Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 81, Kasım 2018, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 81, Kasım 2018, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Ida BAJRAMOVİC International Burch University, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği ida.bajramovic@hotmail.com Dr. Öğr. Üyesi. Samira OSMANBEGOVIĆ-BAKŠIĆ samiraobaksic@gmail.com ÖMER SEYFETTİN İN HİKÂYELERİ YOLUYLA YABANCILARA SIFAT ÖĞRETİMİ Öz Bu çalışmanın amacı genel anlamda öğretmenleri yabancılara Türkçe öğretimi derslerinde dil bilgisi konularını anlatmak ve sözcükleri öğretmek için edebi eserleri daha fazla kullanmalarına teşvik etmek, özel anlamda ise Ömer Seyfettin in iki hikâyesinde bulunan sıfatları tespit ederek, sınıflandırarak sıfatlar ve sıfat çeşitleri için yabancılara Türkçe öğretimi derslerinde kullanılabilecek örnekleri göstermektir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Ömer Seyfettin in hikâyeleri çalışmanın evrenini, Ömer Seyfettin in İlk Cinayet ve And adlı iki hikâyesi ise çalışmanın örneklemini oluşturmaktadır. Bu hikâyeler, amaçlı örnekleme yöntemlerinden biri olan ölçüt örnekleme yoluyla seçilmiştir. Çalışmada bu hikâyelerin sıfatlar açısından zengin olduğu, nitelik sıfatlarının sayısının belirtme sıfatlarının sayısına göre daha çok olduğu ve yabancıların sayı sıfatı olarak ile belirsizlik sıfatı olarak bir kelimesinin manalarını anlayabilmeleri için hikâyelerdeki örnekler üzerine belirlenen ilkeler yoluyla yabancılara bu konuda Türkçe öğretimi kolaylaştırılabileceği sonuçlarına ulaşılmıştır. Ayrıca materyal geliştirme önerileri verilmiştir. Anahtar kelimeler: Yabancılara Türkçe öğretimi, dil bilgisi, sıfat, Ömer Seyfettin, hikâye

2 TEACHING ADJECTIVES TO FOREIGNERS BY USING ÖMER SEYFETTIN'S STORIES Abstract The purpose of this research is to encourage teachers that teach Turkish as a foreign language to use literary works to explain grammar lessons and teach new words and to show examples of adjectives and types of adjectives that can be used in teaching Turkish as a foreign language by detecting and classifying adjectives which are located in Ömer Seyfettin s two stories. Content analysis is the method which is used in this qualitative research. Ömer Seyfettin s stories represent universe and Ömer Seyfettin s two stories named İlk Cinayet and And represent sample of this research. These stories were chosen by purposive sampling. Some of the results of this research are that there are many adjectives in these stories, that majority of those adjectives are descriptive adjectives and that there are many examples of bir as quantitative and distributive adjective. Also, some suggestions related to developing materials were given in this research. Keywords: Teaching Turkish as a foreign language, grammar, adjective, Ömer Seyfettin, story Giriş Türkçeyi öğrenme merakının giderek artması, Türkçenin Türkiye de ve diğer ülkelerde yabancılar tarafından farklı amaçlarla öğrenilmesi sonucunu ortaya çıkarmıştır (Büyükikiz ve Hasırcı, 2013: 146). Yabancılara Türkçe öğretiminin ilkelerinden biri, dört temel beceriyi dikkate almadır. Dinleme, okuma, konuşma ve yazma, dilin kullanımı için önemlidir (Barın, 2004: 22). İnsanın bu dört temel beceriyi doğru bir şekilde kullanabilmesi için zengin bir sözcük dağarcığına sahip olması gerekir. Sözcük dağarcığı, insanın bildiği ve kullandığı sözcüklerden oluşmaktadır (Büyükikiz ve Hasırcı, 2013: 148). Sözcük dağarcığını geliştirmek için farklı farklı materyaller kullanılabilir. Yabancılara Türkçe öğretiminde, materyallerin kullanımı öğretimiöğrenimi desteklemesi, öğrencilerin amaçlanan davranışları kazanmalarına yardımcı olması bakımından önemlidir (Duman, 2013: 2). Materyaller dört beceriyi geliştirecek şekilde hazırlanmalıdır (Duman, 2013: 6). Metinler, hem okuma becerisinin hem de sözcük dağarcığının geliştirilmesini sağlayan materyallerdir. Türkçe öğretiminde temel ders materyallerinden biri metindir. Hatta Türkçe eğitiminin büyük ölçüde metne dayandığını söylemek yanlış olmaz. Çünkü dil öğrenmek; kelimelerin, kurallar çerçevesinde bir araya gelerek oluşturduğu dünyayı görmek, tanımak, anlamak, değerlendirmek, hissetmek, bu dünyada yaşamaktır (Demir ve Açık, 2011: 56). Metinler öğrenciye vermek istediğimiz bilgilerin, değerlerin bulunduğu yerlerdir. Özellikle yabancı dil olarak Türkiye Türkçesi öğretirken seçeceğimiz metinler hem kültürümüzü yansıtmalı hem de bu öğrencilere vermek istediğimiz bilgileri içermelidir (Demir ve Açık, 2011: 71). Dil ile birlikte kültürün verilmesi, yabancılara Türkçe öğretiminin başka bir ilkesidir (Barın, 2004: 25). Dil öğretmek sadece kelime ya da dil bilgisi öğretmek değil, aynı zamanda o dili konuşan toplumun kültürünü öğretmektir (Bölükbaş ve Keskin, 2010: 226). Yabancı dil öğretiminden söz edildiğinde ilk akla gelen şey, kuşkusuz bir toplumun maddi ve manevi varlığı ile yazılı ve sözlü değerlerini oluşturan kültür olgusudur (Demir ve Açık, 2011: 52). 482

3 İnsan yabancı dil öğrenirken ana dili dışında başka bir dil ve kültür ile karşılaşır. Bazen insanlar yeni bir dil öğrenmeye başladığı zaman o dilin çok zor olduğunu düşünerek karamsarlığa düşüp o dili hiçbir zaman öğrenemeyeceğini düşünür. Bu yüzden öğretim elemanının görevi, dersi sıkıcılıktan ve zorluktan kurtarmaktır. Derste sadece ders kitabı kullanmak o dili öğrenmek için yeterli değildir (Barın, 2004: 20). Yabancılara Türkçe öğretiminin diğer bir ilkesi de verilen bilgi ve örneklerin hayata uygunluğudur. Derste verilen örnekler, dilin günlük hayattaki kullanımına uygun olarak hazırlanmalıdır. İnsanın toplum ile iletişim kurabilmesi için bu örneklerin teoride değil, pratikte kullanıldığı gibi olması gerekir (Barın, 2004: 23). Sırf bir dil bilgisi konusunun gösterilmesi için oluşturulan yapay metinleri materyal olarak kullanmak doğru değildir. Ancak özgün olmayan yapay metinlerle sunulan dil, öğrenmenin temel amacı olan iletişimsel edinç kazanımını olumsuz yönde etkileyebilir. Yapay metinler öğrencilere gerçek yaşamda kullanmak zorunda oldukları dil yapıları, deyimler, kelime bilgisi, karşılıklı konuşma kuralları ve stratejileri açısından yeterince yarar sağlamazlar (Tüm ve Sarkmaz, 2012: 449). Bu yüzden yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılacak metinleri dikkatli bir şekilde seçmek gerekir. Metin seçiminde üzerinde dikkatle durulması gereken noktalardan biri de seçilen yazının öğrenciye kazandırılması gereken dil bilgisi yapılarını içermesidir. Edebi metinler öğrencinin dili, doğal yapısı içinde algılamasına imkân sunar. Bu yönüyle edebi metinler dil öğretiminin ve öğreniminin ileri seviyelerde vazgeçilmez bir parçasını oluşturur. Ayrıca, kelime hazinesini geliştirip zenginleştiren, anlama ve anlatma becerilerini artıran bir özellik taşır (Demir ve Açık, 2011: 57). Edebi eserler, dilin güzel ve etkili bir biçimde kullanılması, kültürel değerleri aktarması ve okuyucunun duygularına hitap ederek zevk vermesi açısından önemlidir (Demir ve Açık, 2011: 57). Edebi metinler materyal olarak kullanıldığı zaman hem okuma becerisi geliştirilebilir hem de yeni sözcükler öğretilebilir. Okuma-anlama çalışmalarının en önemli özeliğinden birinin sözcük öğretimi olmasıyla birlikte (Büyükikiz ve Hasırcı, 2013: 151) doğru ve anlayarak okuma becerisini kazanmak; güzel dille yazılmış bir metni okuyarak anlatım gücünü geliştirmek ve okumayı zevkli bir alışkanlık haline getirmektir (Demirel, 1993: 120). Bir kelimenin sadece sözlük anlamını vermektense onun cümle içindeki işlevini de gösterip anlatmak daha yararlı ve etkili olacaktır. Yabancılara Türkçe öğretimi açısından düşünülecek olursa dilin malzemesi kelimelerdir. Kelime öğretiminde, hedef kitleye kelimenin anlamını verip geçmek yeterli olmaz. Ancak bir fon olarak düşünülebilecek bir cümle içinde kelimenin değişik anlamlarda ve durumlarda kullanımı örneklendirilebilirse öğretilmek istenen kelime daha anlamlı bir hale gelir ve kalıcı olur (Duman, 2013: 3). Yabancılara Türkçe öğretiminde, öğretilmek istenen unsur, kolayca seçilebilmesi için, dikkat çekici bir şekilde materyale yerleştirilmelidir (Duman, 2013: 2,3). Okuma parçalarında öğretilmek istenen kelimelerin altı çizilerek ön plana çıkması gerekir (Uçgun, 2006: 224). Ömer Seyfettin in dili sade olan ve heyecan ile dolu olan birçok hikâyesi yabancılara Türkçe öğretiminde materyal olarak kullanılabilir. Ömer Seyfettin, eserlerinin büyük bir kısmını hikâye türü çerçevesinde ve Yeni Lisan ilkeleri doğrultusunda yazmış ve bu türün saygınlık kazanmasını sağlamış olan bir sanatçıdır (Geçgel ve Sarıçan, 2011: 165). Hikâyeleri, üslup yönünden değerlendirildiğinde Ömer Seyfettin, edebiyatsız edebiyat yapma gayreti içinde olmuş; mecazlardan, süslü anlatımlardan, çok uzun cümlelerden kaçınmış; sade, yalın bir anlatımı tercih etmiş; deyimlere sıkça yer vermiş bir yazarımızdır (Yüce, 2007: 9). Her yaştan okuyucunun beğenisini kazanan Ömer Seyfettin in hikâyeleri, çocukların ilgilerine ve kavrama 483

4 güçlerine uygun muhtevaları içerdiği için bu hikâyelerin önemli bir kısmı çocuklara okuma zevk ve alışkanlığı kazandırılmasını sağlayan en uygun eserlerdendir (Geçgel ve Sarıçan, 2011: 166). Sıfat, bir kimsenin görev, ödev, toplumsal veya hukuki bakımdan yeri ve özelliği; bir adı, nitelik, nicelik, yer, sıra vb. bakımından niteleyen, belirten kelime, ön ad; yüz, kılık ve dış görünüş tür (TDK, 2011: 2088). Şu halde sıfatlar tek başlarına vasıf ve belirtme isimlerinden başka bir şey değildirler. Bu isimler, bu vasıf ve belirtme isimleri başka isimlerle birlikte kullanılıp onların bir vasfını veya bir belirtisini, hususiyetini ifade ettikleri zaman sıfat olur, sıfat ismini alırlar. Türkçede sıfatlar vasıflandırdıkları veya belirttikleri isimlerin önüne gelirler. Demek ki sıfat bir ismin başına gelip o ismi vasıflandıran veya belirten kelimedir. Fakat bu kelimeler tek başlarına ortak isimlerden başka bir şey değildirler (Ergin, 2009: 244). Korkmaz (2009: 333), sıfatların bir bakıma ad sayıldıkları, ancak adlar gibi kendi başlarına bir varlığı ya da bir nesneyi karşılamadıklarını, sadece bu varlık ya da nesnelerin özelliklerini belirttiklerini ileri sürer. Bir sıfat tek başına yalın bir kavram olmaktan öteye geçemez. Dolayısıyla bir varlığın, bir nesnenin de adı olamaz. Sıfatın anlam ve işlev bakımından kendi varlığını ortaya koyabilmesi için mutlaka bir adın önünde bulunması ve o adı nitelemesi veya belirtmesi gerekir (Korkmaz, 2009: 333). İsim ile birleşen sıfat, sıfat tamlaması denilen kelime grubunu oluşturur (Ergin, 2009: 246; Korkmaz, 2009: 334). Adlar, ek alabildikleri halde sıfatlar herhangi bir ek alamazlar. Adlar ile eksiz bir şekilde birleşirler (Ergin, 2009: 246; Korkmaz, 2009: 334). Sıfatlar, adlardan ayrılıp tek başlarına kullanıldıkları zaman ek alabilirler, ancak bu şekilde sıfat olmaktan çıkıp ad grubuna girerler. Bir sıfatın ya da bir fiilin önünde bulundukları zaman ise zarf görevini üstlenirler. Ek-fiil ya da DIr bildirme eki ile birlikte kullanıldıkları zaman yüklem olarak da kullanılabilirler (Korkmaz, 2009: ). 484 Korkmaz (2009: ), sıfatları köklerine, yapılarına ve işlevlerine göre olmak üzere üç şekilde sınıflandırmıştır. Köklerine göre sıfatları Türkçe kökenli sıfatlar (acı kahve, çantasız öğrenci, yuvarlak masa...), yabancı kökenli sıfatlar (meşhur yer, tembel öğrenci, aktüel konular...) ve karışık kökenli sıfatlar (alakadar kimse, dindar kişi, lezzetli yemek...) şeklinde sınıflandırmıştır. Yapıları bakımından sıfatları basit sıfatlar (küçük ev, sıcak su, yeni haber...), türemiş sıfatlar (evli kadın, ağrısız tedavi, çekingen çocuk...), birleşik sıfatlar (açık sözlü insan, sarı saçlı kadın, uzun boylu adam...), pekiştirme sıfatları (bembeyaz duvar, tertemiz oda, yepyeni elbise...) ve kelime grubundan oluşan sıfatlar (çanta dolusu kitap, geniş geniş yollar, parmak kadar çocuk...) şeklinde sınıflandırmıştır. İşlevlerine göre sıfatları ise nitelik sıfatları (yeşil gözler, küçük taşlar, yumuşak kumaş...) ve belirtme sıfatları (bu düşünce, kaç ay, birçok şey...) şeklinde sınıflandırmıştır. Belirtme sıfatlarını da kendi içerisinde işaret sıfatları (bu düşünce, şu adam, o yol...), sayı sıfatları (iki tane, birinci sınıf, birer elma...), soru sıfatları (kaç ay, hangi gece, ne zaman...) ve belirsizlik sıfatları (bir köy, birçok şey, bütün eşyalar...) olmak üzere dört gruba ayırmıştır. Sayı sıfatlarını da asıl sayı sıfatları (iki tane, dokuz kat, iki üç adım...), sıra sayı sıfatları (birinci sınıf, ikinci yıl, onuncu yüzyıl...), üleştirme sıfatları (birer elma, altışar kağıt, sekizer kişi...), kesirli sayı sıfatları (dörtte bir elma, üçte bir pay, binde beş nüfus...) ve topluluk sayı sıfatları (ikiz kardeş, ikiz anlam, üçüz kedi yavruları...) olmak üzere beş gruba ayırmıştır. Ayrıca ilk ve son sıfatlarının (ilk gün, ilk defa, son satırlar...) asıl sayı sıfatları grubuna eklenebildiğini belirtmiştir. Ergin (2009: ) ise sıfatlar için Korkmaz ın (2009: ) işlevlerine göre sıfatlar sınıflandırmasına denk olan bir sınıflandırma yapmıştır.

5 Sıfatlar, isimlerin karşıladığı varlıkların iç ve dış vasıflarını belirtirler. Varlığın iç vasıfları, kendi yapısında olan vasıflardır. Varlığın dış vasıfları ise kendi yapısı dışındaki durumları ile ilgili olan vasıflardır. Vasıflandırma (nitelik) sıfatları, varlığın iç vasıflarını ifade eder. Belirtme sıfatları ise varlığın dış vasıflarını ifade eder (Ergin, 2009: 246). Ergin (2009: ), renk, biçim, boy, yapı, ağırlık vb. gibi vasıf çeşitlerinin vasıflandırma sıfatlarını oluşturduğunu belirtir. Fakat, fonksiyon bakımından aralarında herhangi bir fark olmadığı için, her biri nesne vasfını bildirdiği için onları çeşitlere göre ayırmanın gramer açısından hiçbir faydası olmayacağını da ileri sürer. Sadece mana bakımından iki çeşit vasıflandırma sıfatından söz etmektedir: Nesnenin nesne vasfını bildiren, tek başlarına kalıcı isimler olarak kullanılan isim asıllı kelimeler ve nesnenin hareket vasfını bildiren, tek başlarına kalıcı nesne ismi olarak fazla kullanılmayan, genellikle geçici isimler olarak kullanılan partisipler, yani sıfat-fiiller. Korkmaz (2009: 362) ise nitelik sıfatlarını kendi içerisinde farklı gruplara ayırmanın gerekli olduğunu ileri sürer. Ergin (2009: 257), ki li sıfatları (öteki ev, şimdiki zaman, buradaki su...) ve öbür sıfatını (öbür gün, öbür taraf...) da belirtme sıfatları kategorisine ilave etmemiz gerektiğini ifade eder. Sayı sıfatı ve belirsizlik sıfatı olarak bir sıfatının anlamları farklıdır. Bir, sayı sıfatı görevini üstlendiği zaman bir tek anlamını, belirsizlik sıfatı görevini üstlendiğinde de herhangi bir anlamını ifade eder. Bir, sayı sıfatı olarak kullanıldığında kendisinden sonra gelen isim çoğul eki alamaz, ancak belirsizlik işlevinde olduğu zaman önüne gelerek belirttiği isim yerine göre bir zamanlar, bir şeyler, bir yerler örneklerinde görüldüğü gibi çoğul eki alabilir. Yabancılara bu konunun kolay bir şekilde açıklanması için genellikle bu kural kullanılır: Bu cümlede bir sözcüğünün yerine başka bir sayı getirilememektedir; çünkü bu cümlede bir sözcüğü herhangi bir anlamına gelmektedir. Tufan Demir, Bir sıfatı, bir ada başka sıfatlarla getirilirse iki kullanım ortaya çıkmaktadır: Güzel bir çocuk örneğinde bir, sıfat tamlamasının içine girerek belgisiz sıfat, bir güzel çocuk örneğinde ise bir asıl sayı sıfatıdır (2004: 300); Zeynep Korkmaz, Bir adın önünde sayı sıfatı olarak da belirsiz sıfat olarak da kullanılır. Yalnız, bir, sayı sıfatı olarak kullanıldığında vurguludur. Belirsiz sıfat olduğunda vurgusuzdur; herhangi bir anlamı verir. Bu farkı cümledeki anlam yapısı da ortaya koyabilir. Bir belirsizlik sıfatı bazen de tekrar yoluyla çok, pek çok anlamında bir belirsizlik sıfatı görevindedir (2003: 396) şeklinde açıklamıştır. 485 Bu çalışmanın amacı genel anlamda öğretmenleri yabancılara Türkçe öğretiminde dil bilgisi konularını anlatmak ve sözcükleri öğretmek için daha fazla edebi eserleri kullanmalarına teşvik etmek, özel anlamda ise Ömer Seyfettin in iki hikâyesinde bulunan sıfatları tespit ederek, sınıflandırarak sıfatlar ve sıfat çeşitleri için yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılabilecek örnekleri göstermektir. Yöntem Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın evreni, Ömer Seyfettin in hikâyelerinden oluşmaktadır. Çalışmanın örneklemi ise Ömer Seyfettin in İlk Cinayet ve And adlı iki hikâyesinden oluşmaktadır. Bu hikâyeler, amaçlı örnekleme yöntemlerinden biri olan ölçüt örnekleme yoluyla seçilmiştir. Hikâyeler seçilirken konu ve içerdiği kelimeler bakımından eğitim-öğretim için uygun olması, yabancılara Türkçe öğretimi için dilinin yeterince sade, açık ve anlaşılır olması, diğer çalışmalarda örneklem olarak kullanılmamış olması, sıfatlar bakımından zengin olması, çeşitli sıfatları içermesi dikkate alınmıştır.

6 İlk Cinayet adlı hikâyede anlatıcı, çocukluğunun ilk hatırasını okuyucular ile paylaşır. Dört yaşındayken bir kuşu, boynunu sıkarak öldürdüğünü ve sonrasında pişman olduğunu anlatır. And adlı hikâyede ise anlatıcı, çocukluğunu hatırlayıp yaşadığı evi ve mektebi tasvir etmekle hikâyeye başlar. Devamında andiçmek ve kan kardeşi olmak olgularıyla nasıl tanıştığını, bir çocukla nasıl andiçerek kan kardeşi olduğunu, kan kardeşi olan çocuğun kendisini köpekten nasıl kurtarıp öldüğünü anlatır. Veri toplanırken hikâyelerdeki sıfatlar tespit edilmiş ve çeşitlerine göre sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma yapılırken Ergin in (2009: ) yapmış olduğu ve Korkmaz ın (2009: ) işlevlerine göre sıfatlar sınıflandırmasına benzeyen sınıflandırma esas alınmıştır. Sayı sıfatları çerçevesinde asıl sayı sıfatları dışında sadece bir kesir sayı sıfatı tespit edildiği için sayı sıfatlarının farklı çeşitlere ayrılmasına gerek duyulmamıştır. Sıfat çeşitleri aşağıdaki gibi sunulmuştur: A. Nitelik (Vasıflandırma) Sıfatları 1. Nesnenin Nesne Vasfını İfade Eden Nitelik Sıfatları 2. Nesnenin Hareket Vasfını İfade Eden Nitelik Sıfatları B. Belirtme Sıfatları 1. İşaret Sıfatları 2. Sayı Sıfatları 3. Soru Sıfatları 4. Belirsizlik Sıfatları Bulgular İlk Cinayet adlı hikâyede 105, And adlı hikâyede ise 326 dahil olmak üzere toplam 431 sıfat tespit edilmiştir. İlk Cinayet adlı hikâyedeki 105 sıfattan: 56 nitelik sıfatı (43 nesnenin nesne vasfını ifade eden nitelik sıfatı, 13 nesnenin hareket vasfını ifade eden nitelik sıfatı), 49 belirtme sıfatı (15 işaret sıfatı, 7 sayı sıfatı, 4 soru sıfatı, 23 belirsizlik sıfatı). And adlı hikâyedeki 326 sıfattan: 196 nitelik sıfatı (140 nesnenin nesne vasfını ifade eden nitelik sıfatı, 56 nesnenin hareket vasfını ifade eden nitelik sıfatı), 130 belirtme sıfatı (44 işaret sıfatı, 20 sayı sıfatı, 3 soru sıfatı, 63 belirsizlik sıfatı). Aşağıda soru sıfatları hariç bütün sıfat çeşitleri için onar cümle örnek olarak verilmiştir. Soru sıfatlarını içeren sadece yedi cümle olduğu için yalnız o yedi cümle örnek olarak verilmiştir. 486

7 A. Nitelik (Vasıflandırma) Sıfatları 1. Nesnenin Nesne Vasfını İfade Eden Nitelik Sıfatları Annem, konuşurken mavi tüylü bir yelpazeyi yavaş yavaş sallıyor. (BH8, s.27) Sonra beyaz kuşun uzanan ince boynunu yavaşça elimle tutuyorum. (BH8, s.28) Sarı kenarlı gagacığı titreyerek açılıp kapanıyor. (BH8, s.29) Pembe sivri dili dışarı çıkıyor. (BH8, s.29) Yuvarlak gözleri evvela büyüyor. (BH8, s.29) Kalbimin içinde derin bir sızı büyür. (BH8, s.30) Bu siyah delik beni çok korkuturdu. (BH1, s.119) Büyük Hoca dediğimiz, kınalı, seyrek saçlı, kambur, uzun boylu, ihtiyar, bunak bir kadındı. (BH1, s.120) Bu, mavi cepkenli, kırmızı kuşaklı, hasta, zayıf bir çocuktu. (BH1, s.121) Siyah gözlerini yere dikerek, büyük, yuvarlak başını salladı:... (BH1, s.124) 2. Nesnenin Hareket Vasfını İfade Eden Nitelik Sıfatları Ben daima ıstırap içinde yaşayan bir adamım! (BH8, s.26) Bu azap âdeta kendimi bildiğim anda başladı. (BH8, s.26) Beni üzen şeylerin hiçbirini unutmadım. (BH8, s.26) Bilinç, başımıza nasıl yakmayan bir yıldırım gibi düşer. (BH8, s.26) Karşımızda oturan şişman, ihtiyar bir kadın cinayetimi haber veriyor:... (BH8, s.29) Kendimi bilir bilmez işlediğim bu cinayetin üzerinden işte otuz seneden fazla bir zaman geçti. (BH8, s.30) s.30) «Ah insafsız!» diye beni azarlayan anneciğimin ezeli azarını duyar gibi olurum. (BH8, Yirmi yıldan beri görmediğim bu kasaba hayalimde artık seraplaştı. (BH1, s.118) Yemeklerimizi pişiren, çamaşırlarımızı yıkayan, tahtalarımızı silen, babamın atına yem veren, av köpeklerine bakan hizmetçimiz Abil Ananın her gece anlattığı korkunç, bitmez hikâyelerdeki ayıyı, bu karanlık pencerede görür gibi olurdum. (BH1, s.119) Sınıf kapısının açılmayan kanadında sallanan geldi gitti levhası yassı, cansız bir yüz gibi bize bakar, kalın duvarların tavana yakın dar pencerelerinden giren donuk bir aydınlık, durmadan bağıran, haykırarak okuyan çocukların susmaz, keskin çığlıklarıyla sanki daha ziyade ağırlaşır, bulanırdı (BH1, s.120) B. Belirtme Sıfatları 1. İşaret Sıfatları Annem şemsiyesiyle bu gölgenin altına vuruyor. (BH8, s.27) Yirmi yıldan beri görmediğim bu kasaba hayalimde artık seraplaştı. (BH1, s.118) 487

8 Bu siyah delik beni çok korkuturdu. (BH1, s.119) Yemeklerimizi pişiren, çamaşırlarımızı yıkayan, tahtalarımızı silen, babamın atına yem veren, av köpeklerine bakan hizmetçimiz Abil Ananın her gece anlattığı korkunç, bitmez hikâyelerdeki ayıyı, bu karanlık pencerede görür gibi olurdum. (BH1, s.119) O vakit Büyük Hoca, Niçin yalan söylüyor, bu zavallıya iftira ediyorsun? diye kulağıma yapıştı. (BH1, s.121) Çıkan büyük, kırmızı damlayı kolları üzerinde bu çizgiye sürdüler. (BH1, s.122) Bu dallardan kendimize atlar yapar cirit oynar, yarışa çıkardık. (BH1, s.124) O saatte aklıma bir şey geldi: Andiçmek (BH1, s.124) O vakit Mıstık, Sen arkama saklan!.. diye haykırdı, önüme geçti. (BH1, s.125) Bu muharebe bana pek uzun geldi. (BH1, s.125) 2. Sayı Sıfatları Belki daha dört yaşında yoktum. (BH8, s.26) İlk duygusu bir haz! (BH8, s.26) Ben ilk kez kendimi Şirket vapurunda hatırlıyorum. (BH8, s.26) Kendimi bilir bilmez işlediğim bu cinayetin üzerinden işte otuz seneden fazla bir zaman geçti. (BH8, s.30) Yirmi yıldan beri görmediğim bu kasaba hayalimde artık seraplaştı. (BH1, s.118) Bu pencereden görünen avlunun öbür tarafında bulunan büyük toprak rengindeki binanın camsız, kapaksız tek bir penceresi vardı. (BH1, s.119) Mektep bir katlı, duvarları badanasız idi. (BH1, s.120) Mektepte yalnız bir tür ceza vardı: Dayak (BH1, s.120) Yalnız bir defa Büyük Hoca kuru, kemikten elleriyle, yalan söylediğim için sol kulağımı çekmişti. (BH1, s.121) Bir çakı ile bu dalların ucunu keser, kabuklarından iki kulak, bir burun çıkartır, tıpkı bir at başına benzetirdik. (BH1, s.124) 3. Soru Sıfatları Ah, ne günah! (BH8, s.29) Gördüm vallahi, ne hain çocuk (BH8, s.29) Ne vakit, nerede, nasıl sustuğumu bugün hatırlayamıyorum. (BH8, s.30) Şimdi Şirket vapurlarının güvertelerinde otururken ne vakit bir martı görsem, birdenbire, neşemi kaybederim. (BH8, s.30) Nasıl sokaklardan, kiminle giderdim? (BH1, s.119) Canım ne zararı var? diye ısrar ettim. (BH1, s.124) Bilmiyorum aradan ne kadar zaman geçti? (BH1, s.125) 488

9 4. Belirsizlik Sıfatları Ondan evvel hiçbir şey bilmiyorum. (BH8, s.26) Annem, konuşurken mavi tüylü bir yelpazeyi yavaş yavaş sallıyor. (BH8, s.27) Başka kadınlar da lafa karışıyor. (BH8, s.29) Birçok yeri unutulan eski, uzak bir rüya gibi oldu. (BH1, s.118) O, her akşam sürülerle mandaların, ineklerin geçtiği tozlu, taşsız yollar, yosunlu, siyah kiremitli çatılar, yıkılacakmış gibi duran büyük duvarlar, küçük, ahşap köprüler, nihayetsiz tarlalar, alçak çitler hep bu duman içinde erir (BH1, s.118, 119) Ortasında köşk tarzında yapılmış bembeyaz bir ev (BH1, s.119) Tabir ederken benim büyük bir adam, büyük bir bey, büyük bir paşa olacağımı, bana kimsenin fenalık yapamayacağını temin ettikçe, yalan söylediğimi unutur, ne kadar sevinirdim (BH1, s.119) Sonra dikkat ettim, mektepte birçok çocuk, birbirleriyle andiçmişlerdi. (BH1, s.122) Cuma günleri bizim evin bahçesine bütün komşu çocukları toplanırlardı. (BH1, s.123) Bütün çocukları güreşte yenerdi (BH1, s.124) Sonuç ve Öneriler Yabancılara Türkçe öğretiminde sadece ders kitabını kullanmak yeterli olmaması ihtimalinden dolayı etkili öğretim ve öğrenim için çeşitli materyallere başvurmak gerekir. Ders için uygun materyaller olan edebi metinler, yabancılara Türkçe öğretiminde dört temel beceriden biri olan okuma becerisinin geliştirilmesi, sözcük öğretimi, dil bilgisi konularının anlatılması, öğretilen yabancı dilin konuşulduğu toplumun kültürünün aktarılması, öğrencilere okuma alışkanlığının kazandırılması, öğrencilerin dilin doğal yapısını tanımalarına imkân verilmesi, dilin günlük yaşamda nasıl kullanıldığının gösterilmesi, öğrencilerin bu şekilde iletişim becerilerinin geliştirilmesi ve motivasyon sağlanması için kullanılabilir. Söz konusu edebi eserler; içerdiği konu ve kelimeler bakımından eğitim öğretim için uygun olmalıdır. Ömer Seyfettin in İlk Cinayet ve And hikâyeleri, dil ve konu bakımından eğitim öğretim için uygundur. Çalışmada İlk Cinayet ve And adlı hikâyelerdeki sıfatların sayısı 431 olduğu ve bu hikâyelerin sıfat bakımından zengin olduğu tespit edildiğinden bu hikâyelerdeki sıfatlar, dil bilgisi konusu ya da bağlam içinde sözcük olarak öğretilebilir. Araştırmaya alınan hikâyelerde nitelik sıfatlarının sayısı belirtme sıfatlarının sayısına göre daha çok olduğu görülmektedir. Sayı sıfatı olarak bir kelimesi, bir katlı ev örneğinden başka bir sayı ile kolay bir şekilde değiştirilebildiği veya yalnız bir tür ceza ve tek bir pencere gibi örneklerden tek ile yalnız kelimeleriyle kullanılabildiği anlaşılmaktadır. Büyük bir adam ve büyük bir bey gibi örneklerde belirsizlik sıfatı olarak bir kelimesinin nitelik sıfatlarından sonra yer aldığı görülmektedir. Söz edilen başka bir sayı ile değiştirilme, tek ve yalnız kelimelerinin kullanımı ve nitelik sıfatından sonra yer alma ilkeleri, yabancılara bu konuda Türkçe öğretimini kolaylaştırabilir. Sade, açık ve anlaşılır dile sahip olan ve heyecanlı olayları içeren bu hikâyeler, dersi sıkıcılıktan kurtarabilir ve öğretim öğrenim üzerine olumlu etkiler bırakabilir. 489

10 Bu bilgilerden yola çıkarak öğretmenlere birkaç öneri verilebilir: Bu hikâyeler, sıfatların dil bilgisi konusu olarak anlatılması için kullanılabilir. Öğrencilerden bu hikâyelerdeki sıfatları ve cümledeki sıfatların yerini bulmaları istenebilir. Bu hikâyeler, bağlam içinde sözcük öğretimi olarak sıfatların öğretilmesi için kullanılabilir. Sayı sıfatı olarak bir ve belirsizlik sıfatı olarak bir sıfatlarının anlamı farklı olduğu için bu hikâyeler öğrencilerde bu konuda farkındalık oluşturulmak için kullanılabilir. Aynı zamanda, bu hikâyeler okuma becerisinin geliştirilmesi ve Türk kültürünün aktarılması için kullanılabilir. Sade dili ve içerdiği heyecanlı olaylar sayesinde öğrencilere okuma zevki ve alışkanlığı kazandırılabilir. KAYNAKLAR Barın, E. (2004). Yabancılara Türkçe Öğretiminde İlkeler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Güz, 1, Bölükbaş, F., Keskin, F. (2010). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Metinlerin Kültür Aktarımındaki İşlevi. Turkish Studies, Volume 5/4 Fall, Büyükikiz, K. K., Hasırcı, S. (2013). Yabancı Dil Olarak Türkçenin Öğretiminde Sözcük Öğretimi Üzerine Bir Değerlendirme. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(21), Demir, A., Açık, F. (2011). Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Kültürlerarası Yaklaşım ve Seçilecek Metinlerde Bulunması Gereken Özellikler. TÜBAR-XXX-Güz, Demir, T. (2004). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Kurmay Yayınevi. Demirel, Ö. (1993). Yabancı Dil Öğretimi. Ankara: Pegem Akademi. Duman, G. B. (2013). Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Materyal Geliştirme ve Materyallerin Etkin Kullanımı. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(2), 1-8. Ergin, M. (2009). Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım. Geçgel, H., Sarıçan, E. (2011). Ömer Seyfettin in Hikâyelerinde Çocuk ve Eğitim Teması. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4/2, Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. (3. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Seyfettin, Ö. (2009). Bütün Hikayeleri 1. (3. Basım). İstanbul: Üç Harf Yayınları. Seyfettin, Ö. (2009). Bütün Hikayeleri 8. (3. Basım). İstanbul: Üç Harf Yayınları. Tüm, G., Sarkmaz, Ö. (2012). Yabancı Dil Türkçe Ders Kitaplarında Kültürel Ögelerin Yeri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.

11 Uçgun, D. (2006). Yabancılara Türkçe Öğretiminde Sözcük Dağarcığını Geliştirme Teknikleri. TÜBAR-XX-Güz, Yüce, Y. (2007). Ömer Seyfettin in Hikâyelerinde Kelime Grupları. Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. Kısaltmalar BH1 BH8 Seyfettin, Ö. (2009). Bütün Hikayeleri 1. (3. Basım). İstanbul: Üç Harf Yayınları. Seyfettin, Ö. (2009). Bütün Hikayeleri 8. (3. Basım). İstanbul: Üç Harf Yayınları. 491