlık ve eğitim hizmetleri sunmaktadır. Haramoon Çağdaş Araştırma Merkezi, hedefini geçekleştirmek için (Politika Çalışmaları Birimi, Sosyal Araştırmalar Birimi, Kitap İnceleme Birimi, Hukuki Araştırmalar Programı, Çeviri Birimi) gibi bir dizi Uzman birimden oluşmaktadır. Ayrıca (Siyasi Girişim Programı, Hizmet ve Medya Kampanyası Programı, Kamuoyu Oluşturma Programı, Kültür ve Diyalog Destek Programı, Belgelendirme ve Gözetim Programı ve Suriye nin Geleceği Programı) gibi çeşitli programlar ile de desteklenmektedir. Suriye durumu ve bölgeni ihtiyaçları kapsamında merkezimiz yeni programlar açabilir. Söz konusu programları gerçekleştirmek için dersler, seminerler, konferanslar ve eğitim kursları gibi birçok organizasyonlar tertip etmektedir.

4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... 2 BİR: RIYAD GÖRÜŞMESİ VE HAYAL KIRIKLIĞI... 2 İKİ: ASKERİ GELİŞME... 3 ÜÇ: SİYASİ GELİŞME... 4 DÖRT: YAPILMASI GEREKEN İŞ... 6 BEŞ: SINUÇ

5 ÖNSÖZ İçinde bulunduğumuz bu Ağustos ayının üç'nde Suudi Arabistan Dışişleri Bakanı Adil ElCübeyr Suriye muhalefeti müzakereler yüksek kurulu heyeti ile bir görüşme yaptı. Bu görüşme - galiba - Suriye meselesi yolunda sırf bir görüşme olmasından dolayı değil medya araçlarının şoka banzercesine karşıladığı Suudi bakanın ilan edip söz konusu heyete aktarmış olduğu yeni tutumların ehemmiyeti nedeniyle önemli bir dönüm noktası olacak. Ancak Suudi Arabistan Dışişleri bakanlığı medya araçlarınca Suudi bakana atfedilen sözleri yalanlayarak doğru olmadığını, Suudi Arabistan'ın müzakereler yüksek kurulunun büyümesine yönelik icraatlar ile muhalefet saflarını birleştirme çabalarını desteklediğini söyledi. BİR: RIYAD GÖRÜŞMESİ VE HAYAL KIRIKLIĞI Görüşme esnasında ElCübeyr Suriye muhalefeti, geçici süreç, Arap ve uluslararası tutumla Suriye sorununun geleceğine ilişkin birkaç temel konulardan bahsetti ve Suriye meselesinin zor bir dönemeçten geçirilmek istenildiğine dair açıkça uyarıda bulundu, diplomatik bir şeklide de müzakereler yüksek komitesi genel koordinatörü Riyad Hicab'a Rusya'nın Esad'ın düşürülmesini önlemekte başarılı olabildiğini ve bugün Suriye'de en gçlü unsur olduğunu iletti. Bu sebepten dolayı bölge ülkeleri geçici süreçte Rus'ların rejim başı Beşar Esad'ın ıktidarda kalmasını istediğine doğru eğilim etmek zorundadırlar dedi. öte yandan ElCübeyr, Suriye muhalefeti ile dostu ülkelerin gelecek dönemde görevileri geçici süreç sonrası Esad'ın hiçbir rolü olmaması için ağırlığını koyması için Amerika'yı eğer Rus ilkesini onaylıyorsa ikna etmeye çalışmaları gerektiğine telmih etti. Sızmış olan malumatlara göre ElCğbeyr Moskova ve Kahire platformlarının Müzakereler yüksek kuruluna katılmasını destekleyip bazı değişiklikler yapılması için kurulu Rıyad 2 konferansının düzenlenmesine davet etti, muhalefetin yerdeki ( sahadaki ) gerçekler ile uluslararası yeni durumlara ayak uyduracak yeni bir vizyon çıkarması gerektiğine ayrıca çağırıda bulundu ve sonunda eğer bu vizyonun çıkmaması halinde büyük güçlerin muhalefet dışında bir çözüm arayacağının uyarısını yaptı. Ancak kurul sözcüsü Salim ElMuslat yedi Ağustos'ta yaptığı bir açıklamada bu sızıntıları yalanladı ve Rıyad 2 konferansının kesinlikle söz konusu olmadığını söyledi ama heyetin kendini genişletmesi amacıyla Riyad'da bazı siyasi 2

6 ve devrimci şahsiyetler ile sivil toplum kuruluşlarının toplanacağını tekid etti, ancak her halükarda kurul, kendi safları arasında Esad'ın kalmasını kabul edecek hiç kimseyi bulundurmayacağını vurguladı. Suddi Bakanın sözlerinden, Amerika'lı yetkililerin Suriye rejimi ve rejim başı hakkında yaptıkları yüksek tonlu açıklamalara rağmen Amerika Birleşik Devletleri'nin Rusya'nın çizdiği rotayı onayladığı istintaç edilebilir. Suudi Arabistan'ın mesajı ( ya da daha doğrusu başkalarının adına Suriye muhalefetine taşımış olduğu mesajın içeriğine bakmaksızın ve bu mesajla doğrudan alakalı olan birincisi askeri ikincisi ise siyasi olmak üzere ) iki önemli gelişmeyle beraber gelmiştir. İKİ: ASKERİ GELİŞME Yukarıda geçenlerin tümüne bağlı askeri gelişme, Suriye'nin güney doğusundan başlayan Şam kırsalındaki ElGuta Elşarkıyye'ye, Humus'un kuzey kırsalına ve diğer bölgelere kadar devam eden Rusya'nın hızlıca zincirleme birkaç yerel ateşkes anlaşmasına yeltenmesinden ibarettir. Bu ateşkeslere ; askeri çözüme hevesli olmasına rağmen ne Suriye rejimi ne de güneyde birçok mevkini terk etmek zorunda kalan İran itiraz göstermemişlerdir. Muhalefet birlikleri ise daha düne kadar onu rejimin ortağı ve koruyucsu sayan Rus güvencesinden başka herhangi bir güvence sağlanmamasına rağmen ateşkesi kabul etmekte teddüt etmedi. Bu ateşkes anlaşmaları alelacele gerçekleşti, geçen Temmuz ayının yedisinde ilan edilen Suriye güneyi ile ilgili ateşkes anlaşmasında Suriye'lilerin istişaresi olmadan karar alındı, 23 Temmuz'da ilan edilen ElGuta ateşkesi, Rus'larla silahlı muhalefet arasında üç günden az süren görüşmeler soncunda Kahire'de meydan geldi, Ağustos ayının üç'ünde ilan edilen Humus kuzey kırsalı anlaşması da aynı acelelikle gerçekleşti Bu ateşkes anlaşmaları rejimle onun İran'lı ve Rus müttefiklerinin uygulamış olduğu şiddet seviyesini düşüreceği ve yıkım ve öldürme selini durdurmaya yol açacağı için tüm Suriye'li taraflar için hoş karşılanabilecek bir konu olmasına rağmen ancak tek başına Suriye'de daimi ve sapit bir barış sağlayamayacaktır çünkü Rusl'arın benzer durumlarda terörist gurupların bulunduğu bahanesiyle her ateşkes anlaşmasından sonra ateşkesin sağlandığı bölgelere 3

7 gönderdiği uçaklarla hava bombardımanı düzenlemesinden dolayı Rusya'nın güvencesi ateşkesin garantisi olarak tek başına yetmediği gibi oyun ve çöküşe maruz kalacak ve üstelik bu bölgeleri rejim ve muhalefet arasında paylaşıma götürecek riski taşıyacaktır, bir sonraki adım için açık ve net bir program olmayıp Suriye'lilerin beklemekte olduğu siyasi geçiş güvencesini temin edecek Cenevre beyannamesine dayanan bir siyasi çözüm bulunmadıkça herhangi bir anlaşmasızlık durumunda bozulabilecektir. Bu gelişmeye, Amerika Birleşik Devletlerinin Suriye güneyinde silahlı muhalefetin silah desteğini durduracağını dair karar aldığını ilan etmesi, eklenebilecek ayrı bir gelişme sayılır ama bu kararın Amerika'dan herhangi bir askeri ve silah desteği almayan silahlı muhalefete o kadar da etkisi olmayacak olsa da medya ve siyasi açıdan önemli bir boyut taşımaktadır. ÜÇ: SİYASİ GELİŞME El-Cübeyr'in sözlerine doğrudan bağıntılı olan siyasi gelişme Suriye'lilerin Cenevre'ye giden müzakere heyetinin medya araçlarında Moskova platformu ile bizzat araların henüz çok açık olduğunu ve anlaşmanın henüz inceleme aşamasında olduğunu iddia ettiğinin aksine Moskova platformu ile bir mutabakat imzaladığını keşfetmesiyle ortaya çıktı. Bu mutabakat belgesinde, imzalayanların hedef ve niyetlerine şüphe vuku olacak yeteri kadar tenezül bulunmaktadır ve Müzakereler yüksek kurulunun bilgisi haricinde gerçekleştiğinden dolayı kurulca itiraza edildi, ancak olanlar oldu ve bundan dolayı ( bazı kaynaklara göre ) Müzakereler yüksek kurulu genel koordinatörü bu teveccühler ile uçuruma doğru giden kurulu terk edip istifasını takdim edeceğinin sinyallerini verdi. Mutabakat üç belgeden oluştu, birincisi marjinal ve prosedürel olan ( Anayasa ) belgesi, ikincisi tüm tarafların ihtilaf etmeyeceği ve teorik ilkeleri içeren ( ilkeler ) belgesi, ancak sorunun büyüğü ise Müzakere yüksek kurul komisyonun Kahire ve Moskova platformları ile anlaştığı ve Cenevre 1 beyannamesinin öngördüğünün en düşük limitinin altına inildiği " aracının hulâsaları hakkındaki ortak görüş " belgesi oldu. Bu belgede beklenen geçici yönetim heyetinin Cenevre 1'e göre ( tam yürütme yetkisinin ) olacağı a dair bir madde yer almadı sadece " halihazırdaki yönetim tertibatları yerine geçecek " bir heyet olacağı geçti. buna göre 4

8 bu ifade, rejimin özünde önemli bir değişiklik gerçekleşmeden yasaları, yönetmelikleri ve kurumları yeniden tertip edebilme imkanı olacğı anlamına gelen belirsiz bir ibâredir. Üzerinde anlaşmaya varılan belgelerde ayrıca geçici yönetim komite üyeleri ile ilgili herhangi bir nitelik ya da bir standart ve ölçü koyulmadı, Eli kana bulanmış ve belgeli savaş suçu illemiş kişiler komiteden uzaklaştırılmadı ve rejimin en katil şahsiyeti olsa bile herhangi birisinin ortak olması için alanlar açıldı. Müzakereler yüksek kuruluna ait heyet ile Moskova ve Kahire platformları, geçici yönetim komitesinin bazı muhaliflerden, rejimden, bağımsızlardan ve kim olduğu ve dağılımlarının nasıl olacağı bilinmeyen diğer taraflardan oluşacağının mümkün olabileceğini kabul ettiler, yani resmen ona atılan kırıntılara razı oldu. Ancak en tehlikeli konu, belgelerin sanki Beşar Esad'ın kalması konusu tartışılmaz ya da ele alınmaz bir konuymuş gibi Esad'ın kaderine değinmemesi ve yıllar sürebikecek geçici süreç içerisinde cumhurbaşkanına yasama - yürütme - yargı yetkisi olmak suretiyle mutlak yetkiler veren şimdi yürürlükte olan anayasaya göre çalışmayı kabul etmekti, bunlar bu anayasayı askıya almayı ihmal edip Suriye'de rejim lehine mezhebi yükselişin üssü sayılan ve burada savaşmakta olan yabancı milislerin çıkması gerektiğine değinmediler. ayrıca ordu ve güvenlik teşkilatlarının reformu geçici süreç içerşsinde eski halinde olduğu gibi kalmasını, geçici süreç sonrası yeni anayasa ve seçimlerden sonra yapılmasını öngördüler. bu belgelere göre en azından savaş suçluları hakkında uygulanmadığı durumda Suriye'nin sakinliğe ve istikrara kavuşamayacağı ( geçici adalet ) konusundan vazgeçtiler. Bu belge Birleşmiş Milletler özel temsilcisi Steffan De Mistura'nın her iki tarafa ( rejim ve muhalefete ) incelemek için sunmuş olduğu belgenin yaklaşık ayınısıdır ve belki de daha düşük tavandadır ve dolayısıyla Suriye muhalefetinin, BM temsilcisinin her öne sürdüğünü kabul edip Suriye'de hiçbir girişiminin başarıya ulaşmadığı adamın teklifinin aşağısına indiğini gösteriyor. Bütün bunlar müzakere heyetinin ( tüm muhalif guruplarca rejime yakın ve rejimin ortağı sayılan ) Moskova platformu ile belgeyi imzalamak için talimat aldığına dair şüpheler uyandırıyor. 5

9 DÖRT: YAPILMASI GEREKEN İŞ Böylece, müzakere heyetinin müzakereler yüksek kuruluna, Riyad konferansı ile Cenevre 1 beyannamesinin öngördüğünden değişik ve muhyelif görüşme ilkeleri taşıyacağına dair ciddi endişeler bulunmaktadır. Bu ilkeler Suriye muhalefetinin Suriye devriminin hiçbir amacına ulaşcağına garanti veremeyecek kadar düşük seviyede olabileceği mümkündür. Suriye muhalefetinin bu veriler ile üzerine olan baskılar ve etrafını saran karmaşıklar ortasında, birbirinden farklı iki yol karşısında olduğu görünüyor : ya " siyasi gerçekçilik " bahanesiyle Suriye rejimi başını düşürme koşulundan vazgeçip, gürğşleri daima rejim görüşleri ile mutabık olan Moskova platformu ile rejimin katliamlarına, insanları göçe zorlamaya ve muhalefete karşı savaşmaya rejimin ortağı olan Kürt Demokratik Birlik partisi ile ortaklık kurmayı, Sonuçları ve tavsiyeleri önceden programlanmış müzakerelere girmeyi ve milyonlarca yurtsuz yuvasız ve sayısı bilinmeyen trajediler ve yıkılmış bir memleket enkazı üzerine yeni bir kılıfla " ulusal ilerici cephe " rolünü üstlenmeyi kabul etmeli, ya da olup bitenlerin bilincinde olup temellere tutunmalı ve " siyasi gerçekçiliği " kendi lehine işletip istismar etmeli ve tüm gücü ile gelecek adımın bireyler değil, baskıcı dektatör mezhebi güvenlik üzerine kurulu rejimi değiştirmeye çalışmalıdır. Suriye muhalefetinin oldukça güçsüz olmasına rağmen kendisine empoze edilenleri red etmeye imkanı olabilir çünkü uluslararası toplum buna muhtaçtır ve bazı konularda isyan gösterip boyun eğmediği takdirde uluslararası toplumu bazı hesapları ( aşamayacağı için ) gözden geçirmye itecek, zira bu toplum herhangi bir uzlaşmaya, çözüm ve sonuca meşruiyeti kendisi verecektir. 6

10 BEŞ: SINUÇ Dağınık Suriye muhalefeti Suriye halkının sorununu, subjektif kusuru ile uluslararası müdahale yoğunluğu ve dışarıya aşırı güvendiğinden dolayı ne bu topluma ne de dünya halkına faydalı şekilde taşıyamamış, halkın takatıyla olanaklarını sağlıklı biçimde tahmin edememiştir. çok zayıftır ancak aynı zamanda devrim kitlesi ile, yüzbinlerce Suriye'linin fedakarlığı ile, milyonlarca göçmenin ve mağdurun sesi ile güçlüdür. bir keresine olsun güçlü ve dayanıklı olmalıdır yoksa Suriye'yi geçen elli yıl kadar kötü ve ümitsiz bir geleceğe götürecektir. Artık Suriye muhalefetinin gücünü, amaç ve stratejisini birleştirmeye çalışması, uluslararası toplumla davranma yöntemlerinin altrenatiflerini incelemesi ve yeni mekanizmalarla taktikler bulması yetmez. Kurum ve yapı olarak liderlerini " elemeye " ve rejim planlarını destekleyenler ile iki yüzlü ve çift tutum sahiplerini uzaklaştırmaya çalışması, ayrıca mevcut organ ve teşkilatlarını sökmek zorunda kalsa bile, rejim ve müttefiklerinin sebebiyet verdiği Suriye feleketinin sonuçlarını tam bir halk'a karşı başlatılan savaş suçlarına göz yuman uluslararası müdahale yükünü azaltıp aynı zamanda Suriye devriminin emel ve hedeflerini taşıyabilecek güçte olacak siyasi ve sivil yeni güçleri kurmaya çalışması zorunlu ve elzem bir durum haline geldi. Yüzbinlerce şehit veren, milyonlarca göçmen ve yurtsuz kalan bir halkın devrimine ilşikin endişe ve korku yoktur. Tarih ve siyasetin diyalektiği toplumsal devrimlerin yenilgi almasının nadir olduğunu tekit ediyor. Ancak bu devrimlerin rotası ile mekanizma ve vesileleri ; müdahaleler ve zorluklar seviyesi ve koşullarına göre değişebildiği için başlar başlamaz da zafer elde etmesi biaz zor olur, üstelik ehliyetsiz bir muhalefetin bulunması onun sürecini geciktirdiği gibi yakın ve uzak görevlerini zorlaştırır. Suriye muhalefeti bugün bir dönüm noktasındadır, ya kendisine destek verenlerin bile gözünde küçük kalıp baskıcı ve katil bir rejime yeniden meşruiyet tanır ya da Suriye'lilerin çekmiş olduğu acıların hacmi ve büyüklüğü kadar büyük olur... 7

11

12