T.C. SÜLEYMAN DEMĐREL ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMĐREL ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ FĐNĐKE ARDICI (Juniperus phoenicea L.) ÜLKEMĐZDEKĐ DOĞAL YAYILIŞ VE MORFOLOJĐK ÖZELLĐKLERĐ ÜZERĐNE ARAŞTIRMALAR Emrah YÜKSEL Danışman: Yrd. Doç. Dr. Đsmail DUTKUNER YÜKSEK LĐSANS TEZĐ ORMAN MÜHEDĐSLĐĞĐ ANA BĐLĐM DALI ISPARTA 2009

2 Fen Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğüne Bu çalışma jürimiz tarafından ORMAN MÜHENDĐSLĐĞĐ ANABĐLĐM DALI'nda oybirliği ile YÜKSEK LĐSANS TEZĐ olarak kabul edilmiştir. Başkan : Yrd. Doç. Dr. Đsmail DUTKUNER (Đmza) Kurumu: SDÜ Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü Üye : Yrd. Doç. Dr. Hüseyin FAKĐR (Đmza) Kurumu: SDÜ Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü Üye : Yrd. Doç. Dr. Ulvi Erhan EROL (Đmza) Kurumu: SDÜ Orman Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü ONAY Bu tez 12/01/2009 tarihinde yapılan tez savunma sınavı sonucunda, yukarıdaki jüri üyeleri tarafından kabul edilmiştir..../.../20... Prof. Dr. Fatma KOYUNCU Enstitü Müdürü

3 ĐÇĐNDEKĐLER ĐÇĐNDEKĐLER..... i ÖZET ii ABSTRACT. iii TEŞEKKÜR. iv ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ v ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ..... vi 1.GĐRĐŞ KAYNAK ÖZETĐ MATERYAL VE YÖNTEM Deneme Alanı Đklim Anakaya ve Toprak Sürgün ve Yaprak Özelliklerinin Saptanması Đçin Gerekli Materyal ve Metot Kozalak ve Tohumların Đncelenmesinde Gerekli Materyal ve Metot Odunun Özelliklerinin Etüdü Đçin Gerekli Materyal ve Metot Yayılışının Saptanması Đçin Gerekli Yöntem BULGULAR Morfolojik Özellikler Habitus Kabuk Sürgün ve Yaprak Çiçek, Kozalak ve Tohum Özellikleri Odun Özellikleri Vejetasyon Yayılış Alanları TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR.. 30 EKLER.. 32 ÖZGEÇMĐŞ.. 63 i

4 ÖZET Yüksek Lisans Tezi FĐNĐKE ARDICI (Juniperus phoenicea L.) ÜLKEMĐZDEKĐ DOĞAL YAYILIŞ VE MORFOLOJĐK ÖZELLĐKLERĐ ÜZERĐNE ARAŞTIRMALAR Emrah YÜKSEL Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Jüri: Yrd. Doç. Dr. Đsmail DUTKUNER (Danışman) Yrd. Doç. Dr. Hüseyin FAKĐR Yrd. Doç. Dr. Ulvi Erhan EROL Bu tez çalışması Finike ardıcının ülkemizdeki doğal yayılış alanlarını saptamak ve türün bazı morfolojik özelliklerini ortaya koymak için yapılmıştır. Çalışmada örnekler Aydın ili Didim ilçesinden türün doğal olarak yetişip hâkim olduğu alanlardan seçilmiştir. Bakının, türün morfolojik özelliklerine etkisinin tespit edilmesi amacıyla her bir bakıdan; 92 adet ağacın boy ve çapı ölçülmüştür. Altı ağacın hem toprak seviyesinden hem de 130 cm göğüs yüksekliğinden gövde kesitleri alınmış, 20 ağacın dört yönünden son yılın sürgünleri toplanmış, yine 20 ağacın her birinden 50 adet kozalak toplanmıştır. Bütün bu materyallerin laboratuar koşullarında ölçülebilen tüm özellikleri saptanmıştır. Doğal yayılış alanlarının tam olarak saptanabilmesi ve varsa yeni yerlerin literatüre dâhil edilmesi için mevcut ve muhtemel yayılış alanları taranmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; Finike ardıcı Ege Bölgesinde çok sınırlı bir alanda yayılış göstermektedir ve yayıldığı alanlar daha önceden literatürde belirtilmiştir. Ağaçların morfolojik özelliklerine göre ise ortalama boy 435 cm, ortalama göğüs çapı da 11,71 cm dir. Her bir ağaçta ortalama olarak 1102 adet kozalak bulunmakta ve bu kozalakların ortalama boyları 8,16 mm, çapları ise 7,54 mm dir. Ortalama 0,36 gr gelen kozalaklardan yine ortalama 3,14 adet tohum çıkmakta ve tohumun bin tane ağırlığı 32,33 gr olarak tartılmıştır. Finike ardıcı fertlerinde öz odunu kahverengikoyu kahverengi renkte ve ortalama olarak 4,03 cm genişliğindedir. Buna mukabil diri odun açık renkli ve yine ortalama olarak 2,51 cm genişliğindedir. Anahtar Kelimeler: Finike ardıcı, Juniperus phoenicea L., Ardıç. 2009, 63 sayfa ii

5 ABSTRACT M. Sc. Thesis STUDIES ON NATURAL DISTRIBUTION AND MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF PHOENICIAN JUNIPER (Juniperus phoenicea L.) IN TURKEY Emrah YÜKSEL Süleyman Demirel University Graduate School of Applied and Naturel Sciences Forest Engineering Department Thesis Committee: Asst. Prof. Đsmail DUTKUNER (Supervisor) Asst. Prof. Hüseyin FAKĐR Asst. Prof. Ulvi Erhan EROL This study was done to determine the natural distribution areas and some of morphological properties of Phoenician juniper. In this study, materials were collected from Didim district in Aydın, Turkey where this species have naturally grown up. For also establishing the effect of aspect to the morphological properties, diameter and height of 92 trees were measured at each aspect. Stem sections were taken from both 6 tree diameter at breast height (dbh) and soil level also last year s tillers were taken from each 20 trees every aspect and each fifty cones from each twenty trees were collected. All of the measurable properties of these materials were determined in the laboratory. The present and eventual distribution areas were cited for establishing the exactly natural distribution areas and new distribution areas included in the literature, As results of this study, Phoenician juniper has a restricted distribution in the Aegean region and the distribution areas had been pointed out in literature in advance. According to the morphological properties of the trees, average length is 435 cm and average diameter at breast height (dbh) is 1171 cm. Each tree has 1102 cones in average and average length of these cones is 8.16 mm, as for the average diameter is 7.54 mm. The average weight of pine cones is 0.36 g and each cone include 3.14 seed in average. Also, 1000 seeds weight is 32.33g. The heartwood of Phoenician juniper species is brown, darkish brown and a mean of 4.03 cm in width. Also, the sapwood has light color and once again 2.51 cm in width, in average. Key words: Phoenician juniper, Juniperus phoenicea L., juniper. 2009, 63 pages iii

6 TEŞEKKÜR Bu araştırma için beni yönlendiren, laboratuar çalışmalarımda ve literatür araştırmalarımda karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesiyle aşmamda yardımcı olan değerli Danışman Hocam Yrd. Doç. Dr. Đsmail DUTKUNER e şükranlarımı sunarım. Arazi çalışmaları boyunca bana sunmuş olduğu her türlü imkân için başta Aydın Orman Đşletme Müdürü Hüseyin YALÇIN olmak üzere araştırmanın yürütülmesinde yardımlarını gördüğüm Orman işletmesi çalışanlarına yürekten teşekkür ederim. Arazi çalışmaları ve laboratuarda ölçüm işlemleri sırasında benden yardımlarını esirgemeyen, Orman Fakültesi öğrencileri Ahmet ÇIBIK ve Elif AFYONCU ya, Atabey Meslek Yüksek Okulu Ormancılık Programı öğrencileri Müjdat YÜKSELĐR ve Sefa TAVAS a teşekkür ederim. Tezin yazım aşamasında ki yardımlarından dolayı Orm. Yük. Müh. Ahmet MERT, Orm. Yük. Müh. Özdemir ŞENTÜRK ve Orm. Müh. Emrah Tagi ERTUĞRUL a teşekkür ederim YL 08 No lu proje ile tezimi maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim birimi Başkanlığı na teşekkür ederim. Tezimin her aşamasında beni maddi ve manevi destekleriyle yalnız bırakmayan aileme sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım. Emrah YÜKSEL ISPARTA, 2009 iv

7 ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ Şekil 1.1 Finike ardıcı yayılış alanından görünüm Şekil 3.1 Güney bakıdan arazinin görünümü 8 Şekil 3.2 Kuzey bakıdan arazinin görünümü 9 Şekil 3.3 Finike ardıcı son yıl sürgünleri.. 9 Şekil 3.4 Olgunlaşmış kozalaklar. 10 Şekil 3.5 Kozalakların içinden özenle çıkarılan tohumlar. 12 Şekil 3.6 Gövde kesitlerinin alınması Şekil 3.7 Gövde kesitinin ölçülmesi. 13 Şekil 4.1 Finike ardıcının genel görünüşü 15 Şekil 4.2 Sahadaki vejetasyon örnekleri 25 Şekil 4.3 Finike ardıcının doğal yayılış alanları 26 v

8 ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ Çizelge 4.1 Güney bakıdaki ağaçların çap ve boyları. 16 Çizelge 4.2 Kuzey bakıdaki ağaçların çap ve boyları. 17 Çizelge 4.3 Güney bakıdaki ağaçların kozalak ve tohumlarıyla ilgili değerler. 20 Çizelge 4.4 Kuzey bakıdaki ağaçların kozalak ve tohumlarıyla ilgili değerler. 21 Çizelge 4.5 Çizelge 4.6 Çizelge 4.7 Çizelge 4.8 Güney deneme alanındaki toprak yüzeyinden alınan odunun makroskopik değerleri Güney deneme alanındaki 130cm den alınan odunun makroskopik değerleri 23 Kuzey deneme alanındaki toprak yüzeyinden alınan odunun makroskopik değerleri Kuzey deneme alanındaki 130 cm den alınan odunun makroskopik değerleri vi

9 1. GĐRĐŞ Ülkemiz ormanlarında en fazla yayılış gösteren ağaç türlerimizden biri de ardıç olup, yaklaşık 1,1 milyon hektar alanda yayılış göstermektedir. Diğer türlerle karışık ardıç ormanları düşünüldüğünde bu alan daha da büyümektedir. Ardıç türlerimiz, deniz iklimi etkilerinin azalmaya başladığı yörelerden başlayarak stepe kadar sokulmakta ve sıcağa, soğuğa ve kuraklığa dayanıklı olması nedeniyle karasal iklimin bir ağacı olarak yurdumuzun her yöresinde yayılış göstermektedir (Anonim, 2006). Ardıçlar ormansızlaşma sürecinde sahayı en son terk eden ekstrem yetişme ortamlarına en dayanıklı ağaç türüdür. Yaygın kök sistemleri nedeniyle erozyon kontrolü çalışmalarının ana ağacıdır. Rüzgâr, kar ve ses perdelerinde, estetik formlarından dolayı peyzaj düzenlemelerinde, değerli odunu dolayısı ile odun kökenli sanayide yaygın olarak kullanılan çok yönlü ağaç türüdür (Anonim, 2006). Bugün Anadolu da ardıç yayılış alanı içerisinde kalan (örneğin, Yozgat, Akdağmadeni, Pınarbaşı, Bünyan) eski köy evleri, büyük samanlık vb. gibi yapıları inceleyecek olursak, kiriş ve direk olarak kullanılan ardıç odunlarının yıllardan beri eski dayanıklılıklarından hiçbir şey kaybetmeden aynen kaldıklarını görülmektedir. Ayrıca, geçmişte bu çevredeki ardıçların gayet sık meşcereler kurdukları ve düzenli gövdeler yapmış oldukları ancak insan tahribatı sonucu bugünkü bozuk artıklar haline geldikleri anlaşılmaktadır (Eliçin, 1977). Ardıçların ormancılığımızda önemli yeri bulunmaktadır. Ancak kaçak kesimler ve lokal kullanışlar dışında, ardıçlarımızı değerlendirdiğimiz söylenemez (Halls ve Lowell, 1977; Yaltırık, 1993). Finike ardıcı (Juniperus phoenicea L.) bu taksonlar içerisinde önemli bir yere sahip bulunmaktadır. Bu önem, Finike ardıcı odununun sahip olduğu üstün teknolojik özellikleri ve taç formunun estetik, çizgisel görünümü, dolayısıyla peyzaj düzenlemelerinde yaygın olarak kullanılmasından kaynaklanmaktadır (Şekil 1.1). Tür doğal olarak Batı Akdeniz ve Ege bölgelerinin maki bitki formasyonları ile 1

10 birlikte ya münferit ya da küçük gruplar halinde bulunmaktadır (Yaltırık, 1993; Kayacık, 1980; Eliçin, 1977). Ancak türün oluşturduğu ormanlar, yüzyıllardan beri süre gelen kaçak kesim, yangın ve aşırı otlatma olguları sonucunda, günümüzde artık kendisinden beklenilen ekonomik, sosyal ve kolektif-kültürel faydaları sağlayamayacak konumda bulunmaktadır. Bu taksonun koruma altına alınması, doğal ve yapay yollarla yetiştirilerek yaygınlaştırılması, türün geleceği açısından son derece önemli ve üzerinde çalışılması gereken öncelikli konulardır. Bu konulara açıklık getirebilmek için de, her şeyden önce, türün ülkemizdeki gerçek doğal yayılış alanını belirlemek ve bu bağlamda türün dendrolojik özelliklerini ortaya koymak gerekmektedir. Bu konuda, bugüne kadar gerek ülkemiz, gerekse dünya ormancılık literatüründe yok denecek ölçüde bilgi yer almaktadır. Bu da çalışmanın önemini bir kat daha arttırmaktadır. Öte yandan, son yıllarda artan küresel ısınma ve yağışsızlık problemleri beraberinde daha az su ile yetinen bitkileri gündeme getirmiş bulunmaktadır. Bu anlamda değerli bitkilerden olan ardıçlar üzerinde çalışılması önem kazanmaktadır. Şekil 1.1. Finike ardıcı yayılış alanından görünüm 2

11 2. KAYNAK ÖZETĐ Ardıç cinsi 60 türü ile kuzey yarım kürede geniş bir coğrafi yayılışa sahiptir. Ülkemiz de ardıç taksonları bakımından oldukça zengin sayılır. Yaklaşık 1,1 milyon ha lık bir alanı kaplayan ardıçların ormancılığımızda önemli yeri bulunmaktadır. Ancak kaçak kesimler ve lokal kullanışlar dışında, ardıçlarımızı değerlendirdiğimiz söylenemez (Halls ve Lowell, 1977; Yaltırık, 1993). Türkiye de doğal olarak bulunan Juniperus türleri; Juniperus communis L. subsp. communis (Adi ardıç), Juniperus communis L. subsp. nana Syme. (Bodur ardıç), Juniperus communis L. subsp. hemisphaerica (Presl.) Nyman, Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus L. (Diken ardıcı), Juniperus oxycedrus L. subsp. oxycedrus L. var. spilinanus Yaltırık, Eliçin, Terzioğlu, Juniperus oxycedrus L. subsp. macrocarpa (Sibth. et Sm.) Ball., Juniperus phoenicea L. (Finike ardıcı), Juniperus foetidissima Willd. (Yağ ardıç), Juniperus sabina L. (Sabin ardıcı), Juniperus excelsa Bieb. subsp. excelsa ve Juniperus excelsa Bieb. subsp. polycarpus taksonlarından oluşmaktadır (Anşin ve Özkan, 1993; Güner vd., 2000). Ardıçlar, sistematikte Cupressaceae familyasının, Juniperoideae alt familyasında bir cins olarak verilmektedir. Bu alt familya, Oxycedrus ve Sabina seksiyonuna ayrılmaktadır. Boz ardıç ve servi ardıç Sabina seksiyonuna, diken ardıç ise Oxycedrus seksiyonuna ait taksonlardır (Piger, 1951; Davis, 1965; Kayacık, 1980). Boylu Ardıç (Juniperus excelsa Bieb.) ve Kokulu Ardıç (Juniperus foetidissima Willd.) özellikle Toroslarda geniş alanlarda orman kurarken, Bodur Ardıç (Juniperus communis L. subsp. nana Syme) alpin orman zonunda, yerde sürünen çalı halinde dikkate değerdir. Ayrıca Sabin Ardıcı (Juniperus sabina L.) ise ülkemizde son yıllarda yeşil sahalarda en fazla kullanılan bir ardıç türüdür (Yaltırık, 1993). Çok dayanıklı, kolay işlenebilen ince tekstürlü ve güzel kokulu olan odunlarında, öz odun çoğunlukla kırmızı-kahve veya vişneçürüğü-kahverengindedir. Odunlarının geniş kullanış yeri vardır. Özellikle kurşun kalem sanayinde, çekmece ve sandık, 3

12 dolapların yapımında; oymacılık ve kaplamacılıkta; evlerin iç dekorasyonunda, lokal olarak, bahçe çitlerinin yapımında ve özellikle ülkemizde köylerde, toprak damlı evlerin, dam ve taban döşemelerinde, çürümeğe karşı çok dayanıklı olduğu için kullanılmaktadır (Yaltırık, 1993). Temel ürünü odununun dışında, yan ürünleri bakımından da son derece önemli olan ardıç cinsi, özellikle yetişme ortamının son derece fakir olduğu alanlarda sahaya en son gelen ve bu anlamda Türkçe isimlendirilen ardıç (en arkadan gelen anlamında) Göller Yöresi nde yaygın olarak bulunmaktadır. Ayrıca ardıç taksonlarının gövde ve formlarının çok estetik olması nedeniyle, peyzaj düzenlemelerinde kullanılması, yeşil kuşak ağaçlandırmaları, erozyon kontrolü, kar ve rüzgâr perdeleri şeklinde de yararlanılması önemlerini bir kat daha arttırmaktadır (Gezer ve Yücedağ, 2006). Juniperus phoenicea L. ülkemizde lokal olarak yayılış gösteren bir türdür. Bugüne kadar yapılan çalışmalarda bu türün özellikle Ege bölgesinde yayılışının bulunduğu belirtilmektedir (Davis, 1965; Eliçin, 1977). Finike ardıcı son derece dekoratif ve peyzaj değeri yüksek olan bir türdür. Uzaktan servilere benzemesi nedeniyle servi ardıcı, selvi olarak isimlendirilmektedir (Eliçin, 1977; Yaltırık, 1993). Çalışma konusuyla doğrudan veya dolaylı ilgisi görülen ve tarafımızdan ulaşılabilen bazı literatürel bilgilerde aşağıda özetlenmeye çalışılmıştır. Alpacar (1988), Ardıç (J. excelsa, J. foetidissima, J. oxycedrus) Tohumlarının Çimlenme Engelini Giderici Yöntemlerin Araştırılması, Kozalak ve Tohuma Đlişkin Morfolojik Özellikler isimli çalışmasında ardıç türlerinin çimlenme engelini giderici ön işlemler araştırılmıştır. Ardıç türlerinin doğal yolla yetiştirilmesi güçtür. Bu nedenle de öncelikle çimlenme engelinin giderilmesi gerekmektedir. Tohumda 4

13 çimlenme güçlüğü, geçirgen olmayan tohum kabuğundan ve embriyonun uyku durumundan kaynaklanmaktadır. Eler (2000) e göre; Ardıç Ormanlarımız adlı çalışmasında, ardıç alanları, ormanlardan otlatma yaparak geçimini sağlayan vatandaşların ekonomik sıkıntıya düşürülmelerine meydan verilmeyecek biçimde, planlı olarak korumaya alınıp gençleştirilmesi, vatandaşın da sorunun benimseyip olumsuz etki yaratmaması, halkın rızası alınıp, planlı olarak sahalar otlatmaya kapatıldığında, bir kısım insanların ekonomik kayıplara uğramaları söz konusu olması, bu kayıpların alternatif gelir kaynakları yaratılarak önlenmesi gerekeceği üzerinde durmuştur. Ardıç ormanlarının aktüel durumu dikkate alındığında, alanların herhangi bir biçimde gençlikle kapatılması ile yeterli başarıya ulaşılması, gençleştirilen her hektar boş ve bozuk ardıç alanı, ülke ekonomisine kazandırılmış bir kaynak olacağı saptanmıştır. Eliçin (1977), Türkiye Doğal Ardıç (Juniperus L.) Taksonlarının Yayılışları ile Önemli Morfolojik ve Anatomik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar isimli çalışmasında doğal Juniperus L. (ardıç) taksonlarımızın her birinin ayrı ayrı genel görünüş, kabuk, sürgün, tomurcuk, yaprak, çiçek, çiçek tozları, kozalak ve tohumları, odunlarının makroskobik ve mikroskobik yapıları ile genel olarak yurdumuzdaki yayılışlarını tespit etmiştir. Gezer ve Yücedağ (2006) a göre; Ülkemizin Ardıç Orman Ekosistemlerinin Bugünkü Durumunun Genetik Anlamda Đyileştirilmesi adlı çalışmalarında, Boylu ve Finike ardıcının botanik özellikleri, doğal yayılışı, silvikültürel özellikleri, yetişme ortamı istekleri, hâsılatı ve doğal ve yapay gençleştirme çalışmaları, zararlıları, odun özellikleri ve kullanım alanları konularının yanı sıra, ardıç ormanları ile ilgili karşılaşılan sorunlar ve bu sorunların çözümü hususunda aydınlatıcı nitelikte bilgiler verilmektedir. Gültekin vd., (2005), Finike ardıcında yaptıkları araştırmalarında, en iyi ekim zamanı olarak sırasıyla 1. derecede Temmuz ve Ağustos, 2. derecede ise Eylül ve Ekim aylarında yapmasını önermektedirler. 5

14 Gültekin vd., (2005), Servi ardıcı kozalaklarından çıkarılan tohumların ancak %27 sinin dolu (sağlıklı) olduğu ve yüzdürme deneyi sonucunda ise doluluk oranının %89 a ulaştığı sonucuna varmışlardır. 6

15 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Deneme Alanı Finike ardıcının morfolojik özellikleri, türün en iyi yayılışını yaptığı ve orman kurduğu nadir yerlerden olan Aydın Đli, Didim Đlçesi, Akbük Beldesi, Şaplatan Dağının biri güney bakısından, diğeri kuzey bakısından olmak üzere iki deneme alanından elde edilen örnekler üzerinde tespit edilmiştir (Şekil 3.1, Şekil 3.2). Her iki bakıdan da düşük rakımlardan başlayarak (50 m) yüksek rakımlara doğru (350 m) değişik yüksekliklerden 20 örnek ağaç olmak üzere toplam 40 ağaç seçilmiştir. Çap ve boy ölçümü dışındaki bütün tespitler bu 40 örnek ağaç üzerinden yürütülmüştür Đklim Finike ardıcının yayılış alanlarında genel olarak yazları sıcak ve kurak, kışları ılımlı ve yağışlıdır. Yağışlar genellikle yağmur şeklindedir. Vejetasyon süresi, normal olarak Şubat sonunda başlar, Kasım ayının sonlarına kadar devam etmektedir. Finike ardıcının yayılış gösterdiği alanlarda yıllık ortalama sıcaklık 16,7 0 C, vejetasyon süresinde ortalama sıcaklık 18,2 0 C, en yüksek sıcaklık 41,5 0 C ve en düşük sıcaklık ise -7,1 0 C olarak saptanmıştır. Bölgede ortalama yağış yıllık 659,4 mm, vejetasyon döneminde ise yıllık 429,6 mm dir. Ortalama bağıl nem %70 dir. Yıllık yağışın 10 mm den fazla olduğu gün sayısı 22,3 dür, günlük maksimum yağış 95 mm dir. Bölgede vejetasyon gün sayısı yıllık 311,4 dür. Bir yıl içinde ortalama 10,3 donlu gün geçmektedir. Donlu gün tarihlerine baktığımızda; en erken 9 Kasım, en geç 27 Ocak, ortalama ise 24 Aralık tarihleri bulunmaktadır (Anonim, 2000) Anakaya ve Toprak Anakaya kalkerlerden oluşmaktadır. Toprak yapısı bakımından genel olarak kristalin şistler, greler, kalkerlerden yapılmış perm tabakalarından oluşur. Dağlık bölgede kırmızı ve kahverengi podzoik toprak maddesi bulunmaktadır. Göl ve akarsu gibi 7

16 tatlı su oluştuğu tortul kalker tabakaları ve kitlelerinden, fliş kalkerlerden ibarettir. Kumlu ve marnlı toprak fakirdir (Anonim, 2000) Sürgün ve Yaprak Özelliklerinin Saptanması Đçin Gerekli Materyal ve Metot Sürgün ve yaprak özelliklerinin ölçülmesi için gerekli materyal, her iki deneme alanından seçilen 20 örnek ağaçtan ve her örnek ağacın dört yönünden toplanan sürgünlerden (toplam olarak 11 adet örnek laboratuar şartlarında ölçülmeye uygun bulunmamıştır) sağlanmıştır. Deneme alanından toplanan sürgünler özenle saklandıktan sonra Süleyman Demirel Üniversitesi, Orman Fakültesi, Botanik Laboratuarında ölçme işlemleri yapılmıştır. Yapraklar iki formludur. Alt dallarında iğne yaprak halinde bulunmalarına karşın yaklaşık 8. yaştan itibaren pul yaprak halindedir. Her bir yönden elde edilen son yıl sürgünlerinin boyları ve çapları ölçülmüş ve kaydedilmiştir. Aynı zamanda bu sürgünler üzerindeki pul yapraklar sayılmıştır (Şekil 3.3). Güney Bakı Şekil 3.1. Güney bakıdan arazinin görünümü 8

17 Kuzey Bakı Şekil 3.2. Kuzey bakıdan arazinin görünümü Şekil 3.3. Finike ardıcı son yıl sürgünleri 9

18 Şekil 3.4. Olgunlaşmış kozalaklar 3.3. Kozalak ve Tohumların Đncelenmesinde Gerekli Materyal ve Metot Đki bakıdan seçilen 20 örnek ağaçtan, üzerindeki kozalaklar sayıldıktan sonra her birinden tüm yönlerini temsil edecek oranda 40 olgun kozalak toplanmıştır. Toplanan bu kozalaklar özenle muhafaza edilmiş ve ölçümleri yapılmak üzere Süleyman Demirel Üniversitesi, Orman Fakültesi, Botanik Laboratuarına getirilmiştir. Olgunlaşmış taze kozalaklar dijital kompasla her iki yönden (çap ve boy) ölçülerek kozalak büyüklükleri bulunmuştur. Daha sonra aynı kozalaklardaki karpel sayıları saptanmıştır. Kozalaklar taze iken pulların birleşme izleri çok belirgin olduğundan, bu işlem kolaylıkla yürütülmüştür. Kuruyan kozalaklarda bu birleşme izleri oldukça güç fark edilmektedir. Karpel sayılarının saptanması sırasında pulların diziliş şekilleri de incelenmiştir. Bu ölçümlerden sonra kozalaklar, ezilmek suretiyle içerilerindeki tohumlar çıkarılmış ve her kozalaktan çıkan tohum sayısı not edilmiştir. Elde edilen tohumlar asetonla reçineden arındırılmış ve kurumaları için 10

19 oda sıcaklığında birkaç gün bekletilerek renkleri not edilmiştir. Ayrıca 1000 dane ağırlıkları saptanmıştır (Şekil 3.5) Odunun Özelliklerinin Etüdü Đçin Gerekli Materyal ve Metot Her iki bakıdan ayrı ayrı seçilen 6 adet örnek ağaç toprağa olabilecek en yakın mesafeden motorlu testere ile kesilmiştir. Kesilen her fertten hem toprak seviyesinden hem de 130 cm (göğüs yüksekliği) gövde en kesitleri alınmıştır (Şekil 3.6). Gövde en kesitleri Süleyman Demirel Üniversitesi, Orman Fakültesi, Botanik Laboratuarında ölçülmüştür. Öz odunu genişliği, diri odun genişliği, toplam yıllık halka, öz odununda bulunan yıllık halka sayısı ve diri odunda bulunan yıllık halka sayıları ölçülerek sayılmıştır. Ayrıca odunun renk, tekstür gibi özellikleri not edilmiştir Yayılışının Saptanması Đçin Gerekli Yöntem Türkiye de Ege Bölgesinde bulunduğu bilinen Finike ardıcının yayılışını saptamak için; daha önceden yayılış alanları tespit edilen yöreler harita üzerinde işaretlenmiş ve buradan hareketle muhtemel yayılış alanları tahmin edilerek bu yörelere seyahatler düzenlenmiştir. Yöredeki yerel orman idaresi temsilcileri ile de ilişki içerinde bulunma suretiyle yayıldığı alanlar tam ve doğru olarak tespit edilmiştir. 11

20 Şekil 3.5. Kozalakların içinden özenle çıkarılan tohumlar Şekil 3.6. Gövde kesitlerinin alınması 12

21 Şekil 3.7. Gövde kesitinin ölçülmesi 13

22 4. BULGULAR 4.1. Morfolojik Özellikler Habitus Genellikle çalı, bazen de 11 metreye kadar boylanabilen bir ağaççıktır. Genel görünüşü bakımından Ardıçlardan çok Servi yi andırmaktadır. Bu nedenle Finike ardıcına Servi Ardıcı da denilmektedir. Yayıldığı alanlarda da genellikle Servi Ardıcı olarak bilinmektedir. Alandan seçilen 92 adet ağacın boyu ve çapları ölçülmüş ve ölçüm değerleri Çizelge 4.1. ve Çizelge 4.2. de verilmiştir. Buna göre ağaçların ortalama boyları 435 (± 163) cm dir. Bu ortalama değer Güney bakılarda 484 (± 177) cm, kuzey bakılarda ise 385 (± 131) cm dir. Güney bakılardaki ağaçların boyları kuzey bakılardakilere göre 99 cm daha uzundur. Boylardaki bakı etkisi ölçüm yapılan alanların dışındaki yayılış yerlerinde de açık ve belirgindir. Ölçülebilen en uzun boylu birey 1100 cm ile Güney bakıda bulunmuştur. Bu aynı zamanda genel yayılış alanı içerisinde tespiti yapılabilen en uzun boylu ağaçtır (Çizelge 4.1). Ağaçların 130 cm deki çaplarının ortalaması 11,71 (± 7,06) cm dir. Çap ortalaması güney bakılarda 12,08 (± 7,38) cm, kuzey bakılarda 11,34 (± 6,76) cm olarak ölçülmüştür. Buradan da anlaşılacağı üzere güney bakılarda bulunan fertler kuzey bakılara göre daha 0,74 cm daha kalındır. Öte yandan bütün deneme alanlarında tespit edilen en kalın çaplı birey en uzun boylu ağaca aittir ve 45 cm ile güney bakıda bulunmaktadır (Şekil 4.1, Çizelge 4.2). 14

23 Şekil 4.1. Finike ardıcının genel görünüşü 15

24 Çizelge 4.1. Güney bakıdaki ağaçların çap ve boyları Ağaç No Çap(cm) Boy(m) Ağaç No Çap(cm) Boy(m) Ağaç No Çap(cm) Boy(m) 1 8 3, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 Ortalama çap:12,08 cm ±7, , ,0 Ortalama boy:4,84 m ±1, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,5 Çizelge 4.2. Kuzey bakıdaki ağaçların çap ve boyları 16

25 Ağaç No Çap(cm) Boy(m) Ağaç No Çap(cm) Boy(m) Ağaç No Çap(cm) Boy(m) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,0 Ortalama çap:11,34 cm ±6, , ,5 Ortalama boy:3,85 m ±1, , , , , , ,0 24 4,5 2, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,5 36 3,5 2, , , , , , Kabuk 17

26 Genç bireylerde oldukça düzgün olan kabuk, yaşlı fertlerde ise uzunlamasına yırtılan ve kolaylıkla ayrılabilen bir yapıdadır. Rengi koyu kahverengindedir Sürgün ve Yaprak Finike ardıcının yıllık sürgünlerinin boy ve çapları ölçülmüştür. Bu ölçüm sonuçlarına göre (Ek-1, Ek-2); bir yıllık ortalama sürgün boyu 26,56 (± 8,61) mm dir. Güney bakılardaki sürgünlerin boyu ortalama 27,18 (± 7,21) mm, kuzey bakılardaki sürgünlerin boyu ise ortalama 25,89 (± 9,88) mm dir. Güney bakılardaki sürgünlerin boyları kuzey bakılardaki sürgünlerin boylarına göre daha uzundur. En uzun sürgün 71,70 mm ile kuzey bakıda ve ağacın batı yönünden ölçülmüştür. Yönün sürgün uzunluğu üzerinde etkisinin olup olmadığının tespiti amacıyla her ağacın bütün yönlerindeki sürgün uzunlukları da ölçülmüş; kuzey 26,62 mm, güney 25,75 mm, doğu 28,13 mm ve batı 25,93 mm olarak tespit edilmiştir (Ek-1, Ek-2). Bütün ağaçların doğu tarafındaki sürgünleri diğer yönlerden daha uzundur bu da ağaçların bu şekilde yönden de etkilendikleri için genellikle az ya da çok asimetrik bir habitus oluşturmasına neden olmaktadır. Sürgünlerin çapları da ölçülmüş ve yıllık ortalama sürgün çapı 1,32 (± 0,20) mm olarak tespit edilmiştir. Sürgünlerin çapları da bakıdan etkilenmekte, kuzey bakı da ortalama sürgün çapı 1,35 (± 0,23) mm, güney bakıdaki sürgünlerin çapı ise 1.28 (± 0,17) mm dir. Buradan da anlaşılacağı üzere kuzey bakılardaki sürgünlerin çapları güney bakılardaki sürgünlerin çaplarına göre daha kalındır. En kalın sürgün 2,02 mm ile kuzey bakıda ve ağacın doğu yönünden ölçülmüştür. Aynı şekilde yönün sürgün çapları üzerindeki etkisi de araştırılmış ve kuzey yöndeki sürgün çaplarının ortalaması 1,36 mm, güney yöndeki sürgün çaplarının ortalaması 1,29 mm, doğu yöndeki sürgünlerin çapları ortalaması 1,35 mm ve batı yöndeki sürgünlerin çaplarının ortalaması 1,28 mm dir (Ek-1, Ek-2) olarak tespit edilmiştir.. 18

27 Sürgünler üzerindeki pul yapraklar sayılmış ve her bir sürgünde ortalama olarak 701 adet yaprak tespit edilmiştir. Güney bakılarda ortalama yaprak sayısı 561 ve kuzey bakılarda bir sürgündeki ortalama yaprak sayısı ise 840 adettir Çiçek, Kozalak ve Tohum Özellikleri Kozalaklar her iki bakıdan da seçilen 20 ağacın önce üzerlerindeki kozalaklar sayılmış daha sonra her birinden 40 adet kozalak toplanmıştır. Çiçekler genellikle bir cinsli iki evciklidir. Nadiren bir cinsli bir evcikli fertlere de rastlanılmıştır. Erkek çiçekler kısa sürgün uçlarında terminal durumlu bulunmaktadırlar. Erkek çiçekler kirli sarı renkte olup Mart başlangıcında belirmeğe başlarlar. Dişi çiçekler ise sürgünlerin uçlarında bulunup erkek çiçeklerle aynı zamanda belirmeğe başlarlar. Kozalakları diğer ardıç taksonlarına göre daha uzun saplı olup iki yılda olgunlaşmaktadır. Olgun kozalaklar kırmızımtırak kahverengi renktedir. Kozalakları üzerinde yapılan ölçümlere göre, bir ağaçtaki ortalama kozalak sayısı 1102 dir. Kuzey bakılarda ortalama kozalak sayısı 1503, güney bakılarda ise ortalama kozalak sayısı da 701 dir. Buradan kuzey bakılarda ağaçların daha fazla kozalak taşıdığı anlaşılmaktadır (Çizelge 4.3, Çizelge 4.4). Kozalakların ortalama boyu 8,16 (± 1,08) mm, ortalama çapı da 7,54 (± 1,07) mm olarak ölçülmüştür. Kuzey bakıdaki ağaçların kozalaklarının boyları 8,24 (± 1,06) mm, çapları da 7,50 (± 0,95) mm dir. Güney bakıdaki ağaçların kozalak boy ve çapları ise 8,07 (± 1,10) mm 7,57 (± 1,19) mm olarak ölçülmüştür. Kuzey bakıdaki ağaçlardan elde edilen kozalakların daha büyük olduğu anlaşılmaktadır (Ek-3, Ek-4, Ek-5, Ek-6). Kozalakların ağırlıkları ve karpel sayıları da tespit edilmiştir. Buna göre ortalama olarak bir kozalak 0,36 (± 0,09) gr dır ve 5,29 (± 0,60) karpelden oluşmaktadır. Her bir kozalakta ortalama olarak 3,14 (± 1,08) adet tohum bulunmaktadır. Tohumun bin 19

28 tane ağırlığı 32,33 gr dır. Güney bakılardaki ağaçlarda kozalaklar daha ağırdır (0.38 (± 0,10) gr) ve daha az tohum taşımaktadır (2,59 (± 0,88) adet). Buna bağlı olarak da tohumların bin tane ağırlığı daha fazladır (39,78 gr). Kuzey bakılarda ise kozalakların ağırlığı 0,34 (± 0,07) gr, kozalaktaki tohum sayısı 3.69 (± 1,01) ve bin tane ağırlığı 24.87gr dır (Çizelge 4.3, Çizelge 4.4). Çizelge 4.3. Güney bakıdaki ağaçların kozalak ve tohumlarıyla ilgili değerler Ort. Kozalak Ort. Karpel Ort. Tohum Bin Tane Ağaç No Kozalak Sayısı Ağırlığı(gr) Sayısı Sayısı Ağırlığı(gr) ,375 5,1 3,8 44, ,343 5,3 2,7 36, ,382 5,1 1,9 54, ,535 5,3 3,6 53, ,535 5,0 2,7 21, ,298 5,3 1,0 40, ,323 5,1 1,4 49, ,327 4,7 2,8 24, ,359 5,1 2,1 42, ,387 6,2 2,6 68, ,422 5,4 4,4 23, ,298 5,2 2,5 16, ,346 5,5 2,4 31, ,292 5,1 3,1 24, ,268 5,5 2,5 28, ,292 4,4 2,6 18, ,339 4,5 1,6 55, ,378 5,3 1,6 41, ,701 5,8 4,0 55, ,489 5,8 2,6 64,78 Ortalama 701,6 0,385 5,235 2,59 39,78 20

29 Çizelge 4.4. Kuzey bakıdaki ağaçların kozalak ve tohumlarıyla ilgili değerler Ort. Kozalak Ort. Karpel Ort. Tohum Bin tane Ağaç No Kozalak Sayısı Ağırlığı(gr) Sayısı Sayısı Ağırlığı(gr) ,445 5,1 3,8 21, ,276 3,9 2,5 21, ,540 4,5 4,9 29, ,391 4,9 4,5 19, ,368 5,5 2,5 23, ,207 5,9 1,5 60, ,409 5,9 4,1 24, ,347 4,7 1,2 23, ,320 4,4 3,7 28, ,309 4,8 4,0 22, ,293 6,1 4,0 18, ,380 4,4 3,8 15, ,460 5,6 4,4 39, ,269 6,0 3,7 19, ,319 6,2 3,8 18, ,404 6,5 4,9 25, ,346 5,6 4,4 22, ,250 6,4 3,9 26, ,338 4,8 4,4 20, ,276 5,7 3,9 16,09 Ortalama 1503,2 0,347 5,345 3,695 24, Odun Özellikleri 21

30 Finike ardıcının odunlarının makroskopik özelliklerinin tespiti amacıyla 12 adet ağaç kesilmiş (6 sı kuzey, 6 sı güney bakıdan) ve 30 cm ve 130 cm yüksekliklerden gövde en kesitleri alınmıştır (Şekil 3.7). Diri odun orta genişlikte ve kirli sarı kirli beyaz renkte ve sınırı oldukça düzenlidir. Öz odunu ise kahverengi-koyu kahverengi tonlarındadır. Dış sınırı dalgalı, girintili çıkıntılı bir görünüm arz etmektedir. Gövde kesitleri üzerinde yapılan ölçümlere göre (Ek 7 18); Finike ardıcı meşceresinde ağaçların ortalama yaşları 83 (± 28,62) olarak hesaplanmıştır. Kuzey ve güney bakılar aynı yaştadır (Çizelge 4.5, Çizelge 4.6, Çizelge 4.7, Çizelge 4.8). 30 cm yüksekliğinden alınan gövde enkesitinde, özodunda ortalama olarak 56 (± 23,54), diriodunda ise 27 (± 6,96) yıllık halka sayılmıştır. Özodun/diriodun yıllık halka sayısı oranı 2,03 dür. Bakılar dikkate alındığında Güney bakılarda özodunu yıllık halka sayısı 56 (± 26,64), diriodununda ise 28 (± 4,68) dir. Özodun/diriodun yıllık halka sayısı oranı 1,97 dir. Kuzey bakılarda ise özodun yıllık halka sayısı 55 (± 22,56), diriodun yıllık halka sayısı da 26 (± 9,04) dır. Burada özodun/diriodun yıllık halka sayısı oranı 2,10 dur (Çizelge 4.5, Çizelge 4.6, Çizelge 4.7, Çizelge 4.8). 30 cm gövde enkesitinden alınan örnekler üzerinde yapılan ölçümlere göre ortalama özodun miktarı 4,03 (± 1,80) cm, diriodun miktarı ise 2,51 (± 0,70) cm olarak saptanmıştır. Özodun/diriodun oranı 1,60 dır. Güney bakılarda ortalama özodun genişliği 4,02 (± 2,32) cm, ortalama diriodun genişliği de 1,98 (± 0,49) cm dir. Kuzey bakılarda ise ortalama özodun genişliği 4,04 (± 1,33) cm, ortalama diriodun genişliği de 3,04 (± 0,42) cm olarak tespit edilmiştir. Özodun/diriodun oranı güney bakılarda 2,03 olarak hesaplanırken kuzey bakılarda 1,33 olarak hesaplanmıştır. 130 cm yükseklikten alınan gövde en kesitlerinde de benzer sonuçlar ölçülmüştür (Ek 7 18). Özodun ve diriodun ilişkisi bakımından Finike ardıcında özodunu diriodunundan her zaman daha geniştir sonucuna varılmaktadır. 22

31 Çizelge 4.5. Güney deneme alanındaki toprak yüzeyinden alınan odunun makroskopik değerleri Deneme Alanı Toprak Yüzeyi (0-30 cm) Güney 1. ağaç 2. ağaç 3. ağaç 4. ağaç 5. ağaç 6. ağaç Ortalama Özodun (cm) 2,975 1,833 3,175 2,25 7,025 6,9 4,026 Özodun yıllık halka sayısı 39, ,5 46,25 88,25 83,25 56,292 Diri odun (cm) 1,7 2,733 1,625 1,55 2,475 1,85 1,989 Diriodun yıllık halka sayısı 20,25 28,66 34,75 28,25 29,5 29,75 28,527 Toplam yarıçap(cm) 4,675 4,566 4,8 3,8 9,5 8,75 6,015 Toplam Yaş 59,75 47,66 96,25 74,5 117, ,818 Çizelge 4.6. Güney deneme alanındaki 130 cm den alınan odunun makroskopik değerleri Deneme Alanı Göğüs yüksekliği (130 cm) Güney 1. ağaç 2. ağaç 3. ağaç 4. ağaç 5. ağaç 6. ağaç Ortalama Özodun (cm) 1,5 1,425 1,975 1,475 4,075 5,875 2,721 Özodun yıllık halka sayısı 22, , ,5 45,333 Diri odun (cm) 1,575 1,875 1,45 1,75 1,325 1,8 1,629 Diriodun yıllık halka sayısı 19,75 24,25 30,5 29,25 26, ,208 Toplam yarıçap(cm) 3,075 3,3 3,425 3,225 5,4 7,675 4,350 Toplam Yaş 42 57,25 79,5 60,5 91,5 104,5 72,542 Çizelge 4.7. Kuzey deneme alanındaki toprak yüzeyinden alınan odunun makroskopik değerleri Deneme Alanı Toprak Yüzeyi (0-30 cm) Kuzey 1. ağaç 2. ağaç 3. ağaç 4. ağaç 5. ağaç 6. ağaç Ortalama Özodun (cm) 1,825 4,675 5,6 4,9 3,375 3,9 4,046 Özodun yıllık halka sayısı ,25 43,25 55,417 Diri odun (cm) 3 3,375 3,05 3,6 2,85 2,375 3,042 Diriodun yıllık halka sayısı 19 23,5 38,25 37,33 21,5 18,5 26,347 Toplam yarıçap(cm) 4,825 8,05 8,65 8,5 6,225 6,275 7,088 Toplam Yaş 45 83,5 118,25 119,33 62,75 61,75 81,763 23

32 Çizelge 4.8. Kuzey deneme alanındaki 130 cm den alınan odunun makroskopik değerleri Deneme Alanı Göğüs yüksekliği (130 cm) Kuzey 1. ağaç 2. ağaç 3. ağaç 4. ağaç 5. ağaç 6. ağaç Ortalama Özodun (cm) 1,75 3,9 3,6 3,925 2,9 2,975 3,175 Özodun yıllık halka sayısı 22, , ,75 34,75 42,875 Diri odun (cm) 2,025 2,875 2,425 3,375 2,125 2,375 2,533 Diriodun yıllık halka sayısı 16,5 24,25 34,5 32, ,250 Toplam yarıçap(cm) 3,775 6,775 6,025 7,3 5,025 5,35 5,708 Toplam Yaş 38,75 73, ,25 52,75 54,75 67, Vejetasyon Finike ardıcı genellikle maki vejetasyonunda karışıma girmesine rağmen çok sınırlı alanlarda da safa yakın meşcereler kurmaktadır. Karışıma giren en önemli tür başta Pinus brutia Ten. olmak üzere Olea europea L., Phillyrea latifolia L., Quercus coccifera L., Quercus aucheri Jaub. & Spach, Cistus creticus L., Arbutus andrachne L. gibi maki elemanları içerisinde küçük meşcereler halinde karışık ormanlarda oluşturmaktadır. Çeşitli Allium spp., Anthemis spp., Anagallis foemina P. Mill., Mandragora autumnalis Bertol., Anemone coronaria L. önemli otsu taksonlar olarak göze çarpmaktadır (Şekil 4.2). 24

33 a) b) c) d) e) f) Şekil 4.2. Sahadaki vejetasyon örnekleri (a) Allium spp. (b) Anthemis spp. (c) Anagallis foemina P. Mill. (d) Mandragora autumnalis Bertol. (e) Sahadaki maki florası (f) Anemone coronaria L Yayılış Alanları Finike ardıcı ülkemizde yaptığımız araştırmanın sonucuna göre deniz seviyesinden başlayarak 500 m yüksekliğe kadar yayılış göstermektedir. Genel olarak Ege Bölgesi sınırları içerisinde yayılış gösteren tür kuzeyde Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Milli Parkı sınırları içerisinde bulunmaktadır. Daha sonra yayılış güneye 25

34 doğru yoğunlaşarak devam etmektedir. Söke çıkışından başlayarak Bafa Gölü nün batısı ve Didim arasında kalan bölge Finike ardıcının ülkemizde en geniş yayılış gösterdiği alandır. Finike ardıcı burada zaman zaman saf ya da safa yakın meşceler kurmaktadır (Şekil 4.3). Bu nedenle Muğla Orman Bölge Müdürlüğü, Aydın Orman Đşletme Müdürlüğü tarafından bu alanlarda rehabilitasyon çalışmaları da yapılmaktadır. Daha sonra yayılış güneye doğru daha seyrek bir şekilde devam etmekte ve Bodrum yarımadasında bu yayılış son bulmaktadır. Bodrum yarımadasında seyrek olarak yol kenarlarında ve kızılçamlardan açılan alanlarda seyrek olarak görülen tür ülkemizde yaklaşık olarak hektarlık bir alan üzerinde yayılış göstermektedir. Şekil 4.3. Finike ardıcının doğal yayılış alanları 26

35 5. TARTIŞMA VE SONUÇ Genellikle çalı, bazen de 11 metreye kadar boylanabilen bir ağaççıktır. Genel görünüşü bakımından ardıçlardan çok servi yi andırmaktadır. Bu nedenle Finike ardıcına Servi Ardıcı da denilmektedir. Yayıldığı alanlarda da genellikle Servi Ardıcı olarak bilinmektedir. Finike ardıcı (Juniperus phoenicea L.) üzerinde yapılan araştırmaya göre; türün daha önceden literatürde belirtildiği gibi, ülkemizde yalnızca Ege Bölgesi nde, Söke den başlayarak Bodrum yarımadasına kadar metre rakımlara arasında ve yaklaşık hektarlık bir alanda yayılış göstermektedir. Buda, ülkemizdeki ardıç ormanlarının %3 üne tekabül etmektedir. Maki vejetasyonu içlerinde yayılış gösterip, genellikle tek tek ya da gruplar halinde bulunduğu, çok az olarak da saf ya da safa yakın meşcere kuruluşu gerçekleştirdiği ve bu alanlarda tipik akdeniz ikliminin hâkim olduğu görülmektedir. Diri odunun, orta genişlikte, kirli sarı kirli beyaz renkte ve sınırının oldukça düzenli, öz odunun ise kahverengi-koyu kahverengi tonlarında ve dış sınırın dalgalı, girintili çıkıntılı bir görünüm oluşturmaktadır. Alınan örneklerden (ortalama yaşları 83 (± 28,62)), yerden 30 cm yüksekliğinden alınan gövde enkesitinde, özodununda ortalama olarak 56 (± 23,54), diri odunun da ise 27 (± 6,96) yıllık halka sayılmıştır. 30 cm gövde enkesitinden alınan örnekler üzerinde yapılan ölçümlere göre ortalama özodun miktarı 4,03 (± 1,80) cm, diriodun miktarı ise 2,51 (± 0,70) cm olarak saptanmıştır. Özodun/Diriodun oranı 1,60 dır. Öz odun ve diri odun ilişkisi bakımından Finike ardıcında öz odunu diri odunundan her zaman daha geniştir sonucuna varılmaktadır. Çiçekler genellikle bir cinsli iki evciklidir. Nadiren bir cinsli bir evcikli fertlere de rastlanılmıştır. 27

36 Davis (1965), yaptığı çalışmada Finike ardıcı kozalağının büyüklüğünü 10 mm bulmuş, her bir kozalakta 3-9 tohum hesaplamıştır. Eliçin (1977) nin çalışmasında, kozalaklar 10,105 mm çapında bulunup, 6 karpelden oluştuğu, kozalakta 5,43 adet tohum bulunduğu ve tohum bin tane ağırlığı da 22,377 gr saptanmıştır. Bizim yaptığımız çalışmada ise; kozalaklar üzerinde yapılan ölçümlere göre, bir ağaçtaki ortalama kozalak sayısı 1102 dir. Kozalakların ortalama boyu 8,16 (± 1,08) mm, ortalama çapı da 7,54 (± 1,07) mm olarak ölçülmüştür. Kozalakların ağırlıkları ve karpel sayıları da tespit edilmiştir. Buna göre ortalama olarak bir kozalak 0,36 (± 0,09) gr dır ve 5,29 (± 0,60) karpelden oluşmaktadır. Her bir kozalakta da ortalama olarak 3,14 (± 1,08) adet tohum bulunmaktadır. Tohumun bin tane ağırlığı 32,33 gr dır. Genç bireylerde oldukça düzgün olan kabuk, yaşlı fertlerde ise uzunlamasına yırtılan ve kolaylıkla ayrılabilen bir yapıdadır. Rengi koyu kahverengindedir. Son seneki sürgün üzerinde yapılan ölçümlere göre ortalama sürgün boyu 26,56 (± 8,61) mm dir. Bu sürgün boyu kuzeyde 26,62 mm, güneyde 25,75 mm, doğuda 28,13 mm ve batıda 25,93 mm olarak tespit edilmiştir. Bütün ağaçların doğu tarafındaki sürgünleri diğer yönlerden daha uzundur bu da ağaçların bu şekilde yönden de etkilendikleri için genellikle az ya da çok asimetrik bir habitus oluşturmasına neden olmaktadır. Yıllık ortalama sürgün çapı 1,32 (± 0,20) mm olarak tespit edilmiştir. Son seneki sürgünler üzerindeki pul yapraklarda sayılmış ve her bir sürgünde ortalama olarak 701 adet yaprak tespit edilmiştir. Buna göre ağaçların ortalama boyları 435 (± 163) cm dir. Ölçülebilen en uzun boylu birey 1100 cm dir. Bu aynı zamanda genel yayılış alanı içerisinde tespiti yapılabilen en uzun boylu ağaçtır. Ağaçların 130 cm deki çaplarının ortalaması 11,71 (± 7,06) cm dir. Öte yandan bütün deneme alanlarında tespit edilen en kalın çaplı birey en uzun boylu ağaca aittir ve 45 cm dir. Örnekler hâkim iki bakıdan (kuzey ve güney) alındığı için bakının da türün özelliklerine etkisine bakılmış ve güney bakılarda ağaçların 99 cm daha uzun boylu 28

37 olduğu, yine güney bakılardaki ağaçların çaplarının kuzey bakıdakilerden 0,74 cm daha kalın olduğu tespit edilmiştir. Öte yandan son sene sürgünlerinde güney bakıdaki fertlerde sürgün boylarının 1,29 mm daha uzun olduğu, buna karşılık sürgün çaplarının kuzey bakılarda 0,07 mm daha kalın olduğu tespit edilmiştir. Yine hâkim iki bakının yaprak sayıları bakımından kuzey bakılarda 279 daha fazla yaprak olduğu, yine kozalağın da 802 adet fazla olduğu sayılmıştır, Kuzey bakıdaki kozalaklar güney bakıdakilerden daha büyüktür. Buna karşılık güney bakının kozalakları daha ağırdır ve daha az tohum taşımaktadır. Bakının odun özellikleri üzerinde kayda değer bir fark oluşturmadığı da araştırma sonuçlarından çıkartılmaktadır. Peyzaj değeri oldukça yüksek bir tür olan Finike ardıcı yaz kuraklığına maruz yerlerde doğal olarak bulunan dolayısıyla az su kullanan bir türdür. Ardıç ağaçlarının ana özelliklerini taşımakla birlikte Cupressus türlerine de çok benzemektedir. Bu nedenle özellikle geniş yeşil sahlarda soliter ya da çit bitkisi olarak değerlendirilmesi son derece uygun olur. Bu değerlerin ışığında Finike ardıcı son derece önemli bir doğal zenginliğimizdir. Ancak yayıldığı alanların yüksek potansiyelli turizm alanları olması, odunun bugün için ekonomik bir değer ifade etmemesi vb. nedenlerle, özellikle ormancılık camiası tarafından yeteri kadar ilgi görüp değerlendirilmemektedir. Hatta yayıldığı sahalar klasik ormancılık uygulamaları ile bazen Finike ardıcı aleyhine hızla daralmakta olduğu gözlemlenmektedir. Ölçüm sonuçlarına göre doğal süksesyon içerisinde de çok parlak bir süreç izlediği ifade edilemez. Bu nedenlerle türün acilen koruma altına alınması gerekmektedir. Bu şekilde genetik havuzlar oluşturularak üretim yöntemleri üzerinde çalışmalar yapılmalı ve türün devamı garanti altına alınmalıdır. 29

38 6. KAYNAKLAR Alpacar, G., Ardıç (J excelsa, J. foetidissima, J. oxycedrus) Tohumlarının Çimlenme Engelini Giderici Yöntemlerin Araştırılması, Kozalak ve Tohuma Đlişkin Morfolojik Özellikler, Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülteni, 197, Bursa. Anonim, Söke Orman Đşletme Şefliği Amenajman Planı. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara. Anonim, Ardıç Ormanlarının Rehabilitasyonu Eylem Planı. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü yayını, Ankara. Anşin, R., Özkan, C., Tohumlu Bitkiler (Spermatophyta), Odunsu Taksonlar (Woody Taxa). Black Sea Technical University, Faculty of Forestry, 167/19, Trabzon. Davis, P.H.,1965. The Flora of Turkey and East Aegean Islands, 1, Edinburgh University Press, Edinburgh. Eler, Ü., Ardıç Ormanlarımız. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, A81, 87-96s. Isparta. Eliçin, G., Türkiye Doğal Ardıç (Juniperus L.) Taksonlarının Yayılışları ile Önemli Morfolojik ve Anatomik Özellikleri Üzerinde Araştırmalar, Đ.Ü. Orman Fakültesi Yayını, 2327/232, Đstanbul. Gezer, A., Yücedağ, C., Orman Ağaçları Tohumları ve Tohumdan Fidan Yetiştirme Tekniği. S.D.Ü. Orman Fakültesi Ders Kitabı, 56, Isparta. Gültekin, H. C., Gezer, A., Gürlevik, N., Yücedağ, C., Gültekin, Ü. G., Divrik, A., Servi Ardıç (Juniperus phoenicea L.) Tohumlarının Çimlenme Engellerinin Giderilmesi Üzerine Araştırmalar. SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9-2, Isparta. Gültekin, H. C., Yücedağ, C., Gezer, A., Gültekin, Ü. G., Divrik, A., Finike Ardıcı (Juniperus phoenicea L.) Tohumlarında Çimlenme Yüzdesi Üzerine Değişik Ekim Zamanlarının Etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 9-1, 84-89, Isparta. Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., Başer, K.H.C., The Flora of Turkey and East Aegean Islands, 11, Edinburgh University Press, Edinburgh. Halls, N., Lowell, K., Eastern Redcedar (Juniperus virginiana). Forest Service, General Technical Report, Southern Forest Experiment Station, New Orleans. 30

39 Kayacık, H., Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği. I (Gymnospermae), Đ.Ü. Orman Fakültesi Yayını, 2642/281, Đstanbul. Piger, R., Ardıç Cinsi (Çev: Kayacık, H.) Đ.Ü. Orman Fakültesi Yayını, 20, Đstanbul. Yaltırık, F., Dendroloji I (Gymnospermae). Đ.Ü. Orman Fakültesi Yayını, 3443/386, Đstanbul. 31

40 EKLER EK 1 Güney bakıdaki ağaçların sürgün ve yaprak değerleri Örnek No 1 Deneme alanı Güney Boyu (cm) 235 Kozalak Sayısı 106 Yön Sürgün Numarası Sürgün Boyu (mm) Çap (mm) Yaprak Sayısı 1 13,01 1, ,74 1, ,59 1, ,73 1, Kuzey 5 18,16 1, ,00 1, ,85 1, ,69 1, ,96 1, ,68 1, ,38 1, ,48 1, ,22 1, ,57 1,28 - Güney 5 15,03 1, ,88 1, ,26 1, ,62 1, ,59 1, ,39 1, ,12 1,20 - Doğu 3 28,04 1, ,45 1, ,55 1, ,39 1, ,37 1, ,66 1, ,20 1,32 - Batı 4 28,44 1, ,97 1, ,08 1, ,29 1,

41 EK 1 (devam) Örnek No 2 Deneme alanı Güney Boyu (cm) 180 Kozalak Sayısı 720 Yön Sürgün Numarası Sürgün Boyu (mm) Çap (mm) Yaprak Sayısı 1 32,13 1, ,91 1, ,85 1, ,25 1,33 - Kuzey 5 16,89 1, ,95 1, ,45 1, ,55 1, ,95 1,16-1 9,18 1, ,68 1, Güney 3 14,52 1, ,01 1, ,68 1, ,54 1, ,65 1, ,26 1, ,41 1, ,88 1,22 - Doğu 5 20,05 1, ,19 1, ,29 1, ,21 1, ,46 1, ,57 1, ,70 1, ,41 1, ,27 1,07 - Batı 4 23,85 1, ,03 1, ,68 1, ,63 1, ,13 1,37-33

42 EK 1 (devam) Örnek No 3 Deneme alanı Güney Boyu (cm) 225 Kozalak Sayısı 1055 Yön Sürgün Numarası Sürgün Boyu (mm) Çap (mm) Yaprak Sayısı 1 31,07 1,45 - Kuzey 2 32,83 1, ,33 1, ,87 1, ,37 0, ,82 1,28 - Güney 3 36,32 1, ,08 1, ,13 1, ,51 1,31 - Doğu 2 39,61 1, ,34 1, ,05 1, ,52 1,41 - Batı 3 21,49 1, ,23 1, ,43 1, ,97 1,26 - Örnek No 7 Deneme alanı Güney Boyu (cm) 195 Kozalak Sayısı 210 Yön Sürgün Numarası Sürgün Boyu (mm) Çap (mm) Yaprak Sayısı 1 26,05 1, Kuzey 2 30,14 1, ,72 1, ,51 1, ,80 1, Güney 2 26,99 1, ,68 1, ,62 1, ,50 1, Doğu 2 26,97 1, ,67 1, ,48 1, ,91 1, ,45 1,51 - Batı 3 30,41 1, ,26 1, ,99 1,39 - EK 1 (devam) 34

43 Örnek No 8 Deneme alanı Güney Boyu (cm) 315 Kozalak Sayısı 320 Yön Sürgün Numarası Sürgün Boyu (mm) Çap (mm) Yaprak Sayısı 1 38,73 1, ,05 1, ,72 1,32 - Kuzey 4 35,60 1, ,23 1, ,01 1, ,68 1, ,99 1, ,42 1, ,39 1, ,90 1,48 - Güney 5 28,59 1, ,32 1, ,46 1, ,90 1, ,31 1, ,47 1, Doğu 2 40,76 1, ,61 1, ,42 1, ,46 1, ,24 1,29 - Batı 3 29,25 1, ,15 1, ,40 1,30 - EK 1 (devam) Örnek No 9 Deneme alanı Güney 35

44 Boyu (cm) 235 Kozalak Sayısı 540 Yön Sürgün Numarası Sürgün Boyu (mm) Çap (mm) Yaprak Sayısı 1 31,99 1, Kuzey 2 30,27 1, ,87 1, ,26 1, ,00 1, ,21 1, ,22 1, Güney 4 20,41 1, ,84 1, ,44 1, ,06 1, ,87 1, ,97 1, ,06 1,03 - Doğu 4 32,28 1, ,44 0, ,20 1, ,52 1, ,07 1, ,76 1, ,39 1,07 - Batı 3 26,10 1, ,59 0, ,46 0,93-36

45 EK 1 (devam) Örnek No 10 Deneme alanı Güney Boyu (cm) 325 Kozalak Sayısı 340 Yön Sürgün Numarası Sürgün Boyu (mm) Çap (mm) Yaprak Sayısı 1 19,02 0, ,29 1, ,06 1,18 - Kuzey 4 18,43 1, ,25 1, ,77 1, ,50 1, ,06 1, ,49 1, ,80 1, ,40 1,08 - Güney 5 31,63 1, ,49 1, ,73 1, ,92 1, ,10 1, ,47 1, Doğu 2 34,91 1, ,03 1, ,66 1, ,04 1, ,65 1,14 96 Batı 3 21,17 0, ,50 1, ,30 1, ,21 1,20 - Örnek No 11 Deneme alanı Güney Boyu (cm) 225 Kozalak Sayısı 720 Yön Sürgün Numarası Sürgün Boyu (mm) Çap (mm) Yaprak Sayısı 1 25,94 1,45 - Kuzey 2 40,77 1, ,18 1, ,39 1, ,74 1, Güney 2 43,35 1, ,89 1, ,42 1, ,06 1, ,14 1, ,85 1, ,44 1,28 - Doğu 5 23,02 1, ,31 1, ,02 1, ,12 1, ,05 1, ,30 1, Batı 2 33,24 1, ,03 1, ,84 1,62-37