Nuri ARI Ziraat Yüksek Mühendisi

Transkript

1 TURUNÇGÝLLERDE GÜBRELEME Nuri ARI Ziraat Yüksek Mühendisi Turunçgiller genel olarak su tutma ve havalanma özelliði iyi olan, m derin profile sahip týnlý, milli týn, kumlu týn ve milli killi týn bünyeye sahip organik maddece zengin ( % 2.5 den fazla ) olan topraklarda iyi yetiºirler. Fazla kirece hassastýr. Yetiºtirildikleri topraklarýn ph deðerinin hafif asit (ph ) olmasýný isterler. Ancak yurdumuzda Doðu Karadeniz Bölgesi hariç turunçgillerin yetiºtirildiði diðer bölgelerde ph turunçgillerin istediði deðerin oldukça üstündedir. Subtropik meyve türlerinden olan turunçgillerin yapraklarýný dökmemeleri nedeni ile tüm yýl beslenme ihtiyacýnýn olmasý, kýlcal köklerinin topraðýn çok derinliðine inmemeleri nedenleri ile yapraklarýnda genellikle besin elementi noksanlýklarý görülmektedir. Diðer meyve türlerine oranla bir çok besin elementinin (Azot, Fosfor, Potasyum, Magnezyum, Demir, Çinko, Mangan ve Bor) noksanlýk belirtileri yapraklarda görülmektedir. Tablo 1 de, Turunçgillerin iyi bir ürünle dekardan kaldýrdýklarý besin maddesi miktarlarý (kg/da) verilmiºtir. Turunçgil türleri topraktan en fazla sýrasýyla kalsiyum, azot potasyum ve fosforu kaldýrmaktadýrlar. Tablo 1, Turunçgillerin iyi bir ürünle dekardan kaldýrdýklarý besin maddesi miktarlarý (kg/da) Tür N P 2 O 5 K 2 O CaO Portakal Mandarin Limon Altýntop Turunçgillerin meyveleri ile kaldýrýlan besin maddesi miktarlarýnýn yanýnda aðaçlarýn her yýl geliºtirdikleri kök, gövde, dal-sürgün ve yapraklarý ile kaldýrdýklarý bitki besin maddesi miktarýný da dikkate almak gerekir. Geliºmiº bir turunçgil aðacýnýn topraktan kaldýrmýº olduðu azotun % 41 i yapraklarda, %20.5 i meyvelerde, % 28 i gövde-dal-sürgünlerde ve %10.5 i ise köklerde bulunmaktadýr. Turunçgiller tuzluluða karºý hassa bitkilerdendir yetiºtirildikleri topraklarýn tuzluluðunun yüksek olmamasý gerekir. Toprakta toplam tuz miktarý % 0.15 in çok üzerine çýkmýº ise aðaçlarýn yapraklarýnda tuz zararý olarak yanýklar, zamansýz yaprak dökümü, meyvelerde çatlamalar ve ºekil bozukluklarý ortaya çýkar. Toprak tuzluluðunun yanýnda sulama suyunun da tuz miktarý az olmalýdýr. Su kalitesi bakýmýndan sulama suyunun elektriki geçirgenliði (EC) milimhos/cm 25 0 C deðerleri arasýnda olan sulama sularý tuzluluk bakýmýndan problem yaratmayan sulardýr. Turunçgiller bora karºý çok hassas bitkilerdendir. Sulama suyundaki bor miktarýnýn litrede 0.33 mg dan az olmasý ve 0.67 mg ý geçmemesi gerekir. Bor fazlalýðý özellikle sýcak su kaynaklarýna yakýn kurulmuº bahçelerde, aºýrý hayvan gübresi ve kalitesiz organik madde kullanýlan bahçelerde daha sýk görülür.

2 Tablo 1: Sulama Suyunun Bazý Kalite Özellikleri Su Sýnýfý E.C milimhos/cm Çözünmüº 25 o C Ppm Tuz Sodyum(Na)Toplam Katyonlar % Bor Ppm Cl me/l Çok Ýyi < < 20 < 0.33 < 1.25 Ýyi Kullanýlabilir Fazla Kullanýlamaz > 3.0 >1920 > 80 > 1.25 > 5.0 E.C = 1 milimhos/cm 25 o C= 640 mg/litre = ppm ORGANÝK MADDE Turunçgillerin yetiºtirildikleri topraklarda organik madde miktarýnýn iyi durumda olmasý gerekir. Organik maddenin toprak özellikleri üzerine çok yönlü olumlu etkileri vardýr. Bunlar: 1-Topraðýn Fiziksel Özelliklerini Düzeltir. a-topraðýn su tutma kapasitesini dengeler b-topraðýn havalanma kapasitesini dengeler c-topraðýn kolay ýsýnmasýný saðlar d-toprakta kaymak tabakasý oluºumunu ve topraðýn çatlamasýný azaltýr e-toprak erozyonunu azaltýr. 2-Topraðýn Kimyasal Özelliklerini Düzeltir. a-toprakta yarayýºsýz olan bitki besin maddelerini yarayýºlý hale gelmesine yardýmcý olarak bitkinin beslenmesini kolaylaºtýrýr b-topraðýn ph deðerinin dengede kalmasýný saðlar c-topraðýn besin maddesi tutma kapasitesini arttýrýr ve toprakta besin maddesi yýkanmasýný azaltýr d-toprakta tamponlama yaparak toksiteyi önler e-toprakta tuzluluðun azalmasýna yardýmcý olur f-organik madde toprakta ayrýºmaya uðrarken bünyesindeki bitki besin maddelerini topraða vererek bitkinin beslenmesine yardýmcý olur g-toprakta bitkinin kök geliºmesini teºvik eder. 3-Toprakta Mikrobiyolojik Aktiviteyi Arttýrýr. a-tam parçalanmaya uðramýº organik madde toprak canlýlarý (mikroorganizmalar) için enerji ve besin kaynaðýdýr b-toprakta mikroorganizma yoðunluðunun artmasýna yardýmcý olur c-organik maddenin toprakta ayrýºmasý esnasýnda ortama verdiði organik bileºikler ile bitkinin kök sisteminin geliºmesine olumlu yönde uyarýcý etkiler olur. Topraðýn organik madde düzeyini iyileºtirebilmek için yetiºkin aðaçlara ortalama 100 kg iyi yanmýº çiftlik gübresi 2-3 yýlda bir aðaç taç izdüºümüne verilmelidir. Uygulama sonbaharda yapýlmalý ve uygulama sonrasý çiftlik gübresi mutlaka toprak altýna getirilmelidir.

3 ªekil 1. Çiftlik gübresi ve Azotlu gübre uygulama alaný Genç aðaçlarda ise yaº baºýna 10 kg çiftlik gübresi hesabý ile gübreler verilebilir. Çiftlik gübresinin yanýnda organik madde miktarýný artýrmak amacýyla yeºil gübreleme de yapýlabilir. Özellikle aðaçlarýn genç dönemlerinde sonbaharda dekara 8 kg adi fið ile birlikte 3 kg arpa karýºtýrýlarak ekilmeli, ilkbaharda fiðin % 30 çiçeklenme döneminde toprak altýna getirilmelidir. Yeºil gübre bitkisinin topraða karýºtýrýlmasý ile topraða ciddi miktarda organik materyal kazandýrýlýr. Ayrýca baklagil bitkileri havanýn serbest azotunu topraða fiske ederek toprak verimliliðinin artýºýna yardýmcý olur. Ayrýca baklagil bitkilerinin derin kök yapýsý nedeniyle toprak içinde açmýº olduðu galeriler nedeniyle topraðýn daha kolay havalanabilir ve su geçirebilir bir yapýya kavuºmasý saðlanýr. Resim. Yeºil Gübreleme AZOT Bütün canlý varlýklarýn asýl yapý maddesidir. Proteinlerin oluºmasýnda önemli rol oynar. Protoplazma ve hücre çekirdeði önemli miktarda N içerir. Ayrýca klorofil molokülünde Mg ve C ile birlikte yer alan azot oksidasyon ve rediksiyon olaylarýnda rol alan enzimlerde de bulunur. Bitkiler genelde azot u Nitrat (NO 3 ) ve Amonyum (NH 4 ) formunda alýrlar. Topraktaki azotun kaynaðý organik maddedir. Belirli bir miktarý da havanýn serbest azotun bakteriler tarafýndan topraða baðlanmasý ile saðlanýr. Organik formdaki azot amonifikasyon olaylarý sonucu NO 3 ve NH 4 haline dönüºür. Buda organik maddenin C/N oranýnýn 17/1 den küçük olmasý ile, yeterli toprak havalanmasý, nemi ve sýcaklýðý ile nötr toprak tepkimesi gibi minerilizasyonu

4 saðlayan bakteriler için gerekli koºullarýn varolmasý ile saðlanýr. Bu koºullarýn olmamasý halinde yeterli organik madde olsa da bitkiler azot noksanlýðý çekebilir. AZOT NOKSANLIÐI Azot noksanlýðý ilk önce yaºlý yapraklarda görülür. Noksanlýk halinde yapraklar normal yeºil renklerini kaybeder ve noksanlýðýn derecesine baðlý olarak açýk yeºil veya sarý bir renk alýr. Vejetatif geliºme azalýr bitki bodur bir geliºme gösterir. Yapraklar normal büyüklüðünü alamaz. Renkleri yeºilden sarýya döner. Renk deðiºikliði her tarafýnda aynýdýr. Önce yaºlý yapraklarda görülür. Bitki vaktinden önce çiçek açar. Geliºme süresi kýsalýr. Tohum, çiçek ve meyve oluºumu azalýr. Kök sistemi zayýflar.yapraklar küçük, dik, açýk yeºil veya sarýmsý renktedir. Erken dökülür, sonbaharda damarlar biraz daha kýrmýzýmsý renkte görülür. Meyveler, küçük, koyu renkli, depolama kalitesi iyidir. Verim azalýr, meyveler erken dökülür ve aðaçta periyodizite eðilimi artar. Resim. Narenciye yapraklarýnda azot noksanlýðý Turunçgillerde azot noksanlýðý çok görülür. Bunun baºlýca nedenleri 1-N ihtiyacýnýn fazla olmasý, 2-Yetiºtirildikleri topraklarýn azotça fakir olmalarý 3- Azotun yýkanma v.b. nedenlerle kolayca kayba uðramasýdýr. Fazlalýðý halinde ise vejetatif geliºme devresi normalden daha uzun olacaðý için olgunlaºmada geriler. Bitkinin gevºek ve kuvvetsiz bir bünyeli olmasýna neden olur. Çiçek ve meyve oluºumu hem azalýr hem de gecikir. Kalite düºer, hastalýk ve dona karºý dayanýklýlýk azalýr. Kuvvetli ve devamlý sürgün oluºur. Çiçek gözü sayýsý azalýr. Meyvelerin kalitesi düºer. Kaba dokulu ve yavan tadý olan meyveler oluºur. Meyveler gerçek rengini alamazlar ve yeºil kalýrlar. Depoda saklanmasý güçleºir erken bozulur. Yetiºkin aðaçlara ne kadar gübre vermeliyiz?

5 Verilecek Gübre Miktarýný Etkileyen Faktörler 1- Toprak yapýsý 2- Aðacýn yaºý ve çeºidi 3- Anacýn çeºidi 4- Verim durumu 5- Gübreleme alýºkanlýklarý 6- Sulama durumu 7- Topraðýn iºlenip iºlenmemesi vb. faktörler aðaçlara verilecek gübre miktarýný etkilemektedir. Tüm bahçeler için kesin bir reçete vermek olanaksýzdýr. En doðru yaklaºým toprak, yaprak ve sulama suyu analiz sonuçlarýna dayanarak yapýlabilir. Ancak geliºmesi normal besin maddesi noksanlýðý göstermeyen yetiºkin turunçgil aðaçlarýna verilecek ortalama azotlu gübre miktarýný aºaðýdaki gibi ve azotlu gübre olarak da amonyum sülfat (%21 N) tercih edilmelidir. Turunçgil türlerine göre verilecek gübre miktarý ve verilme zamanlarý. Portakal Limon Mandarin Altýntop 5 kg/aðaç 6 kg/aðaç 4 kg/aðaç 3.5 kg/aðaç Uygulama zamaný: Gübrenin 2/3 Ocak-ªubat ayýnda, 1/3 Mayýs-Haziran, uygulama ºekli ise ºekilde görüldüðü gibi toprak yüzeyine serperek karýºtýrýlmasý veya yaz aylarýndaki uygulamalarda hemen sulama yapýlmalýdýr. ªekil. Azotlu gübreler aðaç taç izdüºümüne verilir. FOSFOR (P) Azot gibi fosforda yaºan her hücrenin yapý maddesidir. Protein ve yaðlarýn oluºumuna hizmet eder. Hücre bölünmesi ve enerji taºýnmasýnda, çiçek ve meyve oluºumunda rol oynar.

6 En belirgin etkisi kök sistemi üzerinedir. Kökün iyi geliºmesini ve yayýlmasýný saðlar. Olgunlaºmayý hýzlandýrýr. Ýyi bir çiçek döllenmesi saðlar. Bitkinin hastalýk ve zararlýlara karºý direncini arttýrýr. Olgunlaºma zamanýný fosfor belirler. Topraktan bitkiler tarafýndan genelde orta fosfat iyonu (H 2 PO 4 ) ºeklinde alýnýr. Alýmýnda ortamýn ph sý etkili olup, düºük ph lý topraklarda alýmý artar. Fosforun tamamýna yakýn kýsmý geliºmenin ilk döneminde alýnýr, tohum ve meyveye aktarýlýr. Asit reaksiyonlu topraklardan A1 ve Fe ile kireç miktarý yüksek alkali topraklarda ise Ca-Fosfat halinde alýnamaz forma dönüºür. Noksanlýk görülür. Fosfor noksanlýðýnýn baºlýca nedenleri 1- Topraklarýn yüksek CaCO 3 içeriði, 2- Yüksek ph, 3- Topraklarýn fosforca fakir olmasý, 4- Turunçgillerin topraktaki fosfordan yararlanma güçlerinin düºük olmasýdýr. Fosfor noksanlýðý halinde toprak üstü organlar kadar kök de zarar görür. Kök geliºimi ve oluºumu azalýr. Yapraklar normal büyüklüðünü alamaz. Önce koyu yeºil sonrada kýrmýzýmsý mor veya kahverengine döner. Buda bitki dokusunda nitratýn birikmesi ile yakýndan ilgilidir. Noksanlýk ilk olarak yaºlý yapraklarda görülür. Bitkilerde geliºme yavaºlar, kök sistemi zayýflar. Noksanlýk ilerledikçe yapraðýn uç ve kenarlarýnda nekrozlar görülür. Ürün miktarý ve kalite düºer. Meyve tutumu azalýr, zamansýz meyve dökümü görülür. Meyve çaplarý küçülür, erken olgunlaºan koyu renkli meyveler oluºur. Mg noksanlýðý P alýmýný engeller. Noksanlýk iklim koºullarýyla da ilgilidir. Serin ve yaðýºlý ortamlarda kök geliºimi zayýf olacaðýndan toprakta P bulunsa da noksanlýk görülür, koºullar deðiºince düzelir. Resim. Fosforla yeterince beslenen ve fosfor noksanlýðý görülen aðaçlarýn meyvelerinin enine kesiti Fazlalýðý halinde Fe, Zn ve Cu ýn elveriºli hale geçmesini önler. Ayrýca olgunlaºmayý hýzlandýrdýðý için vegetatif geliºmeyi engelleyebilir. Geliºmesi normal besin maddesi noksanlýðý göstermeyen yetiºkin turunçgil aðaçlarýna verilecek ortalama fosforlu gübre miktarýný ºöyle belirtebiliriz.

7 Turunçgil türlerine göre verilecek gübre miktarý ve verilme zamanlarý. Fosfor kaynaðý olarak da Triplesüperfosfat (% P 2 O 5 ) veya Diamonyumfosfat (% 18 N, % 46 P 2 O 5 ) tercih edilmelidir. Portakal Limon Mandarin Altýntop 1 kg/aðaç 1 kg/aðaç 0.7 kg/aðaç 0.7 kg/aðaç Uygulama zamaný: Aðýr bünyeli ve kireçli topraklarda sonbaharda uygulanmalý, verilen gübrelerin toprak tarafýndan tutunmasýný ve yarayýºsýz forma dönmesinin engellenmesi açýsýndan uygulamayý aðaç taç izdüºümü altýnda açýlacak cm banda verilip üzerinin kapatýlmasýnda yarar vardýr. Özellikle fosforlu gübreler bir yýlda 3-5 cm kadar derine, potasyumlu gübreler 8-10 cm derine ve azotlu gübreler ise cm derinliðe kadar inebildiði bilinmelidir. ªekil.Fosforlu gübreler aðaç taç izdüºümü altýna açýlacak çukurlara verilir. POTASYUM (K) Topraklarda Azot ve Fosfora oranla daha fazla bulunur. Bitkiler Potasyumu iyon halinde alýr. Vegetatif kýsýmlarda generatif kýsýmlara göre daha fazla bulunur. Protein, karbonhidrat, yað vb. organik bileºiklerin yapýsýnda bulunmaz. Ancak fizyolojik bir çok etkisi vardýr. Stomalarýn hareketini saðladýðý için fotosentez olayýnda gereklidir. Enzimlerin etkinliðini saðlar, fazla azotun olumsuz etkisini giderir. Kök geliºmesine, soðuða, hastalýklara dayanýklýlýða, kuraklýða, olgunluk zamanýna ve kalite üzerine etkilidir. Meyve iriliðine, meyve renginin tam oluºmasýna, kuru madde miktarýnýn artmasýna, erken hasat üzerine ve meyvenin depolama ve taºýma özelliklerini iyileºtirir. Yapýlan bir gübreleme çalýºmasýnda gübre uygulanmayan parsellere göre NP uygulanan parsellerde ürün artýºý portakalda % 48 limonda % 31 olurken, NPK uygulanan parsellerde ise ürün artýºý portakalda %67 limonda % 44 olarak belirlenmiºtir. ªekil 3 de portakal ve limon aðaçlarýnda gübrelerin verim üzerine olan etkileri görülmektedir.

8 Uygulama Portaka Limon Gübresiz NP NPK Potasyum noksanlýðý halinde önce yaºlý yapraklardan baºlayan kloroz görülür. Noksanlýk yaprak ucundan baºlayýp, kenarlara yayýlýr. Bu kýsýmlar sarýya döner, ilerledikçe dokular ölür. Ýç kýsýmlar uzun süre yeºil kalýr. Kýsa ve zayýf sürgün geliºimi olur. Meyvelerin rengi büyüklüðü kalitesi düºer. Potasyum noksanlý daha çok hafif bünyeli kötü drenajlý ve yaðýºlý bahçelerde görülebilir. Ca, Mg, Na, Potasyumun antagonistidir. Aºýrý kireçleme yapýlan alanlarda Ca bitkinin K dan faydalanmasýný engeller. K noksanlýðýnda Fe harekete geçemediðinden Fe klorozu da görülür. Aðaçlarda dökülen meyve ve kýrýlan dal sayýsý da artar. K Noksanlýðý Normal - K Resim. Potasyumla normal beslenen ve potasyum noksanlýðý gösteren aðaçlarýn meyve kaliteleri. Fazlalýðýnda ise meyveler normale oranla iri ve açýk renklidir. Geç olgunlaºýr. Ca ve Mg alýmý engellenir. Geliºmesi normal besin maddesi noksanlýðý göstermeyen yetiºkin turunçgil aðaçlarýna verilecek ortalama potasyumlu gübre miktarýný ºöyle belirtebiliriz. Turunçgil türlerine göre verilecek gübre miktarý ve verilme zamanlarý. Potasyum kaynaðý olarak da Potasyum Sülfat (% 50 K 2 O) tercih edilmelidir. Portakal Limon Mandarin Altýntop 2 kg/aðaç 2 kg/aðaç 1.0 kg/aðaç 1.5 kg/aðaç

9 Uygulama zamaný: Aðýr bünyeli topraklarda sonbaharda uygulanmalý, verilen gübrelerin toprak tarafýndan tutunmasýný ve yarayýºsýz forma dönmesinin engellenmesi açýsýndan uygulamayý aðaç taç izdüºümü altýnda açýlacak cm banda verilip üzerinin kapatýlmasýnda yarar vardýr. KÜKÜRT Topraklarda az miktarda bulunur. Büyük bir kýsmý organik maddenin ayrýºmasý ile ortaya çýkar. Bitkilerde proteinlerin bileºiminde bulunur. Klorofil oluºumu için gereklidir. Bazý vitaminlerin bünyesinde bulunur. Bitkilerin soðuða dayanýklýlýðýný arttýrýr. Doðal koºullarda turunçgillerde kükürt noksanlýðýna hiç rastlanmaz. ªayet noksanlýk ortaya çýkarsa ilk olarak geç yapraklarda sararma ºeklinde olur. Bu azot noksanlýðýnda olduðu gibi bütün yapraðý bir örnek kapsayan açýk yeºil veya sarý renk görünümüdür. Ayrýca sürgün oluºumunda azalma ve meydana gelen sürgünlerin zayýf kalmasýna neden olur. Geliºme, meyve verimi ve kalite düºer. KALSÝYUM (Ca) Kalsiyum yaðýºlý bölge topraklarýnda yýkandýðý için kurak bölge topraklarýna göre daha az miktarda bulunur. Kumlu ve asit karakterli topraklarda noksanlýðýna rastlanabilir. Bitkiler tarafýndan Kalsiyum iyonu ºeklinde alýnýr. Vejetatif aksamda meyve ve tohuma göre daha fazla bulunur. Hücrenin yapýsýnda bulunur. Azot metabolizmasý ve absorbsiyonu üzerine, karbonhidrat ve proteinlerin taºýnmasýna etki eder. Çiçeklerin normal oluºumunda etkilidir.. Bitki hastalýklarýna dayanýklýlýðý saðlar. Kök geliºime etki eder. Topraklarý kireçleme veya Ca la gübrelemenin besin maddesi olarak direk etkisi yanýnda asit topraklarýn nötrleºtirilmesi, böylece mikroorganizma faaliyetlerini arttýrmasý ve bazý besin maddelerini yarayýºlý hale getirmesi gibi dolaylý etkileri vardýr. Noksanlýðýnda ilk olarak genç yapraklar sararmaya baºlar. Daha sonra nekrozlar görülür. Kenar uçlarý aºaðý ve yukarý doðru kývrýlýr. Yapraklar düzgünlüklerini kaybederler. Büyüme noktalarý çoðunlukla ölür. Bitkide yeni sürgün geliºmez, kök sistemi de çok zarar görür. Kalsiyum meyveden daha çok sürgün ucuna taºýnma eðilimindedir. Kuraklýk sýrasýnda acý beneke neden olabilecek ºekilde kalsiyum ve su meyveden sürgün ucuna hareket eder. Aðýr kýº budamasý, aºýrý meyve seyreltmesi, az ürün, büyük meyve, çeºit özelliði ve düzensiz sulama gibi kültürel tedbirler Ca noksanlýðýna sebep olabilir. Topraða aºýrý azot uygulamasý potasyum ve maðnezyum alýmýný arttýrmasýna karºýlýk kalsiyum alýmýný azaltýr. Ülkemiz genelinde turunçgil yetiºtiriciliði yapýlan bölgelerinde genelde Ca fazlalýðý söz konusudur. Ortamda fazla Ca bulunmasý durumunda baºta P, K ve Mg gibi makro besin maddeleri ile Mo hariç diðer bütün mikro besin elementlerinin noksanlýðýna sebep olur. MAÐNEZYUM (Mg)

10 Yaðýºlý bölgelerde noksanlýðýna rastlanabilir. Bitkiler Maðnezyumu iyon halinde alýrlar. Klorofil molekülünün yapý maddesidir. Bitkideki Mg un %15-20 si klorofilde bulunur. Bu yüzden Mg noksanlýðýnda fotosentez olmaz. Bir çok enzimin aktifliðini ve yapraklarda meydana gelen karbonhidratýn bitki bünyesine taºýnmasýný saðlar. Bitkinin P dan daha çok faydalanmasýna etki eder. Hýzlý geliºen genç aðaçlar ve aºýrý meyve tutmuº verimli aðaçlar Mg noksanlýðýna duyarlýdýr. Öncelikle yaºlý yapraklarda ana damarlar arasýnda sararma baºlar ve yaprak kenarlarýna yayýlýr. Damarlar uzun süre yeºil kalýr. Meyvenin çevresindeki yapraklarda daha çok görülür. ªiddetli hallerde yapraklar beyazlaºýr ve alt yapraklar dökülürken üst yapraklar kalýr. Geliºme zayýflar, ürün miktarý düºer. Özellikle N miktarýnýn düºük olmasý ve kuraklýk Mg noksanlýðýnýn ºiddetini arttýrýr. Ca/Mg oranýnýn artmasý ve fazla K, Mg yarayýºlýlýðýný etkiler. Noksanlýk hali görülür.meyvelerinde fazla çekirdek bulunan turunçgil türleri Mg noksanlýðýna karºý daha hassastýrlar. Mg Noksanlýðý Mg fazlalýðý nadiren görülür. K absorbiyonunu engeller ve aðaçlarda kök geliºmesini durdurur. Mg noksanlýðý yapraklarda renk deðiºikliði yanýnda meyve miktarý ve meyve kalitesini de etkilemektedir.portakalda yapýlan bir çalýºmada Mg ilavesinin aðaç üzerindeki meyve sayýsý üzerine etkisi tabloda görülmektedir.(smith ve ark..; 1953) Uygulama Meyve sayýsý N 1459 NP 1734 NPK 2144 NPK+Mg 2313 Magnezyum noksanlýðý belirlenen narenciye bahçelerine meyve tutumundan sonra yaprakta uygulama yeterlidir. Bunun için 100 litre suya 1 kg % 1 MgSO 4 veya Mg(NO 3 )2 karýºtýrýlýr ve serin saatlerde yapraklara püskürtülür.ýkinci uygulama birinci uygulamadan gün sonra tekrarlanmalýdýr.

11 MÝKRO ELEMENTLER DEMÝR (Fe) Genellikle Demir iyon formunda bitkilere yararlý haldedir. Maðnezyum gibi klorofil molekülünde bulunmaz. Ancak klorofilin oluºumunda katalitik etkisi vardýr. Solunum enzimlerinin aktifliðini arttýrýr. Noksanlýðý halinde önce genç yapraklarda kloroz görülür. Ýlk anda kýlcal damarlarda dahil damarlar yeºil kalýr ve bir að görünümü oluºur. Daha sonra damarlarda yeºil rengini kaybederler. Fe noksanlýðý ªiddetli hallerde sürgünlerde kurumalar görülür. Ürün azdýr, meyvenin rengi olumsuz etkilenir ve kokusu yavanlaºýr. Noksanlýk daha çok ortamda demirin olmayýºýndan deðil alýmýný engelleyen faktörlerden kaynaklanýr. Düºük ph da demirin erirlik derecesi oldukça yüksektir. Nötr ve alkali reaksiyonlarda genelde alýnamaz formdadýr ve noksanlýk görülebilir. Toprak çözeltisinde ve sulama suyundaki Bikarbonat (HCO 3 ) iyonu ile topraktaki Kalsiyum karbonat (CaCO 3 ), Maðnezyum karbonat (MgCO 3 ) ve P miktarýnýn yüksek oluºu Fe alýmýný engeller. Cu, Mn, Mo, Zn nun fazla miktarda olmasý ile K ve Ca un yeterli miktarda olmayýºý da demir alýmýný olumsuz etkiler. Demir fazlalýðýna çok az rastlanýrsa da, aðaçlarýn fosfordan yararlanmasýný engeller. Demir noksanlýðýný gidermek için kullanýlan demir kileylerinin çalýºma ph aralýklarý farklýdýr. Bu nedenle saðlýklý sonucu alabilmek için topraðýnýzýn ph durumuna uygun demir kileyti seçilmelidir.tabloda farklý demir kileytleri ve etkili olduklarý ph aralýklarýný görülmektedir. Demir Kileytleri Etkili ph aralýklarý Fe-EDTA Fe-HEDTA Fe-DTPA Fe-EDDHA

12 Turunçgillerde demirli gübre uygulamasý, noksanlýðýn ºiddetine ve aðacýn yaºýna baðlý olarak gr demir kileyt veya gr demir sülfat Ocak-ªubat aylarýnda topraktan uygulanmalýdýr. MANGAN (Mn) Bitkiler tarafýndan Mangan iyon halinde alýnýr. Klorofil oluºumunu saðlar. Oksidasyon ve redüksiyon olaylarýný kontrol eder. Protein sentezi ile bünyedeki absorbik asitin teºekkülünü saðlar. Fe, Ca ve Mg un alýnmasýnda rol oynar. Noksanlýðý halinde Fe eksikliðinde görülen araza benzer kloroz görülür. Sürgünün ucundaki ve ortasýndaki yapraklar zikzaklý görünüº alýrlar. Yapraklarda damarlar koyu yeºil ve damarlar arasýnda sarýmsý yeºil renk oluºur. Kloroz yanýnda nekrozda görülebilir. Yaprak büyüklüðü etkilenmez, ürün azalýr. Mn noksanlýðýna özellikle gölgede kalan yapraklarda rastlanýr. Çoklukla Fe ve Mn arazý birlikte ortaya çýkar. Mangan eksiliðine potasyumca fakir olan ve hafif alkali ile alkali topraklarda rastlanýr. Ancak asit, organik maddece zengin topraklarda Mn fazladýr ve toksik etkisi olabilir. Topraðýn özelliklerine göre ister mineral tuz formunda isterse kileyt formunda olsun mikro element gübrelerin topraktan uygulanmasýnda meyve aðacýnýn ilk geliºme dönemlerinde uygulanýr. Geliºme dönemi ortalarýnda topraktan yapýlacak uygulamanýn etkisi az olur. Bu nedenle geç uygulama yerine yapraktan uygulama yapmak daha yararlýdýr. Bu amaçla 100 litre suya gr. MnSO 4, 250 gr. Soda yada sönmüº kireç, 200 gr üre ve 50 ml yayýcý yapýºtýrýcý karýºtýrýlarak serin saatlerde yapraktan püskürtülerek verilmelidir. Ýkinci uygulama birinci uygulamadan gün sonra tekrarlanmalýdýr. ªayet noksanlýk riski varsa ilk yaprak uygulamasý çiçeklenme öncesi yapýlmalýdýr. ÇÝNKO (Zn) Bitkiler tarafýndan Çinko iyonu ºeklinde alýnýr. En fazla kökte sýra ile gövde ve yapraklar ve meyvelerde bulunur. Büyümeyi düzenleyen auxýn hormonunun oluºumunu saðlar. Noksanlýk halinde boðum aralarýnýn kýsa oluºu ve bodur geliºme bununla ilgilidir. Karbonhidrat taºýnmasý ve ºekerlerin düzenli kullanýlmasýný saðlar. Klorofil oluºumunda rol oynar. Azot ve fosfor metabolizmasý ile enzimlerin aktifliðini etkiler. Kök geliºimi üzerinde de çok önemli görevleri vardýr. Noksanlýðý halinde meyve aðaçlarýnýn sürgün uçlarýnda rozet denilen küçük ve sýk yaprak kümecikleri görülür. Yapraklar normale oranla defa daha küçüktür. Normal ºekillerini kaybederler. Damarlar arasý renk sarýya döner.

13 Zn noksanlýðý Kök geliºmesi zayýflar, su absorbsiyonu geriler. Meyve gözlerinin sayýsý azalýr ve oluºan gözlerin büyük çoðunluðu açýlmaz. Meyveler küçük ve ºekilsizdir. Verim ve kalitede düºer. Meyve gövdesi de kaba, gevrek ve düzensiz olur. Fazla kireç içeren alkali topraklarda ve düºük sýcaklýkta çinko noksanlýðý görülür. Fazla fosfor bitkiler tarafýndan alýnmasýný engeller. Topraktaki miktarý organik madde ile ilgilidir. Organik maddece zengin üst topraklarda daha fazla miktarda bulunur. Fosforlu gübrelerin Zn alýmýna etkisi tabloda görülmektedir. Tür Gübre(kg/da P % Yapraklarýn Bileºimi Zn ppm Mandarin Çinko noksanlýðýný gidermek amacýyla, 100 litre suya gr. ZnSO 4, 250 gr. Soda yada sönmüº kireç, 200 gr üre ve 50 ml yayýcý yapýºtýrýcý karýºtýrýlarak serin saatlerde yapraktan püskürtülerek verilmelidir. Ýkinci uygulama birinci uygulamadan gün sonra tekrarlanmalýdýr. ªayet noksanlýk riski varsa ilk yaprak uygulamasý çiçeklenme öncesi yapýlmalýdýr. BAKIR (Cu) Bakýrýn bitki bünyesindeki iºlevi çok yönlüdür. Vitamin, karbonhidrat ve proteinlerin sentezi ile fotosentez ve solunum gibi bitki hücresinde olan büyük ölçüde kapalý ve komplike olaylarda etkili olmaktadýr. Bitkiler tarafýndan Cu ºeklinde alýnýr. Bakýr noksanlýðýnda meyve aðaçlarýnýn dallarý uçlardan itibaren kurur ve S ºeklinde kývrýlýr. Aðaç birkaç yýlda çalý haline gelir. Noksanlýðýn ilerlemesi sonucu dallarda zamk akýtma ve dal renklerinin kýrmýzýmsý kahverengiye dönüºtüðü görülür. Genç yapraklar normale oranla küçüktür ve kloroz görülür. Yaºlý yapraklar ise N fazlalýðýnda olduðu gibi

14 koyu yeºildir. Meyve verimi ve kalite düºer. Aðaç kýº zararlýlarýna karºý hassastýr. Yapraklar erken dökülür. Kaba bünyeli asit topraklarda aºýrý yýkama sonucu noksanlýðý görülür. Alkali reaksiyon, fazla kireç ve organik madde yarayýºlýlýðýný olumsuz etkiler. Fazla N, B ve Zn bakýrýn alýmýný engelleyici etkide bulunur. Noksanlýðýný gidermede bakýrlý zirai ilaçlar önemli rol oynar. Her yýl bol miktarda bulunan bakýrlý bileºiklerin birikmesi ile Fe ve P alýmý engellenir. Fazlalýðý halinde Fe klorozu, kök geliºmesinde durgunluk ve hatta cüceleºme görülür. BOR Bitki bünyesinde karbonhidrat metabolizmasýný ve ºekerin bünyedeki hareketini saðlar. Hücre bölünmesi üzerinde etkilidir. B olmadýðý zaman protein oluºmaz veya erir hale geçer. Bitkilerce B 4 O 7 ºeklinde alýnýr. Bor eksikliðinde en tipik belirti; bitkilerde büyüme noktalarýnýn ölmesi, yapraklarda renk deðiºimi (Sarý) ve geliºmenin zayýflamasýdýr. Önce genç yapraklarda görülür. ªekil ve renk bozulur, damarlar mantarlaºýr ve vaktinden önce dökümü olur. Kabuk çatlamasý, zamk akýtma sürgünlerin ölmesi, meyvede mantarlaºmýº iç ve dýº kýsýmlar görülebilir. Çiçekte de anormal deðiºikliklere sebep olabilir. Kök sistemi zayýf geliºir. Meyvede çekirdek evi ve meyve kabuðundan çökük kuru alanlar görülür ve büyümeden dökülür. Bitkiler için borla ilgili noksanlýk ve fazlalýk arasýndaki sýnýr çok dardýr. Gübrelemede buna dikkat edilmelidir. Yüksek ph, fazla kireç ve organik madde alýmýný güçleºtirir. Önemli bir kýsmý organik maddece tutulur. Organik maddenin ayrýºmasý sonucu açýða çýkar. Aºýrý B un belirtisi de noksanlýðý ile benzerdir. Damla Sulama ile Gübreleme: Son yýllarda turunçgil bahçelerinin önemli bir kýsmý kapalý sistem sulama sistemi ile sulanýr hale gelmiºtir. Bu tür sistemlerde verilen suyun en uygun ºekilde bitki kök bölgesine ulaºmasý saðlanýrken; diger taraftan verilecek gübreleri de sulama suyu ile verilebilmesi iºçilik açýsýndan büyük kolaylýk saðlamaktadýr. Resim. Damla sulama ve gübreleme ünitesi

15 Damla sulamada kullanýlacak gübrelerin, suda erime oraný yüksek olmalý, katý-dolgu kaplama maddesi ihtiva etmemelidir. Tuzluluk etkisi düºük olmalýdýr. Fizyolojik asit karakterli olmalý ve bulanýklýlýk ve tortu yaratmamalýdýr. Bu amaçla kullanýlabilecek gübreler ve etkili madde miktarlarý tabloda verilmiºtir. Damla Sulamada Kullanýlan Gübreler Gübre Ýsmi Etkili Madde Oraný % Formulü Amonyum Nitrat %33-34 N NH 4 NO 3 Üre %46 N Co(NH 2 ) 2 Amonyum Sülfat %21 N (NH 4 ) 2 SO 4 Mono Amonyum Fosfat (MAP) % 12 N + % 61 P 2 O 5 NH 4 H 2 PO 4 Fosforik Asit 1 kg P 2 O 5 /litrede % 85 lik H 3 PO 4 Mono Potasyum Fosfat (MKP) % 52 P 2 O 5 + % 34 K 2 O KH 2 PO 4 Potasyum Nitrat % 13 N + % 46 K 2 O KNO 3 Potasyum Sülfat (Sulupotas) Kalsiyum Nitrat Maðnezyum Sülfat Maðnezyum Nitrat (Magnesial) % K 2 O + % 18 S % 15.5 N + % 26 CaO K 2 SO 4 (suda erir tipi) Ca(NO 3 ).NH 4 NO 3.2H 2 O % 16 MgO + % 13 S MgSO 4.7H 2 O % 16 MgO + % 10 N Mg(NO 3 ).5H 2 O Fe-EDTA % 13 Fe Fe.EDTA Sequestrine % 5 Fe Fe.EDDHA Çinko Sülfat % 22 Zn ZnSO 4.7H 2 O Mangan Sülfat % 24 Mn MnSO 4.4H 2 O Bakýr Sülfat % 25 Cu CuSO 4.5H 2 O Borik Asit % 17 B H 3 BO 3 Damla Sulama Sistemi ile Gübrelemede Dikkat Edilecek Hususlar Birbirleri ile karýºmayan gübreleri kullanmayýnýz, damla sulama sisteminde týkanma meydana getirir. Fosforlu ve sülfatlý gübreler kalsiyumlu gübrelerle birlikte kullanýlmamalýdýr. Damla sulamanýn yapýldýðý her gün gübre kullanýnýz. Damla sulama sisteminin basýncý normal seviyeye gelinceye kadar gübre tankýnýn vanasýný açmayýnýz. Damla Sulama Sisteminde % 33 N amonyum nitrat tercih edilmeli (üre ve diðer klasik gübreler kullanýlamaz) Toprakta ve sulama suyunda tuzluluk yüksek ise amonyum sülfat kullanmayýnýz. Bitkinin geliºme dönemini dikkate alarak gübre konsantrasyonunu ayarlayýnýz Sulamanýn baºlangýcýnda (ilk dak) ve sonunda (son dak) damla sisteminden sadece su akacak ºekilde gübreleme yapýnýz.

16 Turunçgillerde Yapraktan Gübreleme Bitkiler besin maddelerinin tamamýna yakýnýný topraktan alýrlar, ancak bazý durumlarda topraktan besin maddesi vermenin bir etkisi görülmez. Bu durum özellikle mikro besin elementlerinde (demir, mangan, çinko, bakýr ve bor gibi) daha çok görülür. Bu nedenle bitkilerin zaman zaman yapraktan gübrelenmesi gerekmektedir. Yapraktan gübrelemeyi gerektiren nedenler: Topraktan gübre uygulamalarý tamamlanmýºtýr. Buna raðmen element noksanlýðý görülmektedir. Sulama dönemi tamamlanmýº veya yeterli yaðýº olmamaktadýr. Dekara veya aðaç baºýna verilecek gübre miktarý çok azdýr. Topraktan uygulanmasý durumunda, uygulanan besin elementinin alýnmasýný engelleyen bir çok faktör nedeni ile etki görülmemektedir. Kýsa sürede etki görmek amacý ile. Yukarýda belirtilen nedenlerle meyve aðaçlarýnda gerek element noksanlýklarýný gidermek ve gerekse bazý kalite özelliklerini düzeltmek amacý ile birkaç kez yapraktan gübre uygulamasý yapmak gerekmektedir. Bitki türlerine göre yapraðýn üst ve alt yüzeyinde bulunan kütikula tabakasý kalýnlýðý deðiºmekle birlikte yaprak yüzeyine uygulanan gübrelerin yapraðýn içine geçiº hýzý farklýdýr. Besin elementlerinin yapraða geçiº hýzlarý aºaðýda verilmiºtir. Hýzlý Orta Hýzlý Yavaº Çok Yavaº Üre - Azotu Fosfor Çinko Bor NH 4 Azotu Kükürt Bakýr Magnezyum NO 3 - Azotu Demir Kalsiyum Potasyum Sodyum Mangan Yaprak gübreleri katý (toz veya kristal) formdadýrlar. Bunlarý tavsiye edilen miktarda su içinde eriterek uygulamak gerekir. Yaprak gübrelerinde etkili madde oraný bakýmýndan mikro elementler % 0.1 ve makro elementler ise % 1 düzeyinde uygulanýr. Uygulama yaparken aºaðýdaki hususlara dikkat etmek gerekir. Hangi element veya elementler noksan ise o elementleri ihtiva eden gübreler verilmelidir. Sabah erken, akºam üzeri veya gece uygulama yapýlmalýdýr. Çok ince zerrecikler halinde (pülverize) verilmelidir. Yaprak yüzeyinden akmamasý için yayýcý-yapýºtýrýcý ihtiva etmelidir Kalsiyumlu yaprak gübreleri, fosfor ve sülfatlý gübrelerle karýºtýrýlmamalýdýr. 2-3 hafta ara ile en az iki defa tekrarlanmalýdýr. Yaprak gübresi alýrken aºaðýdaki hususlara dikkat etmek gerekir. Suda erime oraný yüksek olmalý (%20 kadar). Eritildiðinde tortu býrakmamalý, berrak olmalý. Mikro elementler kleytlenmiº (ºelat) ise belirtilmeli. Konsantre sývý hale getirilmiº olanlarýn ambalajý bombesiz (içe-dýºa) olmalý Konsantre sývý hale getirilmiº olanlarýn ambalaj kaplarý dibinde çökelme-taºlaºma olmamalýdýr. Damla sulama sisteminde kullanýlan tüm gübreler yapraktan uygulamada da kullanýlabilir. Önemli olan bitkinin ihtiyacýna göre yaprak gübresi kullanýlmasýdýr. Turunçgiller için hem

17 meyve kalitesi ve hem de sýk görülen element noksanlýðý için aºaðýda önerilen karýºým yaprak gübresi olarak kullanýlabilir. Su : 1 ton Potasyum nitrat : 25 kg Çinko sülfat : 2.5 kg Üre : 2.5kg Bu eriyik meyve tutumu tamamlandýktan sonra 2-3 hafta ara ile birkaç kez uygulanýr.