Sulama 1. Sulama. Sulamanın Önemi. Tarlanın Sulamaya Hazırlanması. Sulama Yöntemleri. Bazı Sebzelerin Sulanması. Bazı Meyvelerin Sulanması

Transkript

1

2 SULAMA

3 Sulama 1 Sulamanın Önemi Sulama Tarlanın Sulamaya Hazırlanması Sulama Yöntemleri Bazı Sebzelerin Sulanması Bazı Meyvelerin Sulanması

4 SULAMANIN ÖNEMİ TOPRAK-BİTKİ-SU İLİŞKİSİ

5 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 1 Bitkiler İçin Suyun Önemi

6 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 2 Bitkiler İçin Suyun Önemi Bitkilerde su, hem miktar olarak hem de kalite açısından oldukça önemlidir. Odunsu olmayan bitkilerin % 90 ından fazlası sudan oluşmaktadır. Bitki için gerekli olan birçok besin maddesi toprak suyunda erimiş halde bulunur. Bitki, toprakta bulunan su ve suda erimiş olan besin maddelerini kökleri yardımıyla alarak büyüme faaliyetlerinde kullanır. Bu nedenle su, besin maddelerinin bitkinin diğer organlarına taşınmasında iletim mekanizması olarak görev yapar.

7 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 3 Sulama Nedir? Bütün bitkilerin büyüyüp gelişebilmesi için suya ihtiyaçları vardır. Bitkiler bu ihtiyaçlarını genellikle doğal yağışlardan karşılar. Ancak her zaman yağışlar zamanında ve yeterli miktarda olmayabilir. Bu durumda bitkideki su açığının mutlaka karşılanması gerekir İşte bitkilerin normal gelişmesi için gerekli olan, ancak doğal yağışlarla karşılanamayan suyun, bitkinin istediği zamanda ve istediği miktarda, çevreye zarar vermeden, uygun yöntemlerle toprağa verilmesine sulama denir.

8 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 4 Sulamanın Amaçları Sulamanın esas olarak iki amacı vardır; Bitkinin büyümesi için toprakta gerekli olan nemi ve besin maddelerini sağlamak Topraktaki tuzu yıkamak veya çözelti haline getirmek

9 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 5 Sulamanın Yararları Sulama ile devamlı ve kararlı bitkisel üretim yapılır, verim artar. Sulama kuraklığa karşı ürünün sigortasıdır. Bir yılda birden fazla ürün elde edilebilir. Toprakta biriken tuzların yıkanması sağlanır. Toprak ve bitki etrafındaki hava serinletilerek, bitki gelişimi için uygun ortam oluşturulur. Toprakta oluşan taban taşı yumuşatılır. Bazı sulama yöntemlerinde gübre ve ilaçlar sulama suyu ile birlikte verilebilir. Yine bazı sulama yöntemleri ile dondan korunma sağlanabilir

10 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 6 Ülkemizde Sulama

11 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 7 Ülkemizde Sulama Türkiye de toplam 28 Milyon hektar tarım yapılabilecek arazi vardır. Bunun ancak 4.5 Milyon hektarı sulamaya açılabilmiştir. Ülkemize düşen yıllık yağış miktarı ortalama 643 milimetredir. Bu yağışın büyük bir bölümü kış aylarında, bir kısmı da sonbahar ve ilkbahar aylarında düşmektedir. Bitkiler ise bu dönemde düşen yağışlardan ya hiç yararlanamamakta yada çok az yararlanmaktadır

12 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 8 Ülkemizde Sulama TÜRKİYE DE tarımda kullanılan yanlış sulama yöntemleri nedeniyle kullanılabilir suyun yaklaşık %40 ı israf ediliyor.

13 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 9 Ülkemizde Sulama

14 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 10 Toprak Bitki Su İlişkisi Toprakta bulunan suyun miktarına ve tuzluluk durumuna bağlı olarak, bitkiler suyu kökleri aracılığıyla almakta ve aldıkları suyu yapraklarından havaya bırakmaktadırlar. Topraktaki suyun miktarı, toprağın bünyesi, bitkinin kök yapısı, su alma ve iletim mekanizması Toprak Bitki Su İlişkisi olarak adlandırılır.

15 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 11 Toprak Bitki Su İlişkisi Toprak bitki su ilişkisinin bilinmesiyle sulamanın doğru yapılabilmesi için gerekli olan; Ne kadar su vermeliyiz? Ne zaman sulama yapmalıyız? Hangi yöntemle sulamalıyız? gibi önemli sorulara cevap vermek mümkündür.

16 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 12 Bitkinin Sudan Yararlanması Bitkilerin büyümeleri için gerekli olan su toprak içerisindeki küçük gözeneklerde ve toprak tanelerinin etrafında tutulur. Erimiş besin maddeleri de içeren toprak suyu, bitkilerin kılcal kökleri üzerindeki hücreler tarafından emilerek alınır. Kökler üzerinde bulunan ve su alımını gerçekleştiren ince tüylere emici tüyler adı verilir. Köklerle alınan suyun büyük bir bölümü emici tüyler ile gerçekleştirilir. Emici tüyler ile kök içerisine giren su, hücreler arasından geçerek, gövde boyunca uzanan ve iletim demeti adı verilen kılcal borulara iletilir

17 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 13 Bitkinin Sudan Yararlanması İletim demeti, bitkinin gövdesi boyunca uzanan çok ince borulardan oluşur. Bu borulardan bitki gövdesi boyunca yükselen su yapraklara kadar iletilir. Kavak ağacı gibi uzun ağaçların kesildikten sonra gövdesinden fışkıran su işte bu iletim demetlerinde taşınan suyun kendisidir. İletim demetinden yapraklara kadar taşınan su, yapraklardaki suyun atmosfere bırakılmasını sağlayan ve stoma adı verilen çok küçük deliklere iletilir.

18 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 14 Bitkinin Sudan Yararlanması Stoma ya iletilen su buradan buharlaşarak havaya karışır. Böylece köklerden alınan su havaya bırakılmış olur. Yapraklara taşınan suyun stoma deliklerinden havaya bırakılmasına terleme adı verilir. Köklerden alınarak bitkinin gövdesi boyunca yapraklara kadar taşınan suyun çok az bir kısmı bitki içerisinde kalır. Alınan suyun hemen hemen tamamı atmosfere bırakılır. Kalan su bitkinin diğer hayati faaliyetleri için kullanılır. Suyun bu hareketi sırasında toprak suyunda çözünmüş halde bulunan besin maddeleri de bitkinin diğer organlarına taşınır.

19 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 15 Bitki Su Tüketimi Bitkilerin yaşadığı ortamdan suyun kaybı iki şekilde olur. Birincisi topraktan buharlaşma yolu ile meydana gelen su kaybıdır. ikincisi de bitki kökleri ile alınan ve yapraklardaki stoma deliklerinden terleme yolu ile olan su kaybıdır. Topraktan olan buharlaşma ve bitkiden olan terleme ile oluşan su kaybının toplamına bitki su tüketimi denir.

20 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 16 Bitkinin Sudan Yararlanması

21 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 17 Bitkilerin Büyüme Dönemleri Bitkilerin su tüketimleri büyüme mevsimi içerisinde de farklılık gösterir. Sulama açısından bitkilerin büyüme dönemleri dört bölüme ayrılır; Birinci dönem Bitkinin ekiliş tarihinden, tarla yüzeyinin yüzde 10 oranında bitki yaprakları ile kaplandığı zamana kadar olan dönemdir. Bu dönem başlangıç dönemi olarak adlandırılır. Bu dönemde su tüketimi oldukça düşüktür.

22 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 18 Bitkilerin Büyüme Dönemleri İkinci dönem Arazinin yüzde 10 yaprak ile örtülme oranından yüzde 75 örtülme oranına kadar olan dönemdir. Bu döneme hızlı büyüme dönemi denir. Bu dönemde su tüketimi sürekli artarak dönem sonunda en yüksek seviyesine ulaşır. Çok yıllık ağaçlarda ise hızlı gelişme dönemi ilk yaprak çıkışından, ağaç tacının tamamen yaprakla örtüldüğü zamandır.

23 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 19 Bitkilerin Büyüme Dönemleri Üçüncü Dönem Hızlı büyüme döneminin sonundan, bazı bitkilerde çiçeklenmenin başlamasından meyvelerin olgunlaşmaya başladığı, bir kısım bitkilerde ise yapraklarda renk değişiminin veya dökülmenin baş gösterdiği noktaya kadar olan dönemdir. Bu döneme orta dönem denir. Orta dönemde bitkinin su tüketimi en yüksek düzeyde seyretmektedir. Dönem sonunda ise su tüketimi düşme eğilimine girer.

24 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 20 Bitkilerin Büyüme Dönemleri Dördüncü Dönem Orta dönemin sonundan hasada kadar olan dönemdir. Bu dönemde su tüketimi en az düzeydedir. Sulama yapılırken bitkinin büyüme dönemleri dikkate alınmalı, her dönemde bitkinin ihtiyacı kadar sulama suyu verilmelidir. Bitkilerin hangi dönemlerde ne kadar suya ihtiyacı olduğu tespit edilmeli, sudan en çok yararlanacakları dönem mutlaka bilinmelidir.

25 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 21 Bitkilerin Büyüme Dönemleri

26 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 22 Toprağın Bünyesi Sulama açısından toprağın en önemli özelliklerinden birisi toprağın bünyesidir. Toprak tanelerinin çaplarına göre büyüklük dağılımı toprak bünyesi olarak tanımlanır. Toprağın bünyesi belirlenirken çapı iki milimetrenin altında olan tane büyüklükleri dikkate alınır. İki milimetrenin üzerindeki taneler çakıl ve taş olarak sınıflandırılır. Topraklar tane büyüklüklerine göre kum, mil ve kil olarak adlandırılır.

27 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 23 Killi Topraklar Toprağın Bünyesi Kil tanelerinin büyüklüğü milimetrenin yani iki mikronun altındadır. Belirli miktardaki bir toprağın ağırlık olarak yüzde 35 ten fazlası kil ise, bu topraklar killi toprak olarak adlandırılır. Killi topraklar genellikle yapışkan ve ince olur. Killi topraklara aynı zamanda ağır veya ince bünyeli topraklar da denir. Killi topraklar su aldığında şişer, su kaybettiğinde ise büzülür ve çatlaklar oluşur.

28 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 24 Toprağın Bünyesi Toprak taneleri arasında çok sayıda küçük boşluklar olduğu için bu toprakların su tutma kapasitesi yüksektir. Besin maddeleri bu topraklarda daha fazla tutunur. Su emme hızları çok düşüktür. Sulama yapılırken buna göre sulama suyu verilmelidir. Toprak işleme diğer topraklara göre daha zordur. Bu tür topraklar yüzey sulama yöntemleri için daha uygundur. Ancak diğer sulama yöntemleri de uygulanabilir.

29 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 25 Kumlu Topraklar Toprağın Bünyesi Kum tanelerinin çapları 2 milimetre ile 0.05 milimetre arasında değişmektedir. Belirli ağırlıktaki bir toprağın yüzde 70 ten fazlası kum tanelerinden oluşuyorsa bu topraklara kumlu topraklar denir. Kumlu topraklar kaba bünyeli veya hafif bünyeli topraklar olarak ta adlandırılır. Kumlu topraklarda toprak taneleri arasında geniş boşluklar olduğundan su tutma kapasiteleri düşüktür.

30 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 26 Toprağın Bünyesi Su emme hızları çok yüksektir. Bu nedenle sulama suyu verilirken daha yüksek debi gerekebilir. Diğer topraklara göre daha kısa sürede sulamaya gelir Kumlu topraklarda toprak işleme daha kolaydır. Ancak besin maddesi tutulma oranı daha düşüktür. Besin maddeleri kolayca yıkanabilir. Bu toprakların sulanmasında damla, mini yağmurlama ve yağmurlama sulama yöntemleri tercih edilmelidir. İyi bir projeleme ile yüzey sulama yöntemi de uygulanabilir.

31 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 27 Toprağın Bünyesi Tınlı Topraklar Büyüklük olarak kil ile kum taneleri arasındaki toprak tanelerine silt veya mil adı verilir Kum, kil ve mil karışımından oluşan topraklara da tınlı topraklar denir. Bu topraklarda kum oranı genellikle yüzde 50 nin altındadır. Toprak bünyesi içerisinde en çok tercih edilen toprak tipidir. Genellikle iyi bir fiziksel yapıya sahiptir.

32 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 28 Toprağın Bünyesi Bitkilerin gelişimi için su ve hava dengesi en iyi düzeydedir. Su tutma kapasitesi yüksektir. Bitkiler su ve besin maddelerinden en iyi şekilde yararlanırlar. Su emme hızı killi topraklardan yüksek, kumlu topraklardan daha düşüktür. Toprak işleme killi topraklara göre daha kolaydır. Her türlü sulama yöntemi için uygundur.

33 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 29 Toprak Bünyesinin Arazide Belirlenmesi Toprak bünyesi arazide el ile hissetme yöntemiyle belirlenebilir. Bununiçin bir miktar nemli toprak alınarak yuvarlak top yapılır ya da parmaklar arasında yuvarlanarak şerit oluşturulur. Meydana gelen şeridin kalınlığı ve kırılma uzunluğu bünye hakkında bilgi verir

34 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 30 Toprak Bünyesinin Arazide Belirlenmesi Kumlu toprak ( A): Toprak çok gevşek ve bireysel taneler halindedir. Sadece piramit şeklinde yığın oluşturulabilir. Tınlı kumlu toprak (B): Toprak yapışacak kadar mil ve kil içermektedir.kolayca dağılabilen top oluşturulabilir. Milli Tınlı toprak (C): Tınlı kum da olduğu gibidir. Ancak toprak kısa ve kalın bir şerit yapılabilecek kadar yuvarlanabilir.

35 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 31 Toprak Bünyesinin Arazide Belirlenmesi Tınlı toprak ( D) : Toprak içerisinde hemen hemen eşit oranda kum, mil ve kil olduğundan, toprak 15 cm uzunluğunda, eğildiğinde kolayca kırılabilen bir şerit oluşturabilir. Killi Tınlı toprak (E) : Tınlı toprak gibidir. Toprak kırılmadan U şekli oluşturacak kadar bükülebilir. Fakat daha fazla büküldüğünde kolayca kırılır.

36 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 32 Toprak Bünyesinin Arazide Belirlenmesi Hafif Killi toprak ( F ): Topraktan elde edilen şerit bir daire şeklinde birleştirilebilir. Bu durumda meydana gelen çatlaklar kolayca görülebilir. Ağır Killi toprak ( G): Toprak Şeridi çatlaklar görünmeksizin bir daire oluşturabilir.

37 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 33 Toprak Bünyesinin Arazide Belirlenmesi

38 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 34 Tarla Kapasitesi Toprak taneleri arasındaki boşluklar ile toprak taneleri etrafında tutulan suya toprak suyu veya toprak nemi denir. Sulamadan veya yağışlardan sonra toprağa giren su yerçekiminin etkisi ile aşağı doğru sızar. Özellikle büyük boşluklardaki su hızla derinlere doğru iner. Bir süre sonra toprak içerisindeki sızma sona erer. Eğer toprağa fazla su girmiş ise suyun bir bölümü yer altı suyuna karışır. Kalan su kılcal boşluklarda ve toprak taneleri etrafında tutulur.

39 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 35 Tarla Kapasitesi Suyun aşağı doğru sızması tamamlandıktan sonra toprakta tutulan suya toprağın tarla kapasitesi denir. Bitkilerin sudan yararlanmaya başladıkları üst seviye tarla kapasitesi seviyesidir. Kumlu topraklar tarla kapasitesine daha çabuk ulaşır. Bu süre birkaç saat ile bir gün arasında değişir. Killi topraklarda ise bu süre 2 ile 5 gün arasıda değişmektedir. Tarla kapasitesinde toprak nemi ile toprak havası birçok bitki için en uygun düzeydedir.

40 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 36 Solma Noktası Bitki, kökleri aracılığı ile toprak taneleri arasındaki kılcal boşluklarda tutulan suyu aldıkça, toprakta su azalmaya başlar. Kılcal boşluklardaki su tüketilince toprak taneleri etrafındaki su emilmeye başlanır. Ancak bir müddet sonra bitki köklerinin bu suyu almaya gücü yetmez. Toprakta bir miktar nem olduğu halde bitki bu sudan yararlanamaz. Çünkü bu su zerreleri toprak tarafından çok kuvvetli bir şekilde tutulmaktadır.

41 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 37 Solma Noktası Bitkilerin kökleri ile topraktan su alamaz duruma geldikleri noktaya solma noktası denir. Bu noktada bitkiler su alamadıkları için yapraklarındaki stoma delikleri kapanır. Terleme durdurulur. Bitki pörsümeye ve solmaya başlar. Eğer toprağa su verilmezse bitki en sonunda hayati faaliyetlerini durdurur. Toprak nemi solma noktasına düştükten sonra sulama yapılsa ve bitki eski canlılığına kavuşsa bile, verimde önemli ölçüde düşme meydana gelir. Bu nedenle topraktaki nem miktarı solma noktasına yaklaşmadan mutlak sulama yapılmalıdır.

42 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 38 Solma Noktası

43 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 39 Sulama Zamanının ve Bir Defada Verilecek Sulama Suyu Miktarının Tespiti Bitkilerin sağlıklı gelişip büyüyebilmeleri ve bu bitkilerden yüksek verim ve kaliteli ürün elde edilebilmesi için sulama suyunun zamanında ve uygun miktarda verilmesi gerekir. Bu nedenle bitkilerin tükettikleri su miktarı kadar kök bölgesine su sağlanmalıdır. Sulama zamanının geçirilmesi ve bitkinin ihtiyacından az su verilmesi durumunda bitki gelişimi ile ürünün kalite ve miktarında olumsuz etkiler ortaya çıkar Bitkinin ihtiyacından fazla sulama suyunun verilmesi sonucu toprakta bütün boşluklar su ile dolacağından, bitki kökleri havasız kalır ve bitki sağlıklı büyüyemez.

44 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 40 Sulama Zamanının ve Bir Defada Verilecek Sulama Suyu Miktarının Tespiti Yine fazla sulama suyu taban suyunu yükselteceğinden toprakta tuzlulaşma ve çoraklaşma meydana gelir. Her iki durumda da toprak ve bitki zarar görür verim ve kalite düşer. Böylece önemli ölçüde ekonomik kayıplar meydana gelir. O halde her sulamada verilecek sulama suyu miktarının önceden tespit edilmesi ve buna bağlı olarak uygun zamanda toprağa verilmesi sulamanın en önemli kurallarından birisidir

45 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 41 Sulama Zamanının ve Bir Defada Verilecek Sulama Suyu Miktarının Tespiti Her sulamada verilecek net sulama suyu miktarı toprak nemi ölçülerek belirlenebilir. Topraktaki nem miktarı solma noktası seviyesine düşürülmeden, sulamacının karar verdiği emniyetli bir nem seviyesinde sulamaya başlanmalıdır. İşte topraktaki mevcut nemi tarla kapasitesine ulaştırmak için gerekli sulama suyu miktarına net sulama suyu denir.

46 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 42 Sulama Aralığı Sulama aralığı, bitkinin kaç gün ara ile sulanacağını ifade eden bir deyimdir. Sulama aralığı bitkinin günlük su tüketimine, her sulamada verilecek net sulama suyu miktarına ve toprağın bünyesine göre değişir. Sulama aralığı, her sulamada verilecek sulama suyu miktarının, bitkinin günlük su tüketimine bölünmesiyle bulunur. Sık sulanan, yüzlek köklü bitkiler ve kumlu topraklarda yetişen bitkilerin sulama aralığı daha kısa, derin köklü ve killi topraklarda yetişen bitkilerin sulama aralığı daha fazladır.

47 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 43 Sulama Aralığı

48 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 44 Sulama Suyu Kalitesi ve Aşırı Sulamanın Zararları Tarımsal üretimi artırmada sulamanın önemli bir yer tuttuğu artık çok iyi bilinmektedir. Modern sulamada sulama suyu miktarı, sulama zamanı ve sulama yöntemi kadar sulama suyunun kalitesi de önemlidir. Toprak ne kadar verimli olursa olsun, modern sulama teknikleri ne kadar iyi kullanılırsa kullanılsın sulamada uygun kaliteli su kullanılmadığı zaman ürün miktarı ve kalitesi düşer, toprakta kısa süre içerisinde tuzlulaşma ve çoraklaşma sorunları başlar. Toprak bir daha tarım yapılamayacak duruma gelebilir.

49 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 45 Sulama Suyu Kalitesi ve Aşırı Sulamanın Zararları Ayrıca gereğinden fazla sulama suyu da bitki ve toprak için oldukça zararlıdır. Çok suyun çok verim olmadığı gerçeğini hiç bir zaman akıldan çıkarmamak gerekir. Toprağa çok fazla su verildiğinde su bütün toprak gözeneklerini doldurarak bitki kök bölgesinin havasız kalmasına neden olmaktadır. Derine sızan fazla su, toprağın derinliklerinde bulunan taban suyu seviyesini yükseltir.

50 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 46 Sulama Suyu Kalitesi ve Aşırı Sulamanın Zararları Bu durum bitki köklerinin çürümesine ve toprağın tuzlulaşmasına neden olur. Her yıl binlerce dönüm arazi gereğinden fazla sulandığı için taban suyunun yükselmesi sonucu tuzlulaşmakta ve yok olmaktadır. Bütün bu sorunların önüne geçebilmek için sulamada kullanılacak suyun kalitesini önceden bilmek gerekir. Sulama suyu kalitesi suyun içerisindeki çözünmüş tuzların miktarı ile belirlenir.

51 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 47 Sulama Suyu Kalitesi ve Aşırı Sulamanın Zararları Bütün sular az veya çok içerisinde çözünmüş durumda bulunan madensel tuzlar bulundurur. Bu tuzların miktarı bitki su alımını doğrudan etkiler. Ayrıca toprağın tuzlulaşma derecesini belirler. Sulama suyunda bulunan fazla sodyum topraklarda sodyum sorununa yol açar. Toprak yapısı bozulur. Bir daha ekilemeyecek duruma gelir.

52 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 48 Sulama Suyu Kalitesi ve Aşırı Sulamanın Zararları Sulama suyunda fazla miktarda bulunduğunda bitkiye zehir etkisi yapan elementler de bulunabilir. Bunların başında Bor elementi gelir. Bakır, kurşun, çinko gibi elementler de aşırı dozlarda bitkilerde zehir etkisi yapan elementlerdir. Bu elementler hem çevre kirliliğine neden olur hem de toprak ve bitkilerde önemli zararlara yol açar. Bu nedenle sulama suyu kullanılmadan önce mutlaka tuzluluk ve zehir etkisi yapan elementler açısından önceden tahlil ettirilmelidir.

53 Sulamanın Önemi Toprak-Bitki-Su İlişkisi 49 Sulama Suyu Kalitesi ve Aşırı Sulamanın Zararları

54 TARLANIN SULAMAYA HAZIRLANMASI

55 Tarlanın Suya Hazırlanması 1 Tesviye Nedir? Yüzey sulama yöntemleri ile sulu tarım yapılan ve yapılacak olan sahalardaki en önemli zirai uygulamalardan birisi de arazi tesviyesidir. Ancak tesviyeli arazilerde su ve toprağın korunması mümkün olur. Tesviye ile daha iyi bir sulama yapılarak daha fazla ve daha kaliteli ürün elde edilir. Sulama suyunun tarlanın her tarafına eşit olarak dağılması için doğal eğimi bozmamak ve toprak verimliliğini azaltmamak şartıyla, çukurları doldurmak, tümsekleri kaldırmak, pulluk ve ağır makine izlerini kaybederek araziye uygun bir eğim ve düzgün bir yüzey kazandırma işine arazi tesviyesi denir.

56 Tarlanın Suya Hazırlanması 2 Arazi Tesviyesinin Faydaları Tesviyesiz arazilerde, tarlalar çok az veya çok fazla sulandığından ürün ve su kayıpları meydana gelir. Tesviye sayesinde bu sorun ortadan kalkar. Az meyilli yerlerdeki dip sızmalarından bitki besin maddelerinin yıkanması; çok meyilli yerlerdeki hızla akan suyun meydana getirdiği toprak erozyonu ortadan kalkar. Tuzluluk problemi tesviye yapılarak giderilebilir. Tesviye ile birlikte taban suyunun yüksek olduğu yerlerde mutlaka drenaj da yapılmalıdır.

57 Tarlanın Suya Hazırlanması 3 Arazi Tesviyesinin Faydaları Tesviye ile gübreden daha fazla yararlanılır. Toprak yüzeyinin her tarafı aynı anda tava geldiğinden toprak işleme ve diğer bakım işlemi kolaylaşır. Tesviyeli arazilerde sulama daha az işçi ve masrafla daha kısa zamanda yapılır. Tesviye yapılan arazilerde bitkilerin gelişimi hemen hemen aynı zamanda olacağından, hasat ve mücadele işleri kolaylaşır. Sulama randımanı yükselir. Sulanamayan alanlar kazanıldığından millî gelir artar. Tesviye, yüzey drenaj şebekesinin uygulanmasını kolaylaştırır

58 Tarlanın Suya Hazırlanması 4 Tesviye İhtiyacı Nasıl Anlaşılır? Su karıkta veya tavada düzgün bir hız ve yükseklikte akmıyorsa Tavanın bir tarafındaki suyun derinliği, diğer tarafına oranla az veya fazla ise Su tarla yüzeyinde yer yer gölleniyorsa Su karık veya tavalardan taşıyorsa Tarlanın bazı yerleri diğer kısımlarına göre daha çabuk kuruyor veya uzun süreyle yaş kalıyorsa Az su uygulanmasında dahi toprak erozyonu meydana geliyorsa

59 Tarlanın Suya Hazırlanması 5 Tesviye Yapılırken Dikkat Edilecek Hususlar Toprak özellikleri Topografya Sulama yöntemi Yağış Tarımsal uygulamalar a dikkat edilmelidir.

60 SULAMA YÖNTEMLERİ

61 Sulama Yöntemleri 1 Sulama Yöntemleri Yüzey Sulama Yağmurlama Sulama Damla Sulama

62 Sulama Yöntemleri 2 Sulama Yöntemleri Ülkemizde Yüzey Sulama : %90 Yağmurlama Sulama : %8 Damla Sulama : %2 Şeklinde sulanmaktadır

63 Sulama Yöntemleri 3 Yüzey Sulama Yöntemleri

64 Sulama Yöntemleri 4 Yüzey Sulama Yöntemleri Sulu tarım yapılan arazilerde uygulanan en yaygın sulama yöntemi yüzey sulama yöntemidir. Bunun nedeni yüzey sulama yöntemlerinde, ilk yatırım ve işletme masraflarının düşük, bakım ve onarım işlerinin kolay olması, bununla beraber kalifiye işçilik gerektirmemesidir. Yüzey sulama yöntemlerinde sulama suyu su kaynağından alınır, kaplamalı veya kaplamasız açık kanal sistemleri yada düşük basınçlı kapalı boru sistemi ile araziye iletilir.

65 Sulama Yöntemleri 5 Yüzey Sulama Yöntemleri İletilen bu su, arazi yüzeyine belirli bir eğim doğrultusunda bırakılır. Yerçekiminin de etkisi ile su ilerlerken, bir yandan da toprak tarafından emilir. Toprak içerisine giren su bitkinin kök bölgesinde depo edilir. Genel olarak yüzey sulama yöntemlerinin uygulanacağı arazilerin tesviye edilmesi gerekir. Bu tür arazilerin tesviye edilmesiyle uygulanacak olan yüzey sulama sisteminin randımanı büyük ölçüde artar.

66 Sulama Yöntemleri 6 Yüzey Sulama Yöntemleri Bazı durumlarda ise doğal arazi eğiminin izin verdiği ölçüde tesviye gerekmeyebilir. Yüzey sulama yönteminde karık ve tava boyları iyi ayarlanmalıdır. Tava, karık ve masuraların boyuna ve toprak yapısına bağlı olarak ilk suyu alan kısımla, suyun son geldiği yer arasında mutlak bir farklılık doğmaktadır.

67 Sulama Yöntemleri 7 Yüzey Sulama Yöntemleri Dünyada ve ülkemizde çok yaygın bir kullanım alanına sahip yüzey sulama yöntemleri başlıca üç gurup altında toplanır. Tava yada göllendirme sulama yöntemi. Uzun tava yada border sulama yöntemi. Karık sulama yöntemi.

68 Sebzelerde Sulama 8 Tava Yada Göllendirme Sulama Yöntemi

69 Sulama Yöntemleri 9 Tava Yada Göllendirme Sulama Yöntemi Tava sulama yöntemi, tüm yüzey sulama yöntemleri içerisinde en basit ve en yaygın olarak kullanılan yöntemdir. Bu yöntem daha çok tesviye masraflarının az olduğu düz ve düze yakın arazilerde, kullanılabilir su tutma kapasitesi nispeten yüksek orta ve ağır bünyeli derin topraklarda uygulanır. Bu topraklarda yetişen meyve ağaçları, çeltik, hububat, mera ve yem bitkilerinin sulanmasında ve tuzlu-alkali toprakların ıslahında kullanılır.

70 Sulama Yöntemleri 10 Tava Yada Göllendirme Sulama Yöntemi Su alma hızı yüksek, hafif bünyeli topraklar ile su alma hızı çok düşük kaymak tabakası bağlama özelliğinde olan ve kil oranı yüksek ağır bünyeli topraklarda genellikle uygulanmaz. Tavalar, etraflarına geçici veya yarı kalıcı seddeler yapılmak sureti ile oluşturulur. Geçici seddeler bir sulama veya bütün sulama mevsimi boyunca kullanılırlar. Yarı kalıcı seddeler ise aynı yerde yıllarca arka arkaya yetiştirilen çok yıllık bitkiler ve çeltik için kullanılabilir. Tavaların sulama yapılan yöne dik doğrultuda tamamen eğimsiz yapılması gerekir.

71 Sulama Yöntemleri 11 Tava Yada Göllendirme Sulama Yöntemi Sulama yapılan yönde ise tavaların eğimsiz yapılması, eğim verilecekse de verilen eğimin çok düşük olması gerekir. Bu nedenle oluşturulan her tava hafif tesviye makineleri ile özel olarak tesviye edilmelidir. Tavalar genellikle kare veya dikdörtgen kesitli olarak hazırlanır ve etraflarına geçici veya yarı kalıcı seddeler oluşturulur. Seddeler genellikle santimetre yükseklikte yapılır. Seddelerin görevi belirli bir yükseklikteki suyu toprak yüzeyinde taşımak, az bir hava payı ile suyun sedde üzerinden taşmasını engellemektir.

72 Sulama Yöntemleri 12 Tava Yada Göllendirme Sulama Yöntemi İyi bir eş su dağılımı sağlamak amacı ile her bir tavaya uygulanan sulama suyunun uygulama hızı, toprağın suyu emme hızının en az iki katı kadar olmalıdır. Bu uygulama hızı, suyun tava içerisinde en kısa zamanda yayılmasını sağlar. Eğer ihtiyaçtan daha az su uygulanırsa, tava başında daha fazla su, tava sonlarında ise daha az su toprağa girer.

73 Sulama Yöntemleri 13 Uzun Tava veya Border Sulama Sistemi

74 Sulama Yöntemleri 14 Uzun Tava veya Border Sulama Sistemi Uzun tava sulama yönteminde, sulanacak tarla parseli toprak seddelerle çevrilerek dar, uzun alt parsellere ayrılır. Bu alt parsellere uzun tava denir. Tarla başı kanalı yada lateral boru hattından tavaya alınan su, bir yandan tava boyunca ilerlerken, bir yandan da toprak tarafından emilerek bitkinin kök bölgesinde depolanır. Sulama tamamlandıktan ve sulama suyu kesildikten sonra, tava boyunca ilerleyen su, tavanın başlangıcından itibaren yüzeyde su kalmayacak şekilde toprak tarafından emilir ve tava sonuna kadar suyun emilmesi devam eder. Bu olaya geri çekilme adı verilir. Geri çekilme sırasında da suyun toprakta süzülmesi devam eder.

75 Sulama Yöntemleri 15 Uzun Tava veya Border Sulama Sistemi Uzun tava sulama yönteminin uygulanabileceği şartlar, toprak ve bitki özellikleri açısından tava sulama yönteminde olduğu gibidir. Aynı şekilde sulama yönüne dik olarak tavalar yine eğimsiz olmalıdır. Ancak, sulama doğrultusunda belirli bir eğim olmalıdır. Bundan dolayı zorunlu olarak tava eni daraltılır ve tava sonu açık bırakılır. Tavadan çıkan suyun araziden uzaklaştırılması için yüzey drenaj kanalları oluşturulur

76 Sulama Yöntemleri 16 Uzun Tava veya Border Sulama Sistemi Uzun tavalar genellikle dikdörtgen şekilli olup metre uzunlukta ve 3-30 m genişlikte olabilirler. Tava sulama yönteminin boyutlandırılmasına ve biçimlendirilmesine etkili olan bütün faktörler uzun tava sulama yönteminde de aynı etkiye sahiptir. İdeal olarak uzun tavalar, tavanın uzunluğu boyunca düzgün bir eğime sahip olmalı fakat enine herhangi bir eğim olmamalıdır. Uzun tavalarda en az eğim genelde binde bir olmalıdır.

77 Sebzelerde Sulama 17 Karık Sulama Yöntemi

78 Sulama Yöntemleri 18 Karık Sulama Sistemi Karık sulama yönteminde, bitkilerin ekildiği iki sırt arasında kalan ve karık adı verilen küçük kanallara sulama suyu verilir. Su, karık boyunca ilerlerken bir yandan da toprak tarafından emilerek toprak içerisine girer ve bitki kök bölgesinde depolanır. Sulama yapılırken su tarla başı kanalından karıklara sifonlarla yada kapaklı borularla alınır. Karık içerisinde su eğim doğrultusunda ilerlerken, hem kök bölgesine hem de karık sırtlarına doğru emilir. Karıktaki suyun ilerleme süresi toprağın su alma hızına ve kök bölgesinde iyi bir ıslatma alanı oluşturmak için gerekli sulama suyu miktarına bağlıdır.

79 Sulama Yöntemleri 19 Karık Sulama Sistemi Açık karıklarda, sulama sırasında karık sonlarından çıkan su yüzey drenaj kanalları ile uzaklaştırılır veya imkanlar ölçüsünde tekrar sulama suyu olarak kullanılır. Etkili ve yeterli bir sulama için karıkların şekli önemli bir unsurdur. Oluşturulacak karığın şekli ve büyüklüğü, yetiştirilecek bitki çeşidine, sıra arası mesafe ile kullanılan alet ve ekipmana bağlıdır. Karıklar genellikle ''V'' şeklinde oluşturulurlar. Karık genişliği santimetre, yüksekliği ise karığın taşıdığı suyun miktarı ve karık eğimine bağlı olarak santimetre arasında değişmektedir.

80 Sulama Yöntemleri 20 Yüzey Sulama Yönteminin Üstünlükleri Her sulama yönteminin bir başka sulama yöntemine göre üstünlükleri ve sınırlamaları olduğu gibi, yüzey sulama yöntemlerinin de birçok üstün özellikleri vardır. Bunlar; Yüzey sulama yöntemlerinde ilk tesis masrafları düşüktür. Bakım ve onarım işleri oldukça kolaydır. Yağışlardan en üst düzeyde yararlanılabilir. Tuzlu topraklar etkin bir biçimde yıkanıp ıslah edilebilir. Karık sulama yönteminde bitki kök boğazı su ile temasta olmadığından, kök boğazının ıslanmasından kaynaklanan bazı hastalıklara duyarlı bitkilerin emniyetle tarımı yapılır.

81 Sulama Yöntemleri 21 Yüzey Sulama Yöntemlerinin Uygulanmasını Kısıtlayan Etmenler Derine sızmayı önlemek için kontrollü sulama yapılmalıdır. Aksi durumda toprak altı drenaj sistemi yapmak gerekir. Bu da sistem maliyetini arttırır. Tava debisi yüksek olduğundan tava başlangıcında erozyonu önlemek için özel yapılar gerekebilir. Açık karıklarda karıktan çıkan suyu (yüzey akışı) uzaklaştırmak için yüzey drenaj kanallarının tesisi gerekir. Kabul edilebilir düzeyde eş su dağılımı elde etmek için arazi tesviyesi gerekebilir.

82 Sulama Yöntemleri 22 Yağmurlama Sulama Sistemi

83 Sulama Yöntemleri 23 Yağmurlama Sulama Sistemi Yağmurlama sulama yöntemi değişik bitki ve toprak çeşidine kolaylıkla uyum sağlayan bir sulama yöntemidir. Bundan dolayı çok değişik şekillerde yağmurlama sulama sistemi mevcuttur. Bir yağmurlama sulama sistemi, suyun elde edildiği kaynaktan yeterli bir basınçla sağlanması, iletimi ve toprağa verilmesi için gerekli unsurların bir bütünüdür.

84 Sulama Yöntemleri 24 Yağmurlama Sulama Sisteminin Üstün Tarafları Yüzey sulama yöntemleri ile sulanamayan dik, eğimli ve dalgalı araziler hiçbir tesviyeye gerek duyulmadan veya çok az tesviye ile yağmurlama sulama ile sulanabilir. Yağmurlama sulama yöntemi ile sulama suyunun tarlaya uygulanmasında, derine sızma yoluyla, suyun iletimi sırasında ve yüzeyden akış nedeni ile su kaybı olmamaktadır. Bundan dolayı su kullanma randımanı oldukça yüksektir. Yağmurlama sulama yöntemi ile kontrollü su verilebilmesi nedeniyle, drenaj sorunu olan yerlerde taban suyu fazla yükselmez. Bu nedenle drenaj sorunu da oluşmaz.

85 Sulama Yöntemleri 25 Yağmurlama Sulama Sisteminin Üstün Tarafları Eğimi yüksek tarım alanlarında yüzey sulama yöntemleri ile yapılan sulama sonucunda oluşan yüzey akış nedeniyle önemli erozyon sorunları ortaya çıkmaktadır. Yağmurlama sulama yöntemi bu nitelikteki alanlarda erozyon sorunu oluşturmadan başarı ile uygulanabilmektedir. Yağmurlama sulama yönteminde sulama kanallarına ve tarla içi arklarına gerek olmadığından ekilebilen arazi alanı artar ve dolayısıyla üretimde artış sağlanır. Ayrıca kanallarda ot temizleme ve yabancı otların yayılması gibi sorunlar ortaya çıkmaz.

86 Sulama Yöntemleri 26 Yağmurlama Sulama Sisteminin Üstün Tarafları Sulama suyu ile birlikte gübreleme yapılabilir Bitkiler don ve aşırı sıcağın zararından korunabilir. Toprak hazırlamada kolaylık sağlar. Ekim ve dikim işlemleri için gerekli olan tav suyu, yağmurlama sulama ile en uygun biçimde gerçekleştirilmektedir. Tarımsal işlemlerin aksamadan yürütülmesini sağlar. Tesviye edilmesi sakıncalı olan yüzlek (sığ) topraklarda yağmurlama sulama en uygun yöntem olmaktadır.

87 Sulama Yöntemleri 27 Yağmurlama Sulama Sisteminin Üstün Tarafları Toprak profilinde biriken tuzlar, yağmurlama sulama ile etkin biçimde yıkanabilmektedir. Özellikle denize yakın yörelerde rüzgarla taşınan tuzlu suların yapraklarda bıraktığı tuz zerreleri ile yapraklarda biriken tozlar bitkiye zarar vermeden yağmurlama sulama ile kolayca yıkanabilir. Sulama işçiliği en aza iner.

88 Sulama Yöntemleri 28 Yağmurlama Sistemini Kısıtlayan Sebepler Yüzey sulama yöntemlerine göre yağmurlama sulama sistemlerinin yukarıda sayılan üstünlükleri yanında bu yöntemin uygulanmasını kısıtlayan bazı özellikler de şu şekilde sıralanabilir: Yüzey sulama yöntemlerine göre ilk yatırım ve işletme giderleri yüksektir. Sistemin rüzgarlı havalarda kullanılması durumunda su dağılım randımanı düşer.

89 Sulama Yöntemleri 29 Yağmurlama Sistemini Kısıtlayan Sebepler Sıcak ve kurak bölgelerde buharlaşma kayıplarının yüksek olması nedeniyle özellikle gündüz yapılan sulamalarda sulama randımanı düşer. Eğer bitkilerin tozlaşma döneminde sulama yapılırsa, döllenme ile ilgili sorunlarla karşılaşılabilir. Bazı mantari hastalıkların ortaya çıkmasına neden olabilir.

90 Sulama Yöntemleri 30 Damla Sulama Sistemi

91 Sulama Yöntemleri 31 Damla Sulama Sistemi Sulama suyunun su kaynağından alınıp, süzüldükten ve gübre ile de karıştırıldıktan sonra bir boru sistemi yardımıyla düşük basınç altında değişik tip damlatıcılardan, damlalar halinde bitki kök bölgesine verilmesine damla sulama yöntemi denir. Bu yöntem bitkiyi strese sokmadan sık aralıklarla ve az miktarlarda su verilerek yapılan bir sulama şeklidir. Damla sulama yöntemi ile bitkinin ihtiyacı olan sulama suyu günde bir veya en geç haftada bir kere bitki kök bölgesine verilir. Yaygın olan uygulama şekli ise bitkilerin her 3-4 günde bir sulanmasıdır

92 Sulama Yöntemleri 32 Damla Sulama Sistemi Bu yöntemde bitki sırası boyunca ıslak bir şerit elde edilir. Sık sulama yapıldığı için de bitki kök bölgesi devamlı olarak nemli kalır. Böylece bitkiler ihtiyaçları olan suyu topraktan kolaylıkla alırlar. Bitki su stresine maruz kalmadığı için de yüksek kaliteli ürün ve verim artışı sağlanır. Damla salama yöntemi, başta seralar olmak üzere, meyve bahçeleri, sıraya ekimi yapılan sebzeler, kesme ve saksı çiçekçiliğinde tercih edilmektedir.

93 Sulama Yöntemleri 33 Damla Sulama Sistemi Ayrıca suyun sınırlı, işçiliğin pahalı ve kalifiye işçi temininin zor olduğu bölgelerdeki pamuk, mısır, soya fasulyesi gibi endüstri bitkilerinin sulanmasında da bu yöntem üreticilerce yaygın olarak kullanılmaktadır. Damla sulama yönteminin bir diğer özelliği de arazi tesviyesine ihtiyaç duymaması, eğimli arazilerde bile rahatlıkla uygulanabilmesidir.

94 Sulama Yöntemleri 34 Damla Sulama Sistemi

95 Sulama Yöntemleri 35 Damla Sulama Yönteminin Üstünlükleri Damla sulama yönteminin diğer sulama yöntemlerine göre birçok üstünlükleri bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir; Bitkilerin toprak üstü organları ıslatılmadığından bitki hastalık ve zararlılarının gelişmesi önlenmektedir. Arazinin yalnızca belirli bir bölümü ıslatıldığından sulama suyu ihtiyacı azdır. Suyun kıt olduğu bölgelerde mevcut su ile daha geniş alan sulanabilir. Sulanan toprak yüzeyi bitki tarafından gölgelendiğinden toprak yüzeyindeki buharlaşma az olur. Bu nedenle bitkinin su tüketimi daha azdır.

96 Sulama Yöntemleri 36 Damla Sulama Yöntemini Sınırlayan Etmenler Damla sulama yönteminde en önemli sorunların başında damlatıcıların tıkanması gelmektedir. Tıkanmaya en çok kum parçacıkları, organik ve inorganik maddeler ile kimyasal maddeler neden olmaktadır. Bu nedenle çok iyi bir süzme işleminin yapılması gerekir. Sulamada kullanılan bütün sular erimiş halde bir miktar tuz içerirler. Damla sulamada bu tuz ıslak şeridin çeperine doğru itilerek burada birikir. Biriken bu tuzlar bitkiye zarar verecek düzeye gelirse oluşan tuzun yıkanması gerekmektedir. Yıkamak için de yağmurlama yada yüzey sulama yöntemine ihtiyaç duyulabilir.

97 Sulama Yöntemleri 37 Damla Sulama Yöntemini Sınırlayan Etmenler Damla sulama yönteminde sadece bitkinin kök bölgesi ıslatıldığı için, bitki köklerinin gelişmesi kök bölgesinin ıslatılan alanı ile sınırlıdır. Bitki kök bölgesi gerekli derinlik ve genişlikte ıslatılmamış ise bitki köklerinin gelişimi sınırlı alanda olacağından zayıf kök oluşumu olabilir. Bu nedenle şiddetli rüzgarlara meyve ağaçlarının kökleri dayanamayabilir. Bu yöntemde damla sulama sisteminin uzun süre arızalanması, sisteme yeterli su sağlanamaması gibi beklemeyen durumlarla karşılaşılabilinir.

98 Sulama Yöntemleri 38 Damla Sulama Yöntemini Sınırlayan Etmenler Sulamalar genel olarak daha sık aralıklarla yapıldığından böyle hallerde bitki su stresine girebilir. Sonuçta kalitede ve verimde düşme olabilir. Damla sulamada ilk yatırım masrafı oldukça yüksektir. Böyle olmasına rağmen diğer sulama yöntemlerine göre sağlanan ürün artışı ve elde edilen gelir göz önünde bulundurulduğunda daha ekonomik bir sulama yöntemi konumuna gelebilir.

99 BAZI SEBZELERİN SULANMASI

100 Sebzelerde Sulama 1 Sebzelerde Sulama

101 Sebzelerde Sulama 2 Sebzelerde Sulama Sebze tarımında suyun ve sulamanın önemli bir yer tuttuğu tartışmasız bir gerçektir. Sebzelerin bünyesinde %80-95 oranında su bulunmaktadır. Sebzelerin çabuk büyümeleri, kısa sürede olgunlaşmaları ve hasat edilmelerinden dolayı, su tüketimleri diğer tarım ürünlerine göre daha fazladır. Hızlı büyüme ve gelişme için bol miktarda bitki besin maddesine ve suya ihtiyaçları vardır.

102 Sebzelerde Sulama 3 Sebzelerde Sulama Ülkemizde yağışlar genellikle kış aylarında görülmektedir. Sebze yetiştiriciliği ise çoğunlukla sıcak yaz aylarında yapıldığından sulamasız bir sebze yetiştiriciliği de söz konusu değildir. Bu nedenle yağışların yetersiz ve zamansız olduğu yerlerde sebze yetiştiriciliğini ancak sulama ile birlikte yapmak gerekir.

103 Sebzelerde Sulama 4 Sebze Sulamada Suların Özellikleri Sebze yetiştiriciliğinde sulamada kullanılacak sular belirli niteliklere sahip olmalıdır. Bu nitelikler şöyle sıralanmaktadır; Sulamada kullanılacak olan sular havalandırılmış olmalıdır Sulama suyu soğuk olmamalıdır Sulama suyunun içerisinde sebzelere zararlı madensel maddeler bulunmamalıdır Sulama suyu tuzlu ve sodalı olmamalıdır.

104 Sebzelerde Sulama 5 Sebzelerin Sulanmasında Dikkat Edilecek Hususlar Sebze tohumlarının çimlenmesi için toprakta mutlaka nem olmalıdır. Kuruya ekim yapılıp, sonra sulama yapılması tohumların çürümesini hızlandırır. Fidelerin dikimi sırasında mutlaka can suyu verilmelidir. Havalar çok kurak ve sıcak gidiyorsa az olmak koşulu ile 1-2 defa sulama yapılabilir. Sebze tohum ve fidelerine uygulanan çimlenme ve can suyu uygulamaları hariç tutulursa, ilk sulamaya gün dönümünden sonra başlanmalıdır. Sebzeler meyve bağlayıncaya kadar sulamadan kaçınılmalıdır.

105 Sebzelerde Sulama 6 Sebzelerin Sulanmasında Dikkat Edilecek Hususlar Can suyundan sonra en az iki defa çapa ve boğaz doldurması yapılmak sureti ile bitkinin su ihtiyacı azaltılmalıdır. Çiçeklenme döneminde bol su sebzelerde çiçek silkmesine sebep olur, meyve bağlama azalır ve verim düşer. Sebzeler düzenli ve yeterli sulamadan hoşlanır. Kaba yapılı kumlu topraklar daha sık ve bol sulanmalıdır. Ağır bünyeli killi topraklarda ise sulama aralığı daha fazla olduğu için daha seyrek ve az su verilmelidir.

106 Sebzelerde Sulama 7 Sebzelerin Sulanmasında Dikkat Edilecek Hususlar Sığ köklü bitkiler derin köklü bitkilerden daha sık sulanmalıdır. Sulamalar havaların serin olduğu sabah ve akşam saatlerinde yapılmalıdır. Sebzelerde genellikle en iyi sulama sistemi damla sulama yöntemidir. Damla sulama uygulanmayan yerlerde sebzeler genellikle sıraya ekildiği için karık usulü sulama önerilir. Su hiçbir zaman karık seddeleri üzerine çıkıp bitki gövde ve kök boğazına değmemelidir

107 Sebzelerde Sulama 8 Sebzelerin Sulanmasında Dikkat Edilecek Hususlar Düzensiz ve yetersiz sulama, sebzelerin ufak kalmasına, acılaşmasına ve yarılmasına neden olur. Az ve seyrek sulama, sebzelerin yeterli gelişmesine engel olduğu gibi hıyar ile patlıcanda acılaşma meydana getirir. Az su verildiği zaman bitki kökleri derinlere inemez. Yetersiz sulamada bitkilerin büyümesi yavaşlar, yaprakların ve bitkinin rengi soluk ve donuk renk alır. Sabahın erken saatlerinde yapraklar pörsür. Aşırı sulama besin maddelerini kök bölgesinden uzaklaştırır.

108 Sebzelerde Sulama 9 Domates Sulaması Domateste sulama yöntemi olarak en çok damla ve karık sulama yöntemi uygulanır. Bu bitkinin sulanmasında damla sulama yöntemi en uygun yöntemdir. Damla sulama yönteminde hem sudan tasarruf sağlanır, hem de tarlada yabancı ot olmaz, toprak daha iyi havalanır. Ayrıca bitkilerin ihtiyacı olan bitki besin maddeleri sulama suyu ile daha kolay verilir. Böylece verimde önemli miktarda artış sağlanır.

109 Sebzelerde Sulama 10 Domates Sulaması Domates fidelerine dikim sırasında can suyu verilmelidir. Hava şartlarına göre fideler tam tutana kadar bir yada iki defa sulanmalı, topraktaki mevcut nem miktarı artırılmalıdır. Bu şekilde hem fidelerin tutması hem de bitkilerin daha iyi kök gelişimi sağlanmış olur. Bitkilerde meyveler görülüp fındık veya ceviz büyüklüğüne gelene kadar mümkünse sulama yapılmamalıdır. Bu dönemde bir yada iki kez çapa ve boğaz doldurması yapılmak suretiyle bitkinin suya olan ihtiyacı azaltılmalıdır. Eğer havalar çok sıcak ve kurak gidiyor ise bu durumda azda olsa bitkilere su verilmelidir

110 Sebzelerde Sulama 11 Domates Sulaması İlk meyvelerin ceviz büyüklüğüne gelmesinden hasada kadar geçen sürede sulama oldukça önemlidir. Bölge ve iklim koşullarına göre değişmekle birlikte, damla sulama yönteminde 3 ila 7 günde bir, karık sulama yönteminde ise bir hafta veya iki hafta aralıklarla sulama yapılabilir. Sulama sabah ve akşam serinliğinde yapılmalıdır. Havaların çok sıcak olduğu öğle saatlerinde zorunlu kalmadıkça sulama yapılmamalıdır. Bitkilerde her hasattan sonra bir sulama yapılması genel bir kuraldır. Meyvelerin gelişme dönemi içinde topraktaki su eksikliği ürün kaybına yol açmaktadır. Domateslerde düzensiz sulama meyvelerde çiçek burnu çürüklüğüne neden olur.

111 Sebzelerde Sulama 12 Domates Sulaması Domates bitkisinin su isteğini en kolay koltuklarından anlayabiliriz. Gövde ile yaprak aralarında çıkan koltuklar sabah saatlerinde parmağımızla büktüğümüzde kolay kırılıp kopuyorsa bitkinin su durumu iyi demektir. Koltuklar kolay kırılmıyor, bükülüyorsa bitkiler sulamaya gelmiş demektir. Zaman geçirilmeden derhal sulama yapılmalıdır. Domates bitkisi aşırı nemli ve çok ıslak toprakları da sevmez. Bu nedenle domates yetiştiriciliğinde topraklar çok kuru ve çok ıslak olmamalıdır.

112 Sebzelerde Sulama 13 Biber Sulaması Biber yetiştiriciliğinde en iyi sulama yöntemi damla sulama yöntemidir. Damla sulama yönteminde bitkilerin kök boğazları su ile doğrudan temas etmedikleri için bir çok hastalığın önüne geçilir. Damla sulama yöntemi olmayan yerlerde Karık sulama yöntemi tercih edilmelidir. Bitkiler karık sırtlarının tam ortasına dikilmelidir. Sulama suyu hiçbir zaman bitkilerin kök boğazı ve gövdesine temas etmemelidir. Sulama sırasında buna dikkat edilerek karıklara aşırı su verilmemelidir. Sulama suyunun akış hızı az, sulama süresi uzun olmalıdır.

113 Sebzelerde Sulama 14 Biber bitkisi suyu çok sever. Biber Sulaması Bu nedenle az su verildiği zaman bitkide birçok olumsuzluklar ortaya çıkar. Aşırı sulamadan ve çok ıslak topraklardan da hoşlanmaz. Biber yetiştiriciliğinde düzenli sulama çok önemli olduğu için sulamaya çok dikkat edilmelidir. Biber büyüme ve çiçeklenme döneminde susuzluğa karşı aşırı hassas olup, bu dönemler ile meyvelerin gelişme döneminde su isteği fazla olmaktadır. Bu dönemlerde bitki susuz bırakılmamalıdır

114 Sebzelerde Sulama 15 Biber Sulaması Biber fidelerine dikim esnasında can suyu verilmelidir. İlk meyveler görülünceye kadarki günlük sürede sulamadan kaçınılmalı, bitkinin kök gelişimine izin verilmelidir. Çiçeklenme döneminde aşırı sulamadan kaçınılmalıdır. Çiçeklenme döneminde verilen fazla su çiçek dökülmesine sebep olur. Hasat başladığı zaman bitkinin su isteği azalır.

115 Sebzelerde Sulama 16 Biber Sulaması Biber bitkisinde sulama zamanını bitkideki değişime bakarak anlamak mümkündür. Biberde sulama zamanı geldiğinde bitkinin gövde rengi koyulaşır ve siyah ile mor arası bir renk alır. Dal uçlarındaki parlaklık kaybolur, soluk bir renk alır. Ayrıca bitkinin yaprakları küçük kalır ve bitkide çalılaşma denilen dallanma artar. Damla sulama yapılan yerlerde 3 ila 5 günde bir, karık sulama yapılan yerlerde ise 7 ile 10 günde bir düzenli sulama yapılmalıdır

116 Sebzelerde Sulama 17 Hıyar Sulaması Hıyar yetiştiriciliğinde en uygun sulama yöntemi damla sulama yöntemidir. Damla sulama ile yetiştirilen hıyar bitkisinden daha fazla ürün alınır. Damla sulama yapılamayan durumlarda karık sulama yöntemi seçilmeli ve bitki karıkların tam tepesine dikilmelidir. Fideler dikildikten sonra hava şartlarına göre bir veya iki defa can suyu verilmelidir. Hıyar bitkisi de suyu çok seven bir bitkidir. Bu nedenle toprak daima nemli olmalıdır. İlk meyveler görülünceye kadar havanın çok kurak gitmesi durumunda fazla olmamak koşuluyla 1 2 defa sulama yapılmalıdır.

117 Sebzelerde Sulama 18 Hıyar Sulaması Hıyar bitkisi susuz kaldığı zaman meyvelerde acılaşma görülür. Bitkinin gövde ve yapraklarında tüylülük artar ve yapraklar küçülür. Hıyar bitkisinde sulama açısından en kritik dönem çiçeklerin görüldüğü ve ilk meyvelerin bağlandığı dönemdir. Bu dönemde verilen fazla su çiçeklerin dökülmesine, küçük meyvelerin sararıp, boğulmasına neden olur. Meyveler bitki üzerinde görülmeye başlandıktan sonra hıyar bitkisi 2 3 günde bir sulanmalı, her hasattan sonra mutlaka sulama yapılmalıdır. Hıyar yetiştiriciliğinde sulama düzenli olmalıdır. Düzensiz sulamalarda hıyar meyvelerinde şekil bozukluğu meydana gelir. Sabah saatlerinde iri yapraklarda pörsüme görülmesi ve yaprakların aşağı doğru sarkması sulama zamanının geldiğinin bir belirtisidir.

118 Sebzelerde Sulama 19 Fasulye Sulaması Fasulye tarımında karık ve damla sulama yöntemi en uygun sulama yöntemleridir. Tava ve yağmurlama sulama yöntemi ile fasulye sulanabilir. Ancak tava sulama yönteminde bitki kök bölgesi ıslatıldığı, yağmurlama sulama yönteminde ise yapraklar ıslatıldığı için birçok hastalık ortaya çıkabilir. Bu nedenle bu iki sulama yönteminden kaçınmak gerekir.

119 Sebzelerde Sulama 20 Fasulye Sulaması Ekimden önce toprak nemi az ise toprak önce sulanmalı daha sonra ekim yapılmalıdır. Bu şekilde fasulyenin tamamı çimlenir ve toprak yüzüne çıkış tam olur. Bitkiler cm boylanınca havaların sıcak ve kurak gitmesi durumunda hafif sulama yapılmalıdır. Bu sulamadan gün sonra ikinci hafif sulama yapılabilir. Çimlenme başlangıcından hasada kadar geçen dönemde ise 7-12 gün ara ile sulamalıdır. Bu dönemde bitki susuz kalırsa çiçek sayısı azalır, baklalar küçük ve kalitesiz olur.

120 Sebzelerde Sulama 21 Fasulye Sulaması Taze fasulye yetiştiriciliğinde sulamaya son döneme kadar devam edilir. Kuru fasulye yetiştiriciliğinde ise hasattan gün önce sulamaya son verilmelidir. Pratik olarak bitkinin su istekleri yaprakların açık yeşil renkten, koyu mavi yeşil renge dönüşümü ile anlaşılır. Ayrıca taze fasulye hasat döneminde her toplamadan sonra sulanmalıdır.

121 Sebzelerde Sulama 22 Patates Sulaması Patateste en uygun sulama yöntemi yağmurlama sulama yöntemidir. Yağmurlama sulamanın yapılamadığı durumlarda karık sulama yöntemi uygulanmalıdır. Patateste ilk sulama bitki çıkışı ile yumrular meydana gelme devresinde yapılmalıdır. İlk sulamadan gün sonra yumrular fındık büyüklüğüne geldiği dönemde ikinci sulama yapılır. Üçüncü ve dördüncü sulama gün ara ile yapılır. Hasattan 7 ila 10 gün önce sulamaya son verilmelidir.

122 Sebzelerde Sulama 23 Patates Sulaması Patatesin suya en çok ihtiyaç duyduğu dönem yaklaşık olarak çiçeklenmeden 20 gün önceden, yumru yapmaya başladığı zamana kadar geçen dönemdir. Yeterli ve düzenli sulama yapılmadığı taktirde patateste verim düşer, yumrularda meme ve çatlaklar meydana gelir. Ayrıca yumru içinde kararmalar ve boşluklar oluşur.

123 Sebzelerde Sulama 24 Ispanak Sulaması Ispanak bitkisinin sulanmasında tava sulama, karık sulama ve yağmurlama sulama yöntemlerinden birisi kullanılabilir. Yüzlek köklü olması nedeni ile başlangıçta toprak neminin normal olması istenir. Hasat dönemine doğru bol miktarda su ister. Bu nedenle hava koşulları göz önüne alınarak haftada 1 yada 2 defa sulama yapılmalıdır.

124 Sebzelerde Sulama 25 Marul Sulaması Marulun sulanmasında karık sulama yöntemi ile yağmurlama sulama yöntemi en uygun sulama yöntemidir. Marul yüzlek köklü bir bitki olduğu için toprak neminin normal ve düzenli olması istenir. Olgunlaşma döneminde fazla sulamalar baş açılmasına sebep olur. Bu nedenle olgunlaşma döneminde fazla sulama yapılmamalıdır.

125 Sebzelerde Sulama 26 Lahana Sulaması Lahanada en iyi sulama yöntemi karık, yağmurlama ve damla sulama yöntemidir. Tava ve uzun tava sulama yöntemlerinden kaçınılmalıdır. Yüzlek köklü bir bitki olan lahana, toprakta aynı düzeyde ve fazlaca nem olmasını ister. Bu nedenle baş oluşumu ve olgunlaşma döneminde yapılan düzenli sulama, başların büyük olmasını ve fazla mahsul alınmasını sağlar.

126 BAZI MEYVELERİN SULANMASI

127 Bazı Meyvelerin Sulanması 1 Meyve Ağaçlarının Sulanmasında Dikkat Edilecek Hususlar Meyve ağaçlarının sulanmasında en önemli sulama zamanı yazın yapılan sulamadır. Yaz sulamasına mayıs ayında başlanır ve bütün yaz boyunca devam edilir. Sulama yapılmadan önce toprağın, nem kontrolü yapılmalıdır. Yeni tesis edilecek bahçelere imkanlar ölçüsünde, damla sulama ve mini yağmurlama sulama gibi modern sulama yöntemleri uygulanmalıdır. En iyi sulama ağacın gölgelediği alanın yani taç izdüşümünün tamamına yakın kısmının ıslatılmasıdır.

128 Bazı Meyvelerin Sulanması 2 Meyve Ağaçlarının Sulanmasında Dikkat Edilecek Hususlar Salma sulama yapılarak büyümüş yetişkin bahçelerde yeni sulama sistemi uygulanacaksa en uygun sulama sistemi mini yağmurlama sulama sistemidir. Aşırı sulama besin maddelerini, yani gübreleri kök bölgesinden uzaklaştırır, sürgün gelişimini hızlandırır. Meyve gözü oluşumu azalır. Çiçeklenme döneminde verilen fazla su çiçek dökümüne neden olabilir. Meyve bağlamanın ardından topraktaki su azlığı meyve dökümüne neden olur.