Transkript

1

2 2 ANAYASASI VE GÜNCEL BİLGİLER EDİTÖR Turgut MEŞE YAZAR Turgut MEŞE Bütün hakları Data Yayınları na aittir. Yayıncının izni olmaksızın kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz. ISBN / TARİH / SERTİFİKA NO: KAPAK TASARIMI Data Yayınları Tasarım Ekibi SAYFA TASARIMI Data Yayınları Dizgi Ekibi BASKI VE CİLT Öz Baran Matbaacılık ANKARA İLETİŞİM İvedik Organize Sanayi Matbaacılar Sitesi 1518 Sok. Mat-Sit İş Merkezi No:2/20 Yenimahalle / ANKARA Tel: Fax:

3 3 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM 1982 ANAYASASI NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER 5 2. BÖLÜM YASAMA BÖLÜM YÜRÜTME BÖLÜM YARGI BÖLÜM TEMEL HUKUK BİLGİLERİ BÖLÜM DEVLET, DEMOKRASİ, HÜKÛMET VE İKTİDAR KAVRAMLARI BÖLÜM TÜRK ANAYASA TARİHİ BÖLÜM İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE NİN İDARİ YAPISI BÖLÜM ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR BÖLÜM GENEL KÜLTÜR VE GÜNCEL KONULAR 108

4 4

5 1982 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER BÖLÜM ANAYASASI 1982 Anayasası 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında Kurucu Meclis tarafından hazırlanmıştır. Milli Güvenlik Konseyi (askeri) ve Danışma Meclisinden (sivi) oluşan Kurucu Meclisin hazırladığı anayasa halk oylamasında %91.37 evet oyuyla kabul edilmiştir. Genel Esaslar Madde 1 - Devletin şekli Madde 2 - Cumhuriyetin nitelikleri Madde 3- Devletin bütünlüğü, resmi dili, bayrağı, milli marş ve başkenti Madde 4 - Değiştirilemeyecek hükümler Madde 5 - Devletin temel amaç ve görevleri Madde 6 - Egemenlik Madde 7 - Yasama yetkisi Madde 8 - Yürütme yetkisi ve görevi Madde 9 - Yargı yetkisi Madde 10 - Kanun önünde eşitlik Madde 11 - Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü I. DEVLETİN ŞEKLİ Türkiye Devleti bir cumhuriyettir. II. CUMHURİYETİN NİTELİKLERİ Türkiye Cumhuriyeti; toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, başlangıçta verilen temel ilkelere dayanan, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, demokratik, laik, sosyal bir hukuk devletidir. 1. Cumhuriyetçilik İlkesi Devlet şekli olarak cumhuriyetçilik, egemenliğin bir kişiye veya zümreye değil toplumun tümüne ait olduğu devlettir. Hükûmet şekli olarak cumhuriyetçilik devletin başlıca temel organlarının seçim ilkesine göre kurulmuş olduğu, özellikle bunların oluşumunda veraset ilkesinin rol almadığı bir hükûmet sistemidir. 2. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet Cumhuriyetin nitelikleri arasına milliyetçiliğin girmesi 1924 Anayasası nın 1937 yılında yapılan değişikliğiyle olmuştur Anayasası Türk milliyetçiliği kavramına yer vermiş fakat bu kavram 1982 Anayasası nda Atatürk milliyetçiliği olarak ifade edilmiştir. Atatürk milliyetçiliği; akılcı, bilimsel, çağdaş, medeni, ileriye dönük, demokratik, toplayıcı, birleştirici, insani ve barışçıl esaslara dayanır. 3. Demokratik Devlet Vatandaşların tümüne temel haklar tanınmış ve bu haklar güvence altına alınmıştır. Siyasi partilerle siyasi karar organlarının genel oya dayalı serbest bir seçimle belirlenmesi ve çok partili siyasi hayatın var olması söz konusudur. Demokratik yönetim anlayışının benimsendiği açıkça ifade edilmiştir. Yönetme gücü halkın elindedir. 4. Laik Devlet Laiklik; bireylerin inanç ve düşünceleri nedeniyle kınanmamaları, inanç ve düşünceleri nedeniyle herhangi bir ayrıma tabi tutulmamaları, kamu düzeninin gerektirdiği şartlara uymak koşulu ile serbestçe ibadette bulunmalarını ifade etmektedir. Buna göre ülkemizde; 1928 yılında anayasada yapılan değişiklikle Devletin dini İslam dır ibaresi anayasadan çıkarılmıştır. Din ve devlet kurumları birbirinden ayrılmıştır. Devlet yönetimi, din kurallarından etkilenmez. Din hizmetleri bir kamu hizmeti sayılmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı 1961 Anayasası ndan itibaren anayasal bir kurum haline gelmiştir. Din hizmetleri kamu hizmeti olarak sayıldığı için Diyanet İşleri Başkanlığı da genel idare içerisinde sayılmıştır. 5. Sosyal Devlet Sosyal devlet ilkesi anayasamıza 1961 Anayasası ile girmiştir. Buna göre devlet; Vergi adaleti, Kamulaştırma ve devletleştirme, Herkese, insan onuruna yakışır asgari bir hayat düzeni sağlamaya yönelik tedbirleri alma, Sosyal haklar sağlama, Eşitlik, planlama gibi ilkeleri benimsemiştir.

6 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER 6. Hukuk Devleti İlk kez 1961 Anayasası nda yer almıştır. Buna göre devlet düzeni vatandaşlarına hukuk güvenliği sağlamalıdır yılında Kanuni hâkim güvencesi olarak yer alan ilke 1982 Anayasası nda Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz. şeklinde düzenlenmiştir. Hukuk Devletinin Unsurları Yürütme işlemlerinin yargı denetimine tabi olması Yasama işlemlerinin yargısal denetimi Yargı bağımsızlığı Kanuni hakim güvencesi Ceza sorumluluğu ilkeleri Hukukun genel ilkelerine bağlılık Kanun önünde eşitlik Temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması 7. İnsan Haklarına Saygılı Devlet Bu ilke 1961 Anayasası nda İnsan haklarına dayalı, 1982 Anayasası nda ise İnsan haklarına saygılı olarak ifade edilmiştir Anayasası na göre temel hak ve hürriyetler bazı sebeplerle sınırlanabilir ancak; Bu sınırlama anayasanın özüne uygun olmalı, Ulaşılmak istenen amaç ile sınırlama aracı arasında ölçülülük olmalı, Sınırlama ancak kanunla yapılmalıdır. 8. Başlangıç İlkeleri Atatürk ilke ve inkılaplarına bağlılık Atatürk milliyetçiliği ve medeniyetçiliği Çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmi Milli egemenlik Anayasa ve hukukun üstünlüğü Hürriyetçi demokrasi Kuvvetler ayrılığı Türk devletinin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğü Laiklik Yurtta sulh cihanda sulh arzusu Sosyal adalet ve eşitlik Kişinin maddi ve manevi varlığının korunması İnsan onurunun korunması III. DEVLETİN BÜTÜNLÜĞÜ, RESMİ DİLİ, BAYRAĞI, MİLLİ MARŞI VE BAŞKENTİ Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanunda belirtilen beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı İstiklâl Marşı dır. Başkenti Ankara dır. IV. DEĞİŞTİRİLEMEYECEK HÜKÜMLER Anayasanın 1 inci, 2 inci ve 3 üncü maddesi değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez V. DEVLETİN TEMEL AMAÇ VE GÖREVLERİ Türk milletinin bağımsızlığını ve bütünlüğünü korumak Ülkenin bölünmezliğini korumak Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak Kişilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak Kişinin temel hak ve hürriyetini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak suretle sınırlayan siyasi, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmak İnsanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamaya çalışmak VI. EGEMENLİK Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir. Türk milleti, egemenliğini anayasanın koyduğu esaslara göre, yetkili organları eliyle kullanır. Egemenliğin kullanılması, hiçbir surette hiçbir kişiye, zümreye veya sınıfa bırakılamaz. Hiçbir kimse veya organ kaynağını anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz. VII. YASAMA YETKİSİ Yasama denince genel, soyut ve sürekli hukuk kuralları koyma işlevi anlaşılır. Yasama yetkisi Türk milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisindedir. Bu yetki devredilemez. VIII. YÜRÜTME YETKİSİ Yürütme işleri, esas itibariyle hukuk kuralları koyan bir etkinlik değil, hukukun uygulanmasını sağlayan etkinliklerdir. Yürütme yetkisi ve görevi; Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir. (2017 Anayasa Değişikliği) IX. YARGI YETKİSİ Anayasamıza göre yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır. (2017 Anayasa Değişikliği)

7 X. KANUN ÖNÜNDE EŞİTLİK Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadır. XI. ANAYASANIN BAĞLAYICILIĞI VE ÜSTÜNLÜĞÜ 1982 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER 7 Anayasa bütün kanunların temelidir. Anayasalar, önemli birçok konunun ana hatlarını düzenler. Kanunlar anayasaya aykırı olamaz. Anayasa hükümleri tüm kişi ve kurumları bağlayıcıdır. Hiç kimse veya hiçbir organ, kaynağını anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz. Yasama organı, yasa yaparken anayasaya uygun hareket etmek zorundadır. TEMEL HAK VE ÖDEVLER a) Temel Hak ve Hürriyetlerin Niteliği Herkes; kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Temel hak ve hürriyetler kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder. b) Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı, kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzenine ve laik cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz. Ölçülülük ilkesi 2001 anayasa değişikliği ile kabul edilmiştir. Ölçülülük ilkesi; temel hak ve özgürlüklerin sınırlanmasında sınırlama aracının, sınırlama amacı açısından gerekli olması; araç ile amaç arasında ölçülü bir oranın olması demektir. c) Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılmaması Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve lâik cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz. Anayasa hükümlerinden hiçbiri, devlete veya kişilere, anayasayla tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesini veya anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasını amaçlayan bir faaliyette bulunmayı mümkün kılacak şekilde yorumlanamaz. Bu hükümlere aykırı faaliyette bulunanlar hakkında uygulanacak müeyyideler kanunla düzenlenir. d) Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir. (2017 Anayasa Değişikliği) Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz ve bunlardan dolayı kişi suçlanamaz, suç ve cezalar geçmişe yürütülemez, suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. Çekirdek Alana Dokunma Yasağı 1982 Anayasası nda dokunulamayacak temel hak ve özgürlükler vardır. Anayasamıza göre bu çekirdek alana olağanüstü hallerde ve savaş halinde bile dokunulamaz. Bunlar: Yaşam hakkı Kişinin maddi ve manevi varlığının bütünlüğü Din, vicdan, düşünce ve kanaati açıklamaya zorlanamama Suç ve cezaların geçmişe yürütülememesi Masumiyet karinesi (Suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.) Olağanüstü hal, Anayasa Mahkemesi dahil başka bir mahkeme tarafından denetlenemez. A. KİŞİNİN HAK VE ÖDEVLERİ (Negatif Statü Hakları - Koruyucu Haklar) Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı Zorla çalıştırma yasağı Kişi hürriyeti ve güvenliği

8 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER Özel hayatın gizliliği ve korunması Özel hayatın gizliliği Konut dokunulmazlığı Haberleşme hürriyeti Yerleşme ve seyahat hürriyeti Din ve vicdan hürriyeti Düşünce ve kanaat hürriyeti Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti Bilim ve sanat hürriyeti Basın ve yayım ile ilgili hükümler Basın hürriyeti Süreli ve süresiz yayın hakkı Basın araçlarının korunması Kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı Düzeltme ve cevap hakkı Toplantı hak ve hürriyeti Dernek kurma hürriyeti Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı Mülkiyet hakkı Hakların korunması ile ilgili hükümler Hak arama hürriyeti Kanuni hakim güvencesi Suç ve cezalara ilişkin esaslar İspat hakkı Temel hak ve hürriyetlerin korunması B. SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER (Pozitif Statü Hakları - İsteme Hakları) Ailenin korunması ve çocuk hakları Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi Kamu yararı Kıyılardan yararlanma Toprak mülkiyeti Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması Kamulaştırma Devletleştirme ve özelleştirme Çalışma ve sözleşme hürriyeti Çalışma ile ilgili hükümler Çalışma hakkı ve ödevi Çalışma şartları ve dinlenme hakkı Sendika kurma hakkı Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt Toplu iş sözleşmesi ve toplu sözleşme hakkı Grev hakkı ve lokavt Ücrette adaletin sağlanması Sağlık, çevre ve konut Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması Konut hakkı Gençlik ve spor Gençliğin korunması Sporun geliştirilmesi ve tahkim Sosyal güvenlik hakları Sosyal güvenlik hakkı Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler Yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşları Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korunması Sanatın ve sanatçının korunması Devletin iktisadi ve sosyal ödevlerinin sınırları C. SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER (Aktif Statü Hakları, Katılma Hakları) Türk vatandaşlığı Seçme, seçilme ve siyasî faaliyette bulunma hakkı Siyasi partiler ile ilgili hükümler Parti kurma, partilere girme ve partilerden ayrılma Siyasi partilerin uyacakları esaslar Kamu hizmetlerine girme hakkı Hizmete girme Mal bildirimi Vatan hizmeti Vergi ödevi Dilekçe hakkı, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı A. KİŞİNİN HAK VE ÖDEVLERİ 1. Kişinin Dokunulmazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı Herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz, rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz. Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir ceza veya muameleye tabi tutulamaz.

9 Ancak; Meşru müdafaa hali, Yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, Bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, Bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, Olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri bu hükmün dışındadır. (2017 Anayasa Değişikliği) 2. Zorla Çalıştırma Yasağı Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angarya yasaktır. Zorla çalıştırma sayılmayan durumlar: Şekil ve şartları kanunla düzenlenmek üzere hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar, Olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler, Ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları 3. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği 1982 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER 9 Herkes, kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir. Şu haller dışında kimse hürriyetinden yoksun bırakılamaz: Mahkemelerce verilmiş hürriyet kısıtlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi Bir mahkeme kararının veya kanunda öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması Bir küçüğün gözetim altında ıslah veya yetkili merci önüne çıkarılması için verilen bir kararın yerine getirilmesi Toplum için tehlike teşkil eden bir akıl hastası, uyuşturucu madde veya alkol tutkunu, bir serseri veya hastalık yayabilecek bir kişinin bir müessesede tedavi, eğitim veya ıslahı için kanunda belirtilen esaslara uygun olarak alınan tedbirlerin yerine getirilmesi Usulüne aykırı şekilde ülkeye girmek isteyen veya giren ya da hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması Suçluluğu hakkında kuvvetli bir belirti bulunan kişiler, ancak kaçmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek maksadıyla veya bunlar gibi tutuklamaya zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde hakim kararıyla tutuklanabilirler. Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç 48 saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hakim önüne çıkarılır. Kimse bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal ve savaş hallerinde uzatılabilir. (2017 Anayasa Değişikliği) 4. Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması a. Özel Hayatın Gizliliği: Herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak, usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; yani bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkça; kimsenin üstü, özel kağıtları ve eşyası aranamaz, bunlara el konulamaz. Yetkili mericiin kararı 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını el koymadan itibaren 48 saat içinde açıklar; aksi halde el koyma kendiliğinden kalkar. Herkes, kendisi ile ilgili kişisel verileri korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisi ile ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirme, bu verilere erişme, bunların düzeltmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızası ile işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir. b. Konut Dokunulmazlığı Kimsenin konutuna dokunulamaz. c. Haberleşme Hürriyeti Herkes haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır. Milli güvenlik Kamu düzeni Suç işlenmesinin önlenmesi Genel sağlık ve genel ahlakın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hakim kararı; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış mercinin yazılı emriyle, konut dokunulmazlığı ve haberleşme hürriyetine dokunulabilir.

10 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER 5. Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir. Yerleşme hürriyeti; Suç işlenmesini önlemek Sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak Sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek Kamu mallarını korumak amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir. Seyahat hürriyeti; Suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle Suç işlenmesini önlemek amacıyla kanunla sınırlanabilir. Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hakim kararına bağlı olarak sınırlanabilir. Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz. 6. Din ve Vicdan Hürriyeti Herkes vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahiptir. Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmayı, insan haklarına dayanan demokratik ve laik cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler dışında dini ayin ve törenler serbesttir. Kimse ibadete, dini ayin ve törenlere katılmaya, dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz. Din ve ahlak eğitimi ve öğretimi devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Din kültürü ve ahlak öğretimi ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bunun dışındaki din eğitim ve öğretimi ancak, kişilerin kendi isteğine, küçüklerin de kanuni temsilcisinin talebine bağlıdır. 8. Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetini sınırlandırma sebepleri: Milli güvenlik Kamu düzeni Kamu güvenliği Cumhuriyetin temel nitelikleri Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunması Suçların önlenmesi Devlet sırrı olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açıklanmaması Özel ve aile hayatlarının yahut kanunun öngördüğü meslek sırlarının korunması Yargılama görevinin gereğine uygun olarak yerine getirilmesi Haber ve düşünceleri yayma araçlarının kullanılmasına ilişkin düzenleyici hükümler, bunların yayımını engellememek kaydıyla, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyetinin sınırlanması sayılmaz. 9. Bilim ve Sanat Hürriyeti Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir. Yayma hakkı anayasanın değiştirilemeyecek hükümlerini değiştirmek amacıyla kullanılamaz. 10. Basın ve Yayımla İlgili Hükümler a. Basın Hürriyeti Basın hürdür, sansür edilemez. Basımevi kurmak izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz. Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır. b. Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı Süreli ve süresiz yayın, önceden izin alma ve mali teminat yatırma şartına bağlanamaz. Süreli yayın çıkarabilmek için kanunun gösterdiği bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili merciye verilmesi yeterlidir. 7. Düşünce ve Kanaat Hürriyeti Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz. Süreli ve süresiz yayınların toplatılması Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün, Milli güvenliğin, Kamu düzeninin ve Genel ahlakın korunması; Suçların önlenmesi gibi durumlarda kanunun açıkça yetkili kıldığı mercinin emriyle süreli ve süresiz yayınlar toplatılabilir.

11 c. Basın Araçlarının Korunması Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç aleti olduğu gerekçesiyle zapt ve müsadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz. d. Kamu tüzel kişilerin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı Kişiler ve siyasi partiler, kamu tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme ve yayın araçlarından yararlanma hakkına sahiptir. e. Düzeltme ve Cevap Hakkı Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir. Düzeltme ve cevap yayımlanmazsa yayımlanmasının gerekip gerekmediğine hakim tarafından ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içerisinde karar verilir. 11. Toplantı Hak ve Hürriyetleri a. Dernek Kurma Hürriyeti Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir. Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarına kanunla sınırlamalar getirilmesine engel değildir. Bu madde hükümleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır. Dernek kurma hürriyeti ancak; Milli güvenlik, Kamu düzeni, Suç işlenmesinin önlenmesi, Genel sağlık, Genel ahlak, Başkalarının hürriyetinin korunması sebebiyle kanunla sınırlanabilir. b. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı 1982 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER 11 Herkes önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir. Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak; Milli güvenlik, Kamu düzeni, Suç işlenmesinin önlenmesi, Genel sağlık, Genel ahlak, Başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla kanunla sınırlanabilir. 12. Mülkiyet Hakkı Herkes mülkiyet ve miras hakkına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz. 13. Hakların Korunması İle İlgili Hükümler a. Hak Arama Hürriyeti Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir. Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz. b. Kanuni Hakim Güvencesi Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz. Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemelerden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz. I ÖÖRNK SSOR Aşağıdaki seçeneklerden hangisi doğal yargıç (kanuni hakim) güvencesinin bir sonucudur? A) Hiç kimsenin kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önünde yargılanmaması B) Görülecek davaya göre olağanüstü yargılama mercilerinin kurulabilmesi C) Herkesin dilediği kişiye karşı dava açabilmesi D) Herkesin her konuda dava açabilmesi E) Herkesin dilediği yerde dava açabilmesi Cevap A c. Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz, kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez. Suç ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkumiyetinin sonuçları konusunda da yukarıdaki fıkra uygulanır. Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur. Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimse suçlu sayılamaz. Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez. Hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz. Ceza sorumluluğu şahsidir.

12 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER Hiç kimse, yalnızca sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirememesinden dolayı özgürlüğünden alıkonulamaz. Ölüm cezası ve genel müsadere cezası verilemez. İdare, kişi hürriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir müeyyide uygulayamaz. Silahlı Kuvvetlerin iç düzeni bakımından bu hükme kanunla istisnalar getirilebilir. Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş, suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez. I ÖÖRNK SSOR 1982 Anayasası na göre, suç ve cezalara yönelik aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulabilir. B) Vatandaş hiçbir durumda suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez. C) Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar hiç kimse suçlu sayılamaz. D) Ceza sorumluluğu şahsidir. E) Kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulgular delil olarak kabul edilmez. 14. İspat Hakkı Cevap B Kamu görev ve hizmetlerinde bulunanlara karşı, bu görev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı açılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir. 15. Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması Anayasa ile tanınmış hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma imkânının sağlanmasını isteme hakkına sahiptir. Devlet; işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yolları ve mercilerine başvuracağını ve sürelerini belirtmek zorundadır. Kişinin, resmi görevliler tarafından vaki haksız işlemler sonucu uğradığı zarar, kanuna göre devletçe tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili görevliye rücu hakkı saklıdır. B. SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER 1. Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları Aile Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar. Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. Devlet; çocuk istismarı, cinsellik ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alır. 2. Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılapları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz. İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve devlet okullarında parasızdır. Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. 3. Kamu Yararı a. Kıyılardan Yararlanma Kıyılar, devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Deniz, göl ve akarsu kıyılarıyla, deniz ve göllerin kıyılarını çevreleyen sahil şeritlerinden yararlanmada öncelikle kamu yararı gözetilir. b. Toprak Mülkiyeti Devlet, toprağın verimli olarak işletilebilmesini korumak ve geliştirmek, erozyonla kaybedilmesini önlemek ve topraksız olan veya yeterli toprağı bulunmayan çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri alır. c. Tarım, Hayvancılık ve Bu Üretim Dallarında Çalışanların Korunması Devlet, tarım arazileri ile çayır ve meraların amaç dışı kullanılmasını ve tahribini önlemek, tarımsal üretim planlaması ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hayvansal üretimi arttırmak maksadıyla, tarım ve hayvancılıkla uğraşanların işletme araç ve gereçlerinin ve diğer giderlerinin sağlanmasını kolaylaştırır. d. Kamulaştırma Devlet ve kamu tüzel kişileri; kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idari irtifaklar kurmaya yetkilidir. Kamulaştırma bedeli ile kesin hükme bağlanan arttırım bedeli nakden ve peşin olarak ödenir. Kanun taksitle ödemeyi öngörebileceği hallerde, taksitlendirme süresi 5 yılı aşamaz; bu takdirde taksitler eşit olarak ödenir.

13 e. Devletleştirme ve Özelleştirme Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir. Devletin, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve diğer kamu tüzel kişilerinin mülkiyetinde bulunan işletme ve varlıkların özelleştirilmesine ilişkin esas ve usuller kanunla gösterilir. 4. Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. 5. Çalışma ile İlgili Hükümler a. Çalışma Hakkı ve Ödevi Çalışma, herkesin hakkı ve ödevidir. b. Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Dinlenme çalışanların hakkıdır. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. c. Sendika Kurma Hakkı Çalışanlar ve işverenler üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir. Hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz. Sendika ve üst kuruluşlarının tüzükleri, yönetim ve işleyişleri cumhuriyetin temel niteliklerine ve demokrasi esaslarına aykırı olamaz. 6. Toplu İş Sözleşmesi, Grev Hakkı ve Lokavt a. Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme Hakkı 1982 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER 13 İşçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptir. Toplu iş sözleşmesinin nasıl yapılacağı kanun ile düzenlenir. Memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme yapma hakkına sahiptirler. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurabilir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir. Toplu sözleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu sözleşmeden yararlanacaklar, toplu sözleşmenin yapılma şekli, usulü ve yürürlüğü, Kamu Görevlileri Hakem Kurulunun teşkili, çalışma usul ve esasları ile diğer hususlar kanunla düzenlenir. b. Grev Hakkı ve Lokavt Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptir. Grev hakkı ve lokavt iyi niyet kurallarına aykırı tarzda, toplum zararına ve milli serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaz. Grev ve lokavtın yasaklandığı hallerde veya ertelendiği durumlarda ertelemenin sonunda, uyuşmazlık Yüksek Hakem Kurulunca çözülür. Yüksek Hakem Kurulunun kararları kesindir ve toplu iş sözleşmesi hükmündedir. Yüksek Hakem Kurulunun kuruluşu ve görevleri kanunla düzenlenir. Greve katılmayanların işyerinde çalışmaları, greve katılanlar tarafından hiçbir şekilde engellenemez. 7. Ücrette Adalet Sağlanması Ücret emeğin karşılığıdır. Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır. 8. Sağlık, Çevre ve Konut a. Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevlerindendir. b. Konut Hakkı Devlet, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alır, ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekler. 9. Gençlik ve Spor a. Gençliğin Korunması Devlet, istiklal ve cumhuriyetimizin emanet edildiği gençlerin müspet ilmin ışığında, Atatürk ilke ve inkılapları doğrultusunda ve devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü ortadan kaldırmayı amaçlayan görüşlere karşı yetişme ve gelişmelerini sağlayıcı tedbirleri alır.

14 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER b. Sporun Geliştirilmesi Devlet, her yaştaki Türk vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri alır, sporun kitlelere yayılmasını teşvik eder. Devlet başarılı sporcuyu korur. Spor federasyonlarının spor faaliyetlerinin yönetimine ve disipline ilişkin kararlarına karşı ancak zorunlu tahkim yoluna başvurulabilir. Tahkim Kurulu kararları kesindir. Bu kararlara karşı hiçbir yargı merciine başvurulamaz. 10. Sosyal Güvenlik Hakları a. Sosyal Güvenlik Hakkı Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar. b. Sosyal Güvenlik Bakımından Özel Olarak Korunması Gerekenler Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malül ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar. c. Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları Devlet, yabancı ülkelerde çalışan Türk vatandaşlarının aile birliğinin, çocuklarının eğitiminin, kültürel ihtiyaçlarının ve sosyal güvenliklerinin sağlanması, anavatanla bağlarının korunması ve yurda dönüşlerinde yardımcı olunması için gereken tedbirleri alır. 11. Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar, bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alır. 12. Sanatın ve Sanatçının Korunması Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur. Sanat eserlerinin ve sanatçının korunması, değerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayılması için gereken tedbirleri alır. 13. Devletin İktisadi ve Sosyal Ödevlerinin Sınırları Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda anayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir. C. SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER 1. Türk Vatandaşlığı Türk Devleti ne vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk tür. Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türk tür. Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir. Hiçbir Türk, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz. Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz. 2. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir. Seçimler ve halk oylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır (1995). 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halk oylamasına katılma haklarına sahiptir. 3. Siyasi Partilerle İlgili Hükümler a. Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrılma Vatandaşlar, siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir. Parti üyesi olabilmek için 18 yaşını doldurmuş olmak gerekir. Siyasi partiler önceden izin almadan en az 30 Türk vatandaşı tarafından kurulurlar ve anayasa ve kanun hükümleri içerisinde faaliyetlerini sürdürürler. b. Siyasî Partilerin Uyacakları Esaslar Siyasî partilerin faaliyetleri, parti içi düzenlemeleri ve çalışmaları demokrasi ilkelerine uygun olur. Bu ilkelerin uygulanması kanunla düzenlenir. Siyasî partiler, ticarî faaliyetlere girişemezler. Siyasî partilerin gelir ve giderlerinin amaçlarına uygun olması gereklidir. Bu kuralın uygulanması kanunla düzenlenir. Anayasa Mahkemesince siyasî partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti, bu hususun denetim yöntemleri ve aykırılık halinde uygulanacak yaptırımlar kanunda gösterilir. Anayasa Mahkemesi, bu denetim görevini yerine getirirken Sayıştaydan yardım sağlar. Anayasa Mahkemesinin bu denetim sonunda vereceği kararlar kesindir. Siyasî partilerin kapatılması, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesince kesin olarak karara bağlanır.

15 Bir siyasî partinin tüzüğü ve programının 68 inci maddenin dördüncü fıkrası hükümlerine aykırı bulunması halinde temelli kapatılması kararı verilir. Bir siyasî partinin 68 inci maddenin dördüncü fıkrası hükümlerine aykırı eylemlerinden ötürü temelli kapatılmasına, ancak, onun bu nitelikteki fiillerin işlendiği bir odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespit edilmesi halinde karar verilir. Bir siyasî parti, bu nitelikteki fiiller o partinin üyelerince yoğun bir şekilde işlendiği ve bu durum o partinin büyük kongre veya genel başkan veya merkez karar veya yönetim organları veya Türkiye Büyük Millet Meclisindeki grup genel kurulu veya grup yönetim kurulunca zımnen veya açıkça benimsendiği yahut bu fiiller doğrudan doğruya anılan parti organlarınca kararlılık içinde işlendiği takdirde, söz konusu fiillerin odağı haline gelmiş sayılır. Anayasa Mahkemesi, yukarıdaki fıkralara göre temelli kapatma yerine, dava konusu fiillerin ağırlığına göre ilgili siyasî partinin devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verebilir. Temelli kapatılan bir parti bir başka ad altında kurulamaz. Bir siyasî partinin temelli kapatılmasına beyan veya faaliyetleriyle sebep olan kurucuları dahil üyeleri, Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazete de gerekçeli olarak yayımlanmasından başlayarak 5 yıl süreyle bir başka partinin kurucusu, üyesi, yöneticisi ve deneticisi olamazlar. Yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan ve Türk uyrukluğunda olmayan gerçek ve tüzelkişilerden maddî yardım alan siyasî partiler temelli olarak kapatılır. Siyasî partilerin kuruluş ve çalışmaları, denetlenmeleri, kapatılmaları ya da devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmaları ile siyasî partilerin ve adayların seçim harcamaları ve usulleri yukarıdaki esaslar çerçevesinde kanunla düzenlenir. 4. Kamu Hizmetine Girme Hakkı a. Hizmete Girme: Her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada, görevin getirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım yapılamaz. b. Mal Bildirimi: 1982 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER 15 Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları ve bu bildirimlerin tekrarlanma süreleri kanunla düzenlenir. Memurlar beş yılda bir mal bildiriminde bulunurlar. 5. Vatan Hizmeti Vatan hizmeti, her Türk ün hakkı ve ödevidir. Askere alım yaşı 21 dir. 6. Vergi Ödevi Herkes kamu giderlerini karşılamak üzere mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi cumhurbaşkanına verilebilir. (2017 Anayasa Değişikliği) 7. Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma Hakkı Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Kendileri ile ilgili başvurmaların sonucu, gecikmeksizin dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir. Herkes bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. TBMM Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişi ile ilgili şikayetleri inceler. Kamu başdenetçisi TBMM tarafından gizli oyla 4 yıl için seçilir. İlk iki oylamada üye tam sayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oyu alan aday seçilmiş olur. Yabancılar seçme, seçilme, siyasi parti kurma ve siyasi partilere üye olma haklarından yararlanamazlar. Ancak vergi ödevi ve dilekçe hakkından yararlanabilirler.

16 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER 1. TEST 1 I. Çocuklar II. Yaşlılar III. Engelliler 1982 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER 1982 Anayasası na göre yukarıda verilenlerden hangileri için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 2. Aşağıda verilen hak ve ödevlerden hangisi Çekirdek Haklar kapsamında değerlendirilmez? A) Kişinin maddi ve manevi varlığının bütünlüğü B) Din, vicdan, düşünce ve kanaati açıklamaya zorlanamama C) Yaşam hakkı D) Mülkiyet hakkı E) Suç ve cezaların geçmişe yürütülememesi Anayasası na göre gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kişinin üstünün, özel kağıtlarının ve eşyasının aranması ile ilgili olarak kanunla yetkili kılınmış merciinin vermiş olduğu kararlar ne kadar süre içerisinde görevli hakimin onayına sunulmak zorundadır? A) 24 saat B) 36 saat C) 72 saat D) 7 gün E) 15 gün 5. Aşağıdakilerden hangisi anayasanın değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez hükümleri arasında yer almaz? A) Türkiye Devleti bir cumhuriyettir. B) Devletin resmi dili Türkçedir. C) Başkenti Ankara dır. D) Milli marşı İstiklal Marşı dır. E) Cumhurbaşkanı hükûmetin de başkanıdır Anayasası na göre aşağıdakilerden hangisi siyasi hak ve ödevlerden biri değildir? A) Türk vatandaşlığı B) Kamu hizmetine girme hakkı C) Seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı D) Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı E) İspat hakkı 7. Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapma yetkisi aşağıdakilerden hangisine aittir? A) Maliye Bakanı B) Cumhurbaşkanı C) Meclis Başkanı D) TBMM E) Maliye Müfettişleri 8. Aşağıdakilerden hangisi çalışmayla ilgili olarak 1982 Anayasası nda yer alan hükümlerden biri değildir? Anayasası na göre aşağıdakilerden hangisi cumhuriyetin niteliklerinden biri değildir? A) Laik devlet B) Demokratik devlet C) Sosyal devlet D) Parlamenter sistem E) İnsan haklarına saygılı devlet A) Çalışmanın herkesin hakkı ve ödevi olması B) Dinlenmenin çalışanların hakkı olması C) Devletin çalışma hayatını geliştirmek için gerekli tedbirleri alması D) Küçüklerin ve kadınların çalışma şartları bakımından özel olarak korunması E) Devletin kendi işletmelerinde çalışma hayatını geliştirmesi için devletleşmeye gitmesi

17 1982 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER Yakalanan ve tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç. saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hakim önüne çıkarılır Anayasası na göre yukarıda boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? A) 12 B) 18 C) 24 D) 48 E) I. Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğü II. Cumhuriyetin temel nitelikleri III. Milli güvenlik IV. Genel ahlaka aykırılık Türkiye de yayınlanan süreli yayınlar hakkında mahkeme kararıyla yukarıdakilerden hangisi ile mahkûmiyet kararı verilmesi halinde bu yayınların geçici olarak kapatılmasına karar verilir? 10. Aşağıdakilerden hangisi yerleşme hürriyetinin sınırlandırılması için 1982 Anayasası nda öngörülen sebeplerden biri değildir? A) Suç işlenmesini önlemek B) Genel ahlakı korumak C) Sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak D) Kamu mallarını korumak E) Sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek Anayasası na göre temel hak ve hürriyetlerin savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerdeki kullanımı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde temel hak ve hürriyetlerin kullanımına yönelik düzenlemeler yapılırken milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilemez. B) Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde temel hak ve hürriyetlerin kullanımına yönelik düzenlemeler yapılırken ölçülülük ilkesine uyulması gerekir. C) Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde kimse zorla çalıştırılamaz angarya yasaktır. D) Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde dahi kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz. E) Savaş, seferberlik veya olağanüstü hallerde dahi suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararıyla saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. A) Yalnız I B) Yalnız II C) II, III ve IV D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV 13. Hiç kimse veya organ, kaynağını anayasadan almayan bir devlet yetkisi kullanamaz. Bu durum aşağıdakilerden hangisinin gereğidir? A) Devlet organlarının bütün işlemlerinde anayasa ve kanunlar önünde eşitlik ilkesine uyma zorunluluğu B) Yasama ve yürütme erklerinin ayrılığı C) Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü D) Temel hak ve özgürlüklerin dokunulmazlığı E) Yargı organlarının bağımsızlığı Anayasası na göre aşağıdakilerin hangisinde seyahat hürriyetinin sınırlanması mümkün değildir? A) Bir terör suçunun polis tarafından soruşturulması nedeniyle suçun işlendiği ilçeye yolculuk yasağı konulması B) Bir seri cinayet hakkında savcılık tarafından yapılan kovuşturma nedeniyle cinayet bölgesi dışına çıkış yasağı konulması C) Bir bölgede çıkan bulaşıcı bir hastalığın yayılmasını önlemek amacıyla bölge dışına çıkış yasağı konulması D) Bir kan davası nedeniyle tehdit altında olan bir kimsenin öldürülmesini önlemek amacıyla tehdit edilen aile üyeleri için belli bir yere gidiş yasağı konulması E) İzinsiz olarak TBMM önünde gösteri yürüyüşü yapmak isteyen sendika üyelerini taşıyan araçların Ankara ya girişinin engellenmesi

18 Anayasası na göre aşağıdakilerden hangisi hem Türk vatandaşlarına hem de karşılıklılık esası gözetilmek şartıyla Türkiye de ikamet eden yabancılara tanınmış bir haktır? A) Seçme hakkı B) Milletvekili seçilme hakkı C) Yerel yönetimlerde seçilme hakkı D) Siyasi parti kurma hakkı E) Dilekçe hakkı 1982 ANAYASASI'NA GİRİŞ, TEMEL HAK VE ÖDEVLER 19. Aşağıdakilerden hangisi önceden izin almadan kullanılabilecek hak ve ödevlerden biri değildir? A) Süreli ve süresiz yayın hakkı B) Türk vatandaşlığı hakkı C) Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme D) Basımevi kurma hürriyeti E) Dernek kurma hürriyeti 16. Temel hak ve hürriyetlerin kanunla sınırlanmasında başvurulan aracın sınırlama amacı açısından gerekli olması aşağıdakilerden hangisinin gereğidir? A) Eşitlik ilkesinin B) Ölçülülük ilkesinin C) Öz güvencenin D) Demokratik toplum düzeninin gereklerinin E) Adalet ilkesinin 17. Aşağıdakilerden hangisi temel hak ve ödevlerin nitelikleri arasında sayılmaz? A) Kişiye bağlılık B) Dokunulmazlık C) Devredilmezlik D) Vazgeçilmezlik E) Sınırsızlık 20. Devlet memurlarının mal bildiriminde bulunması kural olarak kaç yılda bir yapılmaktadır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası nda belirtilen siyasi hak ve ödevlerden biri değildir? A) Türk vatandaşlığı B) Vatan hizmeti C) Dilekçe hakkı D) Kamu hizmetlerine girme hakkı E) Sendika kurma hakkı TEST 1 CEVAP ANAHTARI 1 E 5 E 9 D 13 C 17 E 2 D 6 E 10 B 14 C 18 E 3 A 7 B 11 C 15 E 19 B 4 D 8 E 12 E 16 B 20 E

19 YASAMA BÖLÜM 2 YASAMAYA AİT İLKELER TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ Yasama Yetkisinin Genelliği Yasama Yetkisinin Asliliği Yasama Yetkisinin Devredilmezliği Yasama Yetkisinin Sürekliliği TBMM nin istediği her konuyu anayasaya aykırı olmamak şartıyla kanunlarla ayrıntılı olarak düzenleyebilmesidir. Yasama yetkisini ilk elden meclisin kendisinin kullanmasıdır. Meclis bu yetkiyi kullanırken herhangi bir kanuna dayanmaz, kaynağını doğrudan anayasadan alır. Yasama yetkisinin Türk milleti adına sadece TBMM de olmasıdır. Bu yetkinin devredilemez oluşu kuvvetler ayrılığı ilkesinin bir sonucudur. Yasama yetkisinin hiçbir şekilde kesintiye uğramamasıdır. Meclis Çalışmaları ile İlgili Kavramlar Yasama Dönemi TBMM nin iki seçim dönemi arasındaki süreye yasama dönemi denir. Yasama Yılı Meclisin olağan toplantısına başladığı günden ertesi yıl aynı güne kadar geçen süreye yasama yılı denir. 1 Ekim de başlayıp 30 Eylül de sona erer. Birleşim Genel Kurulun belli bir günde açılan toplantısına birleşim denir. Oturum Bir birleşim içinde ara vermeden yapılan toplantıya oturum denir. Kuruluşu Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen altı yüz (600) milletvekilinden oluşur. (2017 Anayasa Değişikliği) Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir. Milletvekilleri göreve başlarken and içerler. Milletvekilleri seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün milleti temsil ederler. MİLLETVEKİLİ SEÇİMİ Milletvekili seçilme şartları 1. On sekiz (18) yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir. (2017 Anayasa Değişikliği) 2. En az ilkokul mezunu olmak 3. Kısıtlı olmamak 4. Askerlikle ilişiği olmamak (2017 Anayasa Değişikliği) 5. Kamu hizmetinden yasaklı olmamak 6. Taksirli suçlar dışında toplam bir yıl veya daha fazla hapis ile ağır hapis cezasına hüküm giymemiş olmak 7. Zimmet, ihtilâs, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, hileli iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, kaçakçılık, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, devlet sırlarını açığa vurma, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymemiş olmak. Bu suçlardan hüküm giymiş olanlar, affa uğramış olsalar bile milletvekili seçilemezler. Bir kimsenin milletvekili seçilme şartlarını taşıyıp taşımadığı hakkında inceleme ve karar vermeye yetkili kurul Yüksek Seçim Kuruludur. Kamu haklarından men edilenler, kısıtlı olanlar ve akıl hastası olanlar yaşları tutsa dahi siyasi hakları kullanamazlar. Bir kimse aynı zamanda hem milletvekili adayı hem de cumhurbaşkanı adayı olamaz ve aday gösterilemez. (2017 Anayasa Değişikliği)

20 20 YASAMA Milletvekili Adayı Olabilmek için Görevlerinden Çekilmesi Gerekenler Hakim ve savcılar Yüksek yargı organları mensupları Devlet memurları Türk Silahlı Kuvvetler mensupları YÖK üyeleri Yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanları İşçi niteliği taşımayan kamu görevlileri Yüksek yargı organları mensupları, hakim ve savcılar ile TSK mensupları milletvekili seçilemediklerinde görevlerine geri dönemezler. TBMM üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil bütün milleti temsil ederler. TBMM nin ve Cumhurbaşkanının Seçim Dönemi (2017 Anayasa Değişikliği) TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beş (5) yılda bir aynı günde yapılır. Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir. Cumhurbaşkanlığı seçiminde birinci oylamada gerekli çoğunluğun sağlanamaması halinde 101 inci maddedeki usule göre ikinci oylama yapılır. Yasama Dokunulmazlığı Milletvekilleri, Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Meclis te ileri sürdükleri düşüncelerinden ve bunları meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan dolayı sorumlu olamazlar. Seçimden önce veya sonra, bir suç işlediği ileri sürülen milletvekillerinin, meclisten karar alınmadıkça sorguya çekilememesi, tutuklanamaması veya yargılanamamasıdır. Yasama dokunulmazlığı Meclis kararı ile (salt çoğunlukla) kaldırılabilir. Meclis tarafından milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılmasına karar verilmesi durumunda ilgili milletvekili veya başka bir milletvekili, dokunulmazlığın kaldırılması kararının iptali için karar tarihinden başlayarak 7 gün içinde Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi iptal istemini 15 gün içinde karara bağlar. Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış olmak kaydıyla anayasanın 14. Maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır. (14. Madde: Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiçbiri, devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünü bozmayı ve insan haklarına dayanan demokratik ve laik cumhuriyeti ortadan kaldırmayı amaçlayan faaliyetler biçiminde kullanılamaz). TBMM üyesi hakkında, seçimden önce veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır; üyelik süresince zamanaşımı işlemez. Siyasi parti gruplarınca yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz. Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin milletvekilinin dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır. Yasama dokunulmazlığının olması milletvekilleri hakkında hukuk davası açılmasına engel değildir. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, görevleriyle ilgili olmayan suçlarda yasama dokunulmazlığına ilişkin hükümlerden yararlanır. (2017 Anayasa Değişikliği) Milletvekilliği ile Bağdaşmayan İşler TBMM üyeleri (milletvekilleri), devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinde ve bunlara bağlı kuruluşlarda; Devletin veya diğer kamu tüzel kişilerinin doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda; Özel gelir kaynakları ve özel imkanları kanunla sağlanmış kamu yararına çalışan derneklerin ve devletten yardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıfların, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alamazlar, vekil olamazlar, herhangi bir taahhüt işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar. TBMM üyeliği ile bağdaşmayan diğer görev ve işler kanunla düzenlenir. Milletvekilliğinin Düşmesi 1. Milletvekilliği görevinden istifa etmek (çekilme) ve istifanın kabulü (İstifanın geçerli olduğu TBMM Başkanlık Divanınca tespit edildikten sonra TBMM Genel Kurulunca kararlaştırılır) 2. Milletvekili seçilmeye engel bir suçtan kesin hüküm giyme veya kısıtlanma (Meclis oylama yapmaz, bu husustaki kesin mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle milletvekilliği düşer.) 3. Milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar etme (Yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oyla karar verir.)

21 4. Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam beş birleşim günü katılmama (Durumun Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmesi üzerine, Genel Kurulca üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla karar verilebilir.) 5. Milletvekilinin cumhurbaşkanı seçilmesi ve ölümü 6. Vatandaşlıktan çıkarılma 7. Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanma (2017 Anayasa Değişikliği) Partisinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleriyle sebep olan bir milletvekilinin vekilliği düşmez. (2010 Referandumu) 2017 Referandumunda cumhurbaşkanı seçilen bir milletvekilinin, milletvekilliğinin düşeceği fakat partisi ile ilişiğinin devam edeceği kararı alınmıştır. (Partili cumhurbaşkanı) Milletvekili Sıfatının Kazanılması ve And İçme İl Seçim Kurulu milletvekili seçilenleri saptayarak bu kişilere milletvekili seçildiklerine dair derhal bir tutanak düzenler. Milletvekilliği sıfatı bu tutanağın düzenlenmesi anında kazanılmış olur. And içme, milletvekili sıfatını kazanmış olan kişinin göreve başlamasının ön koşuludur. And içme töreninde bulunmayan milletvekilleri, katıldıkları ilk birleşimin başında and içerler. Milletvekillerinin Ödenek, Yolluk, Emeklilik ve Sosyal Hakları TBMM üyelerinin ödenek ve yollukları ile sosyal hakları, emeklilikleri ve tazminatları kanunla düzenlenir. Ödeneğin aylık tutarı en yüksek devlet memurunun almakta olduğu miktarı, yolluk da ödenek miktarının yarısını aşamaz. TBMM üyeleri ile bunların emeklileri T.C. Emekli Sandığı ile ilgilendirilirler ve üyeliği sona erenlerin istekleri halinde ilgileri devam eder. MECLİS ÇALIŞMALARI Toplanma ve Tatil YASAMA 21 Meclis her yıl ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır. Bu ilke 1876 Kanunuesasi de 1909 değişikliği ile anayasamıza giren bir ilkedir. Meclis bir yasama yılında en çok üç ay tatil yapabilir; ara verme veya tatil sırasında cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılır. (2017 Anayasa Değişikliği) Meclis başkanı da doğrudan doğruya veya üyelerin beşte birinin (1/5) yazılı istemi üzerine Meclisi toplantıya çağırabilir. Bu çağrılarda toplantı gün ve saatinin ve bu toplantıyı gerektiren konunun belirtilmiş olması şarttır. Ara verme veya tatil sırasında toplanan TBMM de öncelikle bu toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatile devam edilemez. (Olağanüstü toplantı) Meclis 1 Temmuz da tatile girer. Meclis Görüşmeleri ve Oylama TBMM Genel Kurulundaki görüşmeler açıktır ve görüşmelerin tam metni Tutanak Dergisi nde yayımlanır. Meclis, kapalı oturum da yapabilir. Kapalı oturumdaki görüşmelerin yayımlanması Meclis kararına bağlıdır. Görüşmeler bir gündeme göre sırasıyla yapılır. Milletvekilleri sadece kendi adlarına oy kullanabilirler. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı TBMM yapacağı seçimler dahil bütün işlerinde üye tamsayısının en az üçte biri (1/3) ile toplanır. TBMM, anayasada başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir. Ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin (1/4) bir fazlasından az olamaz. Özel Karar Yeter Sayıları 2/3 veya 3/5 karar yeter sayısı ile anayasa değiştirilir. 3/5 karar yeter sayısı ile genel ve özel af ilanı çıkarılır. 3/5 çoğunluğun gizli oyuyla cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında soruşturma açılmasına karar verilir. (2017 Anayasa Değişikliği) 2/3 çoğunluğun gizli oyuyla cumhurbaşkanının, cumhurbaşkanı yardımcılarının ve bakanların Yüce Divana sevk edilmesine karar verilir. 3/5 çoğunlukla seçimlerin yenilenmesi kararı verilir. Salt çoğunluk, üye tamsayısının yarısından en az bir fazla olan çoğunluğu ifade eder. Mecliste Oylama Usulleri İşaretle Oylama Üyelerin el kaldırması, tereddüt halinde ayağa kalkmaları, beş üyenin ayağa kalkarak teklif etmesi halinde de salonda olumlu veya olumsuz oy verenlerin ikiye bölünerek sayılmaları suretiyle yapılır. Anayasa, kanunlar ve TBMM içtüzüğünde oylamanın açık veya gizli oyla yapılacağı belirtilen durumlar haricindeki tüm durumlarda işaretle oylama yapılır.

22 22 YASAMA Açık Oylama Üzerinde milletvekillerinin ad, soyad ve seçim çevrelerinin yazılı olduğu oy pusulalarının kutuya atılması veya elektronik oylama mekanizmasının çalıştırılması yahut isim cetvelinde adı okunan milletvekilinin ayağa kalkarak Red, Kabul ya da Çekimser kelimelerinden birini yüksek sesle söylemesi ve oyların Divan tarafından kaydedilmesiyle olur. Açık oylama yapılmasının zorunlu olduğu durumlar TBMM içtüzüğünde belirtilmiştir. Bunlar dışında en az 15 milletvekilinin talebi ile açık oylama yapılabilir. Gizli Oylama Üzerinde hiçbir işaret bulunmayan üç ayrı renk yuvarlağın Meclis kürsüsündeki kutuya atılması suretiyle yapılır. Beyaz olumlu, yeşil çekimser ve kırmızı red anlamına gelir. Açık oylama yapılmasını gerektiren bir durum yoksa veya TBMM içtüzüğünde işaretle oylama yapılacağını belirten bir durum yoksa 20 milletvekilinin talebiyle gizli oylama yapılabilir. Açık oylamanın zorunlu olduğu haller Af önergeleri Seçimlerin yenilenmesi Bütçe ve kesin hesapların kabulü Milletlerarası antlaşmaların onaylanmasının uygun bulunması ile ilgili oylamalar Gizli oylamanın zorunlu olduğu haller Anayasa değişikliği tekliflerinin oylanması TBMM Başkanlık seçimi Yüce Divana sevke ilişkin oylama Milletvekilliğinin düşmesi ile ilgili kararlar Anayasa Mahkemesine üye seçme Kamu başdenetçisinin seçimi TBMM NİN GÖREV VE YETKİLERİ Kanun koymak, değiştirmek veya kaldırmak Anayasanın değiştirilmesi teklifinde bulunmak Milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak (Kanun ile olur.) Para basılmasına karar vermek (Kanun ile olur.) Savaş ilanına karar vermek Genel ve özel af ilanına karar vermek (Anayasanın 14 üncü maddesindeki fiillerden dolayı hüküm giyenler hariç) İç tüzüğü hazırlamak veya değiştirmek TBMM Başkanlık Divanını seçmek Anayasa Mahkemesine üye seçmek Hakimler ve Savcılar Kuruluna üye seçmek Meclis başkanını ve kamu başdenetçisini seçmek RTÜK e üye seçmek Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye de bulunmasına izin vermek Sayıştay başkan ve üyelerini seçmek Kalkınma planlarını onaylamak Anayasayı değiştirmek Bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek Cumhurbaşkanını vatana ihanetten dolayı Yüce Divana sevk etmek Cumhurbaşkanı hakkında bir suç işlediği iddiasıyla TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılmasını istemek Milletvekili dokunulmazlığını kaldırmak Milletvekilinin vekilliğinin düşmesine karar vermek Olağanüstü hal ve seferberlik durumunu onaylamak, kaldırmak veya uzatmak Seçim kanunlarını hazırlamak 1. Kanunların Teklif Edilmesi ve Görüşülmesi Kanun teklif etmeye milletvekilleri yetkilidir. (2017 Anayasa Değişikliği) Kanun tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülme usul ve esasları iç tüzükle düzenlenir. (2017 Anayasa Değişikliği) Kanunların Cumhurbaşkanınca Yayımlanması Cumhurbaşkanı TBMM ce kabul edilen kanunları on beş (15) gün içinde yayımlar. Yayımlanmasını kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte aynı süre içinde, TBMM ye geri gönderir. Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama durumunda, TBMM sadece uygun bulunmayan maddeleri görüşebilir. Bütçe kanunları bu hükme tabi değildir. TBMM geri gönderilen kanunu üye tamsayısının salt çoğunluğuyla aynen kabul ederse kanun cumhurbaşkanınca yayımlanır; Meclis geri gönderilen kanunda yeni bir değişiklik yaparsa cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar Meclise geri gönderebilir. (2017 Anayasa Değişikliği) Anayasa değişikliklerine ilişkin hükümler saklıdır. Cumhurbaşkanı, uygun bulmadığı kanunlar için Anayasa Mahkemesine iptal davası açma hakkına sahiptir. Bir yasama döneminde sonuçlandırılmamış kanun teklifleri hükümsüz sayılır ve bu duruma kadük olma denir. Kanunda yürürlük tarihi belirlenmemişse kanun Resmi Gazete de yayımlandıktan 45 gün sonra yürürlüğe girer.

23 2. Anayasanın Değiştirilmesi Anayasanın değiştirilmesi için TBMM üye tamsayısının en az 1/3 ünün TBMM Başkanlığına yazılı teklifte bulunması gerekir. TBMM Başkanlığı bu teklifi Anayasa Komisyonuna iletir. Anayasa Komisyonu teklifle ilgili raporunu TBMM Başkanlığına sunar ve TBMM Başkanlığı da raporu TBMM Genel Kuruluna iletir. Anayasa değişikliği TBMM Genel Kurulunda 48 saat arayla (serinleme süresi) iki defa görüşülür. İki görüşme de tamamlanınca oylamaya geçilir. Anayasa değişikliğinin kabulü için iki farklı karar oranı aranır. 1. TBMM üye tamsayısının 3/5 i ile 2/3 ü arası oy çıkması 2. TBMM üye tamsayısının 2/3 ü kadar ve daha fazla oy çıkması Kabul edilen anayasa değişikliği cumhurbaşkanının onayına sunulur. Cumhurbaşkanı anayasa değişikliğinin Meclisteki kabul oranına göre farklı seçenekler uygulama yetkisine sahiptir. Bu seçenekler şunlardır: a. Anayasa değişikliği kanununun Meclisteki kabul sayısı 3/5 ile 2/3 arasında ise cumhurbaşkanı anayasa değişikliği kanununu ya TBMM ye geri gönderir ya da halk oylamasına sunar. Buradaki halk oylaması zorunludur. TBMM ye geri gönderilen kanun 2/3 ve üzeri oyla tekrar cumhurbaşkanına gelirse cumhurbaşkanı anayasa değişikliği kanununu onaylar ya da halk oyuna sunar. b. Anayasa değişikliği kanununun Meclisteki kabul sayısı 2/3 ve daha fazlaysa cumhurbaşkanı anayasa değişikliği kanununu onaylayabilir, TBMM ye geri gönderebilir veya halk oyuna sunabilir. Buradaki halk oyu ihtiyaridir. Anayasa değişikliği kanunu ile ilgili teklif TBMM Genel Kurulunda 3/5 ten az oy alırsa doğrudan reddedilir. Halk oylaması anayasa değişikliği kanununun Resmi Gazete de yayımlanmasını izleyen 60 gün sonundaki ilk pazar günü yapılır. 3. Milletlerarası Antlaşmaları Uygun Bulma YASAMA 23 Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak antlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır. Ekonomik, ticarî veya teknik ilişkileri düzenleyen ve süresi bir yılı aşmayan antlaşmalar, devlet maliyesi bakımından bir yükümlülük getirmeyen, kişi hallerine ve Türklerin yabancı memleketlerdeki mülkiyet haklarına dokunmamak şartıyla yayımlanma ile yürürlüğe konabilir. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır. 4. PARLAMNRTO KARARLARI Meclis tarafından yapılan ama adı kanun olmayan işlemlerdir. Anayasamız genel bir kategori olarak parlamento kararlarını yargı denetimine tabi tutmamıştır. Anayasa Tarafından Öngörülmüş Parlamento Kararları TBMM iç tüzüğü yapılması ile ilgili kararlar Yasama dokunulmazlığının kaldırılması ile ilgili kararlar Milletvekilliğinin düşmesi kararı Meclisin kendi seçimlerinin yenilenmesine karar vermesi TBMM Başkanı ve Başkanlık Divanının seçilmesi kararı Meclisin tatile girmesi kararı Cumhurbaşkanının vatana ihanetten dolayı suçlanması Olağanüstü hal süresinin her defasında 4 ayı aşmamak üzere uzatılması kararı Kalkınma plânlarının onaylanması kararı Savaş ilânı kararı Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesi veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye de bulunmasına izin verilmesi kararları RTÜK üyelerini seçme yetkisi Sayıştay başkanı ve üyelerinin seçimi Kamu başdenetçisinin seçimi Parlamento Kararlarının Kabulü ve Yayımlanması Parlamento kararları ilk önce ilgili komisyonda görüşülür ve hazırlanır. Parlamento kararlarının ilgili komisyonda görüşüldükten sonra Genel Kurulda oylanması gerekir. Bunlar bir kanun olmadığına göre, cumhurbaşkanı tarafından yayımlanmaya tâbi değildir. Dolayısıyla parlamento kararlarını cumhurbaşkanı bir kez daha görüşülmek üzere TBMM ye geri gönderemez. Bu kararlar, Resmî Gazete de doğrudan doğruya TBMM Başkanlığı tarafından yayımlanır. TBMM iç tüzüğüne göre, Meclis kararları Resmî Gazete de yayımlanmakla yürürlüğe girer. Kararın kendi metninde ileriye ait başkaca bir yürürlük tarihi de gösterilebilir. Parlamento kararları aşağıdaki üç istisnai durum haricinde kural olarak Anayasa Mahkemesinin denetimi dışındadır. Anayasa yargısı denetiminde olan parlamento kararları şunlardır: 1. Meclis iç tüzüğü 2. Milletvekilliği dokunulmazlığının kaldırılması 3. Milletvekilliğinden çıkarılma kararları

24 24 YASAMA 5. Savaş Hali İlânı ve Silahlı Kuvvet Kullanılmasına İzin Verme Milletlerarası hukukun meşrû saydığı hallerde savaş hali ilânına ve Türkiye nin taraf olduğu milletlerarası antlaşmaların veya milletlerarası nezaket kurallarının gerektirdiği haller dışında, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı Silahlı Kuvvetlerin Türkiye de bulunmasına izin verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması halinde Cumhurbaşkanı da Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir. 6. Genel ve Özel Af İlan Etmek 2001 değişikliğine göre Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının 3/5 çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilânına karar verebilir. Orman suçları için genel ve özel af çıkarılamaz. TBMM BAŞKANLIK DİVANI TBMM Başkanlık Divanı, Meclis üyeleri arasından seçilen Meclis başkanı, başkan vekilleri, katip üyeler ve idare amirlerinden oluşur. Başkanlık Divanı; Meclisteki siyasi parti gruplarının üye sayısı oranında divana katılmalarını sağlayacak şekilde kurulur. TBMM Başkanlık Divanı için bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi 2 yılken, ikinci devre için seçilenlerin görev süresi o yasama döneminin sonuna kadar devam eder. Başkan ve oturumu yöneten başkan vekili oy kullanamaz. TBMM meclis başkanı ve başkan vekilleri, üyesi bulundukları siyasi parti veya parti grubunun görevlerinin gereği olan haller dışında, meclis içinde ve dışındaki faaliyetlerine ve meclis tartışmalarına katılmaları yasaklanmış, ayrıca başkan ve oturumu yöneten başkan vekillerinin oy kullanmaları engellenmiştir. Buradaki amaç divanın tek bir partinin elinde olmasını engellemek ve çalışmaların tarafsızlıkla yürütülmesini sağlamaktır. MECLİS BAŞKANLIĞI Meclis Başkanlığı seçimi gizli oyla ve 4 turlu olarak yapılır. TBMM başkan adayları, Meclis üyeleri içinden Meclisin toplandığı günden itibaren 5 gün içinde Başkanlık Divanına bildirilir. Başkan seçimi gizli oyla yaplır. İlk iki oylamada üye tamsayısının 2/3 ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yaplır. Dördüncü oylamada en fazla oy alan üye başkan seçilmiş olur. Başkan seçimi, aday gösterme süresinin bitiminden itibaren 5 gün içinde tamamlanır. Üye tamsayısının 2/3 çoğunluğu aranır (367 oy) 1. TUR ve 2. TUR 3. TUR Salt çoğunluk aranır (276 oy) En çok oy alan iki aday arasında yapılan seçimle, en çok oy alan aday kazanır. 4. TUR Siyasi parti grupları Meclis Başkanlığı için aday gösteremezler. Meclis Başkanının Görev ve Yetkileri Meclisi temsil etmek ve Meclis toplantılarına başkanlık etmek Tatil veya ara verme sırasında doğrudan ya da milletvekillerinin beşte birinin istemi üzerine Meclisi toplantıya çağırmak Meclisin kolluk ve yönetim hizmetlerini yürütmek Başkanlık Divanının kararlarını uygulamak Meclis Tutanak Dergisini denetlemek TBMM komisyonlarını denetlemek Siyasi Parti Grupları İç tüzüğe göre siyasi parti grupları Meclis çalışmalarına iştirak ederler. Siyasi parti grupları cumhurbaşkanlığına aday gösterebilirler. (2017 Anayasa Değişikliği) 1982 Anayasası na göre; bir siyasal partinin Meclis grubu oluşturabilmesi için en az 20 üyeliğe sahip olması gerekmektedir. (1961 Anayasası nda bu sayı 10 idi). Siyasi parti grupları, grup üyesi milletvekillerini bağlayıcı siyasi kararlar alabilirler. Parti grupları, tek tek milletvekillerinden farklı olarak öncelikli söz alma hakkına sahiptirler. Parti grubu adına yapılan konuşmalar 20 dakika, milletvekili tarafından yapılan konuşmalar ise 10 dakika ile sınırlıdır.

25 Siyasi parti grupları Meclis Başkanlığı için aday gösteremezler. Siyasi parti grupları bir milletvekilinin yasama dokunulmazlığı hakkında görüşme yapamazlar. TBMM İÇ TÜZÜĞÜ (İÇ TÜZÜK) Anayasanın 95. maddesine göre TBMM çalışmalarını kendi yapacağı iç tüzüğe göre yürütür. Meclis iç tüzüğü, Meclisin çalışma düzenini gösteren kurallardan oluşur. İç tüzük, bir meclisin kendi iç kanunudur. Meclis kendi iç tüzüğünü kendisi hazırlar. Bu durum Meclisin yürütme karşısındaki bağımsızlığının neticesi ve göstergesidir. İç tüzük değişiklikleri TBMM üyelerince önerilir. Anayasa Mahkemesi tarafından incelenir ve denetlenir. TBMM de kabul edilen iç tüzükleri Cumhurbaşkanı tekrar görüşülmek üzere geri gönderemez. Ancak cumhurbaşkanı iç tüzükle ilgili Anayasa Mahkemesine iptal davası açabilir. Anayasaya göre iç tüzük kuralları, siyasi parti gruplarının Meclisin tüm etkinliklerine üye sayısı oranında katılmalarını sağlayacak biçimde düzenlenir. İç tüzük Resmi Gazete'de yayınlanmak zorundadır. MECLİSİN BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI TBMM; Meclis araştırması, genel görüşme, Meclis soruşturması ve yazılı soru yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanır. (2017 Anayasa Değişikliği) Meclisin Bilgi Edinme ve Denetim Yolları (2017 Anayasa Değişikliği) a. Yazılı Soru b. Meclis Araştırması c. Genel Görüşme d. Meclis Soruşturması a. Yazılı Soru (2017 Anayasa Değişikliği) Yazılı olarak en geç 15 gün içinde cevaplanmak üzere milletvekillerinin cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yazılı olarak soru sormalarından ibarettir. b. Meclis Araştırması (2017 Anayasa Değişikliği) YASAMA 25 Belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemeden ibarettir. Meclis araştırması yapılabilmesi için önce Meclise önerge verilir. Meclis araştırması önergesi üzerinde ön görüşme açılır, sonra da araştırma yapılıp yapılmaması oylanır. Meclis araştırması, cezalandırma durumu yaratmayan denetleme yollarından biridir. c. Genel Görüşme (2017 Anayasa Değişikliği) Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, Meclis Genel Kurulunda görüşülmesidir. Genel görüşme önergesi üzerinde önce ön görüşme yapılır. Yapılan oylama sonucunda genel görüşme yapılmasına karar verilmesi halinde özel gündemli asıl görüşme yapılır. d. Meclis Soruşturması (2017 Anayasa Değişikliği) Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında 106. maddenin 5, 6 ve 7. fıkraları (görevleriyle ilgili suç işlediklerinin iddia edilmesi) uyarınca yapılan soruşturmadan ibarettir. Meclis araştırması, genel görüşme ve yazılı soru önergelerinin verilme şekli, içeriği ve kapsamı ile araştırma usulleri Meclis iç tüzüğü ile düzenlenir. ANAYASAYA GÖRE TÜRKİYE DE SEÇİM İŞLERİNİN YÜRÜTÜLMESİ YÜKSEK SEÇİM KURULU (YSK) Kurulun Oluşumu YSK 7 asıl ve 4 yedek üyeden oluşur. Üyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından seçilir. Bu üyeler, aralarında bir başkan ve bir başkan vekili seçer. YSK ye Yargıtay ve Danıştaydan seçilmiş üyeler arasından ad çekme ile ikişer yedek üye ayrılır. Seçilen başkan ve başkan vekili ad çekmeye girmez. Görevleri Seçimler ve halkoylamaları, Yüksek Seçim Kurulunun genel yönetim ve denetimi altında yapılır. Seçim sonuçları ile milletvekili seçilenlerin adları Yüksek Seçim Kurulunca ilan edilir ve Resmi Gazete de yayımlanır.

26 26 YASAMA YSK nin kararları aleyhine başka bir merciye başvurulamaz. YSK kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır. Bir kimsenin milletvekili seçilme yeterliliği konusunda karar vermeye yetkili makam YSK dir. Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanamaz. Yurt dışında yaşayan vatandaşlar YSK tarafından belirlenecek oy verme günlerinden, kendilerine uygun olan herhangi bir günde oy verebileceklerdir. Ayrıca bu vatandaşlar Türkiye de oy verme gününden önceki üçüncü güne kadar oy kullanabileceklerdir. Bu değişiklikle yurt dışındaki seçmenlerin randevu ile oy kullanması usulünden vazgeçilmiştir. (2017 Anayasa Değişikliği) SİYASİ PARTİLER Vatandaşlar, siyasî parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden ayrılma hakkına sahiptir. Parti üyesi olabilmek için 18 yaşını doldurmuş olmak gerekir. Siyasî partiler önceden izin almadan kurulurlar. Anayasa ve kanun hükümleri içerisinde faaliyetlerini sürdürürler. Siyasî partilerin tüzük ve programları ile eylemleri, devletin bağımsızlığına, ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine, millet egemenliğine, demokratik ve lâik cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz; sınıf veya zümre diktatörlüğünü veya herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlayamaz; suç işlenmesini teşvik edemez. Siyasi partilere üye olamayacaklar Hakimler ve savcılar Yükseköğretim öncesi öğrenciler Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları Devlet memurları İşçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri Askeri öğrenciler TSK mensupları Siyasi partilere üye olabilecekler Yükseköğretim elemanları Yükseköğretim öğrencileri Kamu işçileri Kanunla üye olabilirler erken seçimleri ile ilgili yapılan düzenleme, siyasi partilerin ittifak yaparak milletvekili seçimine katılmalarına imkân tanınmaktadır. Seçimlere ittifak yaparak katılma kararı alan siyasi partilerin seçim takviminin başlamasından itibaren en geç 7 gün içinde, genel başkanların imzalarını havi ittifak protokolüyle Yüksek Seçim Kuruluna başvurmaları gerekmektedir. Aday listelerinin teslim edilmesi için belirlenen tarihten iki gün öncesine kadar ittifak protokolünde değişiklik yapılabilecektir. Öte yandan, ittifaktan vazgeçen siyasi partilerin, bu durumu aday listelerinin Yüksek Seçim Kuruluna teslim edilme tarihinden üç gün öncesine kadar bildirmeleri gerekmektedir. Düzenlemeyle, ittifak yapan siyasi partilerin kuraya ittifak olarak dahil edilmeleri, oy pusulasında yan yana yer almaları ve ittifak içerisindeki sıralarının da kurayla belirlenmesi hükme bağlanmaktadır. Ayrıca, oy pusulasında ittifak yapan siyasi partilerin sütunlarının üzerinde, ortak bir ittifak unvanı bölümü yer alacaktır. Bu bölüme siyasi partilerin ittifak protokolünde belirledikleri ittifak unvanı yazılacaktır. İttifakın unvanı belirlenmemiş ise bu bölüme yalnız İTTİFAK ibaresi yazılacak, unvanı olmayan ittifakın birden fazla olması halinde, bunlar başvuru sırasına göre numaralandırılacaktır. İttifak yapan siyasi partilerin aldıkları geçerli oyların toplamının yüzde 10 u geçmesi halinde, bu siyasi partilerin her birinin barajı geçeceği hükme bağlanmaktadır. Buna göre, ittifak yapan siyasi partilerin milletvekili sayısının hesaplanmasında; ittifakın toplam oyu esas alınacaktır. Bu oy miktarına göre önce ittifakın elde ettiği toplam milletvekili sayısı belirlenecek, bu sayı ittifakı yapan siyasi partiler arasında aldıkları geçerli oy sayısı esas alınarak bu maddedeki usule göre paylaştırılacaktır. Yurt düzeyinde geçerli oyların yüzde 10 unu geçemeyen siyasi partiler ve ittifaklar milletvekili çıkaramayacaktır. Genel barajı aşamayan siyasi partilerin listesinde yer alan bağımsız aday da seçim çevresinde aldığı oy miktarı ne olursa olsun seçilmiş sayılmayacak. Siyasi Partilerin Kapatılması ve Devlet Yardımı Siyasi partilerin kapatılması Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesince kesin karara bağlanır. Anayasa Mahkemesinin, anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verebilmesi için toplantıya katılan üyelerin 2/3 oy çokluğu şarttır. Milletvekili seçimlerinde %7 oy almış siyasi partiler devlet yardımından yararlanır. %10 barajını aşan siyasi partiler ise temsil etme hakkı kazanırlar. Siyasi partilere devlet yardımı partilerin oyları ile orantılı olarak dağıtılır. Siyasi partilere devlet yeterli düzeyde ve hakça malî yardım yapar. Partilere yapılacak yardımın, alacakları üye aidatının ve bağışların tabi olduğu esaslar kanunla düzenlenir.

27 YASAMA 27 Seçimlere Hâkim Olan İlkeler Eşit oy ilkesi Her seçmenin bir tek oya sahip olmasıdır. Tek dereceli seçim ilkesi A Partisi B Partisi C Partisi Oy milletvekili milletvekili Tek dereceli seçim, seçmenlerin temsilcileri aracısız yani doğrudan seçmesidir yılına kadar Türkiye de iki dereceli seçim uygulanmıştır. Bu sisteme göre seçmenler önce ikinci seçmenleri seçer. Daha sonra ise ikinci seçmenler de ikinci bir oylama ile asıl temsilcileri seçerler. Gizli oy ilkesi Oyun gizli olarak verilmesidir yılında kabul edilmiştir. Açık sayım ve döküm ilkesi Oyların sayımının açık bir şekilde yapılmasıdır. İlk defa 1950 yılında uygulanmıştır. Seçimlerin serbestliği Seçimlerin serbestçe yapılabilmesidir. Genel oy ilkesi Eğitim, maddi durum ve cinsiyete bakılmaksızın herkesin oy kullanabilmesidir. Geniş çevre ilkesi Her seçim çevresinde birden çok temsilcinin seçilmesidir. D Hondt Sistemi Türkiye de 1961 den bu yana bütün milletvekili genel ve ara seçimlerinde d Hondt sistemi uygulanmıştır. Bu sistem günümüzde de yürürlüktedir. D Hondt sistemi şu şekilde işler: Bir seçim çevresinde her partinin aldığı oy toplamı, sırasıyla 1 e, 2 ye, 3 e, 4 e bölünür ve o seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bu işleme devam edilir. Elde edilen paylar, parti farkı gözetmeksizin büyükten küçüğe doğru sıralanır. Milletvekilleri bu sıralamaya göre partilere tahsis edilir. Örnek Örneğin, 6 milletvekili çıkaracak bir seçim bölgesinde A Partisi , B Partisi , C Partisi oy alsın. 3. milletvekili milletvekili milletvekili milletvekili Toplam Milletvekili A Partisi ne 1. olduğu için bir milletvekili verilir. A Partisi nin oyu ikiye bölünür. A Partisi nin oyu hâlâ en çok olduğu için A Partisi nin oyu bu sefer üçe bölünür. (60000/3=20000) Bu işlemden sonra en çok oy B Partisi nde olduğu için B ye bir milletvekili verilir ve oyu ikiye bölünür. (25000/2=12500) Kalan sayılar arasında en büyük A olduğu için bir milletvekili daha verilir ve A nın oyu bu defa dörde bölünür. (60000/4=15000) Ortaya çıkan sayılar arasında en fazla oy yine A nın oyu olduğundan yine bir milletvekili verilir ve bu kez de oyları beşe bölünür (60000/5=12000). Bu işlemden sonra en fazla oy C ye aittir ve C nin hanesine 1 milletvekili eklenir. Sonuç olarak bu bölgeden A Partisi 4, B Partisi 1, C Partisi de 1 milletvekili çıkarır. Seçimlerin Ertelenmesi Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmezse TBMM, seçimlerin bir yıl geriye bırakılmasına karar verebilir. Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa erteleme kararındaki usule göre bu işlem tekrarlanabilir. Ara Seçimler TBMM üyeliklerinde boşalma olması halinde, boşalan üyeliklerin yerinin doldurulması için ara seçime gidilir. Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır. Genel seçimden 30 ay geçmedikçe ve genel seçimlere bir yıl kala ara seçime gidilemez. Ancak boşalan üyeliklerin sayısı, üye tamsayısının yüzde beşini bulduğu hallerde ara seçimlerin üç ay içinde yapılmasına karar verilir. Yukarıda yazılı hallerden ayrı olarak, bir ilin veya seçim çevresinin, Türkiye Büyük Millet Meclisinde üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takip eden 90 günden sonraki ilk pazar günü ara seçim yapılır.

28 28 YASAMA TEST 1 YASAMA 1. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi milletvekilliğinin düşmesini gerektiren durumlar arasında gösterilemez? A) Milletvekilinin görevinden istifa etmesi B) Meclis çalışmalarına özürsüz ve izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam 5 birleşim günü katılmamak C) Partisinin temelli kapatılmasına beyan veya eylemleriyle sebep olma D) Milletvekili seçilmeye engel bir suçtan hüküm giyme E) Milletvekilinin cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atanması 2. Aşağıda verilenlerden hangisi kanun teklif etmeye yetkilidir? 3. A) Cumhurbaşkanı B) Bakanlar C) TBMM başkanı D) Cumhurbaşkanı yardımcıları E) Milletvekilleri I. Bakanlar II. Cumhurbaşkanı III. Meclis başkanı Yukarıdakilerden hangileri TBMM içinden seçilmek zorundadır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 4. Aşağıdakilerden hangisi TBMM nin kuruluşu ve faaliyetleriyle ilgili anayasada yer alan hükümlerden biri değildir? A) TBMM her yıl ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır. B) TBMM nin erken seçime gitmesi durumunda yenilenmesine karar verilen meclisin yetkileri yeni meclisin seçimine kadar devam eder. C) TBMM Başkanlık Divanı için bir yasama döneminde 2 defa seçim yapılır. D) TBMM de karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz. E) TBMM bir yasama yılında en çok 5 ay çalışabilir. 5. TBMM nin bilgi edinme ve denetim yollarıyla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemeden ibarettir. B) Meclis araştırmasının içeriği, kapsamı ve araştırma usulleri Meclis iç tüzüğü ile düzenlenir. C) Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yazılı olarak sorulan sorular yazılı olarak 15 gün içinde cevaplanır. D) TBMM, gensoru denetim yolunu kullanarak bakanlar hakkında soruşturma başlatabilir. E) TBMM nin Genel Kurulunda devlet faaliyetlerini ilgilendiren bir konunun görüşülmesi genel görüşmedir. 6. TBMM üye sayısında yüzde kaçlık bir boşalma olması halinde ara seçim yapılması zorunlu hale gelir? A) 20 B) 18 C) 15 D) 10 E) 5 7. Aşağıdakilerden hangisi TBMM nin anayasada belirtilen görev ve yetkilerinden biri değildir? A) Para basılmasına ve savaş ilanına karar vermek B) Milletvekili dokunulmazlığını kaldırmak C) Ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar vermek D) Bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek E) Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine karar vermek

29 8. YASAMA 29 I. TBMM başkanı meclis üyeleri arasından veya meclis üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla milletvekili seçilmek için gereken koşulları taşıyan diğer kişiler arasından seçilebilir. II. TBMM başkan adayları Meclisin toplandığı günden itibaren 5 gün içinde Başkanlık Divanına bildirilir. III. TBMM başkanlık seçimi gizli oyla yapılır. IV. TBMM başkanlık seçiminin ilk iki turunda üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu, üçüncü ve dördüncü tur oylamalarda ise üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. V. Yapılan dört tur oylama sonucunda da TBMM Başkanı seçilemezse cumhurbaşkanı yasama meclisi seçimlerinin derhal yenilenmesine karar verebilir. TBMM başkanlığı seçimi ile ilgili yukarıdaki ifadelerden hangileri yanlıştır? A) I, II ve V B) I, III ve IV C) I, IV ve V D) II, III ve IV E) II, IV ve V 9. Aşağıdakilerden hangisi TBMM ve Cumhurbaşkanının seçim dönemi ile ilgili doğru bir bilgidir? A) Beş yılda bir aynı günde yapılır. B) Beş yılda bir iki turlu olarak yapılır. C) Dört yılda bir aynı gün yapılır. D) Dört yılda bir üç turlu olarak yapılır. E) Beş yılda bir on beş gün arayla yapılır. 10. TBMM bir yasama yılında en çok ne kadar süreyle tatil yapar? A) 1 ay B) 5 ay C) 2 ay D) 3 ay E) 4 ay yılında yapılan referandumla kabul edilen ve 2018 Haziran erken seçimlerinde uygulamaya konan anayasa değişiklikleri kapsamında aşağıdakilerden hangisi gösterilemez? A) Milletvekili sayısı B) Milletvekili seçilme yaşı C) Siyasi partilerin ittifak yaparak seçime katılabilmeleri D) Silahlı Kuvvetler mensuplarının siyasi partilere üye olmaları E) TBMM genel seçimlerinin yapılma zamanı 12. Aşağıda verilenlerden hangisi milletvekili seçilebilmek için aranan şartlardan biri değildir? A) Türk vatandaşı olmak B) Askerlik hizmetini yapmış olmak C) 18 yaşını doldurmuş olmak D) En az ilkokul mezunu olmak E) Kamu hizmetinden yasaklı olmamak 13. TBMM nin bilgi edinme ve denetim yollarından; I. Meclis araştırması II. Genel görüşme III. Yazılı soru hangisinin verilme şekli, içeriği ve kapsamı ile araştırma usulleri TBMM iç tüzüğü ile düzenlenir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) I ve II E) I, II ve III 14. Kamu görevlilerinin işledikleri fiillerden dolayı verilmiş disiplin cezalarının silinmesi ile tüm sonuçlarının da ortadan kalkması için TBMM de çıkarılacak bir af kanununun kabulüyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) TBMM üye tamsayısının 2/3 ü oranında bir oyla kabul edilebilir. B) TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğu ile kabul edilebilir. C) TBMM de toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile kabul edilebilir. D) TBMM üye tamsayısının 3/5 i oranında bir oyla kabul edilebilir. E) TBMM nin 1/4 ünden bir fazla oyla kabul edilebilir.

30 30 YASAMA Anayasası na göre aşağıdakilerden hangisi siyasi parti gruplarının yapabilecekleri işlemler arasında gösterilemez? A) Meclis çalışmalarına katılma - Grup üyesi milletvekillerini bağlayıcı siyasi kararlar alma B) Meclis Başkanlığına aday gösterme - Milletvekillerinin yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapma C) Meclis Başkanlığına aday gösterme - Meclis çalışmalarına katılma D) Grup üyesi milletvekillerini bağlayıcı siyasi kararlar alma - Milletvekillerinin yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapma E) Meclis çalışmalarına katılma - Milletvekillerinin yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapma 16. TBMM Başkanlık Divanı için, bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin görev süresi.. yıl, ikinci devre seçilenlerin görev süresi ise o yasama yılının sonuna kadar devam eder Anayasası na göre yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) Kanunlarla ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? A) TBMM de kabul edilen bir kanun 15 gün içinde imzalanır ve Resmi Gazete de yayımlanır. B) Cumhurbaşkanı bütçe kanunu dışındaki kanunları tekrar görüşülmek üzere Meclise geri gönderebilir. C) Eğer kanunlarda yürürlük tarihi belirlenmemişse kanun Resmi Gazete de yayınlandıktan 45 gün sonra yürürlüğe girer. D) Bir yasama dönemi içinde sonuçlandırılmamış kanun teklifleri hükümsüz sayılır. E) Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler yürürlük tarihinden başlayarak 60 gün içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz. 18. Aşağıda verilen işlemlerden hangisini bir milletvekili tek başına yapabilir? A) Anayasa Mahkemesine kanunların iptali için dava açmak B) Başka bir milletvekili adına oy kullanmak C) Meclis dışından birini cumhurbaşkanlığına aday göstermek D) Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili adına Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak E) Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren bir konunun Mecliste genel görüşme şeklinde ele alınmasına karar vermek 19. Siyasi partilerin ittifak yaparak seçime katılmaları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Seçimlere ittifak yaparak katılma kararı alan siyasi partiler, seçim takviminin başlamasından itibaren en geç 7 gün içinde, genel başkanların imzalarını havi ittifak protokolüyle Yüksek Seçim Kuruluna başvurmalıdırlar. B) İttifak yapan siyasi partiler ortak bir ittifak unvanı belirleyebileceklerdir. C) İttifak yapan siyasi partilerin aldıkları geçerli oyların toplamının yüzde 10 u geçmesi halinde, bu siyasi partilerin her birinin barajı geçtiği kabul edilir. D) Yurt düzeyinde geçerli oyların yüzde 10 unu geçemeyen siyasi partiler ve ittifaklar milletvekili çıkaramayacaktır. E) Genel barajı aşamayan siyasi partilerin listesinde yer alan bağımsız aday, seçim çevresinde aldığı oy miktarına göre milletvekili olabilecektir. TEST 1 CEVAP ANAHTARI 1 C 5 D 9 A 13 E 17 E 2 E 6 E 10 D 14 D 18 D 3 B 7 C 11 D 15 B 19 E 4 E 8 C 12 B 16 B

31 YÜRÜTME BÖLÜM 3 Yürütme yetkisi ve görevi; Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir. (2017 Anayasa Değişikliği) CUMHURBAŞKANI Cumhurbaşkanlığı Adaylık ve Seçimi (2017 Anayasa Değişikliği) Cumhurbaşkanlığına Adaylık Cumhurbaşkanı 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir. Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıldır; bir kimse, en fazla iki defa Cumhurbaşkanı seçilebilir. Ancak cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir. Cumhurbaşkanlığına; siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partiler ile en az yüz bin seçmen aday gösterebilir. TBMM de grubu bulunmayan diğer siyasi partiler, tüzüklerinde gösterilen yetkili organlarının kararıyla cumhurbaşkanlığına aday gösterebilirler. Seçmenlerce aday gösterilmek isteyen kişi kimlik, açık adres bilgilerini içeren başvuru dilekçesi ve seçilme yeterliliğine ilişkin bilgi ve belgelerle en yüksek derecedeki devlet memuruna mali haklar kapsamında yapılmakta olan her türlü ödemelerin bir aylık brüt tutarının on katının ilgili maliye veznesine yatırıldığına dair makbuz ile YSK ye bizzat başvuru yapacak. YSK evrakları inceleyecek ve seçilme yeterliliği görülmezse başvuru reddedilecek. Vatandaşlar, aday göstermek istedikleri isim için bağlı bulundukları ilçe seçim kuruluna imza verecekler. Belirlenen süre içinde 100 bin seçmen tarafından teklif edilen kişiler, geçici aday listesinde gösterilecek. Seçmen ancak YSK tarafından yapılan ilanda belirtilen adaylardan sadece biri için ve bir kez teklifte bulunabilecek. Seçmen, adaylık teklifi için kayıtlı oldukları ilçe seçim kuruluna bizzat başvuracak. Başvuranın seçmen niteliğine sahip olduğu ve daha önce aday teklifinde bulunmadığı tespit edildikten sonra ilan edilen listedeki kişiler arasından teklif yaptırılarak adayın bilgilerini ihtiva eden form imzalatılacak ve elektronik ortamda da kaydedilecek. Yurt dışı seçmen kütüğüne kayıtlı seçmen, adaylık teklifi için Ankara da bulunan Yurt Dışı İlçe Seçim Kuruluna bizzat başvuracak. Her siyasi parti veya parti grubu ancak bir aday için başvuruda bulunabilecektir. Bir kişiyi birden fazla siyasi parti grubu veya siyasi parti aday gösterebilir. Cumhurbaşkanlığına aday gösterilmek kişinin yazılı muvafakatına bağlıdır. Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin TBMM üyeliği sona erer ve bir kimse hem milletvekilliğine hem de cumhurbaşkanlığına aday olamaz, aday gösterilemez. Cumhurbaşkanlığına aday gösterme süresinin sona erdiği tarihten itibaren hiçbir şekilde yeni aday gösterilemez. Cumhurbaşkanlığı Seçimi Genel oyla yapılan seçimde, geçerli oyların toplamının yarısından bir fazlasını yani salt çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilmiş olur. İlk oylamada yukarıda belirtilen çoğunluğun sağlanamaması halinde, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü birinci turda en çok oy alan iki adayın katılımıyla ikinci oylama yapılır. Bu turda geçerli oyların çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilir. İkinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birinin herhangi bir sebeple seçime katılamaması halinde; ikinci oylama, boşalan adaylığın birinci oylamadaki sıraya göre ikame edilmesi suretiyle yapılır. Ancak ikame, geçici sonuçların Resmi Gazete de ilanını takip eden gün saat ye kadar yapılır. İkinci oylamaya tek adayın kalması halinde bu oylama referandum şeklinde yapılır. Aday, geçerli oyların salt çoğunluğunu aldığı takdirde cumhurbaşkanı seçilir. Oylamada adayın geçerli oyların çoğunluğunu alamaması halinde kesin sonuçların ilanından sonra gelen 45. günü takip eden ilk pazar günü sadece cumhurbaşkanı seçimi yapılır. Cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya kadar mevcut cumhurbaşkanının görevi devam eder. Cumhurbaşkanı seçilen kişinin TBMM üyeliği sona erer ancak varsa partisi ile ilişiği devam eder. (Partili cumhurbaşkanı) Partili cumhurbaşkanlığı Nisan 2017 Referandumu ile anayasaya eklenmiştir. Bir önceki seçimin yapıldığı tarihten itibaren 5 yılın dolmasından önceki son pazar günü oy verilir. Oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak 60 günlük sürenin ilk günü seçimin başlangıç tarihidir.

32 32 YÜRÜTME Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanı Seçimlerinin Yenilenmesi Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının 3/5 çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir. Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen Meclisin ve Cumhurbaşkanının yetki ve görevleri, yeni Meclisin ve Cumhurbaşkanının göreve başlamasına kadar devam eder. Bu şekilde seçilen Meclisin ve Cumhurbaşkanının görev süreleri de beş yıldır. Cumhurbaşkanının And İçmesi Cumhurbaşkanı görevine başlarken Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde and içer. Cumhurbaşkanı Yardımcıları, Cumhurbaşkanına Vekâlet ve Bakanlar (2017 Anayasa Değişikliği) Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir. Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde yenisi seçilinceye kadar cumhurbaşkanı yardımcısı cumhurbaşkanlığına vekâlet eder. Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması ve genel seçime bir yıl ve daha az süre kalması halinde cumhurbaşkanı seçimi makamın boşaldığı günden sonra gelen 60. günü takip eden ilk pazar günü TBMM genel seçimiyle birlikte yapılır. Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması ve genel seçime bir yıldan fazla süre kalması halinde cımhurbaşkanı seçimi, makamın boşaldığı günden sonra gelen 45 gün içindeki son pazar günü gerçekleştirilir. Bu şekilde seçilen cumhurbaşkanı, TBMM seçim tarihine kadar görevine devam eder. Kalan süreyi tamamlayan cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmaz. Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanına vekâlet eder ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınır. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi önünde and içerler. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atanırlarsa TBMM üyelikleri sona erer. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, Cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında görevleriyle ilgili suç işledikleri iddiasıyla, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir. Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından, her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak 15 kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren 10 gün içinde dağıtılır ve dağıtımından itibaren 10 gün içinde Genel Kurulda görüşülür. Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır. Bu kişilerin görevde bulundukları sürede, görevleriyle ilgili işledikleri iddia edilen suçlar bakımından, görevleri bittikten sonra da yukarıda sayılan hükümler uygulanır. Yüce Divanda, seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakanın görevi sona erer. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, görevleriyle ilgili olmayan suçlarda yasama dokunulmazlığına ilişkin hükümlerden yararlanır. Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. CUMHURBAŞKANININ GÖREV VE YETKİLERİ (2017 Anayasa Değişikliği) Cumhurbaşkanı devletin başıdır, yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanı, devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyeti ni ve Türk milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder.

33 Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisinde açılış konuşmasını yapar. YÜRÜTME 33 Ülkenin iç ve dış siyaseti hakkında Meclise mesaj verir. Kanunları yayımlar. Kanunları tekrar görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir. Kanunların, Türkiye Büyük Millet Meclisi iç tüzüğünün tümünün veya belirli hükümlerinin Anayasaya şekil veya esas bakımından aykırı oldukları gerekçesiyle Anayasa Mahkemesinde iptal davası açar. Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atar ve görevlerine son verir. Üst kademe kamu yöneticilerini atar, görevlerine son verir ve bunların atanmalarına ilişkin usul ve esasları Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenler. Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyeti nin temsilcilerini gönderir, Türkiye Cumhuriyeti ne gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul eder. Milletlerarası antlaşmaları onaylar ve yayımlar. Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları gerekli gördüğü takdirde halkoyuna sunar. Milli güvenlik politikalarını belirler ve gerekli tedbirleri alır. Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetlerinin Başkomutanlığını temsil eder. Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verir. Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebiyle kişilerin cezalarını hafifletir veya kaldırır. Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevleriyle dördüncü bölümde yer alan siyasi haklar ve ödevler Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. Anayasada kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisinin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir. Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla yönetmelikler çıkarabilir. Kararnameler ve yönetmelikler, yayımdan sonraki bir tarih belirlenmemişse Resmî Gazete de yayımlandıkları gün yürürlüğe girer. Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır. Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu (2017 Anayasa Değişikliği) Cumhurbaşkanı hakkında, bir suç işlediği iddiasıyla Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir. Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak 15 kişilik bir komisyon tarafından soruşturma yapılır. Komisyon, soruşturma sonucunu belirten raporunu iki ay içinde Meclis Başkanlığına sunar. Soruşturmanın bu sürede bitirilememesi halinde, komisyona bir aylık yeni ve kesin bir süre verilir. Rapor Başkanlığa verildiği tarihten itibaren 10 gün içinde dağıtılır, dağıtımından itibaren 10 gün içinde Genel Kurulda görüşülür. Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır. Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı, seçim kararı alamaz. Yüce Divanda, seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaşkanının görevi sona erer. Cumhurbaşkanının görevde bulunduğu sürede işlediği iddia edilen suçlar için görevi bittikten sonra da bu madde hükmü uygulanır. DEVLET DENETLEME KURULU (2017 Anayasa Değişikliği) İdarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanması amacıyla, Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbaşkanının isteği üzerine, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında ve sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren meslek kuruluşlarında, kamuya yararlı derneklerle vakıflarda, her türlü idari soruşturma, inceleme, araştırma ve denetlemeleri yapar. Yargı organları, Devlet Denetleme Kurulunun görev alanı dışındadır. Devlet Denetleme Kurulunun başkan ve üyeleri, Cumhurbaşkanınca atanır. Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir.

34 34 YÜRÜTME Anayasa değişikliği sonrası Silahlı Kuvvetler de Devlet Denetleme Kurulunun görev alanı kapsamına dahil edilmiştir. MİLLÎ SAVUNMA (2017 Anayasa Değişikliği) 1. Başkomutanlık ve Genelkurmay Başkanlığı Başkomutanlık, Türkiye Büyük Millet Meclisinin manevî varlığından ayrılamaz ve Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur. Millî güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından, Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı, Cumhurbaşkanı sorumludur. Cumhurbaşkanınca atanan Genelkurmay Başkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup savaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı namına yerine getirir. 2. Millî Güvenlik Kurulu (2017 Anayasa Değişikliği) Millî Güvenlik Kurulu; Cumhurbaşkanının başkanlığında, Cumhurbaşkanı yardımcıları, Adalet, Millî Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanları, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava kuvvetleri komutanlarından kurulur. Gündemin özelliğine göre Kurul toplantılarına ilgili bakan ve kişiler çağrılıp görüşleri alınabilir. Millî Güvenlik Kurulu; Devletin millî güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanması ile ilgili alınan tavsiye kararları ve gerekli koordinasyonun sağlanması konusundaki görüşlerini Cumhurbaşkanına bildirir. Kurulun, Devletin varlığı ve bağımsızlığı, ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği, toplumun huzur ve güvenliğinin korunması hususunda alınmasını zorunlu gördüğü tedbirlere ait kararlar Cumhurbaşkanınca değerlendirilir. Millî Güvenlik Kurulunun gündemi; Cumhurbaşkanı yardımcıları ve Genelkurmay Başkanının önerileri dikkate alınarak Cumhurbaşkanınca düzenlenir. Cumhurbaşkanı katılamadığı zamanlar Millî Güvenlik Kurulu Cumhurbaşkanı yardımcısının başkanlığında toplanır. Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin teşkilatı ve görevleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. OLAĞANÜSTÜ HAL YÖNETİMİ (2017 Anayasa Değişikliği) Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi altı ayı geçmemek üzere olağanüstü hal ilan edebilir. Olağanüstü hal ilanı kararı, verildiği gün Resmî Gazete de yayımlanır ve aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağırılır; Meclis gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilir, uzatabilir veya olağanüstü hali kaldırabilir. Cumhurbaşkanının talebiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi her defasında dört ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilir. Savaş hallerinde bu dört aylık süre aranmaz. Olağanüstü hallerde vatandaşlar için getirilecek para, mal ve çalışma yükümlülükleri ile temel hak ve hürriyetlerin nasıl sınırlanacağı veya geçici olarak durdurulacağı, hangi hükümlerin uygulanacağı ve işlemlerin nasıl yürütüleceği kanunla düzenlenir. Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanı, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Kanun hükmündeki bu kararnameler Resmî Gazete de yayımlanır, aynı gün Meclis onayına sunulur. Savaş ve mücbir sebeplerle Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanamaması hâli hariç olmak üzere; olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri üç ay içinde Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkar. A. İdarenin Esasları İDARE İdarenin bütünlüğü ve kamu tüzelkişiliği (2017 Anayasa Değişikliği) İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir. İdarenin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır. Kamu tüzelkişiliği, kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur.

35 Yönetmelikler (2017 Anayasa Değişikliği) Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler. Hangi yönetmeliklerin Resmî Gazetede yayımlanacağı kanunda belirtilir. B. Yargı Yolu (2017 Anayasa Değişikliği) İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinde bunlardan doğan uyuşmazlıkların millî veya milletlerarası tahkim yoluyla çözülmesi öngörülebilir. Milletlerarası tahkime ancak yabancılık unsuru taşıyan uyuşmazlıklar için gidilebilir. Yüksek Askerî Şûranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açıktır. İdarî işlemlere karşı açılacak davalarda süre, yazılı bildirim tarihinden başlar. Yargı yetkisi, idarî eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlı olup, hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamaz. Yürütme görevinin kanunlarda gösterilen şekil ve esaslara uygun olarak yerine getirilmesini kısıtlayacak, idarî eylem ve işlem niteliğinde veya takdir yetkisini kaldıracak biçimde yargı kararı verilemez. İdarî işlemin uygulanması halinde telafisi güç veya imkânsız zararların doğması ve idarî işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi durumunda gerekçe gösterilerek yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir. Kanun, olağanüstü hallerde, seferberlik ve savaş halinde ayrıca millî güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık nedenleri ile yürütmenin durdurulması kararı verilmesini sınırlayabilir. İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür. C. İdarenin Kuruluşu Merkezi İdare YÜRÜTME 35 Türkiye, merkezî idare kuruluşu bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de diğer kademeli bölümlere ayrılır. İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayanır. Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum sağlamak amacıyla, birden çok ili içine alan merkezî idare teşkilatı kurulabilir. Bu teşkilatın görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. Mahalli İdareler (2017 Anayasa Değişikliği) Mahallî idareler; il, belediye veya köy halkının mahallî müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzelkişileridir. Mahallî idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. Mahallî idarelerin seçimleri, maddedeki esaslara göre beş yılda bir yapılır. Kanun, büyük yerleşim merkezleri için özel yönetim biçimleri getirebilir. Mahallî idarelerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatını kazanmalarına ilişkin itirazların çözümü ve kaybetmeleri, konusundaki denetim yargı yolu ile olur. Ancak, görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında soruşturma veya kovuşturma açılan mahallî idare organları veya bu organların üyelerini, İçişleri Bakanı, geçici bir tedbir olarak, kesin hükme kadar uzaklaştırabilir. Merkezî idare, mahallî idareler üzerinde, mahallî hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahallî ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idarî vesayet yetkisine sahiptir. Mahallî idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacı ile, kendi aralarında Cumhurbaşkanının izni ile birlik kurmaları, görevleri, yetkileri, maliye ve kolluk işleri ve merkezî idare ile karşılıklı bağ ve ilgileri kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlanır. D. Kamu Hizmeti Görevlileriyle İlgili Hükümler Genel İlkeler Devletin, kamu iktisadî teşebbüsleri ve diğer kamu tüzelkişilerinin genel idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği aslî ve sürekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülür. Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir. Ancak, malî ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümleri saklıdır. Üst kademe yöneticilerinin yetiştirilme usul ve esasları, kanunla özel olarak düzenlenir.

36 36 YÜRÜTME Görev ve sorumlulukları, disiplin kovuşturulmasında güvence Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadık kalarak faaliyette bulunmakla yükümlüdürler. Memurlar ve diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları mensuplarına savunma hakkı tanınmadıkça disiplin cezası verilemez. Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz. Silahlı Kuvvetler mensupları ile hâkimler ve savcılar hakkındaki hükümler saklıdır. Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yetkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan doğan tazminat davaları, kendilerine rücu edilmek kaydıyla ve kanunun gösterdiği şekil ve şartlara uygun olarak, ancak idare aleyhine açılabilir. Memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovuşturması açılması, kanunla belirlenen istisnalar dışında, kanunun gösterdiği idarî merciin iznine bağlıdır. E. Yükseköğretim Kurumları ve Üst Kuruluşları (2017 Anayasa Değişikliği) Yükseköğretim Kurumları Çağdaş eğitim-öğretim esaslarına dayanan bir düzen içinde milletin ve ülkenin ihtiyaçlarına uygun insan gücü yetiştirmek amacı ile; ortaöğretime dayalı çeşitli düzeylerde eğitim-öğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapmak, ülkeye ve insanlığa hizmet etmek üzere çeşitli birimlerden oluşan kamu tüzelkişiliğine ve bilimsel özerkliğe sahip üniversiteler Devlet tarafından kanunla kurulur. Kanunda gösterilen usul ve esaslara göre, kazanç amacına yönelik olmamak şartı ile vakıflar tarafından, Devletin gözetim ve denetimine tâbi yükseköğretim kurumları kurulabilir. Kanun, üniversitelerin ülke geneline dengeli bir biçimde yayılmasını gözetir. Üniversiteler ile öğretim üyeleri ve yardımcıları serbestçe her türlü bilimsel araştırma ve yayında bulunabilirler. Ancak bu yetki, Devletin varlığı, bağımsızlığı, milletin ve ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği aleyhinde faaliyette bulunma serbestliği vermez. Üniversiteler ve bunlara bağlı birimler, Devletin gözetimi ve denetimi altında olup, güvenlik hizmetleri Devletçe sağlanır. Kanunun belirlediği usul ve esaslara göre; rektörler Cumhurbaşkanınca, dekanlar ise Yükseköğretim Kurulunca seçilir ve atanır. Üniversite yönetim ve denetim organları ile öğretim elemanları; Yükseköğretim Kurulunun veya üniversitelerin yetkili organlarının dışında kalan makamlarca her ne suretle olursa olsun görevlerinden uzaklaştırılamazlar. Üniversitelerin hazırladığı bütçeler; Yükseköğretim Kurulunca tetkik ve onaylandıktan sonra Millî Eğitim Bakanlığına sunulur ve merkezî yönetim bütçesinin bağlı olduğu esaslara uygun olarak işleme tâbi tutularak yürürlüğe konulur ve denetlenir. Yükseköğretim kurumlarının kuruluş ve organları ile işleyişleri ve bunların seçimleri, görev, yetki ve sorumlulukları üniversiteler üzerinde Devletin gözetim ve denetim hakkını kullanma usulleri, öğretim elemanlarının görevleri, unvanları, atama, yükselme ve emeklilikleri, öğretim elemanı yetiştirme, üniversitelerin ve öğretim elemanlarının kamu kuruluşları ve diğer kurumlar ile ilişkileri, öğretim düzeyleri ve süreleri, yükseköğretime giriş, devam ve alınacak harçlar, Devletin yapacağı yardımlar ile ilgili ilkeler, disiplin ve ceza işleri, malî işler, özlük hakları, öğretim elemanlarının uyacakları koşullar, üniversitelerarası ihtiyaçlara göre öğretim elemanlarının görevlendirilmesi, öğrenimin ve öğretimin hürriyet ve teminat içinde ve çağdaş bilim ve teknoloji gereklerine göre yürütülmesi, Yükseköğretim Kuruluna ve üniversitelere Devletin sağladığı malî kaynakların kullanılması kanunla düzenlenir. Vakıflar tarafından kurulan yükseköğretim kurumları, malî ve idarî konuları dışındaki akademik çalışmaları, öğretim elemanlarının sağlanması ve güvenlik yönlerinden, Devlet eliyle kurulan yükseköğretim kurumları için Anayasada belirtilen hükümlere tâbidir. Yükseköğretim Üst Kuruluşları Yükseköğretim kurumlarının öğretimini planlamak, düzenlemek, yönetmek, denetlemek, yükseköğretim kurumlarındaki eğitim- öğretim ve bilimsel araştırma faaliyetlerini yönlendirmek bu kurumların kanunda belirtilen amaç ve ilkeler doğrultusunda kurulmasını, geliştirilmesini ve üniversitelere tahsis edilen kaynakların etkili bir biçimde kullanılmasını sağlamak ve öğretim elemanlarının yetiştirilmesi için planlama yapmak maksadı ile Yükseköğretim Kurulu kurulur. Yükseköğretim Kurulu, üniversiteler tarafından seçilen ve sayıları, nitelikleri, seçilme usulleri kanunla belirlenen adaylar arasından rektörlük ve öğretim üyeliğinde başarılı hizmet yapmış profesörlere öncelik vermek sureti ile Cumhurbaşkanınca atanan üyeler ve Cumhurbaşkanınca doğrudan doğruya seçilen üyelerden kurulur. Kurulun teşkilatı, görev, yetki, sorumluluğu ve çalışma esasları kanunla düzenlenir. Yükseköğretim Kurumlarından Özel Hükümlere Tâbi Olanlar Türk Silahlı Kuvvetleri ve emniyet teşkilatına bağlı yükseköğretim kurumları özel kanunlarının hükümlerine tâbidir.

37 F. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Radyo ve Televizyon Kuruluşları ve Kamuyla İlişkili Haber Ajansları Radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmek kanunla düzenlenecek şartlar çerçevesinde serbesttir. Radyo ve televizyon faaliyetlerini düzenlemek ve denetlemek amacıyla kurulan Radyo ve Televizyon Üst Kurulu 9 üyeden oluşur. Üyeler, siyasî parti gruplarının üye sayısı oranında belirlenecek üye sayısının ikişer katı olarak gösterecekleri adaylar arasından, her siyasî parti grubuna düşen üye sayısı esas alınmak suretiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca seçilir. Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun kuruluşu, görev ve yetkileri, üyelerinin nitelikleri, seçim usulleri ve görev süreleri kanunla düzenlenir. Devletçe kamu tüzelkişiliği olarak kurulan tek radyo ve televizyon kurumu ile kamu tüzelkişilerinden yardım gören haber ajanslarının özerkliği ve yayınlarının tarafsızlığı esastır. G. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu (2017 Anayasa Değişikliği) Atatürkçü düşünceyi, Atatürk ilke ve inkılâplarını, Türk kültürünü, Türk tarihini ve Türk dilini bilimsel yoldan araştırmak, tanıtmak ve yaymak ve yayınlar yapmak amacıyla; Atatürk ün manevî himayelerinde, Cumhurbaşkanının gözetim ve desteğinde, Cumhurbaşkanının görevlendireceği bakana bağlı; Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu ve Atatürk Kültür Merkezinden oluşan, kamu tüzelkişiliğine sahip Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu kurulur. Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumu için Atatürk ün vasiyetnamesinde belirtilen malî menfaatler saklı olup kendilerine tahsis edilir. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumunun; kuruluşu, organları, çalışma usulleri ve özlük işleri ile kuruluşuna dahil kurumlar üzerindeki yetkileri kanunla düzenlenir. H. Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları YÜRÜTME 37 Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlâkını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzelkişilikleridir. Kamu kurum ve kuruluşları ile kamu iktisadî teşebbüslerinde aslî ve sürekli görevlerde çalışanların meslek kuruluşlarına girme mecburiyeti aranmaz. Bu meslek kuruluşları, kuruluş amaçları dışında faaliyette bulunamazlar. Bu meslek kuruluşları ve üst kuruluşları organlarının seçimlerinde siyasî partiler aday gösteremezler. Bu meslek kuruluşları üzerinde Devletin idarî ve malî denetimine ilişkin kurallar kanunla düzenlenir. Amaçları dışında faaliyet gösteren meslek kuruluşlarının sorumlu organlarının görevine, kanunun belirlediği merciin veya Cumhuriyet savcısının istemi üzerine mahkeme kararıyla son verilir ve yerlerine yenileri seçtirilir. Ancak, millî güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, meslek kuruluşlarını veya üst kuruluşlarını faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmidört saat içerisinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idarî karar kendiliğinden yürürlükten kalkar. İ. Diyanet İşleri Başkanlığı Genel idare içinde yer alan Diyanet İşleri Başkanlığı, lâiklik ilkesi doğrultusunda, bütün siyasî görüş ve düşünüşlerin dışında kalarak ve milletçe dayanışma ve bütünleşmeyi amaç edinerek, özel kanununda gösterilen görevleri yerine getirir. J. Kanunsuz Emir (2017 Anayasa Değişikliği) Kamu hizmetlerinde herhangi bir sıfat ve suretle çalışmakta olan kimse, üstünden aldığı emri, yönetmelik, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı görürse, yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak, üstü emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz. Askerî hizmetlerin görülmesi ve acele hallerde kamu düzeni ve kamu güvenliğinin korunması için kanunla gösterilen istisnalar saklıdır.

38 38 YÜRÜTME TEST 1 YÜRÜTME yılında yapılan referandumla kabul edilen ve 2018 Haziran erken seçimleriyle yürürlüğe giren anayasa değişikliğine göre yürütme yetkisi ve görevi aşağıdakilerden hangisine verilmiştir? A) Cumhurbaşkanı B) Bakanlar C) TBMM başkanı D) TBMM E) Cumhurbaşkanı yardımcıları 2. Türk Silahlı Kuvvetlerinin başkomutanlığını aşağıdakilerden hangisi temsil eder? A) Cumhurbaşkanı B) Cumhurbaşkanı yardımcısı C) TBMM Başkanı D) Milli Savunma Bakanı E) İçişleri Bakanı 3. Cumhurbaşkanı seçimlerinde ikinci oylamaya tek adayın kalması halinde aşağıdaki uygulamalardan hangisine başvurulur? A) Oylama TBMM de yapılır ve aday TBMM üye tamsayısının 3/5 ünün oyunu aldığı takdirde cumhurbaşkanı olur. B) Cumhurbaşkanı seçimi yenilenir. C) İkinci oylamaya kalan aday doğrudan cumhurbaşkanı olur. D) 45 günlük bir sürede cumhurbaşkanlığına aday ikinci bir kişinin başvurusu beklenir, aksi takdirde cumhurbaşkanlığı seçimi yenilenir. E) Oylama referandum şeklinde yapılır, aday geçerli oyların salt çoğunluğunu aldığı takdirde cumhurbaşkanı olur; aksi takdirde sadece cumhurbaşkanı seçimi yenilenir. 4. Aşağıdakilerden hangisi yürütme organı içinde yer almaz? A) Cumhurbaşkanı B) Devlet Denetleme Kurulu C) Sayıştay D) Milli Güvenlik Kurulu E) Bakanlar 5. Olağan dönemde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin amacı, kapsamı ve nitelikleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Yürütme yetkisine ilişkin konularda cumhurbaşkanı tarafından çıkarılır. B) Anayasada kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. C) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde kanun hükümleri uygulanır. D) Kişi hak ve ödevleri cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenemez. E) Cumhurbaşkanlığı kararnamesinde siyasi hak ve ödevlerle ilgili düzenlemeler yer alabilir. 6. Aşağıdakilerden hangisi yürütmenin düzenleyici işlemlerinden biridir? A) İç tüzük B) Yönetmelik C) Milletlerarası antlaşmalar D) Anayasa E) Kanun 7. Cumhurbaşkanı yardımcıları ile ilgili aşağıda verilen ifadelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır? A) Cumhurbaşkanının geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır. B) Milletvekili olma zorunluluğu vardır. C) Yasama dokunulmazlığından yararlanırlar. D) Yüce Divan da, bu göreve seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilenlerin görevi sona erer. E) Cumhurbaşkanı tarafından atanır ve görevden alınırlar.

39 YÜRÜTME Cumhurbaşkanının talebiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi olağanüstü hal durumunu her defasında en fazla kaç ay süreyle uzatabilir? A) 7 B) 6 C) 5 D) 4 E) Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen bir cumhurbaşkanının soruşturma sonucunda Yüce Divana sevk edilmesi için TBMM de yapılan gizli oylamada TBMM üye tamsayısına göre hangi çoğunluk aranır? A) 3/5 B) 1/3 C) 3/4 D) 4/5 E) 2/3 9. Nisan 2017 Referandumu ile kabul edilen ve 2018 Haziran erken seçimiyle yürürlüğe girecek anayasa değişikliğine göre bakanlıkların kurulması, kaldırılması ve görevleri aşağıdakilerden hangisiyle düzenlenir? A) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi B) Kanun C) Yönetmelik D) İç tüzük E) Bakanların yazılı talebi 10. Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir sebeple boşalması halinde cumhurbaşkanına, yenisi seçilinceye kadar aşağıdakilerden hangisi vekâlet eder? A) TBMM B) TBMM başkanı C) En yaşlı milletvekili D) Anayasa Mahkemesi başkanı E) Cumhurbaşkanı yardımcısı 11. Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması ve genel seçime 1 yıl ve daha az bir süre kalması halinde yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Makamın boşalmasını takip eden dördüncü pazar günü sadece cumhurbaşkanlığı seçimi yapılır. B) Makamın boşaldığı günden sonra gelen 45 gün içindeki son pazar günü sadece cumhurbaşkanlığı seçimi yapılır. C) Makamın boşaldığı günden sonra gelen 60. günü takip eden ilk pazar günü TBMM genel seçimiyle birlikte yapılır. D) Makamın boşaldığı günden sonra gelen 90 gün içindeki son pazar günü TBMM genel seçimiyle birlikte yapılır. E) Makamın boşaldığı günden sonra gelen ikinci pazar günü sadece cumhurbaşkanlığı seçimi yapılır. 13. Aşağıdakilerden hangisi cumhurbaşkanının görevlerinden biri değildir? A) Üst kademe kamu yöneticilerini atamak B) Bakanları atamak C) Yabancı devletlere Türkiye Cumhuriyeti nin temsilcilerini göndermek D) Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek E) Genel af ilan etmek 14. Cumhurbaşkanı seçimlerinin ikinci oylamaya kalması durumunda, ikinci oylamaya katılmaya hak kazanan adaylardan birinin herhangi bir sebeple seçime katılamaması halinde ikinci oylama, boşalan adaylığın birinci oylamadaki sıraya göre ikame edilmesi (yerine geçmesi) suretiyle yapılır. Buna göre söz konusu durumda ikamenin yapılma süresiyle ilgili aşağıdakilerden hangisine uyulmalıdır? A) Sonuçların Resmi Gazete de ilan edildiği gün saat ye kadar B) Geçici sonuçların Tutanak Dergisi nde ilan edildiği günden itibaren bir hafta içinde C) Geçici sonuçların Resmi Gazete de ilan edildiği günden itibaren bir hafta içinde D) Sonuçların Resmi Gazete de ilan edildiği günü takip eden 24 saat içinde E) Geçici sonuçların Resmi Gazete de ilanını takip eden gün saat ye kadar

40 40 YÜRÜTME 15. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile I. TBMM Başkanlık Divanı II. Devlet Denetleme Kurulu III. Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği IV. Bakanlıklar kurum ya da kurullardan hangilerinin görev ve yetkileri düzenlenir? A) I ve II B) I, II ve III C) I, II ve IV D) II, III ve IV E) III ve IV 16. Milli Güvenlik Kurulunun gündeminin düzenlenmesiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Doğrudan doğruya cumhurbaşkanınca düzenlenir. B) Cumhurbaşkanı yardımcıları ve Genelkurmay başkanının önerileri dikkate alınarak cumhurbaşkanınca düzenlenir. C) Milli Savunma bakanının görüşleri alınarak Genelkurmay başkanınca düzenlenir. D) Doğrudan doğruya TBMM tarafından düzenlenir. E) Kara, deniz ve hava kuvvetleri komutanlarının görüşleri alınarak Genelkurmay başkanı tarafından düzenlenir. 18. Cumhurbaşkanının katılamadığı zamanlarda Milli Güvenlik Kurulu aşağıdakilerden hangisinin başkanlığında toplanır? A) TBMM başkanı B) Milli Savunma bakanı C) Genelkurmay başkanı D) Kara Kuvvetleri komutanı E) Cumhurbaşkanı yardımcısı 19. Cumhurbaşkanlığına; I. Siyasi parti grupları II. En son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az %5 ini almış siyasi partiler III. En az elli bin seçmen yukarıdakilerden hangisi aday gösterebilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) I ve II E) I, II ve III Anayasası na göre Cumhurbaşkanlığı seçimi kaç yılda bir yapılır? A) 5 B) 4 C) 3 D) 6 E) Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında görevleriyle ilgili suç işledikleri iddiasıyla soruşturma açılması için verilecek önergede TBMM üye tamsayısına göre hangi çoğunluk aranır? A) 2/3 B) 1/3 C) Toplantı yeter sayısı D) 3/5 E) Salt çoğunluk TEST 1 CEVAP ANAHTARI 1 A 5 E 9 A 13 E 17 E 2 A 6 B 10 E 14 E 18 E 3 E 7 B 11 C 15 D 19 D 4 C 8 D 12 E 16 B 20 A

41 YARGI BÖLÜM 4 Yargı Yetkisinin Tanımı (2017 Anayasa Değişikliği) Yargı yetkisi, bağımsız ve tarafsız mahkemelerin hukuki uyuşmazlıkları ve hukuka aykırılık iddialarını kesin olarak karara bağlama yetkisi olarak tanımlanır. Yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır. Mahkemelerin Bağımsızlığı Hâkimler, görevlerinde bağımsızdırlar; anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler. Hiçbir organ, makam, merci veya kişi yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz. Görülmekte olan bir dava hakkında yasama meclisinde yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz. Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez. Hâkimlik ve Savcılık Teminatı Hâkimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldırılması sebebiyle de olsa aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun kılınamaz. Hakimlik ve savcılık teminatına istisnai durumlar ise şunlardır: Meslekten çıkarmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymiş olanlar Görevini sağlık bakımından yerine getiremeyeceği kesin olarak anlaşılanlar Meslekte kalmalarının uygun olmadığına karar verilenler Duruşmaların Açık, Kararların Gerekçeli Olması Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır. Duruşmaların bir kısmının veya tamamının kapalı yapılmasına ancak genel ahlâkın veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı hallerde karar verilebilir. Ayrıca bütün mahkemelerin her türlü kararı gerekçeli olarak yazılır. Mahkemelerin Kuruluşu Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenlenir. Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamaz. Ancak, savaş halinde asker kişilerin görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli askeri mahkemeler kurulabilir. (2017 Referandumu) Adalet Hizmetlerinin Denetimi Adalet hizmetleri ile savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığınca denetimi, adalet müfettişleri eli ile hakim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler tarafından; araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri ise adalet müfettişleri eli ile yapılır. Buna ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. YÜKSEK MAHKEMELER Yüksek Mahkemeler 1. Anayasa Mahkemesi 2. Yargıtay 3. Danıştay 4. Uyuşmazlık Mahkemesi (2017 Referandumuyla Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kapatıldığı için bu mahkemelerin yüksek mahkeme olma sıfatı da son bulmuştur.) 1. ANAYASA MAHKEMESİ (2017 Anayasa Değişikliği) Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu Anayasa Mahkemesi 15 üyeden oluşur. Üyelerin 3'ünü TBMM 12'sini ise cumhurbaşkanı seçer.

42 42 YARGI TBMM Genel Kurulunun Anayasa Mahkemesine Üye Seçimi 1 üye 2 üye Baro başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri üç aday içinden yapılacak gizli oylamayla seçilir. Sayıştay Genel Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından her boş üyelik için göstereceği üçer aday içinden yapılacak gizli oylamayla seçilir. TBMM Genel Kurulunda Anayasa Mahkemesine üye seçimi için yapılacak oylamada her boş üyelik için ilk oylamada üye tam sayısının üçte iki ve ikinci oylamada salt çoğunluk aranır. İkinci oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa bu oylamada en çok oy alan iki aday için üçüncü oylama yapılır, üçüncü oylamada en fazla oyu alan aday üye seçilmiş olur. Cumhurbaşkanının Anayasa Mahkemesine Üye Seçimi 3 üye 2 üye 3 üye 4 üye Yargıtay Genel Kurulunca kendi başkan ve üyeleri arasından her boş üyelik için gösterilecek üçer aday içinden seçilir. Danıştay Genel Kurulunca kendi başkan ve üyeleri arasından her boş üyelik için gösterilecek üçer aday içinden seçilir. En az ikisi hukukçu olmak üzere Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi olmayan ve yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden seçilir. Üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hakim ve savcılar ile en az 5 yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçilir. Anayasa Mahkemesine üye seçilebilmek için 45 yaşın doldurulmuş olması kaydıyla; yükseköğretim kurumları öğretim üyeleri için profesör veya doçent unvanını kazanmış olmak, avukatlar için en az 20 yıl fiilen avukatlık yapmış olmak, üst kademe yöneticileri için yükseköğrenim görmüş ve en az 20 yıl kamu hizmetlerinde fiilen çalışmış olmak, birinci sınıf hakim ve savcılar için adaylık dahil en az 20 yıl çalışmış olmak gerekir. Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile 4 yıl için 1 başkan ve 2 başkan vekili seçilir. Başkan ve başkan vekilliğinde süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Anayasa Mahkemesi üyeleri asli görevleri dışında resmi veya özel hiçbir görev alamazlar. Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Görev Süresi ve Üyeliğin Sona Ermesi Anayasa Mahkemesi üyeleri 12 yıl için seçilir. Bir kimse iki defa Anayasa Mahkemesi üyesi seçilemez. Anayasa Mahkemesi üyeleri 65 yaşını doldurunca emekliye ayrılırlar. Zorunlu emeklilik yaşından önce görev süresi dolan üyelerin başka bir görevde çalışmaları ve özlük işleri kanunla düzenlenir. Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin hakimlik mesleğinden çıkarılmayı gerektiren bir suçtan dolayı hüküm giymesi halinde kendiliğinden düşer. Anayasa Mahkemesi üyeliği, bir üyenin sağlık açısından görevini yerine getiremeyeceğinin kesin olarak anlaşılması üzerine üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ile sona erer. Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri (2017 Anayasa Değişikliği) Anayasa Mahkemesi, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğünün Anayasaya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetler ve bireysel başvuruları karara bağlar. Anayasa değişikliklerini ise sadece şekil bakımından inceler ve denetler. Ancak, olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamaz. Kanunların şekil bakımından denetlenmesi, son oylamanın, öngörülen çoğunlukla yapılıp yapılmadığı; Anayasa değişikliklerinde ise teklif ve oylama çoğunluğuna ve ivedilikle görüşülemeyeceği şartına uyulup uyulmadığı hususları ile sınırlıdır. Şekil bakımından denetleme, Cumhurbaşkanınca veya Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin beşte biri tarafından istenebilir. Kanunun yayımlandığı tarihten itibaren on gün geçtikten sonra, şekil bozukluğuna dayalı iptal davası açılamaz; def i yoluyla da ileri sürülemez. Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz. Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. Anayasa Mahkemesi Cumhurbaşkanını, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılar.

43 Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanırlar. Yüce Divanda, savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı veya Cumhuriyet Başsavcıvekili yapar. Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilir. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucunda verdiği kararlar kesindir. Anayasa Mahkemesi, Anayasa ile verilen diğer görevleri de yerine getirir. Anayasa Mahkemesinde Yüce Divanda Yargılanabilecek Kamu Görevlileri (2017 Anayasa Değişikliği) Cumhurbaşkanı TBMM başkanı Cumhurbaşkanı yardımcıları Bakanlar Anayasa Mahkemesi üyeleri ve başkanı Yargıtay üyeleri ve başkanı Danıştay üyeleri ve başkanı Yargıtay cumhuriyet başsavcısı ve başsavcı vekili Hakimler ve Savcılar Kurulu başkan ve üyeleri Sayıştay başkan ve üyeleri Genelkurmay başkanı Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri komutanları Yüce Divanda yargılanabilecek tek müsteşar Adalet Bakanı Müsteşarıdır. Çünkü Adalet Bakanı Müsteşarı Hakimler ve Savcılar Kurulunun doğal üyesidir. Anayasa Mahkemesi, milletvekillerini Yüce Divanda yargılayamaz. Anayasa Mahkemesinin Çalışma ve Yargılama Usulü YARGI 43 Anayasa Mahkemesi iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışır. Bölümler, başkan vekili başkanlığında 4 üyenin katılımıyla toplanır. Genel Kurul, mahkeme başkanının veya başkanın belirleyeceği başkan vekilinin başkanlığında en az 10 üye ile toplanır. Bölümler ve Genel Kurul kararlarını salt çoğunlukla alır. Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesi için komisyonlar oluşturulabilir. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara Genel Kurulca bakılır, bireysel başvurular ise bölümlerce karara bağlanır. Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy çokluğu şarttır. Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları Anayasa Mahkemesince öncelikle incelenip karara bağlanır. Anayasa Mahkemesinin kuruluşu, Genel Kurul ve bölümlerin yargılama usulleri, başkan, başkan vekilleri ve üyelerin disiplin işleri kanunla; mahkemenin çalışma esasları, bölüm ve komisyonların oluşumu ve iş bölümü kendi yapacağı iç tüzükle düzenlenir. Anayasa Mahkemesi Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleri dosya üzerinde inceler. Ancak, bireysel başvurularda duruşma yapılmasına karar verebilir. Mahkeme ayrıca, gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilir. İptal Davası (2017 Anayasa Değişikliği) Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi iç tüzüğünün veya bunların belirli madde ve hükümlerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde doğrudan doğruya iptal davası açabilme hakkı, Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet Meclisinde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubuna ve üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyelere aittir. Dava Açma Süresi (2017 Anayasa Değişikliği) Anayasa Mahkemesinde kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve TBMM iç tüzüğü ile ilgili esas bakımından doğrudan doğruya iptal davası açma hakkı, iptali istenen kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi veya iç tüzüğün Resmî Gazete de yayımlanmasından başlayarak 60 gün sonra düşer. Anayasa değişikliklerine ve kanunlara yönelik şekil bakımından iptal davası açma hakkı kanunun veya anayasa değişikliğinin Resmi Gazete de yayımlanmasından başlayarak 10 gün sonra düşer. Kanunlar (Esas Bakımından) Kanunlar ve Anayasa Değişiklikleri (Şekil Bakımından) Anayasa Mahkemesine İptal Davası Açmaya Yetkili Olanlar Cumhurbaşkanı TBMM de en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubu TBMM üye tamsayısının en az beşte biri (1/5) Cumhurbaşkanı TBMM üye tamsayısının en az beşte biri (1/5) İptal Davası Açma Süresi Kanunun Resmi Gazete de yayımlanmasından itibaren 60 gün Kanunların ve anayasa değişikliklerinin Resmi Gazete de yayımlanmasından itibaren 10 gün

44 44 YARGI TBMM de en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubu TBMM üye tamsayısının en az beşte biri (1/5) Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ve TBMM İç Tüzüğü (Şekil ve Esas Bakımından) Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve TBMM iç tüzüğünün Resmi Gazete de yayımlanmasından itibaren 60 gün Anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla dava açılamayan durumlar (2017 Anayasa Değişikliği) İnkılap Kanunları Bütçe ve Kesin Hesap Kanunları Milletlerarası Antlaşmalar Olağanüstü Hallerde ve Savaş Halinde Çıkarılan Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri Üç İstisna (TBMM iç tüzüğü, yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararı, milletvekilliğinin düşme kararı) Dışında Parlamento Kararları Anayasada belirtilen İnkılap Kanununları şunlardır: 3 Mart 1924 tarihli Tevhid-i Tedrisat Kanunu 25 Kasım 1925 tarihli Şapka Kanunu 30 Kasım 1925 tarihli Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması ve Bir Takım Unvanların Kaldırılmasına Dair Kanun. 17 Şubat 1926 tarihli Medeni Kanun 20 Mayıs 1928 tarihli Uluslararası Rakamların Kabulü Hakkında Kanun 1 Kasım 1928 tarihli Türk Harflerinin Kabulü Hakkında Kanun 26 Kasım 1934 tarihli Efendi, Bey, Paşa gibi Lakap ve Unvanların Kaldırıldığına Dair Kanun 3 Aralık 1934 tarihli Bazı Giysilerin Giyilemeyeceğine Dair Kanun Anayasaya Aykırılığın Diğer Mahkemelerde İleri Sürülmesi (2017 Anayasa Değişikliği) Bir davaya bakmakta olan mahkeme, uygulanacak bir kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin hükümlerini Anayasaya aykırı görürse veya taraflardan birinin ileri sürdüğü aykırılık iddiasının ciddî olduğu kanısına varırsa Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davayı geri bırakır. Mahkeme, Anayasaya aykırılık iddiasını ciddî görmezse bu iddia, temyiz merciince esas hükümle birlikte karara bağlanır. Anayasa Mahkemesi, işin kendisine gelişinden başlamak üzere 5 ay içinde kararını verir ve açıklar. Bu süre içinde karar verilmezse mahkeme davayı yürürlükteki kanun hükümlerine göre sonuçlandırır. Ancak, Anayasa Mahkemesinin kararı, esas hakkındaki karar kesinleşinceye kadar gelirse mahkeme buna uymak zorundadır. Anayasa Mahkemesinin işin esasına girerek verdiği red kararının Resmî Gazete de yayımlanmasından sonra 10 yıl geçmedikçe aynı kanun hükmünün Anayasaya aykırılığı iddiasıyla tekrar başvuruda bulunulamaz. Anayasa Mahkemesinin Kararları Anayasa Mahkemesinin kararları kesindir. İptal kararları gerekçesi yazılmadan açıklanamaz. Anayasa Mahkemesi bir kanun veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin tamamını veya bir hükmünü iptal ederken kanun koyucu gibi hareketle, yeni bir uygulamaya yol açacak biçimde hüküm tesis edemez. Kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi veya Türkiye Büyük Millet Meclisi iç tüzüğü ya da bunların hükümleri, iptal kararlarının Resmî Gazete de yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkar. Gereken hallerde Anayasa Mahkemesi iptal hükmünün yürürlüğe gireceği tarihi ayrıca kararlaştırabilir. Bu tarih, kararın Resmî Gazete de yayımlandığı günden başlayarak bir yılı geçemez. İptal kararının yürürlüğe girişinin ertelendiği durumlarda Türkiye Büyük Millet Meclisi, iptal kararının ortaya çıkardığı hukukî boşluğu dolduracak kanun teklifini öncelikle görüşüp karara bağlar. İptal kararları geriye yürümez. Anayasa Mahkemesi kararları Resmî Gazete de hemen yayımlanır ve yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzelkişileri bağlar.

45 2. YARGITAY (2017 Anayasa Değişikliği) Adli yargı kolunun üst derece mahkemesidir. Yargıtay, adliye (ceza ve hukuk) mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Başka bir ifadeyle adli yargı organlarının kararları Yargıtayda temyiz edilir. Kanunla gösterilen belli davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adli yargı hakim ve cumhuriyet savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hakimler ve Savcılar Kurulunca seçilir. Yargıtay birinci başkanı, birinci başkan vekilleri ve daire başkanları kendi üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca dört yıl için seçilirler. Yargıtay cumhuriyet başsavcısı ve cumhuriyet başsavcı vekili, Yargıtay Genel Kurulunun kendi üyeleri arasından gizli oyla belirleyeceği beşer aday arasından Cumhurbaşkanı tarafından dört yıl için seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Yargıtay üyeleri 12 yıl için seçilir. Yargıtayın kuruluşu, işleyişi, başkan ve başkan vekilleri, daire başkanları ve üyeleri ile cumhuriyet başsavcısı ve cumhuriyet başsavcı vekilinin nitelikleri ve seçim usulleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hakimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir. 3. DANIŞTAY (2017 Anayasa Değişikliği) YARGI 45 Danıştay, idarî mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idarî yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar. Danıştay, davaları görmek, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmek, idarî uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir. Danıştay üyelerinin dörtte üçü, birinci sınıf idarî yargı hâkim ve savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Kurulu; dörtte biri, nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasından Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. Danıştay başkanı, başsavcı, başkan vekilleri ve daire başkanları, kendi üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla dört yıl için seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler. Danıştayın, kuruluşu, işleyişi, başkan, başsavcı, başkan vekilleri, daire başkanları ile üyelerinin nitelikleri ve seçim usulleri, idarî yargının özelliği, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir. 4. UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ Uyuşmazlık Mahkemesi adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkilidir. 12 asıl 12 yedek üyeden oluşur. Bu mahkemenin başkanlığını Anayasa Mahkemesince, kendi üyeleri arasından görevlendirilen üye yapar. Anayasa Mahkemesi ile diğer mahkemeler arasındaki görev uyuşmazlıklarında Anayasa Mahkemesinin kararı esas alınır. Uyuşmazlık Mahkemesi yüksek mahkeme olmasına rağmen üyelerinin Yüce Divanda yargılanması konusunda anayasada bir hüküm yoktur. HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU (HSK) (2017 Anayasa Değişikliği) Hâkimler ve Savcılar Kurulu, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kurulur ve görev yapar. Hâkimler ve Savcılar Kurulu 13 üyeden oluşur. İki daire halinde çalışır. Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı Müsteşarı Kurulun tabii üyesidir. Kurulun 3 üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adli yargı hâkim ve savcıları arasından; 1 üyesi birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş idari yargı hâkim ve savcıları arasından Cumhurbaşkanınca seçilir. 3 üyesi Yargıtay üyeleri, 1 üyesi Danştay üyeleri, 3 üyesi nitelikleri kanunda belirtilen yükseköğretim kurumlarının hukuk dallarında görev yapan öğretim üyeleri ile avukatlar arasından TBMM tarafından seçilir. Öğretim üyeleri ve avukatlar arasından seçilen üyelerden en az birinin öğretim üyesi ve en az birinin de avukat olması zorunludur. Kurulun TBMM tarafından seçilecek üyeliklerine ilişkin başvurular, Meclis Başkanlığına yapılır. Başkanlık başvuruları Anayasa ve Adalet Komisyonları üyelerinden kurulu Karma Komisyona gönderir. Komisyon her bir üyelik için üç adayı, üye tam sayısının üçte iki çoğunluğuyla belirler. Birinci oylamada aday belirleme işleminin sonuçlandırılamaması hâlinde ikinci oylamada üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu aranır. Bu oylamada da aday belirlenemediği takdirde her bir üyelik için en çok oyu alan iki aday arasında ad çekme usulü ile aday belirleme işlemi tamamlanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Komisyon tarafından belirlenen adaylar arasından, her bir üye için ayrı ayrı gizli oyla seçim yapar. Birinci oylamada üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu; bu oylamada seçimin sonuçlandırılmaması hâlinde, ikinci oylamada üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu aranır. İkinci oylamada da üye seçile-

46 46 YARGI mediği takdirde en çok oyu alan iki aday arasında ad çekme usulü ile üye seçimi tamamlanır. Üyeler 4 yıl için seçilir. Süresi biten üyeler bir kez daha seçilebilir. Kurul üyeliği seçimi, üyelerin görev süresinin dolmasından önceki 30 gün içinde yapılır. Seçilen üyelerin görev süreleri dolmadan Kurul üyeliğinin boşalması durumunda, boşalmayı takip eden 30 gün içinde, yeni üyelerin seçimi yapılır. Kurulun, Adalet bakanı ile Adalet Bakanlığı müsteşarı dışındaki üyeleri, görevlerinin devamı süresince; kanunda belirlenenler dışında başka bir görev alamazlar veya Kurul tarafından başka bir göreve atanamaz ve seçilemezler. Kurulun yönetimi ve temsili Kurul başkanına aittir. Kurul başkanı dairelerin çalışmalarına katılamaz. Kurul, kendi üyeleri arasından daire başkanlarını ve daire başkanlarından birini de başkan vekili olarak seçer. Başkan, yetkilerinden bir kısmını başkan vekiline devredebilir. Kurul, adlî ve idarî yargı hâkim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma, meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaştırma işlemlerini yapar. Adalet Bakanlığının, bir mahkemenin kaldırılması veya yargı çevresinin değiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara bağlar. Ayrıca, Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirir. Hâkim ve savcıların görevlerini; kanun ve diğer mevzuata (hâkimler için idarî nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını denetleme: görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini, hal ve eylemlerinin sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma ve gerektiğinde haklarında inceleme ve soruşturma işlemleri, ilgili dairenin teklifi ve Hâkimler ve Savcılar Kurulu başkanının oluru ile kurul müfettişlerine yaptırılır. Soruşturma ve inceleme işlemleri, hakkında soruşturma ve inceleme yapacak olandan daha kıdemli hâkim veya savcı eliyle de yaptırılabilir. Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz. Adalet Bakanlığının merkeze bağlı ve ilgili kuruluşlarında geçici veya sürekli olarak çalıştırılacak hâkim ve savcılar ile adalet müfettişlerini ve hâkim ve savcı mesleğinden olan iç denetçileri, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Adalet bakanına aittir. Hakimler ve Savcılar Kurulu üyeleri, Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesinde yargılanırlar. Hakimler ve savcılar idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığına bağlıdırlar. Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi, yargılama usulleri kanunla düzenlenir. SAYIŞTAY Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına denetlemek, sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlemlerini yapmakla görevlidir. Danıştay ve Sayıştay kararları arasındaki uyuşmazlıklarda Danıştay kararları esas alınır. Sayıştay başkan ve üyelerini TBMM seçer. Mahalli idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması Sayıştay tarafından yapılır. Sayıştay yüksek mahkeme olmamasına rağmen kararları kesindir. Ancak bir defaya mahsus olmak üzere yazılı bildirim tarihinden itibaren 15 gün içinde karar düzeltmesi isteminde bulunulabilir. Yargı Yolu Kapalı Olan Durumlar (2017 Anayasa Değişikliği) Hakimler ve Savcılar Kurulu kararları (Kurulun meslekten çıkarma cezalarına ilişkin olan kararları hariç) Milletlerarası Antlaşmalar Yüksek Seçim Kurulu kararları İnkılâp Kanunları TFF Tahkim Kurulu kararları Yüksek Askeri Şura (YAŞ) kararları (Askeri Şuranın terfi işlemleri ile kodrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma kararları hariç) Olağanüstü hallerde ve savaş halinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri MALİ VE EKONOMİK HÜKÜMLER Kurul üyelerinin seçimi, dairelerin oluşumu ve işbölümü, kurulun ve dairelerin görevleri, toplantı ve karar yeter sayıları, çalışma usul ve esasları, dairelerin karar ve işlemlerine karşı yapılacak itirazlar ve bunların incelenmesi usulü ile Genel Sekreterliğin kuruluş ve görevleri kanunla düzenlenir. Mali Hükümler Bütçe Kanunu ile Kesin Hesap Kanununun Hazırlanması ve Görüşülmesi (2017 Anayasa Değişikliği)

47 Kamu idarelerinin ve kamu iktisadî teşebbüsleri dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamaları yıllık bütçelerle yapılır. Malî yıl başlangıcı ile merkezi yönetim bütçesinin hazırlanması, uygulanması ve kontrolü ile yatırımlar veya bir yıldan fazla sürecek iş ve hizmetler için özel süre ve usuller kanunla düzenlenir. Bütçe kanununa, bütçe ile ilgili hükümler dışında hiçbir hüküm konulamaz. Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, malî yılbaşından en az 75 gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Bütçe teklifi Bütçe Komisyonunda görüşülür. Komisyonun 55 gün içinde kabul edeceği metin Genel Kurulda görüşülür ve malî yılbaşına kadar karara bağlanır. Bütçe kanununun süresinde yürürlüğe konulamaması halinde, geçici bütçe kanunu çıkarılır. Geçici bütçe kanununun da çıkarılamaması durumunda, yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir önceki yılın bütçesi yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Genel Kurulda kamu idare bütçeleri hakkında düşüncelerini her bütçenin görüşülmesi sırasında açıklarlar, gider artırıcı veya gelirleri azaltıcı önerilerde bulunamazlar. Genel Kurulda kamu idare bütçeleri ile değişiklik önergeleri, üzerinde ayrıca görüşme yapılmaksızın okunur ve oylanır. Merkezî yönetim bütçesiyle verilen ödenek, harcanabilecek tutarın sınırını gösterir. Harcanabilecek tutarın Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle aşılabileceğine dair bütçe kanununa hüküm konulamaz. Carî yıl bütçesindeki ödenek artışını öngören değişiklik teklifleri ile carî ve izleyen yılların bütçelerine malî yük getiren tekliflerde, öngörülen giderleri karşılayabilecek malî kaynak gösterilmesi zorunludur. Merkezî yönetim kesinhesap kanunu teklifi, ilgili olduğu malî yılın sonundan başlayarak en geç 6 ay sonra Cumhurbaşkanı tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur. Sayıştay genel uygunluk bildirimini, ilişkin olduğu kesinhesap kanun teklifinin verilmesinden başlayarak en geç 75 gün içinde Meclise sunar. Kesinhesap kanunu teklifi ve genel uygunluk bildiriminin Türkiye Büyük Millet Meclisine verilmiş olması, ilgili yıla ait Sayıştayca sonuçlandırılamamış denetim ve hesap yargılamasını önlemez ve bunların karara bağlandığı anlamına gelmez. Kesinhesap kanunu teklifi, yeni yıl bütçe kanunu teklifiyle birlikte görüşülür ve karara bağlanır. Kamu İktisadî Teşebbüslerinin Denetimi YARGI 47 Sermayesinin yarısından fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete ait olan kamu kuruluş ve ortaklıklarının Türkiye Büyük Millet Meclisince denetlenmesi esasları kanunla düzenlenir. Ekonomik Hükümler Planlama; Ekonomik ve Sosyal Konsey (2017 Anayasa Değişikliği) Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı, özellikle sanayinin ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesini, ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak Devletin görevidir. Planda millî tasarrufu ve üretimi artırıcı, fiyatlarda istikrar ve dış ödemelerde dengeyi sağlayıcı, yatırım ve istihdamı geliştirici tedbirler öngörülür; yatırımlarda toplum yararları ve gerekleri gözetilir; kaynakların verimli şekilde kullanılması hedef alınır. Kalkınma girişimleri, bu plana göre gerçekleştirilir. Kalkınma planlarının hazırlanmasına, Türkiye Büyük Millet Meclisince onaylanmasına, uygulanmasına, değiştirilmesine ve bütünlüğünü bozacak değişikliklerin önlenmesine ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. Ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında Cumhurbaşkanına istişarî nitelikte görüş bildirmek amacıyla Ekonomik ve Sosyal Konsey kurulur. Ekonomik ve Sosyal Konseyin kuruluş ve işleyişi kanunla düzenlenir. Piyasaların Denetimi ve Dış Ticaretin Düzenlenmesi (2017 Anayasa Değişikliği) Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır; piyasalarda fiilî veya anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önler. Dış ticaretin ülke ekonomisinin yararına olmak üzere düzenlenmesi amacıyla ithalat, ihracat ve diğer dış ticaret işlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dışında ek malî yükümlülükler koymaya ve bunları kaldırmaya kanunla Cumhurbaşkanına yetki verilebilir. Tabiî Servetlerin ve Kaynakların Aranması ve İşletilmesi Tabiî servetler ve kaynaklar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Bunların aranması ve işletilmesi hakkı Devlete aittir. Devlet bu hakkını belli bir süre için, gerçek ve tüzelkişilere devredebilir. Hangi tabiî servet ve kaynağın arama ve işletmesinin, Devletin gerçek ve tüzelkişilerle ortak olarak veya doğrudan gerçek ve tüzelkişiler eliyle yapılması, kanunun açık iznine bağlıdır. Bu durumda gerçek ve tüzelkişilerin uyması gereken şartlar ve Devletçe yapılacak gözetim, denetim usul ve esasları ve müeyyideler kanunda gösterilir.

48 48 YARGI TEST 1 YARGI Anayasası 2017 Referandumuna göre Hâkimler ve Savcılar Kurulu kaç üyeden oluşur? A) 11 asıl 4 yedek üye B) 14 asıl 7 yedek üye C) 13 üye D) 15 üye E) 7 asıl 4 yedek üye Anayasası na göre TBMM Genel Kurulu Anayasa Mahkemesine toplam kaç üye seçer? A) 3 B) 4 C) 6 D) 7 E) Anayasa Mahkemesi aşağıdakilerden hangisini bir davaya bakan mahkeme olarak görmediği için onun uyguladığı kanun hükmünün iptal istemiyle kendisine gönderilemeyeceği görüşündedir? A) Kanunla gösterilen belli davalara ilk derece mahkemesi olarak bakarken Yargıtay B) Kanunla belirtilen belli davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakarken Danıştay C) Hüküm uyuşmazlığına bakarken Uyuşmazlık Mahkemesi D) İdare mahkemelerince verilen hükümlere temyiz mercii sıfatıyla bakarken Danıştay E) Seçim konusuyla ilgili şikayet ve itirazları inceleyip karara bağlarken Yüksek Seçim Kurulu Anayasası 2017 Referandumuna göre Anayasa Mahkemesi kaç üyeden oluşur? A) 22 asıl B) 22 asıl 12 yedek C) 15 asıl D) 17 asıl 12 yedek E) 7 asıl 4 yedek 5. Aşağıdakilerden hangisi 1961 Anayasası nın 8. maddesinde düzenlenen anayasanın üstünlüğü ilkesini gerçekleştirecek bir mekanizma olarak kurulmuştur? A) Yargıtay B) Danıştay C) Anayasa Mahkemesi D) Uyuşmazlık Mahkemesi E) Sayıştay 6. Aşağıdakilerden hangisi Anayasa Mahkemesi tarafından Yüce Divan sıfatıyla yargılanamaz? A) Cumhurbaşkanı B) Milletvekilleri C) Anayasa Mahkemesi başkan ve üyeleri D) Yargıtay üyeleri E) Cumhurbaşkanı yardımcıları 7. Anayasa Mahkemesinde bir kanuna karşı şekil bakımından iptal davası, o kanunun Resmi Gazete de yayımlanmasından başlayarak en geç kaç gün içinde açılmalıdır? A) 5 B) 10 C) 15 D) 30 E) Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası na göre Anayasa Mahkemesine verilmiş olan görevlerden biri değildir? A) Yüksek Seçim Kurulu vasıtasıyla kendisine gönderilen seçim uyuşmazlıklarını nihai olarak çözümlemek B) TBMM iç tüzüğünün anayasaya uygunluğunu denetlemek C) Anayasada belirtilen belli bazı kişileri görevleri ile ilgili suçlarından ötürü Yüce Divan sıfatıyla yargılamak D) Uyuşmazlık Mahkemesine başkanlık edecek üyeyi kendi üyeleri arasından görevlendirmek E) Milletvekillerinin yasama dokunulmazlıklarının kaldırılması yönünde alınan kararların iptali istemiyle kendisine yapılan başvuruları sonuçlandırmak

49 9. Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası nda hakimlik ve savcılık teminatı kapsamında düzenlenmemiştir? 10. YARGI 49 A) Hakim ve savcıların azledilmemesi B) Kendileri istemedikçe anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamamaları C) Kendileri istemedikçe görev yerlerinin değiştirilmemesi D) Kadroları kaldırılması sebebiyle de olsa aylık ödenek ve diğer özlük haklarından mahrum bırakılamamaları E) Meslekte kalmalarının uygun olmadığına karar verilenler hakkında kanunla istisnaların düzenlenebilmesi I. Cumhurbaşkanı II. TBMM de en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubu III. TBMM üye tamsayısının üçte biri tutarındaki üyeler Yukarıdakilerden hangileri Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin esas ve şekil bakımından iptali için Anayasa Mahkemesine dava açmaya yetkilidir? A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III 12. Adli ve idari yargı kurumları arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemeye yetkili organ aşağıdakilerden hangisidir? 13. A) Hakimler ve Savcılar Kurulu B) Danıştay C) Uyuşmazlık Mahkemesi D) Anayasa Mahkemesi E) Yargıtay I. 25 yıl fiilen avukatlık yapan 50 yaşındaki Banu Hanım II. 48 yaşında olan ve bir yükseköğretim kurumunun hukuk dalında doçent unvanıyla görev yapan öğretim üyesi Orhan Bey III. 43 yaşında olan ve 21 yıllık çalışma geçmişi bulunan birinci sınıf hakim Selma Hanım Yukarıda verilenlerden hangileri Anayasa Mahkemesine üye olarak seçilebilme şartlarını taşımaktadır? A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III 11. Genel ve katma bütçeli idarelerin bütün gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına denetlemek, sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevli kurum aşağıdakilerden hangisidir? A) Anayasa Mahkemesi B) Yargıtay C) Sayıştay D) Danıştay E) Uyuşmazlık Mahkemesi 14. Adliye mahkemelerince verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine bırakmadığı kanun ve hükümlerin son inceleme mercii aşağıdakilerden hangisidir? A) Danıştay B) Anayasa Mahkemesi C) Uyuşmazlık Mahkemesi D) Yargıtay E) Hakimler ve Savcılar Kurulu

50 Aşağıdakilerden hangisi 1982 Anayasası nda belirtilen İnkılap Kanunları ndan biri değildir? A) Tevhid-i Tedrisat Kanunu B) Şapka Kanunu C) Medeni Kanun D) Halifeliğin Kaldırılması ile İlgili Kanun E) Latin Halifelerinin Kabulü Kanunu Anayasası na göre Uyuşmazlık Mahkemesi başkanlığını aşağıdakilerden hangisine mensup bir üye yapar? A) Danıştay B) Yargıtay C) HSK D) Yüksek Seçim Kurulu E) Anayasa Mahkemesi YARGI 16. Aşağıdakilerden hangisi anayasada belirtilen yüksek mahkemelerden biridir? A) Cumhuriyet Başsavcılığı B) Asliye Hukuk Mahkemesi C) Uyuşmazlık Mahkemesi D) Bölge İdare Mahkemesi E) Ağır Ceza Mahkemesi 17. Aşağıdakilerden hangisinin üye seçiminde cumhurbaşkanı rol almaz? A) Hakimler ve Savcılar Kurulu B) Danıştay C) Yargıtay D) Devlet Denetleme Kurulu E) Anayasa Mahkemesi 18. Yüce Divanda yargılanabilen tek müsteşar aşağıdakilerden hangisidir? 20. Bakanları görevleri ile ilgili suçlardan dolayı aşağıdakilerden hangisi yargılar? A) Yüce Divan sıfatıyla Danıştay B) Yüce Divan sıfatıyla Yargıtay C) Yüce Divan sıfatıyla Sayıştay D) Yüce Divan sıfatıyla Ağır Ceza Mahkemesi E) Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesi A) Dışişleri Bakanlığı müsteşarı B) İçişleri Bakanlığı müsteşarı C) Maliye Bakanlığı müsteşarı D) Milli Eğitim Bakanlığı müsteşarı E) Adalet Bakanlığı müsteşarı TEST 1 CEVAP ANAHTARI 1 C 5 C 9 C 13 B 17 C 2 A 6 B 10 B 14 D 18 E 3 E 7 B 11 C 15 D 19 E 4 C 8 A 12 C 16 C 20 E

51 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ BÖLÜM 5 TOPLUMSAL DÜZEN Toplumsal düzeni sağlayan kuralların bireyleri ortak inanç ve ölçülere uygun davranışlarda bulunmaya zorlamasına toplumsal denetim (sosyal kontrol) denir. İnsan sosyal bir varlıktır. İnsanların toplu halde bir arada düzenli bir şekilde hayatlarını sürdürebilmeleri için birtakım kurallara ihtiyaçları vardır. Toplumsal hayatı düzenleyen kurallar, insanların birbirleri ile ilişkilerinin bir gereği olarak ortaya çıkmıştır. Bu kuralların işlevleri şunlardır: Bireyin, toplumun diğer üyeleriyle normal ilişkiler kurmasını sağlar. Toplumsal birliğin gelişmesine ve sürdürülmesine yardımcı olur. TOPLUMSAL DÜZENİ SAĞLAYAN KURALLAR 1. Din Kuralları İnsanın inançlarıyla ilgili ilişkilerini düzenleyen kurallardır. Din kuralları, manevi yaptırımlı kurallardır. 2. Ahlak Kuralları İnsanların hem kendi vicdanlarına hem de diğer insanlara karşı görev ve sorumluluklarını düzenleyen kurallardır. Yoksullara yardım etmek, verdiği sözü tutmak, başkalarının canına, malına, namusuna saygılı olmak gibi kurallar ahlak kurallarıdır. Ahlak kurallarına uygun hareket edilmediği takdirde kişi toplumsal çevre tarafından kınanır. Ahlak kuralları manevi yaptırımlı kurallardır. Ahlak kurallarını iki ayrı kategoride inceleyebiliriz. Subjektif Ahlak Kuralları: Kendi vicdanımıza karşı nasıl davranmamız gerektiğini belirten ahlak kurallarıdır. Örneğin; yalan söylememek Objektif Ahlak Kuralları: Sosyal hayatta şahısların birbiriyle ilişkilerinde nasıl davranmaları gerektiğini belirten kurallardır. Örneğin; yoksul ve kimsesizlere yardım etmek. Subjektif ahlak kurallarına aykırı davranışın yaptırımı o davranışı yapan kişinin vicdanıdır. Objektif ahlak kurallarına aykırı davranışlarda ise yaptırım vicdani olmanın yanında toplumsal bir nitelik de kazanır. 3. Görgü Kuralları İnsanların birbirleriyle ve diğer insanlarla birlikte olduklarında nasıl davranmaları gerektiğini belirleyen kurallardır. (Oturma, yeme, içme, giyinme.. vb) Başka bir ifade ile sosyal hayatta uyulması gereken kurallar şeklinde tanımlanabilir. Görgü kurallarının yaptırımı manevidir. 4. Hukuk Kuralları İnsanların birbirleriyle, toplumla ve devletle ilişkilerini düzenleyen kurallardır. Hukuk kurallarının diğer kurallardan farkı, zorlayıcı olmasıdır. Bu kuralların yaptırımı ile diğer kuralların yaptırımları arasındaki fark, hukuk kurallarının yaptırımının devlet gücüyle desteklenmiş olmasıdır. Bu nedenle herkes bu kurallara uymak zorundadır. Hukuk kurallarının yaptırımı maddidir. Örneğin, suç işleyen bir kişi hapis cezasına çarptırılır. Toplumsal düzeni sağlayan sosyal kurallar, manevi müeyyideli olduğundan yeterince etkili olamaz. Toplum hayatının etkin biçimde düzenlenmesi, maddi yaptırımı olan hukuk kurallarıyla mümkündür. Ahlak kuralları iyi davranışın, hukuk kuralları ise haklı davranışın ne olduğu sorularına cevap verir. Din, ahlak ve görgü kuralları yazısız kurallarken hukuk kuralları toplumsal hayatı düzenleyen yazılı kurallardır.

52 52 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ I. HUKUK KAVRAMI Toplum hayatında kişilerin birbirleriyle, toplumla ve devletle olan ilişkilerini düzenleyen ve yaptırım gücünü devletten alan, uyulması zorunlu olan düzenleyici kuralların tümüne hukuk denir. Hukuk Kavramının Çeşitli Anlamları Pozitif (Müspet) Hukuk Mevzu Hukuk Tabii (Doğal) Hukuk Tarihi Hukuk Şekli Hukuk Maddi Hukuk Bir ülkede belli bir zamanda yürürlükte bulunan hukuk kurallarının (yazılı ve yazısız) tümüne birden pozitif (müspet) hukuk denir. Bir ülkede yetkili bir makam tarafından konulan ve yürürlükte bulunan yazılı hukuk kurallarının tümüne birden mevzu hukuk denir. Örnek; anayasa, kanun Bir ülkede ideal, yani olması gereken hukuk kavramını ifade eder. Yürürlükten kalkmış hukuktur. Örnek; 1961 Anayasası Uyuşmazlıkların çözümünde izlenecek usulü gösteren hükümlerdir. Toplumu oluşturan kişilerin birbirleri ve toplum ile olan ilişkilerini düzenleyen, kişilerin sahip olduğu hak ve yüklendiği borçları belirleyen kurallardır. Hukuk Kurallarının Özellikleri Hukuk kuralları geneldir. Hukuk kuralları soyuttur. Hukuk kuralları yaptırıma bağlanmıştır. Hukuk kuralları değişken ve süreklidir. Hukuk kuralları bir tek olaya değil aynı kategoriye giren bütün olaylara uygulanır. Hukuk Kurallarının Çeşitleri 1. Emredici (Amir) Hukuk Kuralları: 2. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları: Kişilerin aksini kararlaştıramayacakları, kesinlik ifadesi olan kurallardır. Örneğin; 18 yaşından küçüklere sigara satışının yasak olması Tarafların irade serbestisine sahip oldukları durumlarda onların iradelerindeki eksiklikleri tamamlamak amacıyla konulmuş hukuk kurallarıdır. 3. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları: 4. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları: 5. Yetki Verici Hukuk Kuralları: 6. İlga Edici Hukuk Kuralları: Taraflarca düzenlenmiş, ancak yeteri kadar açıklık taşımayan durum ve davranışların açıklığa kavuşturulmasında kullanılan hukuk kurallarıdır. Bir kurum ve kuruluşun oluşum ve görevlerine ilişkin açıklamalarda bulunan, hukuki bir kavramın hangi anlama geldiğini açıklayan kurallardır. Hukuk kurallarından bazıları kişilere birtakım işlemleri yapıp yapmaması, birtakım yetkileri kullanıp kullanmaması konusunda yetki sunar. Bu tür hukuk kurallarına yetki verici hukuk kuralları denir. Birtakım hukuk kuralları da var olan bir hukuk kuralını yürürlükten kaldırma amacı taşır. Bu tür kurallara ilga edici hukuk kuralları denir. Tamamlayıcı ve yorumlayıcı hukuk kuralları yedek hukuk kuralları kapsamındadır. II ÖRNK SSOR 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu madde 91: Borcun ifası için bir ayın birinci ve sonuncu günü; ayın ortası belirlenmişse, bundan da ayın onbeşinci günü anlaşılır. Bu kural, niteliğine göre aşağıdakilerden hangisine örnek olarak verilebilir? A) Yetki verici hukuk kuralı B) İlga edici hukuk kuralı C) Tamamlayıcı hukuk kuralı D) Yorumlayıcı hukuk kuralı E) Tanımlayıcı hukuk kuralı Hukukta Yaptırım (Müeyyide) Türleri Cevap D Hukuk kurallarına uyulmaması halinde uygulanan, bireyi hukuk kurallarına uymaya zorlayıcı nitelikteki devlet gücüne yaptırım denir. Hukukta yaptırım türleri şunlardır; 1. Cebri İcra: Yükümlülüklerini yerine getiremeyen kimselere karşı devletin yetkili makamları tarafından uygulanan tedbirlerdir. Cebri icra zorlama biçiminde ortaya çıkar. Örnek; alacaklının alacağının tahsili için icra dairesine başvurarak borçlunun mallarını haczettirmesi ve böylece alacağını zorla alması

53 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ Tazminat: Bir hukuk kuralına aykırı hareket eden kişinin bu hareketi sonucunda meydana gelen zararı karşılamasıdır. Örnek; basın yoluyla şahsiyet saldırısına uğrayan bir milletvekilinin bundan dolayı açacağı dava tazminatın konusunu oluşturur. 3. Hükümsüzlük (Geçersizlik): Bir hukuki işlemin kanunun öngördüğü şekilde yapılamaması halinde hukuki sonuç doğurmamasıdır. Hükümsüzlük üçe ayrılır: a. Yokluk: Hukuki işlemlerin kurucu ögelerinde meydana gelen eksiklik veya sakatlıktır. Bu durumda hukuki işlem hiç yapılmamış sayılır. Örneğin; resmi bir özellik taşımayan evlilikler yok hükmündedir. b. Butlan: Bir hukuki işlemin kanunun öngördüğü kurucu unsurlara sahip olmakla birlikte kanunun emrettiği şekilde gerçekleştirilememesi sonucu ortaya çıkan durumdur. Butlan ikiye ayrılır. Mutlak Butlan: İşlemin geçerlilik unsurlarına veya emredici kurallara aykırı olması durumunda geçersiz sayılmasıdır. Akıl sağlığından yoksun bir kişinin yaptığı evlilik mutlak butlana örnek gösterilebilir. Nispi Butlan: Bir hukuki işlemde bulunan eksiklik veya sakatlık durumu, işlemi başından beri geçersiz hale getirmiyorsa nispi butlan söz konusudur. Sarhoşken yapılan evlilik nisbi butlana örnek gösterilebilir. c. Tek Taraflı Bağlamazlık: Hukuki işlemi yapan taraflardan birinin fiil ehliyetine sahip olmaması durumudur. İşlemin kurucu öğelerinin hemen hemen tam olup yalnızca bir ögenin eksik olmasıdır. Bu eksik öge tamamlanıncaya kadar işlem askıdadır, taraflardan yalnızca birini bağlar. 18 yaşını doldurmamış küçüğün anne ve babasının izni olmadan yapmış olduğu bir satış sözleşmesi bu duruma örnektir. 4. İptal: Hukuk kurallarına aykırı olarak yapılmış bir idari işlemin yargı organı kararı ile ortadan kaldırılmasıdır. Örneğin; usulüne aykırı yapılan bir atama işleminin idare mahkemesine açılan bir iptal davası ile iptal edilmesi 5. Ceza: Kanunun suç işleyen kişiye uygulanmasını öngördüğü yaptırımdır. Ceza üçe ayrılır. Hapis cezası, adli para cezası, disiplin cezası Yazılı Kaynaklar HUKUKUN KAYNAKLARI Hukukun kaynakları üçe ayrılır: Yardımcı Kaynaklar Yazısız Kaynaklar A. YAZILI KAYNAKLAR Yazılı Kaynakların Önem Sırası (Normlar Hiyerarşisi) 1. ANAYASA Anayasa Kanunlar, Uluslararası Antlaşmalar Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Yönetmelikler Emir ve Genelgeler Devletin temel yapısını, yönetim biçimini, devlet organlarının birbiriyle olan ilişkilerini, kişilerin temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen temel kanuna Anayasa denir. Anayasa tüm kanunların temelidir. Yazılı kaynakların hiçbiri kendisinden üstte bulunan kurallara aykırı olamaz. Örneğin; yasalar anayasaya aykırı olamaz. Buna anayasanın üstünlüğü ilkesi denir. Anayasa Tanımları Maddi Anlamda Anayasa Şekli Anlamda Anayasa Devletin temel organlarının kuruluşunu ve işleyişini belirleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Normlar hiyerarşisinde en üst sırada bulunan, kanunlardan farklı ve daha zor bir usulle konulup değiştirilen hukuk kurallarının bütünüdür. Dünyadaki ilk yazılı anayasa 1787 tarihli ABD Anayasası dır.

54 54 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ Niteliklerine Göre Anayasa Türleri Kanunlara Eşit Metinler Yazılı olup olmamasına göre anayasalar Değiştirilebilme özelliğine göre anayasalar Ayrıntılarına göre anayasalar Yazılı Anayasa Yazılı Olmayan Anayasa Yumuşak Anayasa Sert Anayasa Çerçeve Anayasa Düzenleyici (Kazuistik) Anayasa 2. KANUNLAR Bir anayasada bulunması gereken kuralların yetkili bir organ tarafından belirli bir belge içinde toplanmasıdır (1982 Anayasası). Teamülü, geleneksel anayasa olarak ifade edilir. Toplum içinde uzun süre tekrarlanan ve bağlayıcılığına inanılan uygulamalardan oluşur. Değiştirilebilme özelliği kolay olan anayasalara yumuşak anayasa denir. (1921 Anayasası) Değiştirilebilme özelliği zor olan anayasalar sert veya katı anayasa olarak ifade edilir. Örneğin 1924, 1961, 1982 Anayasaları sert anayasadır. Kısa ve öz hükümlerden oluşan anayasalardır. Kanunlara geniş düzenleme alanı bırakır. (1921 Anayasası) Uzun ve ayrıntılı kurallardan oluşur. Buna kazuistik (daha ayrıntılı) anayasa da denilmektedir. (Hindistan anayasası) Türkiye Büyük Millet Meclisince (yasama organınca) yazılı biçimde, kanun adı altında, sürekli olarak uygulanmak üzere çıkarılan, genel ve soyut nitelikte olan hukuk kurallarına kanun denir. Kanun yapma yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisine aittir. Bu yetki devredilemez. Kanun teklifi, milletvekilleri tarafından verilir. TBMM de kabul edilen kanunlar, 15 gün içinde cumhurbaşkanınca imzalanıp Resmi Gazete de yayınlanır. Cumhurbaşkanı, Bütçe Kanunu dışında kalan kanunları tekrar incelenmek üzere Meclise geri gönderebilir. Meclis aynı yasayı üye tamsayısının salt çoğunluğuyla aynen kabul ederse Cumhurbaşkanı yasayı imzalamak zorundadır. Uluslararası Antlaşmalar İki veya daha fazla devlet veya devletler ile uluslararası kuruluşlar arasında hukuksal yükümlülükler doğuran, değiştiren veya kaldıran yazılı irade açıklamalarına uluslararası antlaşma denilmektedir. Bu tür antlaşmalar TBMM tarafından uygun görüldükten sonra Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır ve yayımlanır. Uluslararası antlaşmalar imzalandığı andan itibaren kanun gücündedir. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır. Kanunla onaylanan ve iç hukukun bir parçası haline gelen milletlerarası antlaşmalar anayasaya aykırı olsalar bile hüküm ifade ederler. Anayasaya aykırı oldukları iddiasıyla milletlerarası antlaşmalar hakkında Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. 3. CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİ (2017 Anayasa Değişikliği) Cumhurbaşkanı yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle; Üst kademe yöneticilerinin atanması ve görevlerine son verilmesi Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin teşkilat ve görevleri düzenlenir. Cumhurbaşkanı olağanüstü hallerde, olağanüstü halin gerekli kıldığı konularda anayasada belirtilen sınırlamalara tabi olmaksızın Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir. Bu kararnameler Resmi Gazete de yayımlanır, aynı gün Meclisin onayına sunulur. Savaş ve mücbir sebeplerle TBMM nin toplanamaması hali hariç olmak üzere olağanüstü hal sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri 3 ay içinde TBMM de görüşülür ve karara bağlanır. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkar.

55 Kamu tüzelkişiliği kanunla ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur. Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin anayasaya şekil ve esas bakımından uygunluğunu Anayasa Mahkemesi denetler. Ancak olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesine dava açılamaz. Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamaz. Kanunda açıkça düzenlenen konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi düzenlenemez. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde kanun hükümleri uygulanır. TBMM nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelir. 4. YÖNETMELİKLER (2017 Anayasa Değişikliği) TEMEL HUKUK BİLGİLERİ 55 Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzelkişileri, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabilirler. Hangi yönetmeliklerin Resmî Gazete de yayımlanacağı kanunda belirtilir. 5. EMİR VE GENELGELER a) Emir: Kamu hizmetlerinin görülüşü sırasında idare mekanizması içinde üst derecelerin alt derecedeki memurlara işlerin yürütülmesi yolunda kanunlara uygun olarak verdikleri talimatlardır. b) Genelge: İdarenin üst kademelerinden kendilerine bağlı teşkilata ve bütün memurlara verilen yazılı talimattır. 1. İçtihatlar B. YARDIMCI KAYNAKLAR Hakim hukuki bir sorunun çözümünde diğer kaynaklara başvurduğu halde sorunu çözemezse benzer konularda daha önce verilmiş yargı kararlarından yararlanabilir. İçtihadı birleştirme kararları, aynı yargı düzeni içerisindeki yargı yerlerinin kararları ve uygulamaları arasında birliği sağlamak amacıyla o yargı düzeni tepesinde yer alan yüksek mahkemece alınır. Yargıtay ve Danıştay içtihadı birleştirme kararı alabilir. Ayrıca Anayasa Mahkemesinin içtihatları ülkedeki tüm mahkemeleri ve hakimleri bağlar. İçtihadı birleştirme kararları, içtihatta herhangi bir değişiklik olana kadar uyulması zorunlu bir kaynaktır. İçtihadı birleştirme kararları Resmi Gazete de yayımlanır. 2. Öğreti (Doktrin Bilimsel Görüşler) Hukukla uğraşan kişilerin, hukuk alanı içinde yapmış olduğu bilimsel çalışmalar, görüş ve düşüncelerdir. Hukuk Kurallarında Boşluk Hukuk Boşluğu Kanun Boşluğu a. Kural İçi Boşluk Herhangi bir olay hakkında ne yazılı ne de yazısız bir hukuk kuralının bulunmamasına hukuk boşluğu denir. Hukuk boşluğunda hakim hukuk yaratır. Kanun boşluğu ise bir somut olay için uygulanacak yazılı bir kuralın olmamasıdır. Kanunda boşluk türleri kural içi boşluk ve kural dışı boşluk olmak üzere ikiye ayrılır. Kanun koyucunun bilerek ve isteyerek bıraktığı boşluktur. Hakim takdir yetkisini kullanarak bu boşluğu doldurabilir. b. Kural Dışı Boşluk Kanun koyucunun istemeden bıraktığı boşluktur. Gerçek boşluk ve gerçek olmayan boşluk olmak üzere ikiye ayrılırlar. X XGerçek Boşluk (Açık Boşluk) Mevzuatın bir mesele hakkında olayın özü ve sözü itibariyle olaya uygulanabilecek hiçbir yazılı kurala yer vermemesidir. XXGerçek Olmayan Boşluk (Örtülü Boşluk) Mevzuatta mesele ile ilgili bir kural (norm) bulunmasına rağmen bu kuralın olaya uygulanmasında adaletsiz sonuçlar çıkarması veya mevcut kuralın uygulamada

56 56 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ yetersiz olması ve tatmin edici olmaması durumudur. Hukuk boşluğu kanun boşluğuna göre daha kapsamlı bir kavramdır. Hakimin Hukuk Yaratması Hakim önüne gelen anlaşmazlığı çözmek için önce yazılı kurallara başvurur. Yazılı bir kural var ise onu uygular. Bununla ilgili bir hüküm yok ise kanun boşluğu var demektir. Bu durumda hakim anlaşmazlığı çözmek için örf ve adetlere başvurur ve onu uygular. Burada da anlaşmazlıklarla ilgili hüküm yoksa hukuk boşluğu var demektir. Bu durumda hakim, Medeni Kanun un kendisine verdiği yetki ile kanun koyucu gibi hukuk yaratarak sorunu çözer. Hakimler bunu yaparken hukukun yardımcı kaynaklarından yararlanabilirler. Hakimin Takdir Yetkisi Kanunun takdir yetkisi tanıdığı veya durumun gereklerini ya da haklı sebepleri göz önünde tutmayı emrettiği konularda hakim, hukuka ve hakkaniyete göre karar verir. C. YAZISIZ KAYNAKLAR (ÖRF VE ADET HUKUKU) Örf ve adet hukuku yetkili bir organ tarafından bilerek ve istenerek konulmuş kurallar değildir. Bunlar toplumda kendiliğinden doğup ortaya çıkar. Herhangi bir adetin ya da geleneğin örf ve adet hukuku düzeyine ulaşabilmesi için örf ve adet hukukunun, maddi, manevi ve hukuki unsurlarını taşıması gerekmektedir. Örf ve Adet Hukukunun Unsurları Maddi unsur; sürekli uygulanma, tekrarlanma Manevi unsur; genel inanış Hukuki unsur; devlet desteği ve maddi yaptırım HUKUKUN DALLARI Hukuk kendi içinde özel hukuk, kamu hukuku ve karma hukuk olmak üzere üçe ayrılır. 1. ÖZEL HUKUK Eşit haklara sahip kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuka özel hukuk denir. Özel hukukun bölümleri şunlardır: ÖZEL HUKUK a. Medeni Hukuk b. Borçlar Hukuku c. Ticaret Hukuku d. Devletler Özel Hukuku A. MEDENİ HUKUK Kişiler Hukuku Aile Hukuku Miras Hukuku Eşya Hukuku Borçlar Hukuku Şirketler Hukuku Kıymetli Evraklar Hukuku Sigorta Hukuku Deniz Ticareti Hukuku Ticari İşletme Hukuku Vatandaşlık Hukuku Yabancılar Hukuku Kanunlar İhtilafı Hukuku Kişilerin doğumundan ölümüne kadar medeni ilişkilerini, mülkiyet ilişkilerini, hak ve borçlarını düzenleyen hukuk dalıdır. Evlilik, mülk edinme, sözleşme yapma gibi ilişkiler bu dal içinde düzenlenmiştir. Hukuki İlişkilerin Kapsamı I. Dürüst Davranma (Objektif İyi Niyet) Bir hak sahibinin hakkını kullanırken veya borçlunun borcunu ifa ederken dürüst, makul bir şekilde, bir insandan beklenen hareket tarzına göre davranmasıdır. II. İyi Niyet (Subjektif İyi Niyet) Herhangi bir durumda gereken özeni gösterdiği halde bir hakkın kazanılmasına veya başka bir hukuki sonucun oluşmasına ait bir engeli bilmemeye iyi niyet denir. 1. Kişiler Hukuku: Kişiler hukuku; kişi ve kişilik kavramları, kişiliğin başlangıcı, kişilerin hukuki ehliyet durumları, kişiler arasındaki akrabalık ilişkileri, kişilerin adı ve yerleşim yeri, kişiliğin korunması ve sona ermesi, kişisel durumların kütüğe kaydı gibi konuları incelemektedir. Hukuk sistemi içerisinde kişi kavramı gerçek kişi ve tüzel kişi olmak üzere iki başlıkta incelenmektedir. Medeni Kanun gerçek kişiliğin tam ve sağ doğumla başlayacağını, ölüm ve gaiplikle son bulacağını öngörür. Tüzel kişiliğin başlangıcı ise bildirim, izin, tescil ve karma sistemle olur. Kamu tüzel kişiliklerin kişiliği yasa yolu ile son bulur.

57 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ 57 Kişiler Hukuku ile İlgili Kavramlar İkametgah: Bir kişinin bir yere bağlılığını ifade eden kavramdır. İkametgah, bir kişinin kanundaki şartlar uyarınca bir yerle olan ilişkisidir. tutulur. Aile kütükleri ailedeki tüm bireylerin adlarını, cinsiyetlerini, yaşlarını, babasının anasının soyadlarını, sağ olup olmadıklarını, doğum yeri ve tarihlerini, vücuttaki değişikliklerini, okur-yazar olup olmadıklarını, medeni hallerini ve diğer kişisel hal değişikliklerini gösterir. Hısımlık: Gerçek kişiler arasında kan bağı, sözleşme veya mahkeme kararı ile meydana gelen yakınlık ilişkisidir. Kan Hısımlığı: Kan bağına dayanan hısımlıktır. Üst Soy Alt Soy Hısımlığı: Üst soy alt soy hısımlığı birbirinin soyundan gelenler arasındaki hısımlıktır. Baba, çocuk, torun, torun çocuğu arasındaki hısımlıktır. Yan Soy Hısımlığı: Ortak soydan gelenler arasında bulunan hısımlıktır. Kardeşler, kardeş çocukları, amca, hala, dayı ve teyze arasındaki hısımlıktır. Kayın Hısımlığı: Medeni Kanun a göre, eşlerden biri ile diğer eşin kan hısımları aynı tür ve dereceden birbirlerinin kayın hısımları olurlar. Bu hısımlık, temelini evlenme ile alır. Kişisel Hal Sicilleri Anlamı ve Düzenleniş Tarzı: Bir kimsenin kişisel hallerinin düzenlendiği sicillere kişisel hal sicilleri adı verilir. Bu siciller sayesinde gerek devlet gerek kişinin kendisi açısından kişisel hali kolayca belirleme imkanı sağlanmış olur. Kişisel Hal Sicilleri ve Tutulması: Nüfus kütükleri ilçe esasına göre tutulur. Her mahalle ve köy için ayrı kütükler tutulur. Bu kütüklerin tutuluş şekilleri ve bütün belgelerin formülleri yönetmelikle belirlenir. Doğum Kütüğü: Nüfus dairesinde tutulan doğum tutanaklarının tümünden oluşur. Doğumu en geç bir ay içinde nüfus memurluğuna bildirmek gerekir. Ölüm Kütüğü: Ölüm tutanaklarının bir dizi haline getirilmesiyle oluşturulur. Yer Değiştirme Kütüğü: Yer değiştirme tutanaklarının bir dizi haline getirilmesiyle oluşur. Evlenme Kütüğü: Evlenme belgelerinden oluşur. Boşanma Kütüğü: Boşanma belgelerinin bir kütük haline getirilmesiyle oluşur. Kayıt ve Yaş Tashihi Kütüğü: Nüfus kanunu kayıt ve yaş belgelerinin de bir kütük haline getirilmesini sağlar. Diğer Kişisel Hal Değişiklikleri Kütüğü: Yukarıda belirtilen kişisel hal kütüklerinin dışında kalan kişisel hal değişikliklerine ilişkin belgelerin de bir kütük haline getirilmesi gerekir. Aile Kütüğü: Yukarıda sayılan münferit kütükler yanında bir de aileye bağlı kişilerin bütün kişisel hallerini toplu olarak gösteren bir kütük tutulur. Her mahalle ve köy için farklı aile kütüğü tutulur. Aynı soydan gelen aynı soyadını taşıyan fakat ayrı yaşayan aileler için ayrı kütük I ÖÖRNK SSOR Gerçek bir kişinin doğumu ve soybağıyla ilgili kayıtları içeren kütüğe ne ad verilir? A) Doğum kütüğü B) Evlenme kütüğü C) Boşanma kütüğü D) Ölüm kütüğü E) Yer değiştirme kütüğü 2. Aile Hukuku: Cevap A Nişanlanma, evlenme, boşanma ve eşlerin birbirlerine karşı sorumluluklarını, soy bağı ilişkilerini, vesayet hakkını ve velayet ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Velayet hakkı: Ergin olmayan çocuklar üzerinde anne ve babaya tanınmış olan mutlak haktır. Vesayet hakkı: Velayet altında bulunmayan küçük ve kısıtlıların haklarını korumak üzere mahkemelerce yasal temsilci atanmasıdır. Vasi: Vesayet altındaki küçüğün ya da kısıtlının kişiliği ve mal varlığı ile ilgili tüm çıkarların korunması ve hukuksal işlemlerde onu temsil etmesi için Sulh Hukuk Mahkemesince atanan gerçek şahsa denir. Evlenme: Olağan hâllerde hem kadın hem de erkek için evlenme 17 yaşını tamamlamayla mümkündür. Ancak hakim, olağanüstü durumlarda ve pek önemli bir nedenle 16 yaşını dolduranların da evlenmelerine müsaade edebilir. I ÖÖRNK SSOR Henüz ergin olmamış veya ergin olmakla birlikte kısıtlanmış olan çocukların üzerinde Medeni Kanun tarafından ana ve babaya tanınan hakka ne ad verilir? A) Velayet B) Vesayet C) Veraset D) Soybağı E) Evlat edinme 3. Miras Hukuku: Cevap A Kişinin ölümünden sonra mallarının, alacak ve borçlarının durumunu, kimlere ne şekilde pay edileceğini ve bu malların ölüme bağlı olarak nasıl tasarrufta bulunabileceğine ilişkin konuların ele alındığı hukuk dalına miras hukuku denir.

58 58 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ Bir kişinin sağlığında sahip olduğu mal varlığı, ölümüyle birlikte tereke adını alır ve mirasçılara geçer. Miras bırakan kişiye muris, miras bırakılan kişiye mirasçı veya varis denir. Veraset: Miras, vasiyet ve miras sözleşmesi gibi ölüme bağlı tasarrufları ifade eder. 4. Eşya Hukuku: Kişilerin eşya üzerinde ferdi hakimiyet kurabildikleri, bu faaliyetlerine bağlı olarak ortaya çıkan hak ve yükümlülükleri düzenleyen hukuk kurallarının tümünü ifade eder. Eşya hukuku üç temel başlıktan oluşur. Bunlar; mülkiyet, sınırlı ayni haklar ve zilyetliktir. Mülkiyet: Sahibine eşya üzerinde en geniş yetkiler veren haktır. Eşyayı kullanma, ondan yararlanma ve onunla ilgili her türlü tasarrufta bulunma yetkisi verir. Ayni hak: Sahibine eşya üzerinde doğrudan doğruya mutlak egemenlik yetkisi veren ve herkese karşı ileri sürülen haktır. Zilyetlik: Eşyanın sahibi olmamakla beraber eşyayı egemenlik alanında bulundurma anlamına gelir. B. BORÇLAR HUKUKU: Borçlar hukuku, şahıslar arasındaki borç ilişkilerini düzenleyen kurallar bütünüdür. Borç: Bir edimi yerine getirme yükümlülüğüne borç denir. Borç ilişkisi, alacaklı ve borçlu arasında mevcut olan ve bunlardan birini diğerine karşı belli bir davranış biçiminde bulunmakla yükümlü kılan hukuki bir bağdır. Edim: Aralarındaki borç ilişkisi nedeniyle alacaklının borçludan istediği, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü olduğu davranış şekline denir. Borç ilişkisini doğuran sebebe borcun kaynakları denir. Bunlar; Hukuki işlem Haksız fiil Sebepsiz zenginleşmedir. Borcu sona erdiren sebepler: İfa Takas Yenileme (Tecdit) Kusursuz imkansızlık İbra Birleşme İfa (Ödeme): Borcun ödenmesidir. Takas: Karşılıklı ve aynı cinsten olan borçların birbirini karşılaması ve bu şekilde borcun sonlandırılmasıdır. Yenileme (Tecdit): Eski borcun yeni bir borç oluşturmak amacıyla ortadan kaldırılmasıdır. Kusursuz İmkansızlık: Borçlunun kusurunun olmadığı nedenlere bağlı olarak borcun ödenmesinin imkansız hale gelmesidir. Birleşme: Alacaklı ile borçlu sıfatının tek bir kişide toplanması sebebiyle borcun talebinin mümkün olmamasıdır. İbra: Alacaklının borçluyu bir sözleşme neticesinde kısmen ya da tamamen borçtan kurtarması durumudur. Borçlar Hukukunun Temel İlkeleri Borç ilişkilerinin nispi niteliği Sınırlı sayıda olmaması Borç ilişkilerinin geçici niteliği İrade özerkliği ilkesi Dürüstlük ilkesi (Objektif iyi niyet) Kusur sorumluluğu ilkesi İvazlılık ilkesi Üçüncü kişi aleyhine borç yaratmaması Borçlunun yerleşim yerinde ifa ilkesi II ÖRNK SSOR Aralarında var olan borç ilişkisi dolayısıyla alacaklının borçludan isteyebileceği, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü bulunduğu davranış biçimine ne ad verilir? A) İş B) Edim C) Çalışma D) Alacak E) Sözleşme C. TİCARET HUKUKU Cevap B Kişiler ve şirketler arasındaki ticari ilişkileri düzenleyen hukuk dalıdır. Ticaret hukuku 5 alt dala ayrılır. Şirketler Hukuku Kıymetli Evrak Hukuku Sigorta Hukuku Deniz Ticareti Hukuku Ticari İşletme Hukuku D. DEVLETLER ÖZEL HUKUKU Farklı devlet vatandaşı olan bireyler arasındaki özel hukuk ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Bu durumdaki kişiler arasındaki miras, alacak, mülkiyet ilişkileri bu hukuk dalı içinde düzenlenir. Vatandaşlık Hukuku Yabancılar Hukuku Kanunlar İhtilafı Hukuku

59 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ KAMU HUKUKU Kamu hukuku; devlet, yurttaşlar veya devletin kendi kurumları arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk alanıdır. Kamu hukukunun konusu olan devlet ve yurttaş arasındaki hukuksal uyuşmazlıklar idari mahkemelerde çözülür. Kamu Hukukunun Bölümleri 1. Anayasa Hukuku 2. İdare Hukuku 3. Ceza Hukuku 4. Yargılama Hukuku 5. Devletler Genel Hukuku 6. Vergi Hukuku 7. İcra ve İflas Hukuku 1. Anayasa Hukuku Anayasa hukuku; devletin şeklini, yapısını, organlarının görev ve yetkilerini, bunların birbirleriyle olan ilişkilerini, kişilerin temel hak ve hürriyetlerini düzenleyen hukuk kurallarının tümüdür. 2. Yönetim (İdare) Hukuku Kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi için yapılacak işlemleri ve bu hizmetlerin yürütülmesi için gerekli kuruluşları ve bunların ödev ve yetkilerini düzenleyen kuralların tümü yönetim hukuku kapsamında incelenir. 3. Ceza Hukuku Hangi eylem ve davranışların suç olarak kabul edildiği, suç sayılan eylemler işlendiğinde verilecek cezaları belirleyen hukuk kurallarının tümü ceza hukukunu meydana getirir. Ceza: Kanunun suç işleyen kişiye uygulanmasını öngördüğü yaptırımdır. Suç ve Suçun Unsurları Suç: Ceza kanununda düzenlenen ve yaptırıma bağlanmış suç unsurlarını taşıyan fiillere denir. Suçun Unsurları: Bir fiilin cezalandırılacak bir suç teşkil etmesi için belli unsurların mevcut olması gerekir. Suçu oluşturan temel unsurlar dörde ayrılır. Bunlar: 1. Kanuni Unsur: İşlenmiş bulunan bir fiilin ceza kanununda düzenlenen suç tanımına birebir uygun olmasıdır. 2. Maddi Unsur: Suçun meydana gelebilmesi için failin bir fiil işlemesi gerekir. Pozitif Unsurlar: Fiil (hareket), netice, nedensellik bağı Negatif Unsurlar: Meşru savunma, zorunluluk durumu, hakkın kullanımı, hak sahibinin rızası 3. Hukuka Aykırılık Unsuru: İşlenen fiilin bütün hukuk sistemine aykırı olmasını ifade etmektedir. Hukuka aykırılık aynı zamanda suç teşkil eden fiilin bir vasfıdır. 4. Manevi Unsur: Mevcut hukuka aykırı fiilin isnat yeteneği var olan bir kimse tarafından bilerek ve isteyerek yapılmasıdır. Ceza Hukuku ile İlgili Bazı Kavramlar Kast: Suçun kanuni tanımındaki unsurların bilinerek ve istenerek işlenmesidir. Taksir: Hareketin bilinerek ve istenerek yapılması ancak gerekli özenin gösterilmemesi sonucunda istenmeyen bir sonucun ortaya çıkmasıdır. Delil: Bir davanın, mahkeme önüne gelen bir olayın, kanunda o olayla ilgili olarak gösterilen durumu belirleme işlemidir. Teşebbüs: Failin suç işlemek üzere icra hareketlerine başlamış olmasına karşın elinde olmayan nedenlerle kanuni unsur içinde tanımlanan sonucun gerçekleşmemiş olmasıdır. Masumiyet Karinesi: Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimsenin suçlu sayılamamasıdır. Kusur: Failin hukuka uygun hareket etmemesidir. Cürüm: Toplum düzenini ağır biçimde sarsan suçlardır. Ceza Hukukuna Hakim Olan Temel İlkeler Kusur ilkesi Suçta ve cezada kanunilik ilkesi Adalet önünde eşitlik ilkesi Ceza sorumluluğunun şahsiliği ilkesi Şüpheden sanık yararlanır ilkesi Kanunu bilmemek mazeret sayılmaz ilkesi 4. Yargılama Hukuku Yargı organlarının (mahkemelerin) kuruluşlarını, işleyişlerini ve yargılamanın nasıl yapılacağını düzenleyen hukuk kurallarıdır Anayasası na göre yargı yetkisi bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır. 5. Devletler Genel Hukuku Bağımsız devletler veya milletlerarası kuruluşlar arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarıdır. 6. Vergi Hukuku (Maliye Hukuku) Devlet ile kişiler arasındaki vergi ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarıdır. Vergi Hukukunun Genel İlkeleri 1. Vergide Adalet İlkesi Denkleştirici Adalet Paylaştırıcı (Dağıtıcı) Adalet 2. Vergide Genellik İlkesi 3. Vergide Kanunilik İlkesi

60 60 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ Vergi: Kişilerin, kamu giderlerini karşılamak üzere mali gücüne göre ve kanuna bağlı kalarak devlete ödedikleri yükümlülüktür. Resim: Kamu kurum ve kuruluşlarının belli bir işi yapmaya yetki ve izin vermesi karşılığında alınan vergilerdir. Örneğin; avlanma resmi, trafik resmi gibi. Şerefiye: Devlet ve belediyelerin yaptıkları bayındırlık hizmetlerinden dolayı bu hizmetin yapıldığı alanlarda bulunan gayrimenkullerin gelirlerinde artış meydana gelir. Bu artış nedeniyle gayrimenkul sahiplerinden belirlenen ölçüde para alınır. Alınan bu paralar şerefiye olarak adlandırılır. 7. İcra İflas Hukuku Alacaklının haklarının, mahkeme kararıyla devlet eliyle zorla alınması ve iflasa uğramış kişilerin hakkında yapılacak takibin esaslarını inceleyen hukuk dalıdır. I ÖÖRNK SSOR Aşağıdakilerden hangisi kamu hukuku alanına dâhil olan bir hukuk dalı değildir? A) Anayasa hukuku B) Borçlar hukuku C) Ceza hukuku D) İdare hukuku E) Vergi hukuku 3. KARMA HUKUK Cevap B Kamu hukukunun ve özel hukukun özelliklerini gösterir. Karma Hukukun Bölümleri 1. Çevre Hukuku 2. Banka Hukuku 3. Sermaye Piyasası Hukuku 4. Fikri Hukuk 5. İş Hukuku 6. Rekabet Hukuku 7. Tüketici Hukuku 8. Bilişim Hukuku 9. Sosyal Güvenlik Hukuku 2. Banka Hukuku Özel önemleri ve toplumsal çıkarlara hizmet etmeleri nedeniyle özel yasalarla düzenlenen, işlem ve faaliyetleri devlet tarafından kontrol altında tutulan hukuk dalıdır. 3. Sermaye Piyasası Hukuku Sermaye kurumlarının denetimi, yatırımcıların korunması, bu amaçla görevli tüzel kişiliği olan SPK nin faaliyetleri, yetki ve yaptırımları gibi konuları ele alan hukuk dalıdır. 4. Fikri Hukuk Fen buluşları, yapıtlar ve sanat haklarını düzenleyen kurallardan oluşan hukuk dalıdır. 5. İş Hukuku İşçi ve işveren arasındaki sözleşme, grev, lokavt gibi ilişkileri düzenleyen hukuktur. 6. Rekabet Hukuku Bireyler arası ilişkilerin temel kavram ve kurumları ile devletin rekabet düzenini korumak amacıyla denetimde bulunması, rekabet bozucu veya sınırlayıcı uygulamaları yasaklaması gibi konuları ele alan hukuk dalıdır. 7. Tüketici Hukuku Tüketicilerin sağlık ve güvenliğiyle ekonomik çıkarlarını korumaya yönelik düzenlemeler yapan hukuk dalıdır. (Reklam Kurulu, Tüketici Koruması, Tüketici Sorunları Hakem Kurulu) 8. Bilişim Hukuku İnternet kullanımından kaynaklanan bireysel ilişkiler ile birey devlet ilişkilerine yönelik ilke ve kuralları inceleyen hukuk dalıdır. 9. Sosyal Güvenlik Hukuku Bireyleri sosyal ve ekonomik yaşamda yalnız bırakmayan, onların sosyal durumlarıyla ilgilenen, onlara insanca yaşamın gerekli kıldığı ortamı sunan, geleceklerini güvence altına alan hukuk dalıdır. (SSK, Bağkur, Emekli Sandığı, Esnaf Sanatkarlar, diğer özel sosyal güvenlik hizmeti veren kuruluşlar) II. KİŞİ KAVRAMI 1. Çevre Hukuku Teknolojinin ve sanayileşmenin çevre aleyhine doğurduğu zararlı sonuçların ulusal ve uluslararası alanda yeni birtakım düzenlemelerle ele alındığı hukuk dalıdır. Hukuk dilinde kişi; hukukun tanıdığı hak ve yetkileri kullanabilen, yüklediği sorumlulukları alabilen varlıktır. Hukuk sistemi içerisinde kişi kavramı gerçek kişiler ve tüzel kişiler olmak üzere iki başlıkta incelenir.

61 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ GERÇEK KİŞİLER İnsanların bizzat kendileridir. Her insan doğumundan ölümüne kadar bir gerçek kişidir. Gerçek Kişiliğin Başlangıcı a) Sağ ve Tam Doğum: Medeni Kanun a göre kişilik, çocuğun sağ olarak tamamıyla doğduğu anda başlar. b) Cenin Durumu: Kişiliğin başlangıcı çocuğun sağ ve tam doğumuna bağlanmasına rağmen, çocuğun hak ehliyetine sahip olması bundan önceki bir tarih olan ana rahmine düşme anında başlamaktadır. I ÖÖRNK SSOR Türk Medeni Kanunu na göre kişilik nasıl başlar? A) Sağ ve tam doğumla B) Ayırt etme gücünün kazanılmasıyla C) 7 yaşına girmekle D) Reşit olmakla E) Evlenmekle Cevap A Gerçek Kişiliğin Sona Ermesi Gaiplik: Bir kimsenin fiziki ve tıbbi olarak ölümü ile değil hukuki olarak ölmüş nazarıyla değerlendirilmesidir. Gaiplik, kanunda belirlenen özel şartların varlığı ile gerçekleşen ve ölüm sonucunu doğuran hukuki bir durumdur. Ölüm tehlikesi içinde kaybolan bir kişinin kendisinden 1 yıl süre ile haber alınamaması durumunda bu bir yılın sonunda mahkemeden talep edilmesi halinde mahkemece bu kişinin gaipliğine karar verilebilir; ancak bu kişinin ölümüne kesin gözüyle bakılmaz. Kendisinden uzunca bir süre haber alınamaması durumunda bu kişiden son haber alınma tarihinden itibaren 5 yıl süre geçtikten sonra talep halinde mahkemece gaipliğine karar verilir. Ölüm: Ölüm tabii bir haldir ve kalp atışı, nefes alma, görme ve beyin faaliyetleri gibi hayat belirtilerinin tıbben ve tamamen ortadan kalkması demektir. Ölüm Karinesi: Bir kimsenin herhangi bir durumda ölümüne kesin gözüyle bakılacak durumda kaybolması ve cesedinin bulunamaması durumunda o yörenin mülki amirince ölüm kaydının düşürülmesidir. Birlikte Ölüm Karinesi: Herhangi bir sebep sonucunda ölen kişilerin hangisinin daha önce öldüğü tespit edilemezse aynı anda öldükleri kabul edilir. Birbirleri ile beraber öldükleri kabul edilenler birbirlerine mirasçı olamazlar. 2. TÜZEL KİŞİLER Gerçekte kişilik sahibi olmayan ancak varsayımsal olarak kişilik sahibi olduğu kabul edilen, belli bir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelen kişi veya belirli bir amaca tahsis edilen mal topluluklarıdır. TÜZEL KİŞİLNÖ 1. Yapılarına Göre Tüzel Kişiler 2. Bağlı Oldukları Hukuk Kurallarına Göre Tüzel Kişiler 1. Yapılarına Göre Tüzel Kişiler A. Kişi Toplulukları Ortak bir amaca ulaşmak için birden fazla kişinin bir araya gelmesiyle oluşur. Bunlar; dernekler ve şirketlerdir. Dernekler Gerçek veya tüzel en az 7 kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere bilgi ve çalışmalarını birleştirmeleriyle oluşan kişi topluluklarıdır. 18 yaşını doldurmuş olan gerçek kişiler ile tüzel kişiler, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Dernekler kuruluş bildirimini, tüzüğünü ve diğer belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en yüksek mülki amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanır. Derneğin zorunlu organları: genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kuruludur. Derneklerin; amacının gerçekleşmesi, gerçekleşmesinin olanaksız hale gelmesi, sürenin sona ermesi, ilk genel kurul toplantısının kanunda öngörülen sürede yapılamaması, zorunlu organın oluşturulamaması, borç ödemede acze düşmüş olması, tüzük gereğince yönetim kurulunun oluşturulmasının olanaksız hale gelmesi ve olağan genel kurul toplantısının iki defa üst üste yapılamaması sonucu görevine son verilir. Şirketler Ortaklarına kâr sağlamak için kurulmuş tüzel kişilerdir. a. Şahıs Şirketleri Tüzel kişiliğe sahip ve ortakların sorumluluklarının sınırsız olduğu şirket türüdür. Adi Şirketler: En az iki veya daha fazla kimsenin emeklerini veya mallarını ortak bir amaca ulaşmak doğrultusunda sarfetmeyi taahhüt ettikleri şirket türüdür. Kolektif Şirket: En az iki kişiyle kurulur. Bir ticari işletmeyi ticaret unvanı altında işletmek amacıyla, gerçek kişiler arasında kurulan ve ortaklardan hiçbirinin sorumluluğu şirket alacaklarına karşı sınırlandırılmamış şirketlerdir. Komandit Şirket: En az iki veya daha çok kimse tarafından, bir ticari işletmeyi müşterek ticaret unvanı altında

62 62 işletmek amacıyla, bir sözleşmeyle kurulan, şirket alacaklılarına karşı ortaklarından bir kısmının sorumluluğu sınırlandırılmamış ve diğer ortakların sorumluluğu belirli bir miktar ile sınırlanmış olan, hak ehliyeti işletme konusu ile sınırlı tüzel kişiliğe sahip şirketlerdir. Komandit şirket biri komandite diğeri komanditer olmak üzere en az iki ortak tarafından kurulur. Özel Hukuk Tüzel Kişiliği Özel hukuk hükümlerine göre kurulan ve maddi veya manevi menfaat sağlama amacı güden kişilerdir. (Şirketler, vakıflar) GERÇEK KİŞİLERDE EHLİYET TEMEL HUKUK BİLGİLERİ b. Sermaye Şirketleri Sermayesi Paylara Bölünmüş Komandit Şirket: Limited Şirketler: En az bir ve en çok elli ortakla kurulan, tüm ortakların sorumluluğu, koydukları sermaye ile sınırlı olan şirketlerdir. Bu şirketler bankacılık ve sigortacılık yapamaz. Anonim Şirket: En az bir gerçek ya da tüzel kişi ile her türlü ekonomik amaç için kurulan şirketlerdir. B. Mal Toplulukları Hukuk düzeninin öngördüğü esaslar çerçevesinde belirli bir amaca tahsis edilmiş topluluklardır. Bunlar; vakıflar, kamu kurumları ve hastanelerdir. Vakıflar Gerçek veya tüzel kişilerin, yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleriyle oluşan, tüzel kişiliğe sahip olan mal topluluklarıdır. Vakıflarda üyelik olmaz. Vakıf birden fazla amaç için kurulabilir. Vakıf, yerleşim yeri mahkemesi nezdinde tutulan sicile tescil ile tüzel kişilik kazanır. Vakıfların tek zorunlu organı yönetim organıdır. Amacını gerçekleştirmesi olanaksız hale geldiği ve değiştirilmesine de olanak bulunmadığı takdirde, vakıf kendiliğinden sona erer ve mahkeme kararıyla sicilden silinir. 1. HAK EHLİYETİ Hak ehliyeti, hak ve borç sahibi olabilme ehliyetidir. Gerçek ve tüzel her kişinin medeni haklardan eşit olarak yararlanmasına imkân veren bir yetkidir. Sağ olarak doğan her gerçek kişi ve kanunun öngördüğü şekilde kurulmuş her tüzel kişi hak ehliyetine sahip olur. 2. FİİL EHLİYETİ Fiil ehliyeti, bir şahsın kendi eylem ve hareketleri ile borç alıp vermesidir. Reşit (18 yaşını dolduran) olmak ve mahçur (kısıtlı) olmamak şartıyla, kişinin bizzat kendi fiil ve muameleleriyle kendi lehine haklar, aleyhine borçlar yüklenebilmesidir. Fiil ehliyetine sahip olan kimse, kendi fiilleriyle hak edinebilir ve borç altına girebilir. Ergin olmak Fiil Ehliyetinin Şartları Ayırt etme gücüne sahip olmak Kısıtlı olmamak Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişilerin Hukuki Durumu Tam Ehliyetliler: Fiil ehliyetinin bütün koşullarına sahip bulunan kimselerdir. Ayırt etme gücüne sahip, ergin ve kısıtlı olmayan kişilerdir. 2. Bağlı Oldukları Hukuk Kurallarına Göre Tüzel Kişiler Kamu Hukuku Tüzel Kişiliği Kamu hukuku hükümlerine göre kurulan ve kamu hizmetlerinin yerine getirilmesini sağlayan tüzel kişilerdir. (İl, belediye, köy) Sınırlı Ehliyetliler: Tam ehliyetli olmalarına rağmen bazı sebeplerden dolayı ehliyetleri belli konularda sınırlandırılmış kişilerdir. Kendilerine yasal danışman atanmışlar bu gruba girer. Sınırlı Ehliyetsizler: Ayırt etme gücü bulunan ancak ergin olmayan ya da kısıtlı bulunan kişilerdir. Tam Ehliyetsizler: Fiil ehliyetinin en önemli koşulu olan ayırt etme gücünden yoksun olan kişilerdir. Bunların hukuki işlem ehliyeti yoktur.

63 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ 63 III. HAK KAVRAMI Hak; hukuk düzeni tarafından şahıslara tanınan ve yine hukuk düzeni tarafından korunan yetkilerdir. 1. Hakların Kazanılması: Hakların kazanılma şekilleri şunlardır: Aslen kazanma Devir yoluyla kazanma Kurma yoluyla kazanma Zaman aşımı yoluyla kazanma Aslen kazanma: Önceden herhangi bir kişiye ait olmayan bir hakkın doğrudan doğruya ilk sahibi olarak kazanılmasıdır. Devir yoluyla kazanma: Önceden bir başkasına ait olan hakkın eski sahibinden yeni sahibine bir hukuksal işlemle geçirilmesidir. Kurma yoluyla kazanma: Bir kimsenin sahip olduğu hakkı devretmeksizin bu hak üzerinde bir başkasına yeni bazı haklar sağlaması durumudur. Zaman aşımı yoluyla kazanma: Belli bir sürenin geçmesiyle bir kimsenin belli şartlar altında bir hakkı kazanmasıdır. Hakların Kazanılmasında Dürüstlük Kuralı (Subjektif İyi Niyet): Bir hakkın kazanılmasına engel olan bir eksikliğin bilinmemesi veya bütün dikkat ve özeni göstermiş olsa dahi bilenemeyecek olmasıdır. Hakların Kullanılmasında İyi Niyet Kuralı (Objektif İyi Niyet): Medeni Kanun a göre, herkes haklarını kullanırken ve borçlarını ifa ederken iyi niyet kurallarına uymak zorundadır. Objektif iyi niyet kuralı, hakların kullanılmasının sınırlarını çizer. Hakları Kazandıran Etkenler Hukuki olaylar: İnsan iradesi dışında meydana gelmiş olup da kendisine hukuki sonuçlar bağlanan doğa olaylarıdır. Hukuki fiiller: Hukukun çeşitli sonuçlar bağladığı insan davranışlarıdır. Hukuki işlemler: Bir veya birden fazla kimsenin hukuki bir sonuç elde etmek amacıyla beyan ettikleri iradedir. 2. Hakların Kaybedilmesi: Bir hakkın sahibinden ayrılması, onun elinden çıkması demektir. Hak, ya bir hukuki olay (örneğin; hak düşürücü süre, ölüm) ya bir hukuki fiil (örneğin; terk) ya da bir hukuki muamele (örneğin; otomobilin satılması yoluyla devir edilmesi) ile kaybedilir. HAKLARIN KORUNMASI Genel kural olarak kişinin hakkının korunması devlet tarafından gerçekleştirilir. Kişinin hakkını bizzat kendisi tarafından kuvvete başvurarak elde etmek istemesi hukuka aykırı bir davranıştır. Ancak bazı hallerde bireyler kendi haklarını koruyabilirler. a. Hakkın Sahibi Tarafından Korunması Meşru Müdafaa Bir kişinin kendi şahsına ya da malına karşı yapılan haksız ve devam eden bir saldırıyı defetmek için yaptığı zorunlu davranıştır. Zaruret (Iztırar) Hali Bir kişinin kendisini veya başkasını derhal meydana gelecek bir tehlikeden kurtarmak için başkasının malına zarar vermesi durumudur. Zaruret halinde kişi başkasına verdiği zararı ödemekle yükümlüdür. Kendi Hakkını Korumak İçin Kuvvet Kullanma Devlet müdahalesinin zamanında yetişmediği durumlarda kişinin elinde bulunan eşyasını kaybetmemek ve hakkını korumak için kuvvet kullanmasıdır. Bu durumlardaki davranışlar hukuka uygun olduğu için kişi verdiği zarardan sorumlu tutulamaz. b. Hakkın Devlet Eliyle Korunması Hakkın devlet eliyle korunması hak sahibinin devletin ilgili organlarına başvurarak hakkının tanınmasını istemesi demektir. Hak sahibi bunu dava açmak sureti ile yapar. Ancak dava açmadan önce hak sahibi hakkını ihlal eden kişilerden bu hakkı sözlü ya da yazılı olarak talep edebilir. Bu amaçla noterden yazılı olarak ihtarname ve ihbarnameler kullanılabilir. HAKLARIN TÜRLERİ Haklar genel olarak kamu hakları ve özel haklar olmak üzere ikiye ayrılır. Hem kamu haklarının hem de özel hakların kendi içinde türleri mevcuttur. 1. KAMU HAKLARI (TEMEL HAKLAR) Kişisel Haklar Sosyal ve Ekonomik Haklar Siyasi Haklar Kişilerin maddi ve manevi varlığıyla ilgili olan haklardır. Örneğin; kişi dokunulmazlığı, özel hayatın gizliliği, din ve vicdan hürriyeti, düşünce hürriyeti, haberleşme hürriyeti, konut dokunulmazlığı, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı gibi. Kişilerin sosyal ve ekonomik faaliyetleri ile ilgili haklardır. Örneğin; eğitim ve öğrenim hakkı, çalışma hakkı, dinlenme hakkı, grev ve lokavt hakkı, konut hakkı, sosyal güvenlik hakkı. Devlet yönetimine ve siyasi kuruluşlara katılmaya yönelik haklardır. Örneğin; seçme ve seçilme hakkı, dilekçe hakkı, siyasi parti kurma hakkı, vatandaşlık hakkı, kamu hizmetine girme hakkı.

64 64 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ 2. ÖZEL HAKLAR (MEDNRİ HAKLAR) I. Konularına Göre Haklar Mal Varlığı Hakları: Ekonomik bir değeri olan haklardır. Bunlar devredilebilen ve miras yoluyla bırakılabilen haklardır. Mülkiyet ve maddi alacak hakları bu gruba girer. Şahıs Varlığı Hakları: Manevi değerleri koruyan haklardır. Başkalarına devredilemeyen, kişiye özgü haklardır. Bu haklar ölümle sona erer. Velayet, boşanma ve kişilik hakları bu tür haklardır. II. Kullanımlarına Göre Haklar Devredilebilir Haklar: Mal varlığı haklarının büyük bir çoğunluğu devredilebilir haklardır. Ancak intifa ve sükna gibi bazı mal varlığı hakları devredilemez. Devredilemeyen Haklar: Medeni Kanun a göre münhasıran şahsa bağlı olan haklar, evlenme, boşanma, evlat edinme başkalarına devredilemez. Bu haklar sadece hak sahibi tarafından kullanılır. III. Nitelikleri Bakımından Haklar Mutlak Haklar: Herkese karşı ileri sürülebilen ve sahibine tam bir hakimiyet veren haklardır. Maddi Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar (Ayni Haklar): Konusu maddi eşyalar olan haklardır. Kişilere doğrudan doğruya hakimiyet kurma yetkisi verir. Mülkiyet hakkı: Sahibine tam ve geniş yetkiler veren haklardır. Sınırlı ayni haklar: Sahibine sınırlı bazı haklar tanıyan haklardır. (İrtifak hakları, taşınmaz yükü, rehin hakkı...) Maddi Olmayan Mallar Üzerindeki Mutlak Haklar: Zekâ ve düşünce ürünü olan eserler üzerindeki haklardır. Fikri haklar ve telif hakları bu kapsamda değerlendirilir. Kişiler Üzerindeki Mutlak Haklar: Hak sahibinin hem kendi kişiliği (haysiyet, sağlık, itibar...) hem de başkalarının kişiliği üzerindeki (velayet, vesayet...) haklarıdır. Nispi Haklar: Herkese karşı ileri sürülemeyen, ancak belirli kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır. Nispi haklar; borç ilişkilerinden, aile ilişkilerinden, miras ilişkilerinden ve eşya hukuku ilişkilerinden doğar. IV. Amaçlarına Göre Haklar Yenilik Doğuran Haklar: Kullanılmalarıyla birlikte yeni bir hukuki durum yaratan, hukuki durumda değişiklik yapan veya mevcut hukuki durumu tamamen ortadan kaldıran haklardır. Kurucu Yenilik Doğuran Haklar: Yeni bir hukuki ilişkinin doğmasına yol açan haklardır. Bozucu Yenilik Doğuran Haklar: Hak sahibi tarafından kullanılmaları ile mevcut bir hukuki durumu ortadan kaldıran haklardır. Değiştirici Yenilik Doğuran Haklar: Hakkın kullanılması ile mevcut bir ilişkide değişiklik meydana getiren haklardır. Alelade (Yenilik Doğurmayan) Haklar: Kullanılmaları ile yeni bir hukuki durumu meydana getirmeyen haklardır. TÜRK VATANDAŞLIĞI Vatandaşlık Hizmetlerinin Yürütülmesi Türk vatandaşlığının kazanılmasına ve kaybına ilişkin hizmetler yurt içinde bakanlık, yurt dışında ise dış temsilcilikler tarafından yürütülür. A. Türk Vatandaşlığının Kazanılması Türk Vatandaşlığının Kazanılma Halleri Türk vatandaşlığı, doğumla veya sonradan kazanılır. a. Doğumla Kazanılan Vatandaşlık Doğumla kazanılan Türk vatandaşlığı, soy bağı veya doğum yeri esasına göre kendiliğinden kazanılır. Soy Bağı Türkiye içinde veya dışında Türk vatandaşı ana veya babadan evlilik birliği içinde doğan çocuk Türk vatandaşıdır. Türk vatandaşı ana ve yabancı babadan evlilik birliği dışında doğan çocuk Türk vatandaşıdır. Türk vatandaşı baba ve yabancı anadan evlilik birliği dışında doğan çocuk ise soy bağı kurulmasını sağlayan usul ve esasların yerine getirilmesi halinde Türk vatandaşlığını kazanır. Doğum Yeri Türkiye de doğan ve yabancı ana ve babasından dolayı doğumla herhangi bir ülkenin vatandaşlığını kazanamayan çocuk, doğumdan itibaren Türk vatandaşıdır. Türkiye de bulunmuş çocuk aksi sabit olmadıkça Türkiye de doğmuş sayılır.

65 b. Sonradan Kazanılan Vatandaşlık Sonradan kazanılan Türk vatandaşlığı, yetkili makam kararı veya evlat edinilme ya da seçme hakkının kullanılması ile gerçekleşir. XXYetkili Makam Kararı ile Türk Vatandaşlığının Kazanılması Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen bir yabancı, kanunda belirtilen şartları taşıması halinde yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığını kazanabilir. Başvuru İçin Aranan Şartlar Kendi millî kanununa, vatansız ise Türk kanunlarına göre ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak Başvuru tarihinden geriye doğru Türkiye de kesintisiz beş yıl ikamet etmek Türkiye de yerleşmeye karar verdiğini davranışları ile teyit etmek Genel sağlık bakımından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak İyi ahlak sahibi olmak Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek Türkiye de kendisinin ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak Türk vatandaşlığını kazanmak isteyen yabancılarda, yukarıda sayılan şartlarla birlikte, taşıdıkları devlet vatandaşlığından çıkma şartı da aranabilir. Türk Vatandaşlığının Kazanılmasında İstisnai Haller Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla aşağıda belirtilen yabancılar Türk vatandaşlığını kazanabilirler: TEMEL HUKUK BİLGİLERİ 65 Türkiye ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel, sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen kişiler Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler Göçmen olarak kabul edilen kişiler XXTürk Vatandaşlığının Evlenme Yoluyla Kazanılması Bir Türk vatandaşı ile evlenme doğrudan Türk vatandaşlığını kazandırmaz. Ancak bir Türk vatandaşı ile en az üç yıldan beri evli olan ve evliliği devam eden yabancılar Türk vatandaşlığını kazanmak üzere başvuruda bulunabilir. Başvuru sahiplerinde; Aile birliği içinde yaşama Evlilik birliği ile bağdaşmayacak bir faaliyette bulunmama Millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmama şartları aranır. Evlenme ile Türk vatandaşlığını kazanan yabancılar evlenmenin butlanına karar verilmesi halinde evlenmede iyi niyetli iseler Türk vatandaşlığını muhafaza ederler. XXTürk Vatandaşlığının Evlat Edinilme ile Kazanılması Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen ergin olmayan kişi, millî güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak şartıyla, karar tarihinden itibaren Türk vatandaşlığını kazanabilir. XXTürk Vatandaşlığının Seçme Hakkı ile Kazanılması Ana veya babalarına bağlı olarak Türk vatandaşlığını kaybeden çocuklar ergin olmalarından itibaren üç yıl içinde seçme hakkını kullanmak suretiyle Türk vatandaşlığını kazanabilirler. B. Türk Vatandaşlığının Kaybı Türk vatandaşlığı, yetkili makam kararı veya seçme hakkının kullanılması ile kaybedilir. a. Yetkili Makam Kararı ile Kayıp Yolları Yetkili makam kararı ile Türk vatandaşlığının kaybı; çıkma, kaybettirme ya da vatandaşlığa alınmanın iptali ile gerçekleşir. Türk Vatandaşlığından Çıkma Türk vatandaşlığından çıkmak için izin isteyen kişilere aşağıdaki şartları taşımaları halinde ilgili bakanlıkça çıkma izni veya çıkma belgesi verilebilir. Ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak Yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanmış olmak veya kazanacağına ilişkin inandırıcı belirtiler bulunmak Herhangi bir suç veya askerlik hizmeti nedeniyle aranan kişilerden olmamak Hakkında herhangi bir mali ve cezai tahdit bulunmamak

66 66 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ Türk vatandaşlığıyla ilgili kaybettirme kararları şahsidir, ilgilinin eş ve çocuklarına tesir etmez. Türk Vatandaşlığının İptali Türk vatandaşlığını kazanma kararı; ilgilinin yalan beyanı veya vatandaşlığı kazanmaya esas teşkil eden önemli hususları gizlemesi sonucunda vuku bulmuş ise kararı veren makam tarafından iptal edilir. İptal kararı, ilgili kişiye bağlı olarak Türk vatandaşlığını kazanan eş ve çocuklar hakkında da uygulanır. Türk Vatandaşlığının İspatı Türk vatandaşlığının ispatı herhangi bir şekle tabi değildir. Aşağıdaki resmi kayıt ve belgeler, aksi sabit oluncaya kadar ilgilinin Türk vatandaşı olduğuna karine teşkil eder. Nüfus kayıtları Nüfus cüzdanları Pasaport veya pasaport yerine geçen belgeler Bir kişinin Türk vatandaşı olup olmadığı konusunda herhangi bir tereddüde düşüldüğü takdirde bu husus ilgili bakanlıktan sorulur. b. Türk Vatandaşlığının Seçme Hakkı ile Kaybı Aşağıda durumları belirtilenler, ergin olmalarından itibaren üç yıl içinde Türk vatandaşlığından ayrılabilirler. Ana ya da babadan dolayı soy bağı nedeniyle doğumla Türk vatandaşı olanlardan yabancı ana veya babanın vatandaşlığını doğumla veya sonradan kazananlar Ana ya da babadan dolayı soy bağı nedeniyle Türk vatandaşı olanlardan doğum yeri esasına göre yabancı bir devlet vatandaşlığını kazananlar Evlat edinilme yoluyla Türk vatandaşlığını kazananlar Doğum yeri esasına göre Türk vatandaşı oldukları halde, sonradan yabancı ana veya babasının vatandaşlığını kazananlar Herhangi bir şekilde Türk vatandaşlığını kazanmış ana veya babaya bağlı olarak Türk vatandaşlığını kazananlar Yukarıdaki hükümler gereğince vatandaşlığın kaybı ilgiliyi vatansız kılacak ise seçme hakkı kullanılamaz. Türk vatandaşlığından çıkarılma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz. Türk vatandaşlığı hakkında idari makamlarca her ne şekilde olursa olsun verilen kararlar aleyhine Danıştaya başvurulabilir. Türk Vatandaşlığını Kaybettirme Aşağıda belirtilen eylemlerde bulundukları resmi makamlarca tespit edilen kişilerin Türk vatandaşlığı kaybettirilebilir. Yabancı bir devletin, Türkiye nin menfaatlerine uymayan herhangi bir hizmetinde bulunup da bu görevi bırakmaları kendilerine yurt dışında dış temsilcilikler, yurt içinde ise mülki idare amirleri tarafından bildirilmesine rağmen, üç aydan az olmamak üzere verilecek uygun bir süre içerisinde kendi istekleri ile bu görevi bırakmayanlar Türkiye ile savaş halinde bulunan bir devletin her türlü hizmetinde kendi istekleriyle çalışmaya devam edenler İzin almaksızın yabancı bir devlet hizmetinde gönüllü olarak askerlik yapanlar

67 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ 67 TEST 1 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ 1. Bireylerin hem birbirleriyle hem de devletle olan ilişkilerini düzenleyen kurallara ne ad verilir? A) Hukuk kuralları B) Ahlak kuralları C) Görgü kuralları D) Din kuralları E) Objektif ahlak kuralları 2. Normlar hiyerarşisindeki yeri ve önemi bakımından yasama, yürütme ve yargı organları ile idari makamları ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kuralı aşağıdakilerden hangisidir? A) Kanun B) Anayasa C) Genelge D) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi E) Yönetmelik 3. Hukuk kurallarını diğer sosyal kurallardan ayıran en önemli özellik aşağıdakilerden hangisidir? A) Sosyal hayatı düzenlemesi B) Değişken olması C) Herkese uygulanabilir olması D) Yaptırımın devlet gücüne dayalı olması E) Bazı emir ve yasakları içermesi 4. Aşağıdakilerden hangisi hukukun yazılı kaynakları arasında yer almaz? A) Uluslararası antlaşmalar B) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi C) Emir ve genelgeler D) İçtihatlar E) Yönetmelikler 5. Sahibine tek taraflı bir irade açıklaması ile yeni bir hukuki durum yaratma veya mevcut hukuki durumu değiştirme ya da tamamen ortadan kaldırma yetkisini veren hak aşağıdakilerden hangisidir? A) Yenilik doğuran haklar B) Bozucu yenilik doğuran haklar C) Değiştirici yenilik doğuran haklar D) Kişiler üzerindeki mutlak haklar E) Sınırlı ayni haklar 6. Aşağıdakilerden hangisi Türk vatandaşlığının ispat şekillerinden biri değildir? A) T.C. nüfus ve sicil kayıtları B) Nüfus cüzdanları C) Pasaport D) Pasavan E) Adli sicil kayıt belgesi 7. Tarafların uymak zorunda oldukları ve aksine bir hukuksal işlem yapılması mümkün olmayan kurallara ne ad verilir? A) Tanımlayıcı hukuk kuralları B) Tamamlayıcı hukuk kuralları C) Emredici hukuk kuralları D) Yetki verici hukuk kuralları E) Yorumlayıcı hukuk kuralları 8. Aşağıda belirtilen durumlardan hangisi ile ilgili Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılarak düzenleme yapılamaz? A) Üst kademe yöneticilerinin atanması B) Devlet Denetleme Kurulunun işleyişi ve üyelerinin görev süresi C) Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görev ve yetkileri D) Anayasada münhasıran kanunla düzenlenmesi öngörülen konular E) Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin görevleri

68 68 TEMEL HUKUK BİLGİLERİ 9. Satış sözleşmesinde satılan malın kusurlu olması halinde alıcının bu malın kusursuz, sağlam olan ile değiştirilmesini veya satış bedelinden indirim yapılmasını isteme hakkı ne tür nitelikte yenilik doğuran bir haktır? A) Bozucu yenilik doğuran hak B) Değiştirici yenilik doğuran hak C) Kurucu yenilik doğuran hak D) Alelade hak E) Nisbi hak 10. Fiil ehliyetinin en önemli koşulu aşağıdakilerden hangisidir? A) Ayırt etme gücüne sahip olmak B) Ergin olmak C) Kısıtlı olmamak D) 18 yaşından büyük olmak E) 15 yaşından büyük olmak 11. Aşağıdakilerden hangisi Türk hukuk düzenindeki yaptırım türlerinden biri değildir? A) Ceza B) Hükümsüzlük C) İptal D) Küçük görme E) Tazminat 12. Aşağıdakilerden hangisi geçersizlik yaptırımının kapsamına dahil değildir? A) Butlan B) Yokluk C) Cebri icra D) Nisbi butlan E) Tek taraflı bağlamazlık 13. Aşağıdakilerden hangisi kamu hukuku dallarından biri değildir? A) Borçlar hukuku B) Yargılama hukuku C) İdare hukuku D) Anayasa hukuku E) Vergi hukuku 15. Sosyal hayatı düzenleyen kurallara uygun davranmadığımız zaman karşılaştığımız tepkiye genel olarak ne ad verilir? A) Emir B) Yasak C) İhtar D) Müeyyide E) Uyarı 16. Aşağıdakilerden hangisi özel haklar kapsamında değerlendirilen haklardan biridir? A) Dilekçe hakkı B) Kamu hizmetine girme hakkı C) Vatan hizmeti hakkı D) Seçme hakkı E) Alacak hakkı 17. Hakim, kanunda boşluk olması durumunda öncelikle aşağıdakilerden hangisine başvurur? A) Atıf B) Kıyas C) Sentez D) Hukuk yaratma E) Örf ve adet hukuku 18. Tüzel kişilik kavramıyla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Belli bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelen kişi veya belirli bir amaca tahsis edilen mal topluluklarına tüzel kişi denir. B) Dernekler ve şirketler tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır. C) Bağlı oldukları hukuk kurallarına göre kamu hukuku tüzel kişiliği ve özel hukuk tüzel kişiliği olmak üzere ikiye ayrılır. D) Vakıflar, mal topluluğu şeklindeki tüzel kişilerdir. E) Mahallelerin kamu hukuku tüzel kişiliği vardır. 14. Aşağıdakilerden hangisi hukukun maddi müeyyidelerinden olan nisbi butlanın yer aldığı yaptırım türüdür? A) Ceza B) Tazminat C) İptal D) Cebri icra E) Hükümsüzlük TEST 1 CEVAP ANAHTARI 1 A 5 A 9 B 13 A 17 E 2 B 6 E 10 A 14 E 18 E 3 D 7 C 11 D 15 D 4 D 8 D 12 C 16 E

69 DEVLET, DEMOKRASİ, HÜKÛMET VE İKTİDAR KAVRAMLARI BÖLÜM 6 1. DEVLET KAVRAMI 3. Oligarşik Devlet Sınırları belli bir toprak parçası üzerinde yaşayan ve üstün bir otoriteye bağlı insan topluluklarının oluşturduğu siyasal ve hukuksal bütünlüğe devlet denir. Devleti oluşturan unsurlar; halk, egemenlik, ülke ve iktidardır. DEVLET BİÇİMLERİ A. EGEMNRLİĞİN KAYNAĞINA GÖÖN DEVLETLER 1. Monarşi Devlet başkanlığının soya bağlı olarak değiştiği, bütün gücün tek bir hükümdarda toplandığı yönetim şekli ve devlet biçimidir. Mutlak Monarşi Tüm iktidar tek kişinin elindedir. Bu kişi toplumda her şeyden ve herkesten üstündür. Meşruti Monarşi Hükümdarın yetkilerinin yazılı bir anayasa ile sınırlandırıldığı yönetim şeklidir. Hükümdar devletin simgesi olarak kalır. Meşruti monarşilerde hükümdarın yanında, devlet iktidarını onunla paylaşan bir parlamento vardır. 2. Cumhuriyet Egemenliğin tek bir kişiye değil toplumun tümüne ait olduğu, egemenliğin halktan kaynaklandığı ve devlet başkanının göreve seçimle geldiği devlet biçimidir. Egemenliğin bir grup ya da zümre tarafından kullanıldığı devlet biçimidir. 4. Teokratik Devlet Egemenliğin dinsel ve kutsal yollarla Tanrıdan kaynaklandığına inanılan devlet biçimidir. Bu devlet biçimine İran örnek gösterilebilir. B. HUKUKİ YAPILARINA GÖÖN DEVLETLNÖ 1. Üniter Devlet Devletin ülke, millet ve egemenlik unsurları ile yasama, yürütme ve yargı organları bakımından teklik özelliği gösterdiği devlet biçimidir. Örnek; Türkiye, Japonya, Norveç, Portekiz, Fransa, İngiltere ve Yunanistan... Merkezi Üniter Devlet Devletin dışında başka kamu tüzel kişisinin bulunmadığı ve bütün devlet faaliyetlerinin merkezden yürütüldüğü devlet biçimidir. Adem-i Merkezi Üniter Devlet Bazı devlet faaliyetlerinin kamu tüzel kişileri tarafından yürütüldüğü devlet biçimidir. 2. Birleşik (Karma) Devlet Birden çok devletin bir araya gelmesiyle oluşturulan devlettir. Konfederasyon (Konfederal Devlet) İki veya daha çok devletin uluslararası hukuki kişiliklerini korumak, özellikle ortak bir savunma sağlamak amacıyla kurdukları devlettir. İç ve dış ilişkilerinde özerktirler. Tüzel kişilikleri yoktur. Örn. ABD nin eski yönetim şekli. Federal Devlet İç işlerinde serbest, dış işlerinde birbirine bağlı devletlerdir. Federasyonu oluşturan devletlere federe devlet (eyalet), bunları oluşturan devlete federal devlet denir. Federal devlet, federe devletin üstündedir. ABD, Almanya, Kanada, Avusturya, Rusya, Avustralya federal devlete örnektir.

70 70 DEVLET, DEMOKRASİ, HÜKÛMET VE İKTİDAR KAVRAMLARI Konfederasyon ve Federal Devletin Karşılaştırılması Konfederasyon uluslararası anlaşma ile kurulur, federal devlet anayasa ile kurulur. Konfederasyon devletler dış ilişkilerde bağımsızdır, federe devletler dış ilişkilerinde federal devlete bağlıdır. Konfederasyon oluşturan devletlerin üyelikten ayrılma hakkı varken federe devletlerin federal devletlerden ayrılma hakkı yoktur. Konfederasyonda alt vatandaşlık anlayışı yoktur. Üye devletlerin vatandaşlığı vardır. Federal devlette ise iki tür vatandaşlık vardır. Bunlar, federe ve federal vatandaşlıktır. 2. DEMOKRASİ KAVRAMI Halkın doğrudan ya da temsilcileri aracılığıyla kendi kendini yönetmesine demokrasi denir. Demokrasinin kökenini her ne kadar eski Yunan ve Roma toplumlarına kadar götürebilsek de bu toplumlarda kölelerin ve kadınların oy haklarının olmaması bu yönetimlerin gerçek demokrasi olmasını engeller. Demokrasi Türleri Doğrudan Demokrasi Milletin iktidarı kimseyi aracı yapmadan doğrudan kullanmasıdır. Halkın tamamı alınan kararlara katılır. Günümüzde İsviçre nin bazı küçük eyaletlerinde uygulanır. Yarı Doğrudan Demokrasi Yöneticileri halk seçer ancak seçilen yöneticilerin yetkileri sınırlı olduğundan bu yöneticiler kendi başlarına karar veremezler. Alınan kararlar, hazırlanan yasalar halkın oyuna sunulur. Yarı doğrudan demokrasinin araçları şunlardır: Halk oylaması (Referandum) Halk vetosu Halk girişimi Temsilcilerin azledilmesi Temsili Demokrasi Halkın idare etme hakkını seçtiği temsilciler vasıtasıyla kullandığı demokrasi biçimidir. Bu temsilciler belirli bir süre görev yapar. Türkiye temsili demokrasi ile yönetilir. Temsili demokrasinin kontrol mekanizmaları şunlardır: Parlamentonun feshi Dilekçe hakkı Danışma referandumu Politik grev Çoğunlukçu ve Çoğulcu Demokrasi Anlayışları Çoğulcu Anlayış Azınlık düşünceleri dikkate alınır. Yönetime katılım yüksektir. Sivil toplum örgütleri vardır. Yönetim üzerinde bir denetim vardır. Çoğunlukçu Anlayış Azınlık düşünceleri dikkate alınmaz. Sivil toplum örgütleri az gelişmiştir. Yönetime katılma hakkı çoğunluktadır. Yönetim üzerinde denetim azdır. 3. HÜKÛMET KAVRAMI Devlet adına otoriteyi yürüten organa hükûmet denir. Devletin yasama, yürütme ve yargı yetkilerinden sadece yürütme yetkisi hükûmete aittir. Devlet soyutken, hükûmet devletin somut görüntüsüdür. Hükûmetin görevi devlet biçimine, halkın duygu, düşünce ve çıkarlarına uygun olarak hizmet vermektir. HÜKÛMET SİSTEMLERİ A. Kuvvetler Birliği Mutlak Monarşi Yasama ve yürütme, yürütmede toplanmıştır. Devletin tek ve hiyerarşik otoritesi hükümdardır. Hükümdarın yetkileri sınırsızdır. Diktatörlük Yasama, yürütme ve yargı kuvvetleri tek bir kişi veya grupta toplanmıştır. Dikta rejimi adı da verilir. Antidemokratik bir yönetim tarzıdır. Meclis Hükûmeti Sistemi Kuvvetler birliği ve meclisin üstünlüğü ilkesine dayanır. Yasama ve yürütme kuvvetleri yasama organında birleşmiştir. Türkiye de 1921 Anayasası döneminde meclis hükûmeti sistemi uygulanmıştır. B. Kuvvetler Ayrılığı Başkanlık Sistemi Sert kuvvetler ayrılığı ilkesine dayanır. Yasama ve yürütme organları birbirinden ayrılmıştır. Yürütme organı tek kişiliktir. Yürütme yetkisi halkın seçtiği başkana aittir. Yasama yetkisi ise parlamentoya aittir. Başkan parlamentoyu, parlamento da başkanı feshedip görevden uzaklaştıramaz.

71 DEVLET, DEMOKRASİ, HÜKÛMET VE İKTİDAR KAVRAMLARI 71 Parlamenter Sistem Kuvvetlerin işbirliğine dayanır. Buna kuvvetlerin yumuşak ayrılığı da denilmektedir. Yasama ve yürütme organları birbirinden bağımsız olmakla beraber aralarında işbirliği ve etkileşim söz konusudur. Yürütme yetkisi devlet başkanı ile Bakanlar Kurulu tarafından kullanılır. Hükûmet yasamaya karşı sorumludur. Yasama yürütmeyi güvensizlik oyuyla düşürebilir. 1961, 1982 Anayasasında yer almıştır. Yarı Başkanlık Sistemi Başkanlık sistemi ile parlamenter sistemin bazı unsurlarını birleştiren bir ara rejimdir. Cumhurbaşkanı doğrudan halk tarafından seçilir ve önemli anayasal yetkilere sahiptir. Sistem bu yönüyle başkanlık sistemine benzer. Öte yandan sistemde bir başbakan ve Bakanlar Kurulunun olması nedeniyle de parlamenter sisteme benzemektedir. Fransa, Portekiz gibi ülkelerde bu sistem uygulanmaktadır. Karma Hükûmet Sistemi Meclis hükûmeti ve parlamenter sistemlerin beraber görülmesidir Anayasası nda görülmüştür. 4. İKTİDAR KAVRAMI İktidar; hükûmeti yönetme, bir topluluk ya da bir grup üzerinde maddi ve manevi güç ile söz sahibi olma demektir. Kurucu iktidar ve kurulmuş iktidar olmak üzere ikiye ayrılır: 1. Kurucu İktidar Bir devletin temel siyasal yapısını, yaptığı ya da değiştirdiği anayasa ile belirleyen iktidardır. Yani anayasayı yeniden yapan veya değiştiren iktidardır. Asli Kurucu İktidar: Daha önceden konulmuş hiçbir hukuk kuralına bağlı olmadan bir devleti kuran, ona hukuki statüsünü veren, anayasayı ilk elden yapan iktidardır. Tali Kurucu İktidar: Bir ülkenin anayasasını, yine o anayasada belirtilen usul ve kurallara bağlı kalarak değiştiren iktidardır. 2. Kurulmuş İktidar Kurucu iktidarın anayasa ile çizdiği sınırlar içinde kalarak devletin yasama, yürütme ve yargı yetkilerini kullanan iktidardır. B. Şekli Anlamda Anayasa Normlar hiyerarşisinde en üst sırada bulunan kanunlardan farklı ve daha zor bir usulle kabul edilip değiştirilebilen hukuk kurallarıdır. Anayasa Türleri a. Yazılı Olup Olmamasına Göre Anayasalar Yazılı Anayasa Bir anayasada bulunması gereken kuralların yetkili bir organ tarafından belirli bir belge içinde toplanmasıdır (1982 Anayasası). Yazılı Olmayan Anayasa Teamülü, geleneksel anayasa olarak ifade edilir. Toplum içinde uzun süre tekrarlanan ve bağlayıcılığına inanılan uygulamalardan oluşur. (1921 Anayasası, İngiltere de uygulanan anayasa). b. Ayrıntılarına Göre Anayasalar Çerçeve Anayasa Kanunlara geniş düzenleme alanı bırakan, kısa ve öz hükümlerden oluşan anayasalardır. (1921 Anayasası, Amerikan Anayasası) Düzenleyici (Kazuistik) Anayasa Madde sayısı fazla olup uzun ve ayrıntılı kurallardan oluşur. Buna daha ayrıntılı anayasa da denilmektedir. (1982 Anayasası) c. Değiştirilebilme Özelliğine Göre Anayasalar 5. ANAYASA KAVRAMI Anayasa; bir devletin kuruluşunu, örgütlenişini, temel organlarının işleyişini ve birbirleriyle olan ilişkilerini, devlet iktidarının el değiştirmesini düzenleyen ve kişilerin temel hak ve özgürlüklerini güvence altına alan kurallar bütünüdür. A. Maddi Anlamda Anayasa Devletin temel organlarının kuruluşunu ve işleyişini belirleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Yumuşak Anayasa Değiştirilmesi sıradan kanunlarla aynı usullere bağlanmış ve aynı organlarca değiştirilebilen anayasalardır. (İngiltere, İsrail, Yeni Zelanda Anayasaları) Sert Anayasa Değiştirilebilmeleri olağan kanunlardan farklı olarak teklif, görüşme usulü, karar yeter sayısına tabi olan, içinde değiştirilmeyecek hükümler barındıran anayasalara sert anayasa denir. (1961 ve 1982 Anayasaları)

72 72 DEVLET, DEMOKRASİ, HÜKÛMET VE İKTİDAR KAVRAMLARI 6. ADALET KAVRAMI Adalet; kısaca haklılık ve hakka uygunluktur. Öznel anlamda adalet, herkesin hakkını tanıma konusunda değişmez ve kesin istektir. Nesnel anlamda adalet, karşıt çıkarlar arasında hakka (hukuka) uygun bir denkliktir. ADALET TÜRLERİ Denkleştirici Adalet Kişilerin kendi aralarındaki ilişkilerini düzenler. Özellikle eşya ve hizmetlerin değiş tokuşunda uygulanır. Bu değiş tokuşta bir aritmetik eşitlik düşüncesi benimsenir. Buna göre edim ile karşı edim arasında bir eşitlik varsa denkleştirici adalet gerçekleşmiştir. Denkleştirici adalet, genç ya da yaşlı, zengin ya da fakir olmasına bakılmaksızın herkesin eşit işleme tabi tutulmasını öngörür. Ancak denkleştirici adalet aynen uygulandığında her zaman adil davranılmış olmaz. Çünkü kişiler ehliyetleri, bilgi ve yetenekleri açısından birbirinden farklıdır. Paylaştırıcı (Dağıtıcı) Adalet Orantılı bir adalet düşüncesine dayanır. Bu düşünce gereğince gereksinimleri, yetenekleri ve olanakları bakımından eşit durumda olmayanlara eşit davranılmamalıdır. Çünkü farklı durumdaki kişilere eşit davranmak eşitliğin çiğnenmesidir. Herkesin hakları meziyet ve başarısı ile, görevleri de ehliyet ve yeteneği ile orantılı olmalıdır. Örneğin; herkes yeteneği ve katkısı oranında ücret almalı, gelir vergisi geliri daha çok olandan daha fazla alınmalıdır. Sosyal Adalet Sosyal adalet, Ortaklaşa İyi nin gerçekleştirilmesi amacını güder. Toplumdaki hak ve ödevlerin belirlenmesinde kıstas bütünün iyiliği yani Ortaklaşa İyi dir. Buna göre kişinin sırf kendi yetenek ve özelliklerine göre hak ettiği değil aynı zamanda bütünün bir parçası olarak kendisine düşen hak ve ödevler belirlenir. Böylece zayıfların korunduğu bir düzen kurulur. Hakkaniyet Adalet de hakkaniyet de ahlaka yöneliktir, ancak ikisi arasındaki düşünce farklıdır. Adalet hukuk kurallarına egemen en yüksek ahlaki düşünceyi ifade ederken hakkaniyet somut olayın özelliklerini göz önünde tutarak adalete ulaşmak için başvurulan yollardan biridir (somut olay adaleti). Hakkaniyet adil olmayan kuralın değil, adil olmayan sonuçların değiştirilmesi amacına hizmet eder. TEST 1 DEVLET, DEMOKRASİ, HÜKÛMET VE İKTİDAR KAVRAMLARI 1. Temsili demokrasiyi benimseyen bir ülkede: I. Anayasanın halkoyuna sunulması (referandum) II. Parlamentoda anayasa değişikliği yaparken diğer yasalar için gerekli görülenden daha fazla bir oy çoğunluğu istenmesi III. Yasaların anayasaya uygun olması ilkelerine uyulmaktadır. Bu ilkelerin, aşağıdaki amaçlardan hangisini gerçekleştirmeye yönelik olduğu söylenebilir? A) Halk iradesine dayanan temel kurallara süreklilik kazandırmaya B) Anayasal düzeni, uluslararası demokratik kuruluşların ilkeleriyle tutarlı kılmaya C) Toplumdaki değişmeleri kısa sürede anayasaya yansıtmaya D) Parlamento üyelerinin yasama sorumluluklarını azaltmaya E) Toplumdaki düşünce farklılıklarını azaltmaya 2. Çağdaş devlet yönetiminde, görevler yerine getirilirken uyulacak kurallar önceden belirlenmiştir. Böyle bir düzenlemenin temel gereksinimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Görevlilerin yetkilerini genişletme B) Devlet yönetimini değişen koşullara uydurma C) Yöneticilerin keyfi (isteğe bağlı) kararlar almasını önleme D) Devlet kurumları arasında eşgüdümü (koordinasyonu) sağlama E) Yönetimin, özel ihtiyaçları daha iyi karşılamasını sağlama 3. Her yurttaşa eşit ağırlıkta bir oy hakkı tanıyan demokrasinin genel ve eşit oy ilkesi, kimi seçmenlerin ülke ve toplum çıkarlarını bilememeleri yüzünden uygun bir seçim yapamadıkları gerekçesiyle eleştirilere uğramaktadır. Aşağıdaki önlemlerden hangisinin, böyle bir duruma dayanarak yapılan eleştirileri ortadan kaldırması beklenir? A) Çoğunluğun benimsemediği eleştirileri dikkate almama B) Seçim propagandalarının süresini uzatma C) Seçmen olabilecekleri sınavla belirleme D) Uygun seçim yapmayanları uyarma E) Yurttaşların eğitim düzeylerini yükseltme

73 DEVLET, DEMOKRASİ, HÜKÛMET VE İKTİDAR KAVRAMLARI Ülkemizde milletvekili seçilebilmek için okuryazarlığın yeterli görülmüş olmasının, demokrasi açısından gerekçesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Rejimin, okul öğrenimindeki yetersizlikleri giderecek başka kurumlara sahip olması B) Devlet yönetiminde, okul öğrenimi ile kazanılanlar dışında bazı bilgi ve becerilere de gerek duyulması C) Kendi kendini yetiştirmiş kişilerin de devleti iyi yönetebilecekleri inancı D) Devlet yönetimine ilişkin bilgi ve becerilerden hangilerinin okul öğrenimiyle kazanılacağının bilinmemesi E) Yurttaşların devlet yönetimine katılmalarında ayrıcalık yaratmamak düşüncesi 5. Devlet yönetiminde, aşağıdakilerden hangisinin yapılması kişi hak ve özgürlüklerinin korunmasında diğerlerinden daha etkili olur? A) Hukuk kurallarının yazılı olarak belirlenmesi B) Yöneticilerin, eğitim düzeyi yüksek kişilerden seçilmesi C) Yönetimin birimleri arasında eşgüdümün (koordinasyonun) sağlanması D) Yasama, yürütme, yargı yetkilerinin ayrı organlara verilmesi E) Devletin tüm yerleşim birimlerinde örgütlenmesi 6. Aşağıdakilerden hangisi başkanlık sisteminin özelliklerinden biri değildir? A) Başkanlık sistemi, katı bir güçler ayrımı ilkesine dayanır. B) Başkan, yürütme görevini tek başına elinde tutar. C) Yasama ile yürütme arasındaki ilişkilerde kopukluğu gidermek üzere bir denetim ve denge sistemi geliştirilmiştir. D) Yasama yetkisi parlamentoya aittir. E) Yürütme organı yasamayı feshedebilir. 8. Eyalet, kanton gibi devletlerin bir anayasa ile devlet halinde birleşerek devleti oluşturmasına ne ad verilir? A) Konfederasyon B) Kişisel birlik C) Gerçek birlik D) Federasyon E) Üniter sistem 9. Aşağıdakilerden hangisi parlamenter sistemin özelliklerinden değildir? A) Yürütme iki başlıdır. B) Yasama ve yürütme yetkileri mecliste toplanmıştır. C) Bakanlar Kurulu meclise karşı sorumludur. D) TBMM başkanı TBMM nin bir üyesidir. E) Kuvvetlerin işbirliğine dayanır. 10. Aşağıdakilerden hangisi devletin kudretini sınırlayan hukuksal unsurlardandır? A) Seçimler B) Toplumun çoğulcu yapısının getirdiği sınırlamalar C) Kamuoyu D) Moral unsuru E) Ordu 11. Aşağıdakilerden hangisi laik devletin gereklerinden biri değildir? A) Devletin, bütün dinlerin mensuplarına eşit davranması B) Resmi devlet dininin olmaması C) Din kurumları ile devlet kurumlarının ayrılmış olması D) Devlet yönetiminin din kurallarından etkilenmesi E) Devletin herkesin dini ve vicdani kanaatlerini koruma güvencesi vermesi 7. Aşağıdakilerden hangisi devletin unsurlarından değildir? A) Ülke B) Egemenlik C) İktidar D) Hükûmet E) Halk 12. Aşağıdakilerden hangisi demokratik devletin özelliği değildir? A) Milli egemenlik B) Serbest seçimler C) Çok partili siyasal hayat D) Seçimlerin yargı denetimi dışında bırakılması E) Görevini yapamayan yöneticilerin değiştirilebilmesi

74 74 DEVLET, DEMOKRASİ, HÜKÛMET VE İKTİDAR KAVRAMLARI 13. Günümüzde demokratik ülkelerde hakimiyetin kaynağı aşağıdakilerden hangisidir? A) Belirli bir zümre B) Sivil toplum kuruluşları C) Millet D) Polis E) Ordu 14. Devletin sınırları içinde bulunan her yerde aynı yasaların geçerli olduğu ve insanların tek bir siyasal otoriteye bağlı oldukları devlet biçimine ne ad verilir? A) Laik devlet B) Teokratik devlet C) Demokratik devlet D) Üniter devlet E) Federal devlet 15. Her birinde farklı yasaların egemen olduğu ve birden fazla devletin tek bir devlet çatısı altında örgütlendiği devlet biçimine ne ad verilir? A) Teknokrat devlet B) Federal devlet C) Teokratik devlet D) Üniter devlet E) Kapitalist devlet 16. Yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin tek bir kişi veya grupta toplandığı hükûmet sistemlerine ne ad verilir? A) Meşrutiyet B) Meşruti monarşi C) Demokrasi D) Mutlak demokrasi E) Diktatörlük 17. Demokrasi bir yönüyle halkın seçtiği temsilciler aracılığı ile kendi kendini yönetmesi olarak tanımlanabilir. Ancak, temsilci olma hakkını tek bir partinin üyelerine tanımak demokrasi ilkelerine uymaz. Seçimle işbaşına gelmiş olsa bile tek partili devlet yönetimleri demokratik sayılmaz. Bu parçaya göre, çok partili sistemlerde yönetimin demokratik olmasını sağlayan nedir? A) Temsilcileri partilerine bağlaması B) Çoğunluğun düşüncelerine dayanması C) Partileri uzlaşmaya zorlaması D) Değişik düşüncelere temsil hakkı tanıması E) Seçimlere katılma oranını artırması 18. Devletin gerekliliği konusunda birçok kişi genellikle hemfikirdir. Toplum yaşamında kaba kuvvetten ve kargaşadan doğacak sakıncaların tek güvencesi olarak örgütlü ve merkezi bir gücün, yani devletin varlığı görülmüştür. Bu görüşe göre devletin bir toplumda yerine getirdiği temel işlev aşağıdakilerden hangisidir? A) Toplumdaki gelenekleri değişmelere karşı koruma B) Farklı ögelerden yeni bir bütün oluşturma C) Toplumun ekonomik düzenini sağlama D) Bireylerin değer ve tutumlarını belirleme E) Toplumsal düzeni kurma, yürütme ve koruma 19. Gelir vergisinin, geliri daha fazla olanlardan geliri daha az olanlara göre daha yüksek oranda tahsil edilmesi aşağıdaki kavramlardan hangisinin sonucu olarak gerçekleşmektedir? 20. A) Görgü B) Denkleştirici adalet C) Paylaştırıcı adalet D) Etik E) Örf ve adet I Anayasası II Anayasası III Anayasası Yukarıda verilen anayasaların hangisinde parlamenter hükûmet sistemi uygulanmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III TEST 1 CEVAP ANAHTARI 1 A 5 D 9 B 13 C 17 D 2 C 6 E 10 A 14 D 18 E 3 E 7 D 11 D 15 B 19 C 4 E 8 D 12 D 16 E 20 E

75 TÜRK ANAYASA TARİHİ BÖLÜM 7 OSMANLI DEVLETİ NDEKİ ANAYASAL GELİŞMELER A. SENED- İ İTTİFAK (1808) Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa tarafından hazırlanmıştır. Amacı; Osmanlı Devleti nde kendi başlarına hareket eden ayanları kontrol altına almaktır. Osmanlı Devleti nde anayasacılık hareketleri 1808 tarihli Sened-i İttifak la başlar. Ɖ Ɖ II. Mahmut döneminde imzalanmıştır. Misak (sözleşme) biçiminde ilan edilmiştir. Osmanlı Devleti ayanları tanıyarak hukukileştirmiştir. Padişahın yetkileri sınırlandırılmış ve padişah ilk defa kendi otoritesi yanında bir güç kabul etmiştir. İngilizlerin XIII. yüzyıl başlarında kabul ettiği ve İngiliz meşrutiyetinin temelini oluşturan Magna Charta ya (1215) benzemektedir. Sened-i İttifak bir anayasa değildir ama anayasal bir belge niteliğindedir. B. TANZİMAT FERMANI (1839) Osmanlı padişahı Abdülmecit tarafından ilan edilmiştir. Amacı; Osmanlı uyruğunda bulunan bütün vatandaşlara eşit haklar vermek, bu sayede Avrupalı devletlerin desteğini sağlamak ve İmparatorluğu yeniden toparlamaktı. Türklerin ilk haklar beyannamesi olarak kabul edilir. Halkın gelirine göre vergi vermesi ve askerlik işlerinin bir karara bağlanması kararlaştırılmıştır. Devlet harcamalarının kanunlara dayandırılması hükmü karara bağlanmıştır. Bu fermanla padişah kanunun üstünlüğünü ilk kez kabul etmiştir. Bütün herkes için can, mal ve ırz güvenliğinin sağlanması kararlaştırılmıştır. Padişahın yetkileri bu fermanla sınırlandırılmış, anayasacılığa ve demokrasiye geçişin ilk adımı olmuştur. Tanzimat Fermanı bir anayasa taslağı kabul edilmektedir. Hukuki açıdan ferman niteliğindedir. Mahkemeler halka açık yapılacak, mahkeme kararı olmadan kimse idam ve sürgün edilmeyecek kararı alınmıştır. C. ISLAHAT FERMANI (1856) Padişah Abdülmecit tarafından Ferman biçiminde ilan edilmiştir. Bu fermanın amacı; devleti çöküşten kurtarmak, yabancı devletlerin Osmanlının içişlerine karışmasını engellemek, azınlıkların Osmanlı Devleti ne olan güven ve bağlılığını arttırmaktır. Fermanın özelliği Müslümanlar ile gayrimüslimler arasında her yönden tam bir eşitlik sağlamaktır. Gayrimüslimlere küçük düşürücü sözler söylenmesi (gâvur...) yasaklanmıştır. Cizye ve iltizam kaldırılmıştır. Yabancılara mülk edinme hakkı getirilmiştir. İşkence ve kötü muamele yasaklanmış, sorumlulara ceza verilmesi hükme bağlanmıştır. Azınlıkların devlet memuru ve il genel meclisine üye olabilmeleri sağlanmıştır. Azınlıklar, Türk okullarında okuyabilecek ve kendi dinlerinde öğretim yapan okullar açabileceklerdir. D. I. MEŞRUTİYET İN İLANI (1876) II. Abdülhamit tarafından Ferman biçiminde Kanunuesasi kabul ve ilan edilmiştir. Kanunuesasi ilk yazılı anayasadır. İlk Osmanlı anayasası, Rusya ve Belçika anayasaları esas alınarak hazırlanmıştır. Yürütme yetkisi Heyet-i Vükelaya (Bakanlar Kurulu), yasama yetkisi Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisine verilmiştir. Ayan Meclisinin üyelerini padişah, Mebusan Meclisinin üyelerini ise halk seçmiştir. Çift meclisli yasama organı düzenlenmiştir. Yerel yönetimler ilk kez bu anayasada düzenlenmiştir. Meclisi açıp kapatma yetkisi padişaha aittir. Osmanlı halkı ilk defa sınırlı da olsa seçme ve seçilme hakkını kullanmıştır. Bu meclisin en büyük zaafı etnik ve kültürel yapısından kaynaklanmıştır. Çünkü parlamentoya Müslüman-Hristiyan ayrımı yapılmadan Osmanlı uyruğundaki her ulus temsilci gönderebilecektir. Memurlar sınırlı durumlar hariç azledilemezler. Kanuna aykırı itaat etme halinde sorumluluk devam eder. (kanunsuz emir) Milletvekili seçilme yeterliliği ilk kez bu anayasa ile düzenlenmiştir. Yasama dokunulmazlığı ilkesi ilk kez bu anayasada düzenlenmiştir. Devletin teokratik ve monarşik yapısı korunmuştur. Yüce Divan ilk kez bu anayasa ile kurulmuştur.

76 76 TÜRK ANAYASA TARİHİ İlk kez genel seçim, gizli oy, basit çoğunluk ilkeleri uygulamaya konulmuştur. Olağanüstü hal kavramına ilk kez yer verilmiştir. Bütçenin yıllık olması ve vergilerin kanuniliği ilkesi ilk kez bu anayasada yer almıştır. Resmi dilin Türkçe olduğu ilk kez vurgulanmıştır. E. II. MEŞRUTİYET İN İLANI (1908) II. Abdülhamit tarafından ilan edilmiştir. Genel anlamda padişahın yetkileri daraltılmış, Mebusan Meclisinin yetkileri arttırılmıştır Değişiklikleri Kanunuesasi de yapılan değişiklikler neticesinde bu anayasa demokratik bir meşruti monarşi anayasası haline getirilmiştir. Padişahın sürgün yetkisi kaldırılmıştır. Basına sansür yasağı konulamayacağı açıkça belirtilmiştir. Bakanlar Kurulu, kolektif ve bireysel olarak padişaha bağlı değil yasama meclisine karşı sorumludur. Haberleşmenin gizliliği ilkesi kabul edilmiştir. Parti kurma hakkı getirilerek çok partili hayata geçiş sağlanmıştır. Dernek ve toplantı hürriyeti getirilmiştir. TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASALARI Türkiye Cumhuriyeti nin Anayasaları Anayasası Anayasası Anayasası Anayasası A ANAYASASI (TEŞKİLAT-I ESASİYE) 1921 Anayasası nın Genel Özellikleri: Meclis hükûmeti sistemi ile yasama, yürütme ve yargı gücü TBMM nin elindedir. (Güçler Birliği) Milli egemenlik temel ilke olarak kabul edilmiştir. Meclisin üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir. Hükûmet sistemi, meclis hükûmeti sistemidir. Hükûmet meclisin denetimi altındadır. Seçimler iki yılda bir yapılır, seçme yaşı 18 dir. Çift dereceli seçim sistemi mevcuttur. Tek yumuşak anayasadır. En kısa ve öz anayasadır. Bu anayasa laik değildir. İl ve nahiyelerde halk iradesi benimsenerek ilk kez yerinden yönetim ilkesi kabul edilmiştir. Seçmen yaşı 18 dir. Temel hak ve ödevlerle ilgili düzenleme yapılmamıştır Anayasası ndaki 1923 Değişiklikleri Devletin rejimi cumhuriyettir. Devletin dini İslam dır. Devletin dili Türkçedir. Devletin başkanı cumhurbaşkanıdır. Cumhurbaşkanı meclis tarafından milletvekilleri arasından seçilecektir. Cumhurbaşkanlığı süresi 4 yıldır. Devletin başkenti Ankara dır. B ANAYASASI II. TBMM tarafından hazırlanmıştır. 20 Ocak 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye) olağanüstü bir dönemin ihtiyaçlarına göre hazırlanmıştır. Otoriter ve ihtilalci bir anayasadır. Koşulların değişmesi ve Cumhuriyetin ilanıyla yeni bir anayasaya ihtiyaç duyulmuştur. TBMM 20 Nisan 1924 te yeni Türk devletinin ikinci anayasasını kabul etmiştir Anayasası nda yer alan Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. ilkesi 1924 Anayasası yla tamamlanmıştır Anayasası nın Tek Meclis, Güçler Birliği ve Meclisin üstünlüğü gibi prensipleri 1924 te de aynen kabul edilmiştir Anayasası na göre Türkiye Devleti nin dini İslam dır. Cumhuriyet rejimi, resmi din, resmi dil ve kabine sistemi 1921 Anayasası nda olduğu gibi aynen yer almıştır. Hükûmetin kolektif sorumluluğu söz konusudur. Bu anayasanın kabul ettiği hükûmet sistemi meclis hükûmeti sistemi ile parlamenter sistem arasında karma bir sistemdir. Sert bir anayasadır. Anayasanın üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir. Seçimler dört yılda bir yapılır ve bir kişi üst üste iki defa cumhurbaşkanı seçilebilir.

77 Temel haklar kısaca sayılmış, sosyal ve ekonomik haklara yer verilmemiştir. Bu nedenle 1924 Anayasası nın sosyal devlet anlayışından uzak, klasik, liberal bireyci bir felsefeye sahip olduğu söylenebilir Anayasası çoğulcu değil çoğunlukçu bir demokrasi anlayışını yansıtmaktadır. Değiştirilemeyecek hükümler ilk kez bu anayasada yer almıştır. Sıkıyönetim kavramına yer verilmiştir Anayasası diğer anayasalarımızın hiçbirinde olmayan, kanunları yorumlama (yasama yorumu) yetkisini TBMM ye vermiştir Anayasası nda Yapılan Değişiklikler 1928 de Devletin dini İslam dır. maddesi anayasadan çıkarılmıştır. Milletvekili andında yer alan vallahi sözcüğü anayasadan çıkarılmıştır. 1929'da Toprak Reformu ile ilgili madde eklenmiştir. Anayasanın dili Türkçeleştirilmiştir te kadınlara siyasal haklar tanıyan maddeler eklenmiştir. 5 Aralık 1934 te seçmen yaşı 18 den 22 ye çıkarılmıştır. Kadınlara seçme seçilme hakkı tanınmıştır de laiklik ve diğer Atatürk ilkeleri anayasaya eklenmiştir da çok partili hayata geçilmiştir da tek dereceli seçim sistemine geçilmiştir. Seçimlerin 4 yılda bir yapılması kararı alınmıştır Anayasası 1961 yılına kadar yürürlükte kalmıştır. Şimdiye kadar en uzun süre yürürlükte kalan anayasadır. Seçimlerde gizli oy, açık sayım ve döküm ilkesi kabul edilmiştir. C ANAYASASI TÜRK ANAYASA TARİHİ 77 En demokratik ve liberal anayasadır. Rejim, Atatürk ilke ve inkılaplarını, milli egemenliği ve meclisin üstünlüğünü esas almıştır. Güçler ayrılığı ilkesi benimsenmiştir. Yasama yetkisi, TBMM ve Cumhuriyet Senatosuna; yürütme yetkisi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna; yargı yetkisi ise bağımsız mahkemelere verilmiştir. Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosundan oluşan çift meclisli bir parlamento oluşturulmuştur. Parlamenter sisteme geçilmiştir. Cumhurbaşkanının görev süresi 7 yıldır. Bir kişi bir defa cumhurbaşkanı seçilebilir. Anayasanın üstünlüğü ilkesi kabul edilmiştir. Böylece 1961 Anayasası ile kanunların anayasaya uygunluğunu denetlemek amacıyla Anayasa Mahkemesi kurulmuştur (Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası nın en önemli yenilikleri arasındadır). Halk oylamasıyla kabul edilen ilk anayasadır. Çoğulcu toplum yapısı geliştirilmiştir. Bu anlamda 1961 Anayasası siyasi partileri demokratik hayatın vazgeçilmez unsuru olarak nitelemiş; işçilere ve kamu görevlilerine sendika kurma hakkı, toplu sözleşme ve grev hakkı, herkese önceden izin almaksızın dernek kurma hakkı tanımıştır. Temel haklar genişletilmiştir. Sosyal devlet ilkesi kabul edilmiştir Anayasası nda da devletin şekli olarak cumhuriyet kabul edilmiştir. Ancak cumhuriyetin nitelikleri 1924 Anayasası ndan farklı düzenlenmiştir Anayasası nda cumhuriyetin nitelikleri olarak cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık, devletçilik, laiklik, inkılapçılık sayılmıştır Anayasası nda bu altı ilkeden halkçılık, inkılapçılık ve devletçilik kabul edilmemiştir. Milliyetçilik ilkesini ise milli devlet şeklinde değiştirerek kabul etmiştir. Anayasa bunların yanında insan haklarına saygılı devlet, demokratik devlet, sosyal devlet ve hukuk devleti gibi yeni temel ilkeleri kabul etmiştir. Bu ilkelerden bazılarının temelleri önceki anayasamızda da vardır. Oysa sosyal devlet ilkesi tamamen bu anayasa ile benimsenmiştir. Hakimlerin bağımsızlıklarını sağlamak üzere Yüksek Hakimler Kurulu kurulmuştur. Bu anayasa ile Yargıtay, Danıştay, Uyuşmazlık Mahkemesi gibi yüksek mahkemeler tek tek düzenlenmiştir. Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) kurulmuştur. Milletvekilliği için okur-yazar olma şartı getirilmiştir. Bakanların meclis dışından da atanabileceği kabul edilmiştir. Milli Güvenlik Kurulu kurulmuştur. Çalışanlara sendikalaşma ve grev hakkı verilmiştir. Diyanet İşleri Başkanlığı oluşturulmuştur Anayasası çeşitli siyasal nedenlerle 1971 ve 1973 yılında çok önemli değişikliklere uğramıştır.

78 Anayasası nda Değişiklikleri 1961 Anayasası nın 1971 ve 1973 yıllarında uğradığı bu değişiklikler şunlardır: TEST 1 TÜRK ANAYASA TARİHİ TÜRK ANAYASA TARİHİ Yürütme güçlendirilmiştir. Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verilmiştir. Üniversitelerin özerkliği zayıflatılmış ve TRT nin özerkliği kaldırılmıştır. Askeri otorite güçlendirilmiştir. Siyasi partilere devlet yardımı yapılması anayasa kuralı haline getirilmiştir. Temel haklar sınırlandırılmıştır. Tüm haklar için genel bir sınırlama hükmü getirilmiş; sınırlama sebepleri artırılmıştır. Ayrıca devlet memurlarının sendika kurma hakkı kaldırılmıştır. Tabii yargı yolu yerine kanuni yargı yolu getirilmiştir. Yargısal denetim sınırlandırılmıştır. Anayasa Mahkemesine iptal davası açabileceklerin sayısı azaltılmış, küçük partilerin iptal davası açabilme imkanı kaldırılmıştır. Anayasa değişikliklerinin sadece şekil bakımından denetlenebileceği hükmü getirilmiştir. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Devlet Güvenlik Mahkemeleri (DGM) kurulmuştur. Adalet bakanının Yüksek Hakimler Kurulunda oy sahibi olarak bulunması sağlanmıştır. I ÖÖRNK SSOR Ülkemizde Anayasa Mahkemesi ilk kez hangi anayasal düzenlemede yer almıştır? A) 1921 Anayasası nda cumhuriyetin ilanı için yapılan değişiklikle birlikte B) 1924 Anayasası döneminde çok partili yaşama geçiş için yapılan değişiklikle birlikte C) 1961 Anayasası nda D) 1961 Anayasası nda 1971 yılında yapılan kapsamlı değişikliklerle birlikte E) 1982 Anayasası nda Cevap C Anayasası nda hangi hükûmet sistemi hakimdir? A) Meclis hükûmeti sistemi B) Başbakanlık sistemi C) Yarı başkanlık sistemi D) Parlamenter sistem E) Yarı parlamenter sistem Anayasası nda aşağıdakilerden hangisi yer almamıştır? A) Milletvekili seçiminin dört yılda bir yapılacağı B) Sosyal ve ekonomik haklar C) Cumhurbaşkanının dört yılda bir seçileceği D) Bir kişinin üst üste iki defa cumhurbaşkanı seçilebileceği E) Güçler birliği ilkesi Anayasası ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Hükûmet meclisin denetimi altındadır. B) Ulusal egemenliği benimsemiştir. C) Kuvvetler ayrılığını benimsemiştir. D) Çift dereceli seçim sistemini benimsemiştir. E) Yerinden yönetim ilkesini benimsemiştir Anayasası nda milletvekili andında yer alan vallahi sözcüğü kaç yılında yapılan değişiklikle anayasadan çıkarılmıştır? A) 1926 B) 1928 C) 1930 D) 1933 E) 1946

79 TÜRK ANAYASA TARİHİ Anayasası ile ilgili olarak aşağıda belirtilenlerden hangisi yanlıştır? A) 1924 Anayasası nın hem meclis hükûmetini hem de parlamenter sistemi andıran yönleri vardır. B) Sıkıyönetim kavramına yer verilmiştir. C) 1924 Anayasası, laiklik ilkesini kabul etmiştir. D) Temel hak ve ödevlere kısaca yer verilmiştir. E) 1924 Anayasası tek yumuşak anayasadır. 9. I. Başkanlık sistemi II. Parlamenter sistem III. Meclis hükûmeti sistemi Yukarıdaki hükûmet sistemlerinden hangileri kuvvetler ayrılığı ilkesine dayanmaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Anayasası na ilişkin aşağıdakilerden hangisi doğru değildir? A) Çoğunlukçu demokrasi anlayışından çoğulcu demokrasi anlayışına geçiş vardır. B) Sosyal devlet ilkesi ilk kez kabul edilmiştir. C) Temel haklar genişletilmiş ve güçlendirilmiştir. D) Güçler birliği ilkesi geliştirilmiştir. E) Bu anayasa 1971 ve 1973 ara rejiminde iki defa değişikliğe uğramıştır. 7. Aşağıdakilerden hangisi 1924 Anayasası için yanlış bir bilgidir? 8. A) Çoğunlukçu değil çoğulcu bir anlayış benimsenmiştir. B) Hükûmetin kolektif sorumluluğu ilkesi kabul edilmiştir. C) İlk şekliyle laik bir anayasa değildir. D) 1924 Anayasası, diğer anayasalarda olmayan kanunları yorumlama yetkisini TBMM ye vermiştir. E) Anayasanın üstünlüğü ilkesi benimsenmiştir. I. Tek yumuşak anayasadır. II. Halk oylaması ile kabul edilen ilk anayasadır. III. En sivil anayasadır. Yukarıda verilen özellikler sırasıyla aşağıdaki anayasalardan hangisine aittir? A) B) C) D) E) Ülkemizde Anayasa Mahkemesi ilk defa hangi anayasal düzenlemede yer almıştır? A) 1924 Anayasası nda yapılan 1937 değişikliğiyle B) 1921 Anayasası nda yapılan 1923 değişikliğiyle C) 1961 Anayasası nda yapılan 1973 değişikliğiyle D) 1924 Anayasası nın ilk halinde E) 1961 Anayasası nın ilk halinde Kanunuesasi nin özellikleri ile ilgili olarak verilen aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Yüce Divan ilk kez bu anayasada vurgulanmıştır. B) Sert bir anayasadır. C) Yasama görevi sadece Heyet-i Vükelaya verilmiştir. D) Olağanüstü hâl kavramına ilk kez yer verilmiştir. E) Halk ilk kez sınırlıda olsa seçme seçilme hakkını kullanmıştır. 12. Milli Güvenlik Kurulu ve Diyanet İşleri Başkanlığı aşağıdaki anayasalardan hangisiyle kurulmuştur? A) 1921 B) 1961 C) 1924 D) 1876 E) Aşağıda verilen ifadelerden hangisi 1924 Anayasası ndaki değişiklikler kapsamında değildir? A) Seçmen yaşının 18 den 22 ye çıkarılması B) Kadınlara birtakım siyasi hakların tanınması C) Karma hükümet sisteminin benimsenmesi D) Atatürk ilkelerinin anayasaya eklenmesi E) Anayasanın dilinin Türkçeleştirilmesi

80 Aşağıdaki anayasalardan hangisi Osmanlı Devleti nin egemenlik anlayışını kesin olarak ortadan kaldırmıştır? A) 1876 Anayasası B) 1921 Anayasası C) 1924 Anayasası D) 1961 Anayasası E) 1982 Anayasası TÜRK ANAYASA TARİHİ 18. Aşağıdakilerden hangisi 1924 Anayasası nın getirmiş olduğu yenilikler arasında sayılamaz? A) Karma hükûmet sistemi B) Laiklik ilkesi C) Anayasanın yumuşaklığı D) Kamu hürriyetleri E) Anayasada değiştirilemeyecek hükümlerin olması 15. Türk siyasi tarihinde, İttihat ve Terakki Partisi ve Ahrar Partisi gibi partilerin kurulmasıyla çok partili sisteme geçiş ilk kez hangi dönemde olmuştur? A) Tanzimat B) I. Meşrutiyet C) II. Meşrutiyet D) İlk TBMM Hükûmeti E) Cumhuriyet 16. Aşağıdaki anayasalardan hangisinde yapılan değişiklikle Adalet Bakanı nın Yüksek Hakimler Kurulunda oy sahibi olarak bulunması sağlanmıştır? A) Kanunuesasi B) 1921 Anayasası C) 1982 Anayasası D) 1924 Anayasası E) 1961 Anayasası 19. I Kanunuesasi II Anayasası III Anayasası IV Anayasası V Anayasası Yukarıda verilen anayasalardan hangisi veya hangileri ikili meclis yapısını benimsemiştir? A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve V D) I ve IV E) I, II ve IV 20. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti Dönemi nde anayasalcılık hareketlerinin sonucunda oluşan anayasal belgelerden biri değildir? A) Sened-i İttifak B) Tanzimat Fermanı C) Islahat Fermanı D) 1924 Anayasası E) Kanunuesasi 17. Aşağıdakilerden hangisi ilk defa 1961 Anayasası ile düzenlenen yeniliklerden biri değildir? A) Yüksek Hakimler Kurulu B) Sosyal devlet ilkesi C) Diyanet İşleri Başkanlığı D) Devlet Planlama Teşkilatı E) Cumhurbaşkanının milletvekili olma zorunluluğu TEST 1 CEVAP ANAHTARI 1 A 5 E 9 C 13 C 17 E 2 B 6 D 10 E 14 B 18 C 3 C 7 A 11 C 15 C 19 D 4 B 8 B 12 B 16 E 20 D

81 İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI BÖLÜM 8 İDARE HUKUKU İdare hukuku; idareye kamu hizmetleri sağlanması için tanınan üstünlük ve ayrıcalıkları, idarenin örgütlenmesini ve idare ile bireyler arasındaki ilişkileri düzenleyen kamu hukuku dalıdır. İdare Hukukunun Özellikleri Yeni gelişen bir hukuktur. Kanunlaştırılmamış hukuktur. İçtihat hukukudur. Statü ve kural hukukudur. Kamu hukuku dalıdır. Bağımsız müstakil bir hukuktur. İşlemleri tek taraflıdır. İdare hukukunda doğan uyuşmazlıklar, idari yargı mercilerinde çözülür. İdare Hukukunun Kaynakları Anayasa (En önemli kaynaktır) Kanun Cumhurbaşkanlığı kararnamesi Yönetmelik Yargı içtihatları İdari teamül ve tatbikatlar Öğretiler (Doktrin, Bilimsel görüş) Asli Kaynaklar Yardımcı Kaynaklar İdare Hukukunun Uygulama ve Düzenleme Alanı Kamu Hizmeti Ölçütü Kamu Gücü Ölçütü İDARİ FSRKSİYSR Kamu hizmetleri devamlı, düzenli, adil, eşitlikçi ve kendi kendini yenileyici olup burada amaç toplumun ihtiyaç duyduğu ve karşılanmadığı takdirde sarsılacağı ihtiyaçları karşılamaktır. İdarenin kamu yararını gerçekleştirebilmesi için kamu gücünü kullanarak yaptığı işler idare hukukuna tabidir. Kâr amacı gütmeyen ve toplumun günlük ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yürütülen tüm kamusal faaliyetler idari fonksiyon kapsamındadır. İdari fonksiyonun temel amacı kamusal yararı sağlamaktır. İdari fonksiyonun özellikleri şunlardır: Konusunu kamu hizmetleri oluşturur. Amacı kamu yararını gerçekleştirmektir. Sürekli bir devlet fonksiyonu vardır. Bireylerle doğrudan doğruya ilişki halindedir. İdari fonksiyon kendiliğinden harekete geçer. İdari fonksiyon üstün ve ayrıcalıklı yetkiler kullanılarak yerine getirilir. İdarenin Görevleri İdarenin görevi genel anlamda; toplumun gündelik ve ortak ihtiyaçlarını karşılamak suretiyle kamu yararını gerçekleştirmeye yönelik tüm faaliyetlerdir. Türkiye Cumhuriyeti İdaresinin Görevleri Milli güvenliğin korunması Kolluk faaliyetleri İç düzen faaliyetleri Planlama faaliyetleri Özendirme ve destekleme faaliyetleri Kamu hizmeti İDAÖN HUKUKUNA HÂKİM OLAN İLKELNÖ A. Genel İlkeler Hukuk devleti ilkesi Sosyal devlet ilkesi Demokratik devlet ilkesi Cumhuriyetçilik ilkesi Atatürk milliyetçiliğine bağlı devlet ilkesi İnsan haklarına saygılı devlet ilkesi Laiklik ilkesi Üniter devlet ilkesi Eşitlik ilkesi B. İdare Hukukuna Özgü İlkeler İdarenin kanuniliği ilkesi Merkezden yönetim ilkesi İdarenin bütünlüğü ve kamu tüzelkişiliği ilkesi Yetki genişliği ilkesi Yerinden yönetim ilkesi Kamu hizmeti görevlileri Kanunsuz emir

82 82 İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI İdare Hukukuna Özgü İlkeler 1. İdarenin Kanuniliği İlkesi Anayasanın 123. maddesine göre idarenin kuruluş ve görevleri kanunla düzenlenir. İdarenin faaliyette bulunabilmesi için mutlaka kanundan aldığı bir yetki olmalıdır. İdarenin eylem ve işlemleri hem kanuna dayanmalı hem de bu eylem ve işlemler kanuna aykırı olmamalıdır. 2. Merkezden Yönetim İlkesi İdarenin millete sunacağı hizmetlerin devlet (başkent) merkezinden ve tek elden yürütülmesi olarak tanımlanabilir. Merkezi Yönetimin Özellikleri Bir tek devlet tüzel kişiliği vardır. Tüm idari hizmetler merkezde toplanmıştır. Bir taşra teşkilatı vardır. Tüm kaynaklar merkezde toplanmıştır. Merkezi Yönetimin Faydaları Güçlü bir devlet yönetimi sağlar. Hizmetler daha az harcama ile ve akılcı bir biçimde yürütülür. Hizmetler yeknesak bir tarzda yürütülür. Sosyal devlet anlayışını gerçekleştirir. Sosyal ve kültürel kalkınmanın ülke genelinde dengeli bir şekilde dağılmasını sağlar. İdarenin yerel etki ve baskılara karşı tarafsızlığını sağlar. Çeşitli kamu hizmetlerinin daha ucuz ve rasyonel bir şekilde görülmesini sağlar. Merkezi Yönetimin Zararları Demokratik anlayışa uygun değildir. Bürokrasi ve kırtasiyecilik zahmetleri fazladır. Hizmetlerin yöresel ihtiyaçlara göre yürütülmesi güçtür. Demokrasinin ilke ve esaslarına tam olarak uygun değildir. Kamu işlerinin yavaş yürümesine neden olur. Yetki Genişliği İlkesinin Özellikleri Kullanılan yetki merkeze aittir. Vali bu yetkiyi kendi adına değil merkez adına yürütür. Bu yetki bir milli kamu hizmetinin ifasında kullanılmaktadır. Yürütülen hizmet merkezi bir hizmettir. Bu yetki, merkezin bir memuru (Vali) tarafından kullanılmaktadır. Vali, merkeze danışmadan karar alabilse de merkezin hiyerarşisine tabidir. Yetkinin kullanılması ile tüm gelir ve giderler merkeze aittir. 4. Yerinden Yönetim İlkesi (Adem-i Merkeziyet) Topluma sunulacak bazı idari hizmetlerin devlet merkezinden ve tek elden değil merkezi idare teşkilatı içerisinde yer almayan ve merkezi idare hiyerarşisine dahil olmayan kamu tüzel kişileri tarafından yürütülmesidir. İki şekilde uygulanır: Yerel Yerinden Yönetim, (İl özel idaresi, belediye, büyükşehir belediyesi, köy) Hizmet Yerinden Yönetim (TRT, YÖK vb.) Yerinden Yönetim İlkesinin Yararları Demokratik anlayışa uygundur. Kırtasiye ve bürokrasinin azalmasını sağlar. Hizmetler ihtiyaçlara ve gereksinimlere göre yapılır. İşler daha çabuk yürütülür. Kararlar daha çabuk alınır. Mahalli halkın ihtiyaçları daha çabuk tespit edilir. Yerinden Yönetim İlkesinin Sakıncaları Mali yönden denetimde zorluklar yaşanır. Ülke bütünlüğünün sarsılması söz konusu olabilir. Partizanca tutumlara yol açar. Hizmetler yeknesak biçimde uygulanamaz. 3. Yetki Genişliği İlkesi Taşra teşkilatının başındaki amirlerin (vali) merkeze danışmadan merkezden emir ve talimat beklemeksizin kendi başlarına merkez adına karar alabilmeleri demektir. Merkezi yönetimin bazı önemli ve acil işleri geciktirme sakıncasına karşı düşünülen ve başvurulan önlemler şeklinde de ifade edilebilir.

83 5. İdarenin Bütünlüğü ve Kamu Tüzelkişiliği İlkesi (2017 Anayasa Değişikliği) İdare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir. İdarenin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır. Kamu tüzelkişiliği, kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur. İdarenin gerek kuruluş ve gerekse görevleri yönünden bütünlüğü, hiyerarşi ve idari vesayet olarak adlandırılan belli başlı iki hukuki araç ile gerçekleşmektedir. İdari Vesayet Merkezi idare ile yerinden yönetim kuruluşları arasındaki bütünlüğü sağlayan hukuki denetim aracıdır. Örneğin; büyükşehir belediyesinin ilçe belediyesi üzerindeki yetkisi. Hiyerarşi Üst makam veya memurların ast derecedeki makam ve memurlar üzerinde sahip olduğu hukuki güçtür. Örneğin; valinin kaymakamı denetlemesi. Hiyerarşi gücünden kaynaklanan yetkilerin kapsamı şunlardır: İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI 83 Astın memuriyet durumunda işlemler yapma yetkisi Asta emir verme yetkisi Astın işlemlerini denetleme yetkisi 6. Kamu Hizmeti Görevlileri Kamu hizmetinin gerektirdiği görevler memurlar ve diğer kamu görevlileri tarafından yerine getirilir. Bu görevlilerin atanmaları, özlük hakları, görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. 7. Kanunsuz Emir (2017 Anayasa Değişikliği) Kamu hizmetlerinde herhangi bir sıfat ve suretle çalışmakta olan kimse, üstünden aldığı emri, yönetmelik, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, kanun veya Anayasa hükümlerine aykırı görürse yerine getirmez ve bu aykırılığı o emri verene bildirir. Ancak, üstü emrinde ısrar eder ve bu emrini yazı ile yenilerse emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. Konusu suç teşkil eden emir, hiçbir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz. Askerî hizmetlerin görülmesi ve acele hallerde kamu düzeni ve kamu güvenliğinin korunması için kanunla gösterilen istisnalar saklıdır. İDARİ KARARLAR İdarenin belli kişi ve durumlar için aldığı, belli hukuki durumları ortaya koyan ve bunları değiştiren ya da kaldıran kararlarıdır. A. İdari Kararların Özellikleri Tek yanlı ve icraidir. Hukuka uygunluk karinesinden yararlanır. İdarenin tüm kararları yargısal denetime tabidir. B. İdari Kararların Ögeleri Yetki Devri Kamu yönetiminde belli makam ve kişilere kanunla verilen ve sınırları belli olan bazı hak ve yetkilerin başka kişi ve kuruluşlara hizmetin gereği yazılı olarak devredilmesidir. Yetki Genişliğinin Yetki Devrinden Farkları Yetki genişliği sadece valilere tanınırken yetki devri kamu yönetiminin belirli ve sınırlı alanlarında geçerlidir. Yetki genişliği anayasal ve yasal dayanak gerektirmesine karşın, yetki devri, kanunun izin verdiği hallerde makamın idari bir işlemiyle gerçekleşir. Yetki genişliği süreklidir ancak yetki devri süreli ve geçicidir. İmza Devri Bir kişinin yetkisini başka bir kişiye devretmesidir. İdari işlemin, asıl yetkili kişinin iradesiyle aynı değerde ve onun yanında farklı bir görevli tarafından imzalanabilmesidir. İDARENİN YETKİLERİ a. Düzenleme yapma yetkisi: Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, yönetmelik, genelge ve yönerge gibi düzenleyici işlemler yapma yetkisidir. Bu işlemlerin yapılabilmesi için kanunun izin vermesi gerekir. b. Yaptırım uygulama yetkisi: İdarenin kendi içinde aldığı kararları uygulama yetkisidir. c. Mal edinme yetkisi: Kamu gücü ve yetkisini kullanarak mal edinme yetkisidir. İdarenin Mal Edinme Yetkileri Kamulaştırma Devlet veya kamu tüzel kişilerin, kamu yararının gerektirdiği durumlarda karşılığında peşin bedel ödenmesi koşuluyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamına veya bir kısmına el koymasıdır.

84 84 İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI İstimval Devletleştirme Geçici İşgal İDARENİN MALLARI Kamu Malları İdarenin olağanüstü dönemlerde, kanun gücünü kullanarak bedelini ödemek koşuluyla taşınır malların mülkiyetini ya da kullanma hakkını ele geçirmesidir. Kamu yararını gerçekleştirmek amacıyla özel mülkiyete ait işletmelere zorla el konulmasıdır. Bir bayındırlık hizmetinin görülmesi esnasında devletin gereksinim duyduğu özel mülkiyette bulunan taşınmaza el koymasıdır. a. Serbest Mallar: Sahipsiz mallardır. Herkesin doğrudan yararlanmasına açık olan mallardır. Örneğin; dağlar, yer altı suları. b. Ortak Mallar: Bütün vatandaşların veya bir kısım vatandaşın doğrudan faydalanması için tahsis edilmiş mallardır. Örneğin; mera, mezarlıklar. c. Hizmet Malları: Kamu hizmetinin görülmesinde kullanılan mallardır. Örneğin; adliye sarayı, hastaneler. Kamu Mallarının Özellikleri Kamu malları özel mülkiyete terk edilemez. Kamu malları haczedilemez. Kamu malları zaman aşımına uğramaz. Kamu malları üzerinde sınırlı ayni hak kurulamaz. Kamu malları tapuya tescil edilemez. Kamu malları kamulaştırılamaz, kamu malları vergiden muaftır. Kamu malları özel himayeye tabidir. Kamu mallarının korunması güvenlik görevlilerince olup kamu mallarına zarar verilince de özel ve ağır müeyyideler getirilmiştir. Özel Mallar Kamu hizmetlerine veya kamunun doğrudan faydalanmasına tahsis edilmiş mallardır. Bu mallar işletilebilir, kiraya verilebilir ya da satılabilir. İDARENİN İŞLEYİŞİ (KAMU HİZMETLERİ) Bir ülkede yaşayan halkın tümüne kamu denir. Kamu hizmeti; başta devlet kuruluşları olmak üzere mahalli idareler, kamu-özel kuruluşlarla toplumun gündelik ihtiyaçlarını karşılamak üzere düzenli sunulan hizmetler bütünüdür. Kamu Hizmetlerinin Özellikleri Değişkenlik, esneklik, uyarlama Genellik, eşitlik ve tarafsızlık Bedelsizlik (meccanilik) Süreklilik ve düzenlilik Kamu Hizmetlerinin Türleri İdari Kamu Hizmetleri İktisadi Kamu Hizmetleri Sosyal Kamu Hizmetleri Bilimsel Teknik ve Kültürel Kamu Hizmetleri Güvenlik, eğitim, sağlık, bayındırlık nüfus, tapu ve kadastro hizmetlerini kapsar. Demir yolu, posta hizmetleri, tekel gibi hizmetleri kapsar. Çalışma hayatı, iş güvenliği, sosyal güvenlik, emeklilik ve dinlenme gibi hizmetleri kapsar. Üniversiteler, Teknoloji Enstitüleri, Atom Enerjisi Kurumu, TÜBİTAK, Türk Standartları Enstitüsü TRT ve Devlet Tiyatroları gibi hizmetleri kapsar. Kamu Hizmetlerinin Kurulması ve İşletilmesi Kamu hizmetleri; kanunla veya kanunun verdiği bir yetkiye dayanılarak bir idari işlemle kurulan ve kapsamı da devletçe belirlenen hizmetlerdir. Kamu hizmetlerinin kaldırılması yetkili makam kuruluşundaki usullerle olur. Kamu hizmeti kurma ve kaldırma yetkisi yasama organına aittir. Kamu hizmetleri işletilirken emanet, ruhsat, imtiyaz, müşterek emanet, iltizam ve yap-işlet-devret gibi yöntemlere başvurulur.

85 İDAÖNRİN KOLLUK FAALİYETLNÖİ İdarenin kolluk faaliyetleri, bireylerin ve toplulukların toplumdaki tutum ve davranışlarını denetlemeye ve onların temel hak ve özgürlüklerini yeri geldiğinde sınırlamaya yönelik faaliyetlerdir. İdari kolluk faaliyetlerinin amacı kamu düzeninin korunması, emniyet ve asayişin sağlanmasıdır. Kamu Düzenini Oluşturan Unsurlar Güvenlik Dirlik Esenlik Sağlık Ahlak Kolluk Türleri Adli Kolluk Kamu düzenini bozan suç eylemlerinin işlenmesi halinde harekete geçerek suç faillerini ve delillerini araştıran, bunların bulunmasını sağlayan kolluktur. İdari Kolluk Kamu düzeni bozulmadan önce faaliyet gösteren ve bu düzenin bozulmaması için gerekli tedbirleri alan kolluktur. İdari Kolluğun Özellikleri İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI 85 Önleyicidir ve tek taraflıdır. Zor kullanma yetkisine sahiptir. Yasaklama ve kısıtlama sürecidir. İdare zabıtanın verdiği zararlardan sorumludur. Kolluk hizmetleri gizlilik arz eder. Genel İdari Kolluk Makamları Mahalli İdari Kolluk Makamları İçişleri Bakanı Valiler Kaymakamlar Bucak Müdürleri İl Genel Meclisi İl Daimi Encümeni Vali Vali yardımcıları Köy korucuları, köy ihtiyar meclisi tarafından kurulur ve kaymakamın emri ile göreve başlar. Belediyelerin kolluk makamları; belediye meclisi, belediye encümeni, belediye başkanı ve yardımcılarıdır. Köy idaresinin kolluk makamları, düzenleyici işlemler yapmaya yetkili köy ihtiyar meclisi ile bireysel işlemler yapmaya yetkili olan köy muhtarıdır. KAMU TÜZEL KİŞİLİĞİ Kanunla ya da Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulan, üstün ve ayrıcalıklı yetkilerle donatılmış, malları, gelirleri ve personeli ayrı bir statüye tabi tutulan kuruluşlardır. Tüzel Kişiliği Anayasada Belirtilen Kurumlar İl özel idaresi Belediye idaresi Köy idaresi Üniversiteler Radyo ve Televizyon Kurumu Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Odaları Devlet kendi başına ayrı bir tüzel kişiliğe sahiptir. Kamu Tüzel Kişiliği Olan Kuruluşlar Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları İl Özel İdareleri TRT Belediyeler Köyler YÖK Üniversiteler İleri Teknoloji Enstitüleri Türk Dil Kurumu Vakıflar Genel Müdürlüğü TOKİ Milli Piyango İdaresi RTÜK SPK MTA Genel Müd. Türk Standartları Enstitüsü Devlet Tiyatroları Genel Müd. ÖSYM Atatürk Kültür Merkezi Yüksek Teknoloji Enstitüleri BDDK EBDK Rekabet Kurumu Şeker Kurumu TMSF SGK Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Türk Patent Enstitüsü Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu

86 86 İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI Kamu Tüzel Kişiliği Olmayan Kuruluşlar TBMM Cumhurbaşkanlığı Tüm yargı organları YSK Bakanlıklar MGK Sekreterliği MİT Müsteşarlığı Jandarma Genel Komutanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı DPT Müsteşarlığı Hazine Müsteşarlığı Gümrük Müsteşarlığı Denizcilik Müsteşarlığı Avrupa Birliği Genel Sekreterliği DSİ Genel Müd. Karayolları Genel Müd. Tapu Kadastro Genel Müd. Orman Genel Müd. SGK Başkanlığı Mahallelerin kamu tüzel kişiliği yoktur. Özürlüler İdaresi Başkanlığı KAMU GÖREVLİLERİ Kamu hizmeti görevlileriyle ilgili hükümler (2017 Anayasa Değişikliği) 1. Genel ilkeler Devletin, kamu iktisadî teşebbüsleri ve diğer kamu tüzelkişilerinin genel idare esaslarına göre yürütmekle yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği aslî ve sürekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülür. Memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir. Ancak, malî ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümleri saklıdır. Üst kademe yöneticilerinin yetiştirilme usul ve esasları, kanunla özel olarak düzenlenir. Silahlı Kuvvetler mensupları ile hâkimler ve savcılar hakkındaki hükümler saklıdır. Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yetkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan doğan tazminat davaları, kendilerine rücu edilmek kaydıyla ve kanunun gösterdiği şekil ve şartlara uygun olarak ancak idare aleyhine açılabilir. Memurlar ve diğer kamu görevlileri hakkında işledikleri iddia edilen suçlardan ötürü ceza kovuşturması açılması, kanunla belirlenen istisnalar dışında, kanunun gösterdiği idarî merciin iznine bağlıdır. Kamu Görevlisi Türleri Kamu görevlileri; hizmete alınmaları, ücret durumları, hukuki statüleri ve hizmet süreleri, asli veya yardımcı olmaları ve uygulanan hukuk dalları bakımından değişik gruplara ayrılır: 1. Memur 2. Sözleşmeli Personel 3. Geçici Personel Devlet Memurları Kanunu na göre memur; devlet ve diğer kamu tüzel kişiliklerince genel ve idari esaslara göre yürütülen asli ve sürekli kamu hizmetlerini ifa ile görevlendirilen kişilerdir. Mesleki ve uzmanlık gerektiren işlerde çalıştırılmak üzere idare hukuk kurallarına göre idare ile personel arasında düzenlenen hizmet sözleşmesi ile yapılan istihdamdır. Geçici ve istisnai bir istihdamdır. Bir yıldan az süreli veya mevsimlik işlerde sözleşme ile çalıştırılan, işçi sayılmayan görevlilerdir. Bunlar Maliye Bakanlığının görüşü alındıktan sonra çeşitli işlerde sözleşme hükümlerince belirlenen esaslara göre çalıştırılır. İdare hukukuna tabidirler. 2. Görev ve sorumlulukları, disiplin kovuşturulmasında güvence Memurlar ve diğer kamu görevlileri Anayasa ve kanunlara sadık kalarak faaliyette bulunmakla yükümlüdürler. Memurlar ve diğer kamu görevlileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları mensuplarına savunma hakkı tanınmadıkça disiplin cezası verilemez. Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz. 4. İşçiler Kamuda; memur, sözleşmeli personel ve geçici personeller dışında kalan personeldir. Özel hukuka tabidirler. Bir hizmet akdine dayanarak çalışırlar.

87 İstisnai Memurluk 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu nda yer alan diğer kamu görevlilerine göre ayrı tutulan kadrolardır. İstisnai memurluklar atama, sınavlar, kademe ilerlemesi ve derece yükselmesi açılarından 657 Sayılı Kanuna tabii değildir. İstisnai Devlet Memurları Valiler Büyükelçiler TBMM memurlukları TOKİ Başkanı Gelir İdaresi Başkanı MGK Genel Sekreterliği Müşavirlikleri MİT memurları Memur Olma Koşulları Türk vatandaşı olmak 18 yaşını doldurmuş olmak İlköğretim mezunu olmak Kamu haklarından mahrum bulunmamak Hizmeti yapmaya engel sağlık probleminin olmaması Askerlik ile ilişiği bulunmamak Taksirli suçlar hariç 1 yıldan fazla hapis veya ağır hapis cazası almamak; yüz kızartıcı suçlar, kaçakçılık ve terör suçlarından hüküm giymemiş olmak Memurların Ödevleri Sadakat Emirlere uyma Mal bildiriminde bulunma İş başında bulunma Tarafsızlık ve devlete bağlılık Davranış ve işbirliği Devlet malını koruma Resmi araç ve gereçleri geri verme Kıyafet düzeni İkamet mecburiyeti Memurlara Uygulanan Disiplin Cezaları İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI 87 Uyarma (ihtar) Kınama Aylıktan kesme Kademe ilerlemesinin durdurulması Devlet memurluğundan çıkarma Memurluk Mesleğinin Temel İlkeleri Sınıflandırma: Kamu hizmetleri görevlerini ve bu görevlerde çalışan devlet memurlarını görevlerinin gerektirdiği niteliklere ve mesleklere göre sınıflara ayırmaktır. Kariyer: Devlet memurlarına, yaptıkları hizmetler için lüzumlu bilgilere ve yetişme şartlarına uygun şekilde, sınıflar içinde en yüksek derecelere kadar ilerleme imkânı sağlamaktır. Liyakat (Yeterlilik): Kamu hizmetleri görevine girmeyi, sınıflar içinde ilerleme ve yükselmeyi, görevin sona erdirilmesini liyakat sistemine dayandırmak ve bu sistemin eşit imkanlarla uygulanmasında devlet memurlarını güvenliğe sahip kılmaktır. İDARENİN DENETİM YOLLARI a. Ombudsman: Kamu hakemi, kamu denetçisi, arabulucu gibi anlamları vardır. b. Kamuoyu Denetimi: Kitle iletişim araçları aracılığı ile oluşturulan baskı unsurlarının idare üzerinde kamuoyunun tepkilerini belirtmesidir. c. Siyasi Denetim: İdarenin başı olan bakanların hem kendi işlerinden hem de emri altında çalışan personelin eylem ve işlerinden dolayı meclise karşı sorumlu olmalarıdır. d. İdari Denetim: İdarenin kendi kurumlarınca denetlenmesidir. e. Vesayet Denetimi: Merkezi idarenin yerinden idare kuruluşlarını kanunda öngörülen şartlar çerçevesinde denetlemesidir. f. Özel Denetim: Sayıştay ve Devlet Denetleme Kurumunca yapılan denetimdir. g. Yargı Denetimi: Ülkemizde idarenin yargısal denetimini sağlayan organlar şunlardır: Vergi Mahkemeleri Uyuşmazlık Mahkemesi Danıştay İdare Mahkemesi Bölge İdare Mahkemesi Hiyerarşi TÜRKİYE NİN İDARİ YAPISI Merkezden yönetim sisteminde hizmetlerin daha sağlıklı yürütülmesi için başkent teşkilatının yanında taşra teşkilatı da oluşturulmuştur. Hizmetler ancak başkent teşkilatı ile taşra teşkilatı arasındaki bütünlük tam anlamıyla sağlandığı zaman sağlıklı gerçekleşebilir. Başkent teşkilatı ile taşra teşkilatı arasındaki hiyerarşi denilen hukuki bağ, aynı yerinden yönetim kuruluşunun çeşitli birimleri arasında da geçerlidir. İdari teşkilat, Genel (merkezi) idare ve yerinden (mahalli) idare olmak üzere ikiye ayrılır.

88 88 İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI MERKEZ TEŞKİLATI TÜRKİYE NİN İDARİ YAPISI MNÖKEZİ İDAÖN 1. Cumhurbaşkanı 2. Merkeze Yardımcı Kuruluşlar Danıştay Sayıştay MGK TAŞRA TEŞKİLATI 1. İl Yönetimi 2. İlçe Yönetimi 3. Bucak Yönetimi 4. Bölge Kuruluşları MAHALLİ İDAÖNLER (YNÖNL YÖRNTİMLNÖ) 1. İl Özel İdareleri 2. Belediyeler 3. Köyler YNÖİNDNR YÖRNTİM HİZMET KURULUŞLARI 1. İdari Kamu Kurumları (Örneğin; DSİ) 2. İktisadi Kamu Kurumları (Örneğin KİT) 3. Sosyal Kamu Kurumları (Örneğin; Emekli Sandığı) 4. Bilimsel, Teknik ve Kültürel Kamu Kurumları (Örneğin; TRT) 5. Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları (Örneğin; Barolar) I. MERKEZİ İDARE (2017 Anayasa Değişikliği) Türkiye, merkezî idare kuruluşu bakımından, coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre, illere; iller de diğer kademeli bölümlere ayrılır. İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayanır. Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum sağlamak amacıyla, birden çok ili içine alan merkezî idare teşkilatı kurulabilir. Bu teşkilatın görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. Merkezi idare, bütün ülkeyi kapsayan idare olup merkez teşkilatı ve taşra teşkilatı ndan meydana gelmektedir. A. MERKEZ TEŞKİLATI Genel idarenin merkez teşkilatında; 1. Cumhurbaşkanı 2. Yardımcı Kuruluşlar yer alır. 1. CUMHURBAŞKANI Türkiye Cumhuriyeti Devleti nde idarenin başıdır ve Türkiye Cumhuriyeti ve Türk milletinin birliğini temsil eder. Anayasanın uygulanmasını, devlet organlarının düzenli ve uyum içinde çalışmasını gözetir. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir. Cumhurbaşkanı yardımcısı, cumhurbaşkanının geçici olarak görevden ayrılması ya da herhangi bir sebeple makamın boşalması halinde cumhurbaşkanına vekâlet eder ve ona ait yetkileri kullanır. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar doğrudan cumhurbaşkanı tarafından atanırlar ve cumhurbaşkanına karşı sorumludurlar. Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri, teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. 2. MNÖKEZDEKİ YARDIMCI KURULUŞLAR a. Milli Güvenlik Kurulu (MGK) Milli Güvenlik Kurulu; Cumhurbaşkanının başkanlığında, Cumhurbaşkanı yardımcıları, Adalet, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri Bakanları, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava kuvvetleri komutanlarından oluşur. Milli Güvenlik Kurulu; Devletin milli güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanması ile ilgili alınan tavsiye kararları ve gerekli koordinasyonun sağlanması hususundaki görüşlerini Cumhurbaşkanına bildirir. Milli Güvenlik Kurulunun gündemi; Cumhurbaşkanı yardımcıları ve Genelkurmay başkanının önerileri dikkate alınarak Cumhurbaşkanınca düzenlenir. Cumhurbaşkanı katılmadığı zamanlar Milli Güvenlik Kurulu, Cumhurbaşkanı yardımcısının başkanlığında toplanır. b. Danıştay Hem yüksek idare mahkemesi hem de devletin danışma ve inceleme organı olarak iş görmektedir. Davaları görmek, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmek, idari uyuşmazlıkları çözmekle görevlidir. c. Sayıştay Anayasada öngörülmüş bir mali denetim organıdır. Genel ve katma bütçeli kuruluşların gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına denetler. Sorumluların hesap işlemlerini kesin hükme bağlar.

89 B. TAŞRA TEŞKİLATI TAŞRA TEŞKİLATI İl İlçe Bucak Türkiye, merkezi idare kuruluşu bakımından coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre il, ilçe ve bucak yönetimi olarak üçe ayrılmaktadır. Anayasada sadece ilden bahsedilmiş, diğer alt kademedeki birimlerin kurulması ise yasalara bırakılmıştır. İL İDAÖNSİ İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI 89 Türkiye'de merkezi idarenin en büyük taşra teşkilatı ildir. İllerin idaresi yetki genişliği esasına dayanır. Bir yerde il kurulması, kaldırılması, adının değiştirilmesi kanunla olur. Bir ilçenin bağlı bulunduğu ilden başka bir ile bağlanması da kanunla olur. İl İdaresi 1. Vali 2. İl İdare Şube Başkanları 3. İl İdare Kurulu A. Vali 2017 Referandumuyla kabul edilen anayasa değişikliği sonrasında üst düzey kamu yöneticilerinden olan valileri atama ve görevden alma yetkisi cumhurbaşkanına verilmiştir. Bu konuda atama ve görevden almalara dair usul ve esaslar Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. Vali, ilde devletin temsilcisidir. Genel yönetimin başı olan vali, il genel yönetimi içinde yer alan kuruluşlar arasında işbirliğini ve eşgüdümü sağlar. Bu alanda gereken önlemleri alır ve bu amaçla toplantılar düzenler. Vali olabilmek için ilköğretimi bitirmiş olmak, T.C. vatandaşı olmak ve 65 yaşını aşmamış olmak gerekir. Valinin Görevleri yadlî ve askeri teşkilât dışında kalan bütün devlet daire ve müesseselerini ve işletmelerini, özel işyerlerini, özel idare, belediye, köy idareleri ile bunlara bağlı tekmil müesseselerini denetlemek, teftiş etmek ykanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmelik hükümlerinin yayımlanmasını ve uygulanmasını sağlamak ygenel emirler çıkarmak ve uygulamak yilde suç işlenmesini önlemek ve kamu düzenini sağlamak yildeki devlet memurlarından bir kısmını doğrudan atamak, bir kısmının atanması konusunda görüş bildirmek, bir kısmının da görev yerlerini belirlemek veya değiştirmek yilde bulunan tüm devlet memurları üzerinde hiyerarşi gücünü kullanmak yilde bulunan yerel yönetim kuruluşları üzerinde vesayet yetkisini kullanmak yilin ilçe, bucak ve köylerini denetlemek yjandarma, kara, hava, deniz komutanlarından yardım istemek, yetkilerini kullanabilmek. ycezaevlerinin korunmasını gözetmek ve denetlemek ydevletin temsilcisi sıfatıyla törenlere başkanlık etmek ve gerekli olduğu zaman yabancı ülke temsilcilerini kabul etmek Valiler hakkında yapılacak cezai soruşturmaları Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı yürütür. Vali Yardımcısı En az 6 yıl kaymakamlıkta bulunmuş ve bu hizmetin 2 yılını doğuda geçirmiş olanlardan tayin edilir. B. İl İdare Şube Başkanları İl idare şube başkanları, genel idarenin illerdeki yönetim kuruluşlarının başında bulunan yüksek dereceli memurlardır. Valinin emri altındadırlar. İl idare şube başkanları kendi görev alanlarına giren işlerin yürütülmesinden ve kendilerine bağlı memurların kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmelik kararlarıyla belirtilen ödev ve görevleri süratli ve düzenli olarak yapmalarından sorumludurlar. Başlıca il idare şube başkanları Defterdar Jandarma Komutanı Emniyet Müdürü Milli Eğitim Müdürü Bayındırlık ve İskan Müdürü Sağlık Müdürü Hukuk İşleri Müdürü Kültür ve Turizm Müdürü Tarım İl Müdürü Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü İl idare şube başkanları kendi başlarına karar alamazlar. C. İl İdare Kurulu Bu kurulun asli vazifesi valiye danışmanlık etmektir. Valinin başkanlığında veya valinin görevlendireceği vali yardımcısının başkanlığı altında; Hukuk İşleri Müdürü Defterdar Milli Eğitim Müdürü Bayındırlık ve İskan Müdürü Veteriner Müdürü

90 90 Sağlık Müdürü Tarım ve Köy İşleri Müdüründen oluşur. İl İdare Kurulunun Görevleri yil sınırları içinde kamulaştırma kararı vermek yile bağlı köylerin muhtar ve ihtiyar meclisi üyelerinin görevlerine son vermek yilçe ve köylerin kurulmasında, kaldırılmasında ve köylerin yerinin değiştirilmesinde görüş bildirmek İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI yilçede yapılacak resmi törenlere başkanlık yapmak yilçede kamu düzen ve emniyetinin sağlanması için gerekli önlemleri almak ykanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmelik kararlarının neşir ve ilanını ve uygulanmasını sağlamak İLÇE YÖRNTİMİ Mülki idare bölümlerinin ikincisidir. İlçelerin kurulması, kaldırılması, adlarının değiştirilmesi ve başka bir yerle birleşmesi gibi konular kanunla olur. İllerin merkezine de merkez ilçe denilmektedir. Merkez ilçeleri valiler yönetmektedir. A. Kaymakam İlçe idaresinin en büyük mülki amiri kaymakamdır. Kaymakam görevlerini valinin gözetimi ve denetimi altında yapar. Kaymakamların devleti temsil etme yetkileri yoktur Referandumuyla kabul edilen anayasa değişikliği sonrasında üst düzey kamu yöneticilerinden olan kaymakamları atama ve görevden alma yetkisi cumhurbaşkanına verilmiştir. Bu konuda atama ve görevden almalara dair usul ve esaslar Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenir. Kaymakam olabilmek için; T.C. vatandaşı olmak, kaymakamlık stajını ve kursunu başarı ile bitirmiş olmak, hukuk, siyasal bilgiler veya iktisadi ve idari bilimler fakültesini bitirmek gerekir. Kaymakam ilçedeki tüm idari kuruluşların amiridir ve bunlar üzerinde denetim yapma yetkisine sahiptir. Adalet mercileri ve askeri merciler kaymakam tarafından yönetilmez ve denetlenemez. Kaymakamın olağanüstü durumlarda askeri kuruluşlardan yardım isteme yetkisi yoktur. Kaymakam, ancak durumu hem valiye hem de askerî kuruluşlara bildirebilir. Ayrıca kaymakamların genel emir çıkarma yetkisi ve yabancı ülke temsilcileri ile görüşme yetkisi yoktur. Kaymakam cezaevlerini savcıyla birlikte denetleyebilir. Kaymakamın Görevleri yilçenin her yönden genel idaresini ve genel gidişini düzenlemek ve denetlemek yilçede teşkilatı ve görevli memuru bulunmayan işlerin yürütülmesini sağlamak yilçe memurlarının çalışmalarını ve teşkilatın işlemesini gözetlemek ve denetlemek yhalkın askerlik muameleleri hakkında müracaat ve şikayetlerini kabul etmek yilçedeki mahalli idareler üzerinde vesayet yetkisini kullanmak Vali Atama ve görevden alma yetkisi Cumhurbaşkanlığı kararnamesi yoluyla cumhurbaşkanına verilmiştir. Vali devleti temsil eder. Vali ilde genel emir çıkarabilir. Valiler yabancı ülke temsilcileri ile görüşme yapabilirler. Valiler askeri birimlerden doğrudan yardım isteyebilirler. B. İlçe İdare Kurulu Kaymakam Atama ve görevden alma yetkisi Cumhurbaşkanlığı kararnamesi yoluyla cumhurbaşkanına verilmiştir. Kaymakamın devleti temsil etme yetkisi yoktur. Kaymakam ilçede genel emir çıkaramaz. Kaymakamın yabancı ülke temsilcileri ile görüşme yetkisi yoktur. Kaymakamın askeri birimlerden yardım isteme yetkisi yoktur. Kaymakam başkanlığı altındaki yazı işleri müdürü, mal müdürü, hükümet hekimi, ilçe milli eğitim müdürü, ilçe tarım ve köy işleri müdürü ve veterinerden oluşur. Bu kurulun diğer bir görevi de kaymakama danışmanlık etmektir. C. İlçe İdare Şube Başkanları İlçe yönetimi içinde yer alan kuruluşların başında bulunan memurlara İlçe İdare Şube Başkanları ya da İlçe Müdürleri denir. Bunlar görevlerinden dolayı kaymakama karşı sorumludurlar. Bunlar; yazı işleri müdürü, mal müdürü, milli eğitim müdürü, tarım ve köy işleri müdürü, emniyet amiri, jandarma komutanı gibi merkezin ilçede bulunan üst düzey yöneticilerdir. BUCAK YÖRNTİMİ Bucak; coğrafya, ekonomi, güvenlik ve mahalli hizmetler bakımından aralarında münasebet bulunan kasaba ve köylerden meydana gelen bir idari birimdir. Bucaklar, il ve ilçelerden farklı olarak yönetsel bir işlemle kurulurlar. BÖLGE KURULUŞLARI Birden çok ili içine alan merkezi idare teşkilatı olarak bölge idareleri kurulabilir. Örneğin; DSİ Genel Müdürlüğü, Karayolları Genel Müdürlüğü, Orman Genel Müdürlüğü.

91 II. YERİNDEN YÖNETİM 1. MAHALLİ İDARELER (2017 Anayasa İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI 91 Değişikliği) Mahallî idareler; il, belediye veya köy halkının mahallî müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzelkişileridir. Mahallî idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. Mahallî idarelerin seçimleri beş yılda bir yapılır. Kanun, büyük yerleşim merkezleri için özel yönetim biçimleri getirebilir. Mahallî idarelerin seçilmiş organlarının, organlık sıfatını kazanmalarına ilişkin itirazların çözümü ve kaybetmeleri konusundaki denetim yargı yolu ile olur. Ancak, görevleri ile ilgili bir suç sebebi ile hakkında soruşturma veya kovuşturma açılan mahallî idare organları veya bu organların üyelerini, İçişleri Bakanı, geçici bir tedbir olarak kesin hükme kadar uzaklaştırabilir. Merkezî idare, mahallî idareler üzerinde mahallî hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahallî ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idarî vesayet yetkisine sahiptir. Mahallî idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacı ile kendi aralarında Cumhurbaşkanının izni ile birlik kurmaları, görevleri, yetkileri, maliye ve kolluk işleri ve merkezî idare ile karşılıklı bağ ve ilgileri kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlanır. A. İl Özel İdaresi B. Belediye C. Büyükşehir Belediyesi D. Köy İdaresi Vali İl Genel Meclisi İl Daimi Encümeni Belediye Başkanı Belediye Meclisi Belediye Encümeni Büyükşehir Belediye Başkanı Büyükşehir Belediye Meclisi Büyükşehir Belediye Encümeni Köy Muhtarı Köy Derneği Köy İhtiyar Meclisi Yerel Yönetim Kuruluşlarının Özellikleri Yerinden yönetim ilkesine dayanan özerk kuruluşlardır. Kamu tüzel kişilikleri vardır. Mahalli idareler kendi görev alanları kapsamında yönetmelik çıkarabilirler. Karar organları seçimle iş başına gelir. Görevleri yasa ile belirlenir ve görevleri ile orantılı gelir kaynağı sağlanır. Seçimle iş başına gelen karar organları ancak yargı kararı ile bu sıfatlarını kaybederler. Genel yönetimin, yerel yönetimler üzerinde idari vesayet yetkisi vardır. Büyükşehirler için yasa ile Büyükşehir Belediyesi statüsü verilebilir. A. İL ÖZEL İDARESİ İlde halkın ortak ve sürekli ihtiyaçlarını karşılamak üzere oluşturulmuş bir kamu tüzel kişiliğidir. Çalışmalarını İl Özel İdaresi Kanunu na dayalı olarak yürütür. İl yönetimi ile birlikte yasa ile kurulur. İlin kaldırılmasıyla tüzel kişiliği sona erer. İl özel idarelerinin görevi merkezi idare ile birlikte il sınırları içindeki hizmetlerin bir kısmını yürütmek ve gerçekleştirmektir. Bu görevleri şu başlıklar altında sıralayabiliriz: Bayındırlık alanındaki görevleri: Yol, su, baraj, gölet yapma Eğitim-öğretim alanındaki görevleri: Örgün ve yaygın eğitim hizmetlerine katkıda bulunma Tarım alanındaki görevleri: Tarım, orman ve hayvancılık işletmeleri kurmak ya da desteklemek Sağlık ve sosyal yardım alanındaki görevleri: Sağlık kurumu kurmak ya da desteklemek, barınma merkezleri (yurt, ev) açmak Kültür, sanayi, ticaret ve turizm işletmeciliği alanındaki görevleri: Bu alanları geliştirmek Vali İl Özel İdarelerinin Organları İl Genel Meclisi İl Daimi Encümeni İl özel idarelerinin üç organı vardır. Bunlar; vali, il genel meclisi ve il daimi encümenleridir. Merkezi idarenin ildeki temsilcisi olan vali aynı zamanda il özel idaresinin de amiridir.

92 92 İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI a. Vali İl özel idaresinin başı validir. İl özel idaresinin yürütme organı olarak valinin görevleri şunlardır: İl özel idaresi adına meclis ya da encümence alınacak kararlar konusunda hazırlık çalışması yapmak ve alınan kararları yürütmek İl özel idaresinin bütçe harcamalarını ita amiri sıfatıyla yapmak İl özel idaresi tüzel kişiliğini temsil etmek, bu yetki doğrultusunda il adına hukuki işlem yapmak Vali, il özel idaresince alınan karar ve önlemlere uymayanlara idari para cezası verir. Bu cezalara karşı idari yargıya başvurulabilir. İlçeler düzeyindeki il özel idare hizmetleri kaymakamlar eliyle yürütülmektedir. Bu durumda kaymakamlar valiye karşı sorumlu olurlar ve valinin yetkisini kullanırlar. Valiyi, il genel meclisi ve il daimi encümeni denetler. İl özel idarelerinin ana gelir kaynağı genel bütçe ile emlak vergisinden ayrılan paylardır. İşletmelerden alınan resimler, cezalar ve kira gelirleri de vardır. Kolluk kuvvetleri ile bastırılamayacak olağanüstü hallerde, vali en yakın askeri birlik komutanlarından yardım isteme yetkisine sahiptir. Valinin istemi, askeri merciler tarafından yerine getirilmek zorundadır. Bu yetki kaymakamlarda yoktur. b. İl Genel Meclisi İl genel meclisi, mahalli seçimlerle birlikte 5 yılda bir yapılan seçimler sonucuna göre seçilen üyelerden oluşur. Seçilen üyelerin görev süresi beş yıldır. İl genel meclisi üyelerinin sayısı ilin nüfusuna ve ilçe sayısına göre değişir. Alınan tüm kararlar valinin onayı ile yürürlüğe girer. Vali, onaylamak istemediği kararlara karşı Danıştaya itirazda bulunur. Danıştayın vereceği karara göre de hareket edilir. İl Genel Meclisinin Başlıca Görevleri İl özel idaresi bütçesini ve yılsonu kesin hesabını kabul etmek Yıllık programı hazırlamak ve karara bağlamak Valilik tarafından hazırlanacak olan yıllık faaliyet raporunu görüşüp onaylamak İlin taşınır ve taşınmaz mallarına ilişkin tasarrufta bulunmak Yönetmelikler yapmak Siyasi konular dışında ve gereken hallerde görüş bildirmek c. İl Daimi Encümeni İl özel idaresinin ikinci karar organıdır. Başkanlığını vali yapar. İl daimi encümeni beş üyeden oluşur. Bu beş üye, il genel meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için seçilir. İl daimi encümeninin seçilmiş bir başkanı yoktur. Encümene vali ya da görevlendireceği bir vali yardımcısı başkanlık eder. Salt çoğunlukla toplanır ve çoğunlukla karar alır. Valinin katılmadığı toplantılara genel sekreter başkanlık eder. B. BELEDİYELER Tanzimattan sonra kurulan ilk mahalli idare teşkilatları belediyelerdir. İlk belediye teşkilatı İstanbul da kurulmuştur. Bir şehir ya da kasabanın temizlik, aydınlatma, su, esnaf denetlemesi gibi kamu hizmetlerine bakan ve organları halk tarafından seçilen, tüzel kişiliği olan örgütlere belediye denir. Belediyelerin Kuruluşu Nüfusu ne olursa olsun, il ve ilçe olan yerlerde belediyelerin kurulması zorunludur. Nüfusu 5000 ve üzerinde olan yerleşim yerlerinde de belediyeler kurulabilir. Bir yerleşim yerinde belediyenin kurulabilmesi için şu işlemlerin yapılması gerekir: Belediye kurulacak yerdeki ihtiyar meclisinin veya o yerdeki seçmenlerin yarısından çoğunun, o yerin en büyük mülki amirine başvurması ya da valiliğin bu işi kendiliğinden istemesi gerekir. Seçim kurulu valinin isteği üzerine, ilgili seçmenlerin belediye kurulması yolundaki oylarını bir tutanak ile belirler ve valiliğe bildirir. Valilik oy sonuçlarını aldıktan sonra, durumu il genel meclisine bildirir. İl genel meclisi durumu görüşerek karara bağlar. Olumlu ise vali düşüncesi ile birlikte bu kararı İçişleri bakanına gönderir. İçişleri bakanı belediye kurulması ile ilgili dosyayı Danıştaya sunar, Danıştayın kararı ve cumhurbaşkanının onayı ile o yerde belediye kurulmuş olur. Nüfusu 2000 in altına düşen belediyeler köye dönüştürülür. Belediyelerin Görevleri Belediyelerin; imar, sosyal yardım, ekonomi, sağlık ve kolluk alanlarında yerel nitelikli pek çok görevi vardır. Yine belediyeler il özel idaresinden farklı olarak görevlerini yerine getirebilmek için kolluk gücüne sahiptir. Belediyenin kolluk gücü olan zabıta, belediye emir ve kararlarına ilgililerin uymasını sağlamakla görevlidir. Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 'i geçen belediyeler kadınlar ve çocuklar için korunma evleri açar.

93 İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI 93 Belediyenin Organları 1. Belediye Başkanı 2. Belediye Meclisi 3. Belediye Encümeni b. Belediye Meclisi Belediyenin karar organıdır. Halk tarafından seçilir. Belediye meclisinin başkanlığını belediye başkanı yapar. a. Belediye Başkanı Belediye idaresinin başı ve belediye tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Başkan bulunduğu belde seçmenleri tarafından seçilir. Seçilme yeterliliğini kaybetmesi, görevini kötüye kullanmaktan dolayı mahkum olması, meclisin belediye başkanı hakkında yetersizlik kararı vermesi ve belediye meclisinin dağıtılmasını gerektirecek eylem ve işlemlere katılması durumlarında belediye başkanlığından düşer. Bu durumdaki başkanlar hakkındaki kararı, Danıştay verir. Ayrıca belediye başkanı, görevi ile ilgili bir suçtan dolayı hakkında soruşturma, kovuşturma gecikmesi ya da dava açılması durumunda İçişleri bakanı tarafından geçici olarak görevden uzaklaştırılabilir. Belediye Başkanının Görev ve Yetkileri Belediye teşkilatının en üst amiri olarak belediye teşkilatını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak Belediyeyi stratejik plana uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak Belediyeyi devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek ve vekil tayin etmek Belediyenin taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek Belediyenin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek Yetkili organların kararını almak şartıyla sözleşme yapmak Meclis ve encümen kararlarını uygulamak Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dışındaki aktarmalara onay vermek Belediye personelini atamak Belediyeye bağlı kuruluşlar ile işletmeleri denetlemek Şartsız bağışları kabul etmek Belde halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, özürlülere yönelik hizmetleri yürütmek ve özürlüler merkezini oluşturmak Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak Belediye Meclisinin Görev ve Yetkileri Stratejik plan ile yatırım ve çalışma programlarını, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini görüşmek ve kabul etmek Belediyenin imar planlarını görüşmek ve onaylamak, büyükşehir ve il belediyelerinde il çevre düzeni planını kabul etmek Borçlanmaya karar vermek Taşınmaz mal alımına, satımına, takasına, tahsisine, tahsis şeklinin değiştirilmesine veya tahsisli bir taşınmazın kamu hizmetinde ihtiyaç duyulmaması halinde tahsisin kaldırılmasına, üç yıldan fazla kiralanmasına ve süresi yirmibeş yılı geçmemek kaydıyla bunlar üzerinde sınırlı ayni hak tesisine karar vermek Kanunlarda vergi, resim, harç ve katılma payı konusu yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı hizmetler için uygulanacak ücret tarifesini belirlemek Şartlı bağışları kabul etmek Belediye adına imtiyaz verilmesine ve belediye yatırımlarının yap-işlet veya yap-işlet-devret modeli ile yapılmasına, belediyeye ait şirket, işletme ve iştiraklerin özelleştirilmesine karar vermek Meclis başkanlık divanını ve encümen üyeleri ile ihtisas komisyonları üyelerini seçmek Norm kadro çerçevesinde belediyenin ve bağlı kuruluşlarının kadrolarının ihdas, iptal ve değiştirilmesine karar vermek Belediye tarafından çıkarılacak yönetmelikleri kabul etmek Meydan, cadde, sokak, park, tesis ve benzerlerine ad vermek; mahalle kurulması, kaldırılması, birleştirilmesi, adlarıyla sınırlarının tespiti ve değiştirilmesine karar vermek; beldeyi tanıtıcı amblem, flama ve benzerlerini kabul etmek İmar planlarına uygun şekilde hazırlanmış belediye imar programlarını görüşerek kabul etmek

94 94 İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI Belediye Bütçesi ve Gelirleri Belediye bütçesi, belediye başkanı tarafından hazırlanır, encümenin görüşü de alındıktan sonra belediye meclisince kabul edilir. O beldenin mülki amirinin (vali ya da kaymakam) onayından sonra uygulanır. Belediyenin gelirleri şu kalemlerden oluşur: Genel bütçeden ayrılan pay Emlak vergisi payı Çevre temizlik vergisi geliri Yapıyorsa, işletmecilik gelirleri Vergi, resim ve ruhsat harçları Alınan borçlar, kabul edilen bağışlar c. Belediye Encümeni Belediye idaresinin karar ve müzakere organıdır. Belediye başkanının başkanlığında toplanır. Belediye meclisi içinden seçilen üyelerden oluşur. Belediye başkanının katılmadığı toplantılarda, belediye başkanının görevlendireceği başkan yardımcısı veya encümen üyesi, encümene başkanlık eder. Encümen toplantılarına gündemdeki konularla ilgili olarak ilgili birim amirleri, belediye başkanı tarafından oy hakkı olmaksızın görüşleri alınmak üzere çağrılabilir. Encümenin Görev ve Yetkileri Stratejik plan ve yıllık çalışma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip belediye meclisine görüş bildirmek Yıllık çalışma programına alınan işlerle ilgili kamulaştırma kararlarını almak ve uygulamak Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma yapmak Kanunlarda öngörülen cezaları vermek Taşınmaz mal satımına, trampasına ve tahsisine ilişkin meclis kararlarını uygulamak; süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek Umuma açık yerlerin açılış ve kapanış saatlerini belirlemek Diğer kanunlarda belediye encümenine verilen görevleri yerine getirmek Encümen Toplantısı Belediye encümeni, haftada birden az olmamak üzere önceden belirlenen gün ve saatte toplanır. Belediye başkanı acil durumlarda encümeni toplantıya çağırabilir. Encümen üye tamsayısının salt çoğunluğuyla toplanır ve katılanların salt çoğunluğuyla karar verilir. Oyların eşitliği durumunda başkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Çekimser oy kullanılamaz. Encümen gündemi belediye başkanı tarafından hazırlanır. Encümen üyeleri başkanının uygun görüşü ile gündem maddesi teklif edebilir. Belediye başkanı tarafından havale edilmeyen konular encümende görüşülemez. Encümene havale edilen konular bir hafta içinde görüşülerek karara bağlanır. Alınan kararlar başkan ve toplantıya katılan üyeler tarafından imzalanır. Karara muhalif kalanlar gerekçelerini de açıklar. Encümen başkan ve üyeleri münhasıran kendileri, ikinci derece dahil kan ve kayın hısımları ve evlatlıkları ile ilgili işlerin görüşüldüğü encümen toplantılarına katılamazlar. BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ Büyükşehir belediyeleri, en az üç ilçe veya ilk kademe belediyesini kapsayan, idarî ve malî özerkliğe sahip ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişisidir. Burada sözü edilen ilk kademe belediyesi, büyükşehir belediye sınırları içinde ilçe kurulmaksızın oluşturulan ve büyükşehir ilçe belediyeleriyle aynı yetki, imtiyaz ve sorumluluklara sahip belediyelerdir. Ayrıca büyükşehir belediyelerinin kurulma şartlarından olan nüfusun olması olarak değiştirilmiştir. Büyükşehir Belediyesinin Organları Büyükşehir belediyesinin organları, büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediye meclisi ve büyükşehir belediye encümenidir sayılı Kanunda büyükşehir belediye meclisince kabul edilen bütçe, valinin onamasına tabi tutulmuş iken, 5216 sayılı Kanunda valinin vesayet yetkisi kaldırılmıştır. Ülkemizde büyükşehir belediyeleri; Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, İzmir, İstanbul, Kayseri, Kocaeli, Konya, Mersin, Samsun, Sakarya, Şanlıurfa, Hatay, Manisa, Balıkesir, Kahramanmaraş, Van, Aydın, Denizli, Tekirdağ, Muğla, Mardin, Malatya, Trabzon ve Ordu dur.

95 C. KÖY İDARESİ Köy Kanunu köyü şöyle tanımlamıştır: Ɖ Ɖ İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI 95 Nüfusu iki binden az olan yurtlara köy denir. Cami, mektep, otlak, yaylak gibi ortak malları bulunan toplu ve dağınık evlerde oturan insanlar, bağ, bahçe ve tarlalarıyla birlikte bir köy teşkil ederler. Köy, bir yerden bir yere götürülebilen veya götürülemeyen mallara sahip olan ve işbu kanun ile kendisine verilen işleri yapan başlı başına bir varlıktır. Nüfusu 2000 den aşağı olsa dahi belediye teşkilatı mevcut olan nahiye, kaza ve vilayet merkezleri kasaba olarak değerlendirilir ve Belediye Kanunu na tabidir. II ÖRNK SSOR 1982 Anayasası na göre aşağıdaki idari birimlerden hangisi mahallî idareler içerisinde yer alır? A) Mahalle B) Bucak C) Köy D) İlçe E) Bölge Köy İdaresi a. Muhtar b. Köy Derneği c. Köy İhtiyar Meclisi a. Muhtar Cevap: C Köy idaresinin başı olan muhtar, köy derneği (köydeki seçmenlerin bütünüdür) tarafından seçilir. Muhtar seçiminde siyasal partiler aday gösteremezler. Muhtarların görev süresi beş yıldır. Köy tüzel kişiliğinin başı olarak muhtar; ihtiyar meclisi ile görüşerek köyle ilgili işleri yürütür, köy işlerine harcanacak parayı toplar, köy tüzel kişiliğini temsil eder. Muhtar genel idarenin köyde görevlisi olarak kanunları duyurur, köy içinde dirlik ve düzenliği sağlar, genel idare ile ilgili görevlerin köyde uygulanmasına yardımcı olur. Muhtar, il idare kurulu kararı ile görevden alınabilir. b. Köy Derneği Köyde yer alan seçmenler tarafından oluşturulan bir seçim kuruludur. İhtiyar meclisi ve muhtarı seçmekle görevlidir. c. İhtiyar Meclisi İhtiyar meclisinin seçimlik üyeleri köy derneği tarafından tek dereceli ve çoğunluk usulüne göre 5 yıl için seçilir. Meclisin doğal üyeleri köy imamı ve köy öğretmenleridir. Meclis, muhtarın çağrısı ile haftada en az bir kez toplanır. 2. HİZMET KURULUŞLARI A. İDARİ KAMU KURUMLARI Merkeze ait bir görevin zaman içinde merkezden koparılarak oluşturulduğu tüzel kişilerdir. Vakıflar Genel Müdürlüğü Orman Genel Müdürlüğü Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Karayolları Genel Müdürlüğü Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Hudut ve Sahiller Genel Müdürlüğü B. İKTİSADİ KAMU KURUMLARI Devletçilik ilkesi sonucu ortaya çıkan kurumlardır. Devletin hayvancılık, tarım, sanayi, madencilik konularında faaliyet gösteren kamu tüzel kişiliğine sahip iktisadi teşebbüslerdir. İkiye ayrılır: a. Kamu İktisadi Kuruluşlar (KİK): KİK lerin sermayesinin tamamı devlete aittir. Tekel niteliğindeki malları üretmek ve pazarlamak üzere kurulmuştur. Örnek; TCDD, Devlet Hava Meydanları İşletmeleri. b. İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT): İDT lerin sermayesinin tamamı devlete aittir. Örnek; Devlet Malzeme Ofisi, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, TEDAŞ, Toprak Mahsülleri Ofisi C. SOSYAL KAMU KURUMLARI Devletin çalışma hayatı, emeklilik, sağlık gibi konularda faaliyette bulunan kurumlarıdır. Örnek; SGK. İŞKUR D. BİLİMSEL VE KÜLTÜÖNL KAMU KURUMLARI İdarenin kültür, sanat, bilim konularında faaliyet gösteren kurumlarıdır. Örnek; TRT, TÜBİTAK, Devlet Tiyatroları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. E. MESLEK KURULUŞLARI Belirli bir mesleğin düzen ve disiplin içinde yürütülmesi için kurulan kamu tüzel kişilikleridir. Örnek; TOBB, Barolar Birliği, Tabipler Odası, Ticaret ve Sanayi Odası

96 96 İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI TEST 1 İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI 1. Bazı kamu hizmetlerinin devlet tüzel kişiliği dışındaki kamu tüzel kişilerince yerine getirilmesi yöntemi aşağıdakilerden hangisidir? A) Merkezi idarenin taşra örgütlenmesi B) Yerinden yönetim C) Hiyerarşi D) Yetki genişliği E) İdarenin bütünlüğü 2. Aşağıdakilerden hangisi seçmenler tarafından doğrudan seçilmemektedir? A) Muhtar B) İl genel meclisi üyeleri C) Vali D) İl encümeni E) Belediye başkanı 3. İl özel idaresinin organları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Vali İl genel meclisi İl daimi encümeni B) İl idare kurulu Emniyet müdürü İl sağlık müdürü C) İl milli eğitim müdürü İl sağlık müdürü İl defterdarı D) İl müftüsü Vali Emniyet müdürü E) Muhtar Belediye başkanı Vali 4. Aşağıda belirtilenlerden hangisi il genel meclisinin görevlerinden değildir? A) İl bütçesini inceleyip kabul etmek B) Yapılacak işlere ait yıllık programları onaylamak C) İlin mallarına ilişkin tasarruflarda bulunmak D) Yönetmelikler yapmak E) İl içinde sağlık ve sosyal yardım tesislerinin kurulmasını ve işletilmesini sağlamak 5. Aşağıdakilerden hangisi idarenin bütünlüğü ilkesini sağlamaya yönelik bir anayasal kavramdır? A) İdari işlemlerin yargı denetimine sahip olması B) İdari vesayet C) Yerel yönetimler D) Kamu tüzel kişiliği E) Yerinden yönetim 6. Merkezi yönetime karar almada yardımcı olan kuruluşlar arasında; I. Milli Güvenlik Kurulu II. İl Özel İdaresi III. Danıştay IV. Devlet Denetleme Kurulu hangileri gösterilebilir? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) I ve III E) I, III ve IV 7. Aşağıdakilerden hangisi kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından biri değildir? A) Bankalar Birliği B) Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği C) Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu D) Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği E) Ticaret Borsaları Anayasası na göre yetki genişliği ilkesi aşağıdakilerden hangisine tanınmıştır? A) Belediye idaresine B) Büyükşehir belediye idaresine C) İlçe idaresine D) İl idaresine E) Bucak idaresine 9. Köy derneğini aşağıda verilenlerden hangisi oluşturur? A) Muhtar ve azalar B) İhtiyar meclisi C) Köyde bulunan tüm seçmenler D) Askerliğini yapmış erkekler E) İhtiyar meclisi tarafından belirlenecek bir grup 10. Aşağıdakilerden hangisinin kamu tüzel kişiliği yoktur? A) Rekabet Kurumu B) Mahalleler C) Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu D) Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu E) Üniversiteler Anayasası na göre belediye başkanlarını görevden alma yetkisi aşağıdakilerden hangisine aittir? A) Vali B) Yargıtay C) Adalet bakanı D) Sayıştay E) Danıştay

97 İDARE HUKUKU VE TÜRKİYE'NİN İDARİ YAPISI Aşağıdakilerden hangisi idare hukukunun özelliklerinden biri değildir? A) İdare hukuku genç bir hukuk dalıdır. B) İdare hukuku içtihatlara dayanan bir hukuk dalıdır. C) İdare hukuku özel hukukun dallarından biridir. D) İdare hukukuna kamu yararı düşüncesi hakimdir. E) İdare hukukunun uygulanmasından doğan uyuşmazlıklar idari yargıda çözümlenir. 17. İdarenin olağanüstü durumlarda gereksinim duyduğu taşınır malları kanun gücü kullanarak elde etme yetkisine ne ad verilir? A) İstimval B) Kamulaştırma C) Özelleştirme D) Devletleştirme E) Geçici işgal sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu na göre büyükşehir belediyeleri... ile kurulur. Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? A) Kanunla B) İçişleri bakanının kararıyla C) Danıştay kararıyla D) Anayasa Mahkemesi kararıyla E) Yargıtay kararıyla 14. Aşağıdakilerden hangisi yerinden yönetim kuruluşlarının özelliklerinden biri değildir? A) Kamu tüzel kişiliğine sahip olmaları B) Merkezi idareden izin almadan taşınmaz mal edinebilmeleri C) Yönetmelik çıkarabilmeleri D) Görev alanlarıyla ilgili kanun çıkarabilmeleri E) Üzerlerinde vesayet denetimi uygulanması 15. Bir yerel idare birimi olan köyün belediye haline getirilebilmesi için aşağıdaki ölçütlerden hangisi öncelikle göz önünde bulundurulur? A) Ekonomik durum B) Stratejik yapı C) Zirai kalkınma D) Nüfus E) Arazi genişliği 16. Aşağıdakilerden hangisi büyükşehir belediyelerinin özellikleri arasında yer almaz? A) Genel karar organları seçimle işbaşına gelir. B) Tüzel kişilikleri vardır. C) İlçe belediyeleri ile büyükşehir belediyesi arasındaki ilişkiler yetki genişliği esasına dayanır. D) Görevleri kanunla belirtilir. E) İlçe belediyeleri ile büyükşehir belediyesi arasında ihtilaf çıkması halinde, bu uyuşmazlıkları çözme görevi büyükşehir belediyelerine aittir. 18. Aşağıdakilerden hangisi kamu düzenini oluşturan unsurlar arasında yer almaz? A) Güvenlik B) Esenlik C) Dirlik D) Eğitim E) Sağlık 19. Kamu hizmetleri görevine girmek, sınıflar içerisinde ilerlemek ve yükselmek açısından bireyin bilgi ve yeteneklerini esas alan memurluk mesleğinin temel ilkesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Kariyer B) Sınıflandırma C) Kademelendirme D) Derecelendirme E) Liyakat 20. Aşağıdakilerden hangisi kaymakamın görev ve yetkilerinden biri değildir? A) Denetleme sırasında görev başında kalmasında sakınca gördüğü ilçe idare şube başkanları dışındaki ilçe memurlarının görev yerlerini değiştirmek B) Kanun, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve yönetmeliklerin neşir ve ilanını sağlamak C) Ülkenin sınır ve kıyı emniyetiyle ilgili bütün işlerini yürürlükte bulunan hükümlere göre yürütmek D) Halkın askerlik muameleleriyle ilgili müracaat ve şikâyetlerini kabul etmek E) İlçe sınırları içinde çıkabilecek veya çıkan olayların, emrindeki kuvvetlerle önlenmesinin mümkün görülmemesi halinde en yakın kara, deniz, hava birlik komutanlığından yardım istemek TEST 1 CEVAP ANAHTARI 1 B 5 B 9 C 13 A 17 A 2 C 6 D 10 B 14 D 18 D 3 A 7 B 11 E 15 D 19 E 4 E 8 D 12 C 16 C 20 E

98 ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR BÖLÜM 9 ULUSAL KURULUŞLAR 1. SOSYAL YARDIM KURULUŞLARI Kızılay Amacı; afet ve felaketlere uğrayanlara yardım etmektir. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Bir yardım kurumudur yılında Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu şeklinde kurulmuştur. Amacı; çocuk, özürlü, yaşlı ve kimsesizlere bakmaktır. Yeşilay 1920 de kurulmuştur. Amacı; kişileri sigara, alkol, uyuşturucu vs. zararlı maddelerden korumaktır. Türk Hava Kurumu 1925 yılında Atatürk tarafından kurdurulmuştur. Amacı; Türk havacılığını geliştirmektir. Milli Eğitim Vakfı 1981 yılında kurulmuştur. Amacı; eğitimi ileri düzeye ulaştırmaktır. TURKISH REDCRESCENTSOCIETY TURK YE KIZILAY DERNE M.E. VAKFI MİLLÎ EĞİTİM VAKFI ULUSLARARASI KURULUŞLAR 1. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER (1945) II. Dünya Savaşı nın meydana getirdiği büyük yıkım sonrası uluslararası barışın korunması amacıyla ABD, İngiltere ve Sovyet Rusya nın öncülüğünde kuruldu. Merkezi New York tadır. Birleşmiş Milletlerin Amaçları Uluslararası sorunları barış yoluyla çözmek, böylece yeni bir dünya savaşının çıkmasını engellemek Barışın korunması için hep birlikte hareket etmek Devletler hukukuna saygı göstermek Ulusların ekonomik ve sosyal koşullarını iyileştirmek A. BİRLEŞMİŞ MİLLETLNÖ TEŞKİLATINI OLUŞTURAN BAŞLICA ORGANLAR Genel Kurul Bütün üye devletlerin temsil edildiği en geniş organdır. Güvenlik Konseyi 5 i daimi olmak üzere 15 üyesi vardır. ABD, İngiltere, Rusya, Fransa ve Çin daimi üyeler olup veto hakkına sahiptirler. Bu durum milletlerin eşitliği ilkesine terstir. Türkiye döneminde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi geçici üyeliğine seçilmiştir. 2. GÖNÜLLÜ YARDIM KURULUŞLARI TEMA AKUT Dayanışma Vakfı Deprem Derneği Türkiye Çevre Koruma ve Yeşillendirme Kurumu Türkiye Trafik Kazalarını Önleme Derneği Vesayet Konseyi Kendi kendini idare edemeyen milletleri yönetmek için kurulmuştur. Günümüzde bu konseyin önemi kalmamıştır. Ekonomik ve Sosyal Konsey Savaşa yol açabilecek ekonomik ve sosyal sorunları çözmeyi amaçlayan organdır.

99 Genel Sekreterlik Teşkilatın yönetim organıdır. Uluslararası Adalet Divanı Birleşmiş Milletlerin yargı organıdır. Uluslararası anlaşmazlıklarda tarafları bir araya getirir ve çözüm üretir. Uluslararası Adalet Divanı nın merkezi Hollanda nın Lahey kentindedir. Türkiye, Birleşmiş Milletlere ilk üye olan kurucu devletlerden biridir. Birleşmiş Milletler kararlarına uyarak Somali ve Bosna-Hersek e ayrıca Kosova ya asker göndermiştir. B. BİRLEŞMİŞ MİLLETLNÖ TEŞKİLATININ YARDIMCI SÖGANLARI a. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (URNSCO) UNESCO, Birleşmiş Milletlere bağlı olarak 1946 yılında kurulmuştur. Örgütün amacı; eğitim, bilim ve kültür alanlarında milletlerarası işbirliğini gerçekleştirmek, dünya barışına katkıda bulunmaktır. UNESCO, okur-yazar oranını arttırmayı amaçlar. Bilim ve teknik alanında ülkelerin öz kaynaklarını en iyi şekilde kullanmalarına ve teknolojik imkanlara kavuşmalarına yardım eder. Milletlerin ulusal kültür mirasının çeşitliliğini kaybetmeden saklanmasını temin etmeye çalışır. Türkiye UNESCO ya üye ülkelerden biridir. b. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR 99 UNICEF, Birleşmiş Milletlere bağlı olarak 1946 yılında kurulmuştur. Fonun amacı; savaşın yıkımına uğramış veya güç durumda olan ülkelerin çocuklarına yardım sağlamaktır. UNICEF, faaliyetleri için gerekli mali desteği hükûmetlerin ve özel kuruluşların bağışlarından sağlar. UNICEF in merkezi ABD nin New York kentindedir. <c. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Dünya Sağlık Örgütü, Birleşmiş Milletlere bağlı olarak 1946 yılında kurulmuştur. Kuruluş amacı dünya üzerindeki mevcut hastalıklarla, özellikle yoksul ülkelerdeki hastalıklarla mücadele etmektir. WHO, özellikle çiçek ve sıtma hastalıklarına karşı verdiği mücadelelerde başarı elde etmiştir. WHO nun kuruluş anlaşmasına ilk imzayı üç ülke koymuştur. (Çin, Brezilya, Türkiye) Türkiye 1947 yılında bu örgüte üye olmuştur. d. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 1946 yılında Birleşmiş Milletlere bağlı olarak kurulmuştur. ILO nun başlıca amacı uluslararası iş sözleşmeleri hazırlamaktır. Bu sözleşmeyi kabul eden devletler onu onaylamak üzere kendi iç makamlarına sunmak zorundadır. ILO, sözleşmeyi imzalayan devletlerin yükümlülüklerini denetler. Türkiye, ILO ya üyedir. e. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 1946 yılında Birleşmiş Milletlere bağlı olarak kurulmuştur. Bu teşkilat, Birleşmiş Milletlere üye ülkelerle açlık tehlikesine karşı önlem almak amacıyla kurulmuştur. Örgüt, doğal kaynakların geliştirilmesi ve tahılların depolanması gibi konularda danışmanlık yapar. Türkiye 1947 yılında bu örgüte üye olmuştur. 2. NATO (KUZEY ATLANTİK KONSEYİ) 1948 Birleşmiş Milletler Antlaşması çerçevesinde üyelerin güvenliğini sağlamak ve istikrarın gelişmesine yardım etmek amacıyla kurulmuştur. İlk adım Sovyet tehdidine karşı 1948 de Belçika, Fransa, Hollanda, Lüksemburg ve İngiltere arasında imzalanan antlaşmayla atılmıştır. 4 Nisan 1949 da Washington da imzalanan antlaşmayla ABD, Danimarka, İzlanda, Norveç, İtalya, Portekiz ve Kanada da katılmıştır. Böylece bugün NATO olarak bilinen savunma ittifakı kurulmuştur. Bu ittifaka Türkiye 1952 de girmiştir. Ayrıca 1952 de Yunanistan, 1955'te Almanya, 1982 de İspanya nın katılmasıyla üye sayısı 16 ya yükselmiştir. Fransa ittifakın askeri kanadından 1966 da, Yunanistan ise 1974 te ayrılmıştır. Ancak 1980 de Yunanistan geri dönmüştür. Fransa da 2009 da askeri kanada geri dönmüştür.

100 100 ULUSAL VE ULUSLARARASI KURULUŞLAR NATO; NATO Asamblesi, NATO Konseyi, Genel Sekreterlik, Savunma Planlama Komitesi ve Askeri Komite olmak üzere beş alt birimden oluşmaktadır. İttifakın en yüksek yetkili organı NATO Konseyi dir. Üye ülkelerin Dışişleri bakanlarından oluşur. Askeri Komite ise üye ülkelerin Genelkurmay başkanlarından oluşmaktadır. Türkiye NATO ya tam üyedir. Türkiye 1950 deki Kore Savaşı na asker göndermiş ve 1952 de NATO ya girmiştir. Esasını Sovyet yayılmacılığını önlemek için Avrupa ülkelerinin oluşturduğu savunma gücü oluşturur. 3. KARADENİZ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ (KEİ) 1992 Türkiye nin girişimi sonucu 1992 yılında İstanbul da bir zirve toplantısı düzenlendi. Bu toplantı sonucunda kurucu üyeler olan: Türkiye, Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya, Ukrayna, ve Yunanistan ın katılımı ile Karadeniz İşbirliği (KEİ) Antlaşması imzalanmıştır. Birliğin amacı; üye ülkeler arasında ekonomi, ulaştırma, haberleşme, turizm, ticaret, madencilik vb. alanlarda yardımlaşma ve işbirliği sağlamak, üye ülkeler arasında ticareti geliştirmektir. İşbirliğine üye olmak için Karadeniz e sahili bulunma şartı yoktur. 4. EKONOMİK İŞ BİRLİĞİ VE KALKINMA TEŞKİLATI (OECD) Paris te imzalanan bir antlaşma ile kurulmuştur. OECD nin Amaçları Dünya ekonomisinin gelişmesine yardımcı olmak Gelişmekte olan üye ülkelerle, üye olmayan ülkelerin ekonomilerinin sağlıklı bir şekilde gelişmesine yardımcı olmak Uluslararası yükümlülüklere uygun olarak dünya ticaretinin gelişmesine yardımcı olmak İsrail, Estonya, Slovenya 2010 yılında üyeliğe alınmışlardır. 5. EKONOMİK İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ (ECO) 1985 yılında Türkiye, İran ve Pakistan arasında kültürel, ekonomik ve ticari işbirliğini geliştirmek amacıyla kurulmuştur. Sovyetler Birliğinin yıkılmasıyla diğer Türk devletleri de bu örgüte dahil olmuşlardır. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) olarak da bilinir. ECO nun halen 10 üyesi bulunmaktadır. Bu ülkeler: Türkiye, Pakistan, İran, Azerbaycan, Afganistan, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan dır. ECO üyeleri siyasi, kültürel, ticari ve ekonomik alanda işbirliğini hedeflemektedir. I ÖÖRNK SSOR Aşağıdakilerden hangisi Türkiye nin de üyesi olduğu Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) üyelerinden biri değildir? A) Azerbaycan B) Afganistan C) Tacikistan D) İran E) Irak 6. AVRUPA KONSEYİ (1949) Cevap E 5 Mayıs 1949 da 10 ülke (Belçika, Danimarka, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, İsveç, İngiltere, Fransa ve İrlanda) merkezi Strasbourg ta Avrupa Konseyi ni kuran antlaşmayı imzalamışlardır dan beri Konseyin başlıca hedefi, Avrupa ulus ve vatandaşlarının onurunu, temel değerlerimiz olan demokrasiye, insan haklarına ve yasa düzenine saygıyı sağlamak yolu ile güvence altına almak olmuştur. 7. AVRUPA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ KONFERANSI (AGİK) 1973 Avrupa da güvenlik, insan hakları ve ekonomik dayanışma konularında ülkeler arasında işbirliğini arttırmak, barış, istikrar ve refahı sağlamak amacıyla kurulmuştur te Helsinki de 32 Avrupa ülkesi, ABD ve Kanada nın katılımıyla yapılan konferans 1975 te Helsinki Nihai Senedi nin kabulüyle sona ermiştir. İşte bu belge AGİK sürecinin temelini oluşturur.