GÜLPINAR DERGİSİNDE EDEBÎ PORTRELER DR. SALİH OKUMUŞ SABİT BAYR AM

Transkript

1 GÜLPINAR DERGİSİNDE EDEBÎ PORTRELER DR. SALİH OKUMUŞ SABİT BAYR AM ORDU 2012

2 Gülpınar Dergisinde Edebî Portreler Dr. Salih OKUMUŞ Sabit Bayram Serüven Kitap Edebiyat Dizisi İnceleme: 2 ISBN: Kapak Tasarımı: Hasan VARELCİ-Oya ALGAN Baskı-Cilt: KENAN OFSET Davutpaşa cad. Güven sanayi Sit. C BLOK No:258 Topkapı/İST. 1. Baskı: Ordu 2012 Baskı Adedi: 1200 Serüven Kitap Düz Mh. Yıldız Sk. No:10 Ordu seruvenyayinlari@hotmail.com

3 DR. SALİH OKUMUŞ SABİT BAYR AM GÜLPINAR DERGİSİNDE EDEBÎ PORTRELER

4 4 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM Dr. SALİH OKUMUŞ, 1968 yılında Pazar da (Rize) doğdu. İlk ve orta tahsilini aynı şehirde tamamladı yılında Trakya Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirdi yılında aynı üniversitesinin Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalında Emin Nihad Bey ve Müsameret-nâme adlı çalışmasıyla Yüksek Lisans eğitimini, 1999 yılında da Çağdaş Azerbaycan Şairi Memmed Araz (Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri) adlı tez çalışmasıyla da doktora eğitimini tamamlayarak doktor unvanını aldı yılında Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne Araştırma Görevlisi olarak atandı yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ordu Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde Yrd.Doç. Dr. unvanıyla göreve başladı. Burada kurucu bölüm başkanlığı ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü yaptı yıllarında Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde Araştırma Görevlisi olarak çalıştı ve 96 yıllarında Azerbaycan a gitti. Burada Baku Devlet Üniversitesi Halk Tasarrufatını İdare Etme Enstitüsü ile Azerbaycan El Yazmaları Enstitüsünde misafir öğretim elemanı olarak çalıştı yılında Manchester Üniversitesinde yapılan Türk Dünyası Edebiyatları ve Örnek Metinler adlı projede görev aldı. Halen Ordu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesinde Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü nde Öğretim Üyesi olarak çalışan Okumuş un Elmas Yıldırım, Müsâmeret-nâme, Memmed Araz ve Cumhuriyet Dönemi Ordulu Şairler Antolojisi isimli dört kitabı ile gazete, dergi ve ansiklopedilerde yayınlanmış çok sayıda yayını bulunmaktadır. Okumuş, evli ve bir kız çocuğu babasıdır. SABİT BAYRAM, 1974 yılında İstanbul da doğdu. İlk ve orta öğretimini aynı şehirde tamamladı yılında Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü bitirdi yılında Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı / Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalında yüksek lisans eğitimine başladı. Halen burada Güzide Gülpınar Taranoğlu nun Hayatı, Sanatı ve Eserleri adlı yüksek lisans tez çalışmasıyla eğitimini sürdürmektedir. Bayram, 2003 yılından itibaren özel kurumlarda Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenliği yapmaktadır.

5 5 ÖNSÖZ Cumhuriyet sonrası fikir ve edebiyat tarihimizin ana kaynakları arasında süreli yayınlar çok önemlidir. Fakat bugüne kadar yapılan çalışmalarda birçok mecmua ve gazete göz ardı edilmiştir. Bu çalışmamızda, Türkiye nin uzun ömürlü dergilerinden biri olan Gülpınar da ele alınan edebi şahsiyet incelemelerini bir arada vermeye çalıştık. Bu tür çalışmaların Gülpınar gibi Türk edebiyatına özellikle isimsiz şairleri duyurarak büyük katkısı olan dergileri tanıtmada büyük önemi olduğu kanaatindeyiz. Gülpınar Dergisinde Edebi Portreler adlı çalışmamızda, derginin yıllarına ait (1-349) sayılarını esas aldık. Bazı bölümlerde, özellikle konuya açıklık getirmek için başka kaynaklara başvuru gereğini duyduk. Derginin muhtelif sayılarındaki bazı edebi şahsiyet incelemelerine yüzeysel ve kitap tanıtımı şeklinde olmaları nedeniyle yer vermedik. Çalışmamız Giriş, Klasik Edebiyata Mensup Şairler, Halk Edebiyatına Mensup Şairler, Tanzimat tan Cumhuriyet e Yeniliğin Temsilcileri, Dış Türkler ve Yabancılar, Bilim İnsanları, Müzisyenler, Ressamlar, Sonuç ve Kaynakça bölümlerinden ibarettir. Giriş kısmında dergicilik ve Gülpınar üzerinde durduk. Burada derginin kuruluşu, amacı, içeriği ve yazar kadrosundan bahsettik. Klasik Edebiyata Mensup Şairler bölümünü Divan Şairleri, Padişah Şairler ve Tasavvuf Şairleri başlıkları altında topladık. Bu bölümde 31 şair yer aldı. Âşıklar/ Ozanlar bölümünü Cumhuriyet öncesi ve sonrası olarak iki kısımda inceledik. Tanzimat tan Cumhuriyet e Yeniliğin Temsilcileri bölümünü ise altı alt başlıktan oluşturduk.

6 6 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM Dergide Türkiye dışındaki edebi şahsiyetlere ve yabancılara çok az yer verilse de bunları Dış Türkler ve Yabancılar adlı bölümde inceledik. Çalışmamızın adı her ne kadar edebi portreler olsa da bilim adamları, müzisyenler ve ressamlara da yer verdik. Çalışmayı sonuç ve kaynakça ile tamamladık. Bu çalışmada toplam 246 yazar, şair, bilim insanı, müzisyen ve ressama yer verdik. Klasik Edebiyata Mensup Şairler bölümünde 31, Halk Edebiyatına Mensup Şairler ölümünde 50, Tanzimat tan Cumhuriyet e Yeniliğin Temsilcileri bölümünde 110, Dış Türkler ve Yabancılar bölümünde 12, Bilim İnsanları, Müzisyenler ve Ressamlar bölümünde ise, 43 isme yer verilmiştir. Ayrıca çalışmaya alınan şahsiyetler alfabetik olarak sıralanmıştır. Derginin tümsayılarına ulaşmamızda bize büyük kolaylık sağlayan ve çalışmamıza destek veren Emlak Bankalılar Sağlık ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı (TEVAK) Yönetim Kurulu na ve Vakıf Müdürü Ayşen Güçler e, Gülyalı Güzide Gülpınar Taranoğlu Kütüphanesi nin sorumlusu Sinan Topal a, kitabın kapak tasarımını yapan Hasan Varelci ile Oya Algan a ve çalışmanın her aşamasında değerli katkılarıyla bizden yardımlarını esirgemeyen sayın Sabit Bayram a teşekkürlerimi sunuyorum. Bu çalışma ile Türk edebiyatına büyük katkıları bulunan Gülpınar Dergisinin en kısa zamanda Türk edebiyatındaki gerçek yerini alacağı inancındayız. Ayrıca Gülpınar dergisi ve Güzide Taranoğlu ile ilgili çalışmaların artması da en büyük dileğimizdir. Salih Okumuş

7 İÇİNDEKİLER Önsöz...5 Giriş...9 I. BÖLÜM: KLASİK EDEBİYATA MENSUP ŞAİRLER A. Divan Edebiyatı Şairleri...23 B. Padişah Şairler...29 C. Tasavvuf Şairleri II. BÖLÜM: HALK EDEBİYATIA MENSUP ŞAİRLER A. Âşıklar / Ozanlar (Cumhuriyet e Kadar)...49 B. Âşıklar / Ozanlar (Cumhuriyet ten Sonra)...67 III: BÖLÜM: TANZİMAT TAN CUMHURİYET E YENİLİĞİN TEMSİLCİLERİ A. Tanzimat Edebiyatı...73 B. Servet-i Fünun Edebiyatı...78 C. Milli Edebiyat...82 D. Bağımsızlar...90 E. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı...97 IV. BÖLÜM: DIŞ TÜRKLER VE YABANCILAR A. Dış Türkler B. Yabancılar V. BÖLÜM: BİLİM İNSANLARI, MÜZİSYENLER VE RESSAMLAR A. Bilim İnsanları B. Müzisyenler C. Ressamlar VI. BÖLÜM: SONUÇ KAYNAKÇA

8

9 GİRİŞ 1 : Dergiler, kültür aktarımı sağlayan süreli yayınlardır. Magazin, periyodik, mecmua, mevkute gibi terimlerle de anılan süreli yayınlar, 2 Siyaset, bilim, sanat gibi çeşitli alanlarda genellikle düşünsel yazıların yer aldığı, belirli aralıklarla çıkarılan yayım araçlarıdır. 3 Birçok alanda farklı yazıların bulunduğu, fikir ve düşünce tartışmalarının yapıldığı bu yayınlar, kültür sanat ve fikir hayatımızda önemli bir yere sahiptir. Bu yayınlar sayesinde kültür, edebiyat ve sanat hayatının her evresi kolayca takip edilebilir. Bilindiği üzere Türk edebiyatına roman, tiyatro, makale, tenkit gibi yeni türler Tanzimat la birlikte girer. Bu yeni türler, gazete ve süreli yayınların katkılarıyla geniş halk kitlelerine ulaşır. Türkiye de yayımlanan ilk dergi 1795 te Fransızlar tarafından basılan Bulletin de Nouvelles dir da 15 günde bir yayımlanan Gazette Française de Constantinople, Türkiye de çıkarılan ilk gazete unvanını alır, o da Fransız menşelidir 4. Türkçe yayımlanan ilk dergi 1850 de Türkçe ve Fransızca çıkarılan Vekayi-i Tıbbıye dir. İkinci dergi ise Temmuz 1862 de çıkarılan Mecmua-i Fünun dur. Bunlar bilim ve tıp konulu dergilerdir e kadar gazetelerin edebiyatla ilgili bazı materyallere yer vermeleri nedeniyle sadece edebiyatı konu edinen dergilere rastlanmaz. Bu tarihten sonra çıkarılan Servet-i Fünun, Mektep, Genç Kalemler, Türk 1 Bu bölüm Salih Okumuş ve Sabit Bayram ın birlikte hazırladıkları Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi nde yayımlanan Şekil, Muhteva ve Yazar Kadrosu Açısından Gülpınar Dergisi adlı makalesinden yararlanılarak oluşturulmuştur. 2 Yaşar Tonta, Türkiye nin Bilimsel Yayın Haritası: Türkiye de Dergi Yayıncılığı Üzerine Bibliyometrik Bir Araştırma, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü, 2006, s.16 3 Atilla Özkırımlı, Türk Edebiyat Tarihi, İstanbul: Remzi Kitapevi, 2004, s

10 10 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM Yurdu, Hisar, Varlık ve Dergâh gibi edebiyat ağırlıklı dergiler süreli yayınlar açısından son derece önemlidir. Dergicilik açından asıl gelişme 1923 ten sonra olur. Yeni bir devletin kurulduğu bu yıllar, sosyal ve toplumsal değişimlere de sahne olur. Bilhassa dil, tarih ve kültür alanındaki yeni girişimlerin dergiciliğin gelişmesinde rolü büyüktür. II. Dünya Savaşı na kadar dergilerdeki iyimser hava, savaşla birlikte değişmeye başlar. Buna rağmen bu dönem dergilerinin çoğu hümanisttir. Varlık, Yeditepe, Yeni Ufuklar, Yenilik, Papirus, Mavi gibi devrin önemli dergilerinde ilericilik ve sanat yan yana, iç içe yürür den sonra bilhassa Yeni Gerçek, Yeni Adımlar, Militan gibi dergilerde ideoloji ön plana çıkar. Ağırlıklı olarak dünyanın değiştirilmesi özlemi, kuşak kavgası, dil devrimi, halka yöneliş, Batılılaşma ve uygarlık sorunları işlenir. 5 Gülpınar dergisi, yılları arasında yayımlanan aylık fikir, sanat, edebiyat ve şiir dergisidir. Bu yıllarda Türkiye ve dünyada yaşanan birçok siyasi gelişme, dönemin dergilerinin birçoğunda siyasi ve edebi tartışmalara neden olur. Gülpınar, bu tür tartışmalara girmez. Bu manada, çok popüler bir dergi olmamasına rağmen isimsiz birçok şair ve yazarın edebiyat dünyasına kazandırılması bakımından önemli bir görev üstlenir yılından itibaren basın dünyasına Fevzi Boztepe nin Ankara da çıkardığı Medeniyet gazetesi 6 ile adım atan Güzide Taranoğlu, kısa bir süre de Tokat gazetesinde başmakale yazarlığı yapar. Taranoğlu, 1970 ten itibaren Tanin gazetesinde sanat sayfaları düzenler. Bu vesile ile Türkiye nin dört bir yanından birçok isimsiz şairle tanışma olanağı bulur. Bahçe Dergisi ni yeniden çıkaran grubun içinde yer alır. 7 Bu onun için ilk dergicilik deneyimi olur. 8 5 Özkırımlı, (2004: ). 6 Güzide Taranoğlu, Medeniyet Gazetesinin Samsun muhabirliği görevine getirilir. 7 Öğrencilik yıllarında Bahçe Dergisi ni çıkaran Abdullah Satoğlu, Hüseyin Yurdabak, Erdoğan Ünver gibi isimler dergiyi yeniden çıkarmaya karar verir. Enver Tuncalp ve Güzide Taranoğlu nu da derginin kadrosuna katarak dergiyi sadece yirmi sekiz sayı yayımlayabilirler. Sabit Bayram, Güzide Taranoğlu ile Özel Mülakat-1. Ankara Haziran Sabit Bayram, Türk Edebiyatının Toprak Anası Güzide Gülpınar Taranoğlu, Uluslar arası Sosyal Bilimler Lisansüstü Öğrenci Sempozyumu, Ordu Nisan 2011, s

11 Gürpınar Dergisinde Edebî Portreler 11 Gülpınar ın çıkış hikâyesi birçok dergiden farklıdır. Taranoğlu, eşi Bilal Taranoğlu 9 ve Enver Tuncalp in ısrarlarıyla bir dergi çıkarmaya karar verir. Kısa bir dergicilik deneyimi olmasına rağmen bir derginin nasıl oluşturulacağına dair herhangi bir fikri yoktur. Tuncalp in rehberliği, teşviki ve teminatıyla Gülpınar dergisi Mayıs 1976 da yayın hayatına başlar. Aylık yayımlanan derginin yazı işleri ve yönetim müdürlüğü görevlerinde Enver Tuncalp in ismi bulunur. Ayrıca Tuncalp, derginin basımından dağıtılmasına kadar birçok işle uğraşır. Güzide Taranoğlu, ancak ikinci seneden itibaren derginin bütün sorumluluğunu üzerine alır. Gönderilen yazıların seçimi, baskı, dizgi ve dağıtım işleriyle bizzat ilgilenir, sadece derginin postalanmasında yardım alır. Güzide Taranoğlu, İlk Adımda başlıklı yazısında derginin çıkış amacını şu şekilde dile getirir: Evvela Allah ın sonra saygıdeğer kıymetli sanatçı dostlarımız ve siz değerbilir sanatsever okuyucularımızın yardımlarına güvenerek yüce bir amacın peşinde yayın hayatına adım atmış bulunuyoruz. Ülkemizde büyük kabiliyet sahibi oldukları halde yoksulluk ve kimsesizlik nedeniyle kendini tanıtamamış, kenarda kalmış genç sanatçılara yardım amacıyla bu dergiyi çıkarıyoruz. Ömrüm boyu zevkle çabaladığım sosyal işlerin en kıvançlısı ve sevinçlisi sayıyorum bu görevi. Bir kutsal görev bildiğim bu amaca yönelik çalışmalarımda sizler dayancım ve güvencim olacaksınız. 10 Derginin yönetim müdürü Enver Tuncalp ise, Gülpınar Çıkarken adlı yazısında derginin çıkartılma amacını şöyle özetler: Türkiye de belirli, olumlu ve Milli bir edebiyat anlayışı ve çığırı etrafında bir kuşak yetiştirmek başta gelen arzumuzdur. Gülpınar, yedi değil on iki veren güldür. Katmerli katmerli dizeler, çekici, okşayıcı renk ve kokularıyla sizleri etkileyecektir. Sayfaları çevirdikçe kim bilir 9 Bilal Taranoğlu, Güzide Taranoğlu nun eşidir. Zengin bir aileden gelen Bilal Taranoğlu, aslen Ordu nun Gülyalı ilçesindendir. Asıl mesleği doktorluktur. Sağlık Müfettişliği ve Belediye Başkanlığı gibi görevlerde bulunur. Ayrıca Adalet Partisi nden 15 ve 16. dönemlerde Ordu milletvekili seçilir. Taranoğlu, 2005 yılında Ankara da vefat eder. 10 Enver Tuncalp, Gülpınar Çıkarken. Gülpınar, Cilt No 1, Sayı no 1, Ankara 1976, s.2

12 12 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM kaç dostunuza ve sevdiğinize kavuşacaksınız, hasret gidereceksiniz! Gönlünüzün, kalbinizin, kafanızın hasretini İşte Gülpınar bu mutlu amacı sağlayacak, bunu temine çalışacak. 11 Gülpınar, kültür ve sanat adına hizmet gayesiyle çıkarılır. Paraya önem vermez. Herhangi bir kâr amacı güdülmediğinden dergi parayla da satılmaz 12. Sadece abonelere gönderilir. İlk sayısı 1000 adet basılan dergi, sadece dostlara ve tanıdıklara gönderilir. Derginin abone sayısı, 348 sayı boyunca en fazla 78, en az 42 kişi olur. Dergi, hiçbir özel ya da tüzel kurumdan yardım almaz. Bazı kurumlardan reklam alınsa da bunların getirisi çok azdır. Derginin bütün harcamaları Bilal Taranoğlu tarafından karşılanır. Gülpınar dergisinin odak noktasını şiirler oluşturur. Dil ve edebiyata dair birçok makalenin yanında başta sağlık olmak üzere turizm, eğitim, müzik, felsefe gibi muhtelif alanlarda da yazılar bulunur. Güzide Taranoğlu, dergiye kabul ettiği yazılar için belli ölçütler koyar ve derginin Selam adlı köşesinde derginin yayın politikasına ilişkin kriterlerden bahseder: İçinde müstehcenlik bulunan, ideolojileri işleyen yazı ve şiire yer vermek arzusunda değilim. Genç yazarlar henüz şiir hevesine adım attıkları ilk dakikalarında ilk işleri istemedikleri kimselere taşlama yazma oluyor, onlara veryansın ediyorlar. Sanıyorlar ki yazdıkları hemen yayımlanacak ve kendileri bir polemiğe girecek. 13 Dergide devrin önemli şahsiyetlerinin yanında tanınmamış birçok isimle karşılaşmak mümkündür. İsimsiz yazar ve şairlerin çokluğu dikkat çeker. Derginin çıkış amacına da uygun olan bu durum, genellikle kabiliyet sahibi olmalarına rağmen yoksulluk ve kimsesizlik nedeniyle adını duyuramamış, kenarda kalmış gençlerin tanıtılmasına hizmet eder. Bu tür gençlere yardım edileceği ve derginin yazar kadrosunun da yazı gönderen bu gençlerden oluşturulacağına işaret edilir. Derginin 348 sayısı incelendiğinde, bu amacın pratiğe yansıtıldığı görülür. Dergide, 1848 farklı yazar ve şair görülmektedir. 11 Tuncalp, (1976: 3) 12 Derginin kapağında Bu derginin hiçbir yerde satışı yoktur. Sadece abonelere gönderilir. ibaresi vardır. 13 Güzide Taranoğlu, Gülpınar,Sayı no 161, Ankara 1989, s.3-4

13 Gürpınar Dergisinde Edebî Portreler 13 Her ne kadar isimsiz yazar ve şairlerin çokluğu dikkat çekse de çekirdek bir kadronun bulunduğu da dikkatlerden kaçmaz. Gülpınar ın çekirdek kadrosunu, dergiye sürekli yazı gönderenler oluşturur. Derginin edebi muhitinde dikkati çeken en önemli isim kuşkusuz derginin kurucusu Güzide Taranoğlu dur. Enver Tuncalp, Rüştü Burlu, H. Fethi Gözler, Burhan Sadık Yalçın, Ahmet Ayberkin, Abdulkadir Güler, Abdullah Satoğlu, İbrahim Agâh Çubukçu, İsa Kayacan, Mualla Anıl, Hüsnü Yurdusev, Yılmaz Aybar ve Muhsin Durucan dergiye en çok yazı kazandıran isimlerdir. Dergi, Taranoğlu ailesinin maddi manevi destekleriyle 348 sayı boyunca hiç ara vermeden yayın hayatını sürdürür. Ancak 2005 yılında Bilal Taranoğlu nun vefatıyla sarsılan Güzide Taranoğlu, dergiyi kapatma kararı alır. 14 Derginin yaşatılması için dostlarının yaptığı ısrarlı yardım tekliflerine rağmen bu kararından vazgeçmez. Bilal Bey in vefatıyla adeta hayata küsen Taranoğlu, oğlu Şanser vasıtasıyla bütün resmi işlemleri tamamlayarak dergiyi resmen kapatır. Kendi döneminde çıkan dergilere göre oldukça uzun soluklu olan Gülpınar ın son baskısı Nisan 2005 tarihli 348. sayısıdır yılları arasında yayımlanan Gülpınar, üç farklı matbaa tarafından basılır. Derginin kapak tasarımından iç düzenine kadar tüm yönleriyle Güzide Taranoğlu ilgilenir. Şekil bakımından derginin dönemindeki neşriyatlardan farklılık göstermediği görülür. Gülpınar, ilmi ve siyasi değil, sanat ve edebiyat dergisidir. Bu nedenle bünyesinde şiir, hikâye, röportaj, makale ve biyografileri de barındırır. Roman ve tiyatro türündeki eserlere hiç rastlanmaz. Ayrıca bir sayfayı bulmayan birkaç deneme yazısı da vardır. 14 Güzide Taranoğlu, yaptığımız özel mülakatta Ben dergi ile ilgili hesap işlerini bilmiyordum. O işlerle hep Bilalciğim ilgilenmişti. Bu konuda çocuklarıma ve başkalarına da yük olmamak için dergiyi kapattım. Bilal i kaybetmenin acısını hala unutamadım. Tabi her şeyin bir sonu vardır, evet perdeyi kapattım ve bu kadarmış dedim. Gülpınar ı 30 yıl hiç aralıksız çıkardıktan sonra hakikaten perde kapandı. Bilal siz hiçbir şey düşünemiyorum. Bilal in yokluğu inanın beni perişan etti. sözleriyle dergiyi kapatma nedenlerini ifade eder. Sabit Bayram, Güzide Taranoğlu ile Özel Mülakat-1. Ankara Haziran 2011

14 14 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM Gülpınar da, edebiyat ve sanat alanından başka sağlık, din ve müzikle ilgili yazılara da rastlamak mümkündür. Özellikle sağlık ve dinle ilgili yazıların çokluğu dikkat çeker. Gülpınar, hiç şüphesiz şiir ağırlıklı bir dergidir. Bunda derginin sahibi Güzide Taranoğlu nun şair olmasının tesiri büyüktür. Dergide şiir dışındaki türlere pek rağbet gösterilmez. Dergide sürekli yazan bir şair kadrosunun varlığı dikkati çeker. Ancak derginin asıl amacı genç yetenekleri öne çıkarmaktır. Bu maksatla daha ilk sayıdan itibaren çeşitli köşe ve bölümler oluşturulur. Bu köşeler, derginin son sayısına kadar farklı başlıklar altında devam eder. Toplam şiirin bulunduğu Gülpınar da ciltler ilerledikçe şiirlerin de çoğalmaya başladığı görülür. Bu şiirlerin büyük çoğunluğu isimsiz şairlere aittir. Ayrıca tanınmış, önemli şairler ile bazı ozanların şiirlerine de rastlanır. Özellikle son ciltlerde derginin son sayfaları tamamen şiire ayrılır; 32 sayfadan oluşan 302. sayının 20 sayfası, 32 sayfadan oluşan 296. ve 299. sayının 16 sayfası sadece şiirden oluşur. Dergide yayımlanan şiirlerde, genellikle belirli bir nazım şekline ve ölçüye bağlı kalınmaz. Ancak hece vezni ve halk edebiyatı nazım şekilleri ağırlıktadır. Bu durum, derginin milli edebiyat çizgisinde olmasına bağlanabilir. Heceyle yazılan şiirlerin çokluğuna rağmen serbest ölçüyle yazılmış çok sayıda şiir görmek mümkündür. Birçok sayıda ise, Ünlü Şairlerin Aruzla Yazılmış Şiirleri başlığı altında hem adı geçen şairler hakkında bilgiler verilir, hem de şiirlerinden örnekler sunulur. Dergide şiirleri en çok yayımlanan şairler; Güzide Taranoğlu, Abdullah Satoğlu, Abdulkadir Güler, Burhan Uslu, Enver Tuncalp, Hüsnü Yurdusev, Muhsin Durucan, Yılmaz Aybar, Halil Soyuer, Aşık Gülhanî, Aşık Kul Gazi, Aşık İsmetî, Kenan Akansu, Nagahan Akay, Onur Akay, Aşık Gurbeti, Ercan Akbay, Ali Akçeken, Hüceste Aksavrın, Mehmet Ali Akpınar, Cevdet Aslangül, Yüksel Aslangül, Aysel Al, Ömer Aslan, Abdulbaki Arslan, Ülker Aygün, Yalçın Benlican, Mustafa Ceylan, Şahin Çandır, Necmettin Çanga, Ali Çatak, Hüseyin Çiftçi, Necmettin Esin, Rabia Gölbaşı, Erdağ Bedriye Güler, Yücel İpek, Ömer Kalafat, Halil Karabulut, Erol Karaokur, Durşen Mert, Alaaddin

15 Gürpınar Dergisinde Edebî Portreler 15 Oben, Zehra Pınarses, Şevkat Şahin, Şakir Susuz, Şeref Taşlıova, Nurdane Temur, Esat Tozkoparan, Bahri Ulaş, Süheyl Ünlü, Burhan Sadık Yalçın, Zeki Yıldırım, Hüseyin Yurdabak, Hüseyin Çolak, Ceyhun Savaşan, Sefil Selimi, Halil Ulusoy, Nurhan Ustabaşı, Galip Uzunca, Sabahattin Volkan, Paşa Yıldırım, Turgut Yılmaz, Mehmet Can Yiğit, Naci Erdoğan gibi isimlerdir. Gülpınar dergisinde, muhtelif alanlarda birçok yazı kaleme alınır. Makale, hikâye, deneme, anı, mektup, şiir olmak üzere edebiyatımızın hemen hemen her türüne yer verilir. Konu bakımından çeşitlilik arz etse de derginin en önemli yazıları dil ve edebiyat üzerinedir. Başta Enver Tuncalp olmak üzere Abdullah Satoğlu, Güzide Taranoğlu, H. Fethi Gözler, Hüsnü Yurdusev, İsa Kayacan, Muhsin Durucan, Mustafa Uslu, Nevin Korucuoğlu gibi birçok yazarın hazırladığı bu makalelerde Türk ve dünya edebiyatı, Türk dili ve imla konularına ağırlık verilir. Ayrıca biyografi ve tanıtım yazıları dikkati çeker. Bu bakımdan dergi, edebiyat tarihimize ışık tutabilecek önemli bir kaynak olarak değerlendirilebilir. Gülpınar dikkatle incelendiğinde dergide, Türk edebiyatının tarihi gelişimiyle ilgili pek çok makale olduğu anlaşılır. Özellikle Çağlar Boyu Edebiyatımız köşesinde Türk edebiyatı üç bölüme ayrılarak bu bölümlerle ilgili bilgiler sunulur. Dünya edebiyatıyla ilgili yazılarda ise, genellikle akımlara dair bilgiler bulunur. Türk dilinin sorunları ve devrik cümle meselesine değinilir, dille ilgili sorunların çözümünde de Türk dilinin zenginliği çare olarak gösterilir. Ayrıca şiir ve şairlik üzerine kaleme alınan birçok yazıda, şairin toplumsal görevleri üzerinde durulur. Bu yazılar genellikle ilgili sayıda sona ermesine rağmen küçük bir bölümü dizi halinde sürdürülür. Bunlar arasında, edebi şahsiyet incelemeleri mühim yer tutar. Birkaç sayı dışında, tüm sayılarda bu tür yazılara yer verilir. Bu yazıların bir kısmı, makale düzeyinde bilimsel yazılardır. Ancak bir iki sayfadan oluşan yüzeysel değerlendirmelerin yapıldığı birçok yazı da kaleme alınmıştır. Bunların bilimsel bir değeri olmasa da, henüz tanınmayan isimsiz birçok sanatkâr hakkında bilgi vermesi ve onların edebiyat çevrelerine tanıtılması bakımından büyük bir önem taşıdığı muhakkaktır. Daha çok bir sanatkârın hayatı, sanatı ve eserleri ile ilgili bilgilerin yer aldığı bu biyografilerde, edebiyatımızın

16 16 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM çeşitli dönemlerine ait birçok isme yer verilir. Ayrıca dış Türkler, yabancı yazarlar, bilim adamları, müzisyenler ve ressamlar için de bu tarz inceleme/ tanıtım yazıları bulunur. Edebi şahsiyet incelemeleri arasında özellikle cumhuriyet sonrası şairler hakkında yazılan makaleler mühimdir. Her ne kadar sübjektif kanaatler belirtilse de bu yazılar sayesinde, birçok şahsiyet edebiyat çevrelerine tanıtılır. Ayrıca, Enver Tuncalp, Abdullah Satoğlu, Abdulkadir Güler, Ahmet Tufan Şentürk, Burhan Sadık Yalçın, Enver Tuncalp, Güzide Taranoğlu, H. Fethi Gözler, Halil Soyuer, Hayati Vasfi Taşyürek, Hüseyin Çiftçi, Hüseyin Çolak Yurdakul, İbrahim Agah Çubukçu, İsa Kayacan, Mustafa Ceylan, Mualla Anıl, Necdet Evliyagil, Nevin Korucuoğlu, Turgut Yılmaz, Ünal Şöhret Dirlik, Yılmaz Aybar gibi dergide sürekli yazan şair ve yazarlara yönelik de çok sayıda inceleme bulunur. Dokuzuncu ciltten itibaren şahsiyet incelemelerinde kuruluk, basitlik ve yüzeysellik olduğu görülür. Genellikle birkaç sayfadan oluşan bu çalışmalar, kısa tanıtım yazıları biçimindedir. Özellikle 16. ciltten sonraki incelemeler ise, kitap tanıtımı şeklindedir. Yine bu tarihten itibaren Türk edebiyatının bilinen yazarlarına pek yer verilmez, çoklukla son dönem yazarları ele alınır. Ayrıca yazarların ölüm/doğum yıldönümleri münasebetiyle kaleme alınan yazılar da unutulmamalıdır. Dergide az sayıda olsa da hikâye, gezi yazısı, röportaj ve sohbet yazılarına rastlanır. Birkaç sayfadan oluşan bu yazılar belirli konular etrafında değildir. İbrahim Agâh Çubukçu ve Rüştü Burlu nun psikoloji ve felsefeyle ilgili yazıları ciltler boyunca devam eder. 15 Bu yazılarda çağımız insanının bunalımları, çocuk terbiyesi, ruhsal hastalıklar, intihar, yaşlılık; İslam düşünüşü ve felsefesi, tasavvuf, ahlak, özgürlük gibi konular ele alınır. Derginin ilk cildinde müzikle ilgili sayıların çokluğu dikkat çeker. Müziğin doğuşu, tarihi, Türk musikisi, musikideki usuller gibi konular işlenir. Türk Sanat Musikisinin Hekim Bestekârları adlı köşede şair hekimlerin 15 İbrahim Agâh Çubukçu 90. sayıdan 348. sayıya; Rüştü Burlu 12. sayıdan 348. sayıya kadar yazılarıyla dergiye katkıda bulunur.

17 Gürpınar Dergisinde Edebî Portreler 17 edebi şahsiyetleri hakkında çok kısa bilgiler verilir. Sekizinci ciltte Edip Özışık, Musiki Sanatı adlı köşesinde müziği tüm yönleriyle incelerken Güzide Taranoğlu da Selam adlı köşesinde Türk müziği hakkında birçok yazı kaleme alır. Sağlık, derginin önem verdiği diğer konular arasındadır. Bilhassa ilk sayılarda bu alandaki yazıların çokluğu dikkati çeker. Güzide Hanım ın eşi Bilal Taranoğlu nun doktor olması bunda etkili olmuştur. 16 Bu alandaki yazılar belli bir köşe ismi altında olmasa da her sayıda farklı bir doktor tarafından kaleme alınır. Rifat Çobanoğlu, Mete Tan, Nedim Coşkun, Tekin Kayalı, Rüştü Burlu gibi doktorların ruh sağlığından alkol ve sigaranın zararlarına, nezle, grip, kanser, dizanteri, verem gibi hastalıklardan şişmanlığa kadar muhtelif konuları işledikleri görülür. Ayrıca Tıp Tarihinin Unutulmazları ve Önce Sağlık Sonra Sağlık Doktorunuz başlıklı köşelerde tıp tarihine geçmiş önemli doktorlar ile sağlık açısından herkesin işine yarayabilecek pratik bilgiler verilir. Gülpınar da turizmle ilgili yazılar da dikkat çeker. Özellikle Bilal Taranoğlu Alibeyli 17 imzasıyla turizm ve coğrafya yazıları kaleme alır. Giresun dan Antalya ya, Muğla dan Kars a kadar birçok ili turistik yönleriyle tanıtır. Bu yazılar genellikle Karadeniz bölgesine ait illere dairdir. Bilimsel yazıların bir bölümü eğitim alanındadır. Bu yazıların bir kısmı eğitim camiasına mensup kişilerce yazılır. Eğitim sistemi, eğitimde baskı ve şiddet, eğitimde karşılaşılan güçlükler, milli eğitim kanunu, çocuk ve yetişkin eğitimi, çağdaş eğitimin kriterleri gibi konular işlenir. Bu anlamda Ordu Milli Eğitim Müdürü Tevfik Poyraz ın farklı sayılarda birçok yazısı bulunur. Ayrıca eski İstanbul Milli Eğitim Müdürü Servet Develioğlu ve eski Milli Eğitim Bakanlarından Orhan Dengiz in de yazılarına rastlanır. Dergi, muhtelif aylarda özel sayı şeklinde de yayımlanır. Bunların ilki Güzide Taranoğlu için çıkarılan 33. sayıdır. Bu sayıda ünlü şairin biyografisi 16 Gülpınar, kültür, sanat ve edebiyat dergisi olmasına rağmen, bilhassa ilk sayılarda, Güzide Taranoğlu nun doktor eşi Bilal Bey ve Sağlık Bakanlığı nda teftiş kurulu başkanı olan Enver Tuncalp in doktor arkadaşlarının vasıtasıyla sağlıkla ilgili çok sayıda yazı yayımlar. 17 Alibeyli, Bilal Taranoğlu nun köyünün ismidir.

18 18 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM ayrıntılı şekilde okuyucuya tanıtılır. Sanat anlayışı ve edebi gelişimi üzerinde durulur. Derginin 57. ve 58. sayıları Atatürk özel sayısı olarak yayımlanır. Bu sayılarda Atatürk ün farklı yönleri ele alınır. Ayrıca derginin 91. sayısı da Şairlerimizden Atatürk Şiirleri başlığıyla özel bir sayı olarak çıkar. Özel sayılardan biri de Enver Tuncalp adına çıkarılan 202. sayıdır. Burada Tuncalp hayatı, sanatı ve eserlerinden örneklerle okuyucuya tanıtılır. Özel sayıların sonuncusu 348. sayıdır. Bu aynı zamanda derginin son sayısıdır. Bu sayı Nisan 2005 te vefat eden Bilal Taranoğlu adına çıkarılır. Onunla ilgili yazıların yer aldığı sayıda birçok fotoğrafa da yer verilir. Derginin 110. sayısı on beş sayfalık Halide Nusret Zorlutuna Özel Eki yle yayımlanır. Zorlutuna hakkında ayrıntılı bir inceleme yazısı bulunan ekte, ayrıca onun şiirlerinden örnekler de sunulur. Yazı kapsamlı bir bilimsel çalışma niteliğinde olmasına rağmen isimsiz olarak yayımlanır. Gülpınar dergisinin diğer önemli özelliği de düzenlediği yarışmalardır. Bu yarışmalar şiirle ilgilidir. Yarışmaların ilanı yarışma tarihinden çok önce duyurulur. Yarışma jürilerinin önemli kişilerden oluşması, dereceye girenlere para ödülleri verilmesi derginin yarışmalara gösterdiği önemi ortaya koyar. Dereceye giren şiirler dergide yayımlanır. Bazı yarışmalarda ise dereceye girsin girmesin katılan tüm şiirler dergide yayımlanır. Gülpınar dergisi, yayımlandığı dönemde etkili ve gündemi belirleyen bir neşriyat değildir. Fakat isimsiz yazar ve şairlere kucak açması bakımından son derece önemlidir. 30 yıl, 348 sayı boyunca hiç aksatmadan bu amaca hizmet eden dergiye, 1848 yazar ve şair, eserleriyle katkıda bulunur. Ancak sürekli yazan isimlerin sayısı oldukça azdır. Yazarların birçoğu birkaç defa göründükten sonra adeta kaybolur ve bir daha görünmezler. Derginin edebi muhitinde en önemli kişi Gülpınar ın kurucusu ve sahibi Güzide Taranoğlu dur. Gülpınar, matbuat dünyasına adım attığı ilk sayısında Güzide Taranoğlu imzalı İlk Adım başlıklı yazısında; kabiliyet sahibi olmalarına rağmen yoksulluk ve kimsesizlik nedeniyle adını duyuramamış, kenarda kalmış gençlerin yazılarına yer vererek onlara imkân tanıyacağını ve derginin yazar kadrosunu da bu gençlerden oluşturacağını beyan eder. Derginin tamamı

19 Gürpınar Dergisinde Edebî Portreler 19 incelendiğinde, bu amacın pratiğe yansıtıldığı görülür. Gerçi, dergiye sürekli yazılarıyla katkıda bulunan bir yazar ve şair topluluğu olsa da bunların yayın politikalarına yön vermekten uzak oldukları görülür. Bu anlamda çekirdek bir kadronun varlığından da söz edilemez. Bu isimleri belki uzun süreli misafir yazarlar olarak değerlendirmek yanlış olmaz. Fakat Enver Tuncalp gibi derginin ilk yılında belirleyici rol oynayan ve derginin politikalarının oluşturulmasında ciddi katkı yapan çok az isim vardır. Mustafa Ceylan, derginin yazar kadrosunda etkili ve sürekli isimlerin az olmasını Güzide Taranoğlu nun tutumuna bağlar: Güzide Taranoğlu, sessiz ve derinden gitmeseydi, dergide şiir ve makale yazan kişilik bir topluluğu kadro-ekip anlayışıyla zaman zaman bir araya getirip toplantılar, sempozyumlar, paneller, sanat etkinlikleri düzenleseydi, Gülpınar ismiyle bütün bu ekip her gittiği yerde konuşmalar yapsaydı, ülkede büyük etkiler bırakan bir dergi oluşurdu. 18 Ceylan, Gülpınar ın Taranoğlu nun düşünceleri doğrultusunda bir yayım organı olmasını eleştirir. Taranoğlu bu eleştiriye, Gülpınar ezelden ebede benim tekelimdedir, bu benim tabirimdir ve en münasibidir. Bu tekelciliğimden dolayı da ben çok memnunum. 19 diyerek cevap verir. Taranoğlu, kavgadan ve tartışma ortamından hoşlanmaz, bu nedenle dergide bir yazı kurulu ve hakem kadro dahi oluşturmaz. Hatta yakın dostları tarafından dergiye gönderilen yazı ve şiirlerin bir yazı kurulunca incelenmesi önerilse de, Ben halka, her tür şiir yazanlara açık bir dergi çıkarmak; bu görüş ve anlayışa uygun olarak çalışmalarımı sürdürmek istedim. diyerek bu öneriyi reddeder. Dergide çok sayıda isimle karşılaşılır. Bu, derginin politikasından kaynaklanır. Ayrıca derginin şiir ve edebiyattan başka tıptan resme, eğitimden turizme, felsefeden dine, trafikten sağlığa kadar birçok alanla ilgili yazılara sayfalarını açması da bunda etkili olur. Pek çok usta kalem yazıları ve şi- 18 Mustafa Ceylan, Sultan Şaire Toprak Ana-Güzide Gülpınar Taranoğlu nun Hayatı, Eserleri ve Şiirlerinin Tahlili, Ankara: Gülpınar Yayınları, 2000, s Güzide Taranoğlu, Gülpınar, Sayı no 301, Ankara 2001, s.3-4

20 20 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM irleriyle dergiyi destekleyerek geniş bir edebi muhitin oluşmasına katkıda bulunur. Güzide Taranoğlu, Enver Tuncalp, Rüştü Burlu, H.Fethi Gözler, Burhan Sadık Yalçın, Ahmet Ayberkin, Abdulkadir Güler, Abdullah Satoğlu, İbrahim Agah Çubukçu, İsa Kayacan, Mualla Anıl, Hüsnü Yurdusev, Yılmaz Aybar, Mustafa Uslu, Nevin Korucuoğlu ve Muhsin Durucan dergiye en çok yazı kazandıranların başında gelir. Dergiye katkıda bulunanlar arasında erkeklerin üstünlüğü görülse de Güzide Taranoğlu dışında birçok kadın yazar ve şairin eserlerine de yer verilir. Özellikle Rabia Gölbaşı, Mualla Anıl, Emine Sönmez, Nurdane Temur, Sevinç Güven, Nevin Korucuoğlu ve Durşen Mert in (Aşık Nurşah) isimleri dikkate değerdir. Gülpınar dergisinin tüm sayılarında yer alan önde gelen yazar ve şairleri şu şekilde sıralayabiliriz: 20 Coğrafya-Turizmle ilgili yazıları yayımlananlar: Abdulkadir Güler, Alibeyli (Bilal Taranoğlu). Dil ve Edebiyatla ilgili yazıları yayımlananlar: Halil Aslangül, Abdullah Satoğlu, Ahmet Ayberkin, Burhan Sadık Yalçın, Enver Tuncalp (Kadızâde) 21, Güzide Taranoğlu, Halim Sabit Suvardar, H. Fethi Gözler, Hüsnü Yurdusev, İsa Kayacan, Muhsin Durucan, Mustafa Uslu, Nevin Korucuoğlu. Eğitimle ilgili yazıları yayımlananlar: A. Servet Develioğlu, Enver Tuncalp, Muhsin Durucan, Güzide Taranoğlu, Tevfik Poyraz. Folklorla ilgili yazıları yayımlananlar: Abdulkadir Güler, Abdullah Satoğlu, Mehmet Kardeş, Sıtkı Çebi, Güzide Taranoğlu, İrfan Ünver Nasrattınoğlu. İslamiyet ve İslam toplumlarıyla ilgili yazıları yayımlananlar: Ali Solmazoğlu, İbrahim Agâh Çubukçu, Mehmet Kardeş, Mustafa Uslu, Rüştü Burlu. Müzikle ilgili yazıları yayımlananlar: Edip Özışık, Güzide Taranoğlu, Turgut Aksoy 20 Bu bölüme, sınıflandırılan alanla ilgili birden fazla yazısı olanlar alınmış, yalnızca bir yazısı bulunanlara yer verilmemiştir. 21 Kadızade, Enver Tuncalp ın dergideki bazı yazılarında kullandığı ismidir.

21 Gürpınar Dergisinde Edebî Portreler 21 Psikoloji ve Felsefeyle ilgili yazıları yayımlananlar: Güzide Taranoğlu, İbrahim Agâh Çubukçu, Mustafa Uslu, Rüştü Burlu. Tanıtım Yazıları: Abdullah Satoğlu, Abdülbaki Arslan, Abdulkadir Güler, Burhan Sadık Yalçın, Enver Tuncalp, Hayati Vasfi Taşyürek, H. Fethi Gözler, Hüsnü Yurdusev, İbrahim Agâh Çubukçu, İsa Kayacan, Güzide Taranoğlu, Mustafa Yazıcı, Mehmet Kardeş, Muhsin Durucan, Mustafa Uslu, Nevin Korucuoğlu, Yılmaz Aybar. Tarih Yazıları: Sıtkı Çebi, Mehmet Kardeş, Mustafa Yazıcı. Tıp ve sağlıkla ilgili yazıları yayımlananlar: Alibeyli (Bilal Taranoğlu), Osman Memecan, Salih Fethi Gökçaylı, Yaşar Yüksel, Rüştü Burlu. Milli edebiyat anlayışını benimseyen Gülpınar, Millî kültür ve şuurun savunuculuğunu yapar. Sayfalarında başta şiir olmak üzere tarih, tıp, felsefe, eğitim gibi farklı alanlarda çeşitli yazılara yer verir. Çok sayıda genç/yeni kalem erbabının yetişmesinde önemli katkılarda bulunur. Bilhassa genç kabiliyetlerin yetiştirilmesi hususunda sarf ettiği çabayla adeta bir okul olur. Gülpınar, yılları arasında yayımlanan aylık şiir ve edebiyat dergisidir. Uzun soluklu bir dergi olan Gülpınar, toplam 30 yıl ve 349 sayı aralıksız yayımlanır. Dergi, şiir ağırlıklıdır. Özellikle son ciltlerde sayfaların yarısından çoğu şiire ayrılmıştır. Şiir dışındaki türlere pek rağbet gösterilmez. Az da olsa hikâye, deneme, gezi yazısı, sohbet ve röportaj gibi edebiyatın diğer türlerine ait örneklere rastlanır. Şiir dışındaki yazıların çoğu dil ve edebiyatla ilgilidir. Bilhassa biyografi ve tanıtım yazıları dikkate değerdir. Ayrıca felsefe, psikoloji, din, sağlık, turizm ve coğrafya gibi konularda kaleme alınan pek çok yazı bulunur. Derginin geniş bir yazar kadrosu vardır. Bunlar özellikle genç ve tanınmamış isimlerden oluşur. Dergide tek söz sahibi, Güzide Taranoğlu dur. Göstermelik bazı isimlerin dışında dergide herhangi bir hakem/kurul bulunmaz. Daha çok bir aile dergisi havası vardır. Gülpınar, yüzlerce şair ve yazarı bir araya getiren, kabiliyet sahibi oldukları halde fırsat bulamamış birçok genci sayfalarına taşıyarak kutsal bir görev üstlenen mütevazı bir edebiyat dergisi olarak hatırlanacaktır.

22 22 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM

23 I. BÖLÜM: KLASİK EDEBİYATA MENSUP ŞAİRLER A. Divan Edebiyatı Şairleri: Türklerin İslam dinini benimsemesiyle ortaya çıkan divan edebiyatı Arap ve Fars edebiyatının etkisi altındadır. Divan şiiri geleneği çok uzun bir müddet, Türk edebiyatında devam etmiş, zamanla bazı farklılıklar görülse de bu geleneğin özünde önemli değişiklikler olmamıştır. Bu anlayış içerisinde yetişen şairlerimizin bir kısmı, kendilerinden son ra gelen nesillere tesir etmiş ve bir ekolün başlangıcı olmuşlardır. 22 Milli karakterden uzak özellikler taşıması sebebiyle divan şairleri Gülpınar da yeteri kadar yer almaz. Divan şairleri genellikle Çağlar Boyu Edebiyatımız serisinde incelenir. Burada sırasıyla Fuzulî, Bakî, Hayalî, Bağdatlı Ruhî, Nefî, Nabî, Nedim, Şeyh Galip, Nahifî, Koca Ragıp Paşa ve Enderunlu Fazıl ele alınır. Bu köşe dışındakiler ise karışık şekildedir. 1. Ahmet Süreyya Bey: Ahmet Ayberkin, Türk Mucidi Ahmet Süreyya Emin Bey ve Süreyya Divanı 23 adlı yazısında, Mehmet Ali Özkardeş in Ahmet Süreyya Emin Bey için yazdığı kitaptan faydalanarak onu okuyucuya tanıtır. Şaire ait bilgileri Özkardeş in kitabına dayanarak verir. Ayrıca onun şiirlerinden birkaç örnek sunar Ahmet Ayberkin, Türk Mucidi Ahmet Süreyya Emin Bey ve Süreyya Divanı, Gülpınar, Cilt no 10, Sayı no 111, Ankara 1985, s.26-27

24 24 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM 2. Ali Şir Nevaî: Mustafa Uslu, Ali Şir Nevaî de Edebi Gaye ve Estetik 24 başlıklı yazısında, tarih, mesnevi, divan, aruz, dil, musiki gibi konularda otuza yakın eser veren ve Çağatay edebiyatının oluşmasında büyük katkıları bulunan Ali Şir Nevaî yi ele alır. Yazara göre Nevai nin büyüklüğü, döneminde resmi dilin Farsça olmasına rağmen Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu ispata çalışmasındadır. Eserlerinde Türkçeyi kullanan Nevaî, Türkçeyle yüksek bir edebiyat oluşturulabileceğini bizzat eserleriyle gösterir. Uslu, Nevaî nin İranlı Cami ve Dihlevi nin tesirinde kalmasına rağmen onların basit bir taklitçisi olmadığını belirterek ortak konuları işlese de orijinal ve milli olmayı başardığını ileri sürer. Ayrıca Ahmet Kabaklı nın Nevaî yle ilgili şu sözlerine yer verir: Milli bir şuura sahip olan Nevaî de, güçlü bir Türkçe sevgisi vardır. Örnek aldığı Fars edebiyatı ürünlerini Türkçe yazmaya çalışmış, ortak bir kültüre dayanan Orta Asya Türk edebiyatını milli zevk, milli ruhla klasik bir düzeye getirmeyi başarmıştır. 25 Nevaî nin Çağatayca yı klasik bir nesir ve şiir dili haline getirdiğini belirten yazar, Arapça ve Farsçaya hâkim olduğunu, bu iki dille de şiir yazıp tenkitler yapabildiğini, bu sebeple ona Züllisaneyn (iki dilli) denildiğini ifade eder. Yazar, Nevaî ile ilgili şunları söyler: Hayalleri zengin, hafızası kuvvetliydi. Şiirleri, bu özelliklerin ustaca birleştirildiği mekânlardır. O, Çağatay Türkçesini bir musiki lisanı haline getirmeye çalışarak milli bir şiir dili ortaya koymak ister. Şiirlerinde söz ve mana sanatlarına ustaca yer vermiştir. Arapça ve Farsça kelimeleri birleştirerek meydana getirdiği yeni cinaslar, onun Türkçesine zenginlik ve zevk motifi getirmiştir. 26 Yazıda son olarak biyografi, hikâye, tenkit, tarih ve mesnevi alanlarında büyük başarılar sağlayan Nevaî nin, bütün Türk illerinde üstat olarak bilindiği, eserlerine birçok nazire yazıldığı belirtilir. 24 Mustafa Uslu, Ali Şir Nevaî de Edebi Gaye ve Estetik, Gülpınar, Cilt no 21, Sayı no 242, Ankara 1996, s Uslu, (1996:23) 26 Uslu, (1996:23)

25 Gürpınar Dergisinde Edebî Portreler Bağdatlı Ruhî: Dergide, Bağdatlı Ruhî yle ilgili bir yazı bulunur. Çağlar Boyu Edebiyatımız başlıklı köşede, Bağdatlı Ruhî 27 başlığıyla kaleme alınan bu yazıda, şairin dilinin oldukça sade olduğu ve halk deyimlerinden beslendiği belirtilir. Makalede onun devrinin adaletsizliklerini, din ve ahlak konularını derin bir görüş ve anlayış içinde kaleme aldığı söylenir. Bu nedenle söyleyeceklerini doğrudan söyler. Yaşadığı çağda çok beğenilen Ruhî den, özellikle Tanzimat devri şairlerinden Ziya Paşa ve Muallim Naci oldukça etkilenir. Yazının sonunda onun bir terkib-i bendine yer verilir. 4. Bakî: Dergide Bakî yle ilgili de tek inceleme yazısı bulunmaktadır. Güzide Taranoğlu tarafından hazırlanan Bakî 28 adlı bu makalede, ünlü şair hakkında kısa bilgiler verildikten sonra onun nüktedan, neşeli, hoşsohbet fakat aynı zamanda oldukça sinirli ve hırçın tabiatlı bir kişiliğe sahip olduğu ifade edilir. Fazla ihtiraslı olduğundan daima yükselmek için çalıştığına vurguda bulunulur. Sanatçının en büyük şansının yaşadığı devirde sanatçılara ve bilginlere önem verilmesidir. Yazıda ayrıca Bakî nin eserleriyle ilgili yüzeysel bilgiler verilerek gazellerinden birkaç örnek de sunulur. 5. Fuzulî: Dergide tanıtılan ilk divan şairi Fuzulî dir. 29 Güzide Taranoğlu tarafından kaleme alınan yazıda, ünlü şairin kısa özgeçmişi verilir. Fuzuli ye göre iyi şairlik çok okumak ve bilgi sayesinde kazanılır. Şair, ilimsiz şiiri temelsiz duvara benzetir. Azeri lehçesiyle yazan şairin asıl gücü, yazdığı gazellerden gelir; şiirleri divan şairlerinin ortaklaşa kullandıkları kalıplardan uzaktır. 27 Güzide Taranoğlu, Çağlar Boyu Edebiyatımız-Bağdalı Ruhi, Gülpınar,Cilt no 4, Sayı no 39, Ankara 1979, s Güzide Taranoğlu, Çağlar Boyu Edebiyatımız-Baki, Gülpınar,Cilt no 4, Sayı no 37, Ankara 1979, s Güzide Taranoğlu, Çağlar Boyu Edebiyatımız, Fuzulî, Gülpınar, Cilt no 3, Sayı no 29, Ankara 1979, s.24-25

26 26 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM Makalede, Fuzulî nin Şii mezhebinden olduğu, bu sebeple Bektaşiler ve Aleviler tarafından bazı şiirlerinin bestelendiği, bunların tekkelerde ve Alevi ayinlerinde söylendiği ifade edilir. Onun Türkçe, Farsça ve Arapça divanları olduğu belirtildikten sonra eserleri hakkında kısaca bilgiler verilir. Fuzuli hakkında bir diğer yazı Mualla Anıl a aittir. Yazar, Fuzuli 30 başlıklı yazısında, Fuzuli yi ince ruha malik olan vefakâr bir insan olarak niteler. Ona göre gam ve keder, sığınacak yeri ancak Fuzuli de bulur. Onun gönül kapısı ıstıraplara ardına kadar açıktır. 31 Anıl, Fuzuli hakkında biyografik bilgi vermez, ona olan hayranlığını dile getirir. Yazısının sonunda da bu hayranlığını onun için yazdığı bir şiirle gösterir. 6. Hayalî: Güzide Taranoğlu nun Çağlar Boyu Edebiyatımız köşesideki bir diğer yazısı, Hayalî Bey 32 başlığını taşır. Yazıda, onun şiirlerinde yerli temaların ve atasözlerinin bulunduğu ve bunlarda kuvvetli bir lirizmin göze çarptığını belirtilir. Tasavvufa önem veren şairin mütevazı haliyle devrin padişahlarınca iltifat gördüğü ve çağdaşı şairler tarafından da beğenildiği dile getirilir. Yazının sonunda gazellerinden örnekler sunulur. 7. Mesihî: Abdulbaki Arslan, Mesihi 33 başlıklı makalesinde, 15. yy ın ikinci yarısında yaşamış ünlü divan edebiyatı şairini ele alır. Asıl adı İsa olduğundan Mesihî takma adını kullandığını, dönemin büyük şairlerinden Zatî ile şiir tartışmalarına girdiğini, Arapça ve Farsçayı bu dillerde şiir yazabilecek kadar iyi bildiğini belirtir. Mesihî buna karşın şiirlerinde sade bir Türkçe dil anlayışı sergiler. Arslan şairin kendine özgü bir lirizmi olduğunu, şiirlerini ince bir hayalle kurduğunu söyler. 30 Mualla Anıl, Fuzulî, Gülpınar, Cilt no 9, Sayı no 98, Ankara 1984, s.8 31 Anıl, (1984:8) 32 Güzide Taranoğlu, Çağlar Boyu Edebiyatımız, Hayalî, Gülpınar, Cilt no 4, Sayı no 38, Ankara 1979, s Abdulbaki Arslan, Mesihi, Gülpınar, Cilt no 27, Sayı no 315, Ankara 2002, s.19

27 Gürpınar Dergisinde Edebî Portreler Nabî: Güzide Taranoğlu, Nabî 34 başlıklı yazısında, onun gücünü gazel türünde gösterdiğini belirtir. Oğluna yazdığı Hayriye-î Nabî adlı mesnevisinin devrinin en büyük eserlerinden biri olduğunu ifade eder. Ayrıca İstanbul şivesini çok iyi kullandığını söyleyerek İstanbul u Övme şiirinden örnekler sunar. 9. Nahifî, Koca Ragıp Paşa, Enderunlu Fazıl: Çağlar Boyu Edebiyatımız serisinin divan şairleriyle ilgili son bölümünde sırasıyla Nahifî, Koca Ragıp Paşa ve Enderunlu Fazıl hakkında kısaca bilgiler verilerek divan şairleriyle ilgili şahsiyet incelemelerinin sona erdiği açıklanır Nedim: Gülpınar da Nedim le ilgili iki makale bulunmaktadır. Bunlardan ilki Güzide Taranoğlu nun, Çağlar Boyu Edebiyatımız köşesindeki Nedim 36 başlıklı yazıdır. Taranoğlu, bu yazısında Nedim i aşk ve yaşam şairi olarak tanıtır. İstanbul şivesiyle en güzel şekilde eserler verdiğini, zarif buluşlar içinde derin hayallerle süslü, musiki tadında şiirler yazdığını belirtir. Ayrıca onun zevkine düşkün, içkiye ve güzele tutkun, hayata bağlı bir kişilik olduğunu söyler. Bilhassa İstanbul, onun şiirlerinde en büyük yeri tutmuş, şiirlerinin çerçevesi haline gelmiştir. Nedim le ilgili ikinci yazı Mualla Anıl a aittir. Yazar, Büyük Şair Nedim 37 başlıklı yazısında, Nedim in eski İstanbul dan bahsedildiğinde akla gelen ilk kişi olduğunu söyler. Türk edebiyatına şarkı türünü getirmesinden 34 Güzide Taranoğlu, Çağlar Boyu Edebiyatımız, Nabî, Gülpınar, Cilt no 4, Sayı no 41, Ankara 1979, s Güzide Taranoğlu, Çağlar Boyu Edebiyatımız, Nahifî, Koca Ragıp Paşa, Enderunlu Fazıl,Gülpınar, Cilt no 4, Sayı no 44, Ankara 1979, s Güzide Taranoğlu, Çağlar Boyu Edebiyatımız, Nedim,Gülpınar, Cilt no 4, Sayı no 42, Ankara 1979, s Mualla Anıl, Büyük Şair Nedim, Gülpınar, Cilt no 9, Sayı no 102, Ankara 1984, s.21

28 28 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM bahseder. Ayrıca şairin rast makamında bestelediği şarkısından bir kıtaya yer verir. Yazının sonunda Anıl ın Nedim için yazdığı bir de şiir vardır. 11. Nefî: Çağlar Boyu Edebiyatımız serisinin yirmi sekizincisi Nefî 38 başlığını taşır. Makalede şairin övgü ve yergi edebiyatında sınır tanımayan bir mizaca sahip olduğu anlatılır. Şair, çağdaşı olan devlet adamlarının tutumlarını pervasızca hicvettiğinden onların düşmanlığını kazanır. Bu hicivlerini Siham-ı Kaza adlı eserinde toplayan şairin mistik yanının zayıf olduğu belirtilir. Yazıda onun kaside ve gazellerinden örnekler sunulur. 12. Şeyh Galip: Çağlar Boyu Edebiyatımız serisinde kaleme alınan şairlerden biri de Divan şiirinin son büyük temsilcisi olarak kabul edilen Şeyh Galip tir. Şeyh Galip 39 başlıklı bu yazıda, onun hakkında kısa bilgiler mevcuttur. Henüz 24 yaşındayken bir divan tertip eden şairin Mevlana ya büyük ilgi duyduğu belirtilir. Şiirlerinin kuvvetli mecazlar ve büyük hayallerle bezendiği, kendisine özgü buluş ve deyişleriyle kelime hazinesi en zengin şair olduğu iddia edilir. Ayrıca şarkılarından ve rubailerinden örnekler sunulur. 38 Güzide Taranoğlu, Çağlar Boyu Edebiyatımız, Nefî,Gülpınar,Cilt no 4, Sayı no 40, Ankara 1979, s Güzide Taranoğlu, Çağlar Boyu Edebiyatımız, Şeyh Galip,Gülpınar,Cilt no 4, Sayı no 43, Ankara 1979, s.26-27

29 Gürpınar Dergisinde Edebî Portreler 29 B. Padişah Şairler: Osmanlı padişahları ilme, sanata, âlimlere ve sanatkârlara bilhassa şiire ve şairlere büyük önem verir. Osmanlı tarihinde şiir ve musikiyle ilgilenen birçok padişah olduğu bilinmektedir. Padişahlar saraylarda yaşayan, sadece ülke yönetimiyle ilgilenen mitolojik bir kahraman değildir. Aşkı, hüznü, neşeyi ve inancı yansıtan şiirleri, Osmanlı padişahlarının gönül dünyasının aynası olur. Bu da onların ince, zarif, hassas insanlar olduğunun göstergesidir. 40 Fatih Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim, Kanuni, II. Selim, I. Ahmet ve III. Selim gibi sultanlar sarayda, sanata her zaman sıcak bakar, hemen her padişah ve şehzade, bir sanat dalıyla hobi düzeyinde de olsa uğraşır, kendilerini bu alanlarda da geliştirir. Gülpınar da Osmanlı padişahlarından çok azı incelenir. Şair-padişahlar genellikle Çağlar Boyu Edebiyatımız köşesinde ele alınır. Bilhassa, Fatih Sultan Mehmet in edebi kişiliği üzerinde durulurak âlim bir şair olduğu dile getirilir. 1. Abdulaziz, V. Murat, Mehmet Reşat: Çağlar Boyu Edebiyatımız serisinin padişah-şairlerle ilgili son bölümü, Osmanlı Saltanatının Son Padişahlarından Şair Olanlar 41 başlığını taşımaktadır. Makalede, şair padişahların isimleri verildikten sonra sırasıyla Sultan Abdulaziz in, V. Murat ın ve Sultan Mehmet Reşat ın şair denebilecek yeteneğe sahip kişiler olduğu ifade edilir. Sultan Abdulaziz in kuvvetli şiirler yazdığı, bunlardan bazılarının bestelendiği, ayrıca düzyazılarının da önemli olduğu belirtilir. Yazıda, Abdulaziz in yeğeni V. Murat ın edebi, felsefi eserleri okumayı seven, düzyazıları güçlü bir padişah olduğu ifade edilir. Ayrıca onun müzik dersleri gördüğü, piyano çalmayı öğrendiği, şarkılar bestelediği de söylenir. Mehmet Reşat ın ise şiire önem verdiği anlatılır. 2. Fatih Sultan Mehmet: Fatih Sultan Mehmet hakkında beş makale bulunur. Bu yazılarda onun şiire ve şaire verdiği önemden bahsedilir. Onunla ilgili ilk yazının saibi Enver Güzide Gülpınar Taranoğlu, Çağlar Boyu Edebiyatımız, Gülpınar,Cilt no 3, Sayı no 36, Ankara 1979, s.24-25

30 30 Salih OKUMUŞ - Sabit BAYRAM Tuncalp tir. Tuncalp, Şair Hükümdar Fatih Sultan Mehmet 42 adlı yazısında, Fatih Sultan Mehmet in edebi kişiliği hakkında bilgiler verir. Onu değerli bir sanatçı, edebiyatçı ve güçlü bir şair olarak tanıtır. Yazdığı şiirlerin de zamanın en güçlü şairlerininki kadar değerli olduğunu belirtir. Avnî mahlasını kullanan padişahın bir divanı, ayrıca Farsça yazılmış beyitleri vardır. Tuncalp, Fatih in şiirlerinde his, heyecan, hayal ve üstün fikirler olduğunu, söz sanatlarını da ustalıkla kullandığını belirtir. Yazar, Fatih in Türkçeye önem verdiğini, gramer kurallarına dikkat ettiğini ifade ettikten sonra onun üç gazelinden örnekler sunar. Çağlar Boyu Edebiyatımız serisinde şair-padişahlardan ilk olarak Fatih Sultan Mehmet ele alınmaktadır. Güzide Taranoğlu tarafından kaleme alınan Fatih Sultan Mehmet 43 adlı makalede, onun çocukken zamanının ilmini değerli hocalardan aldığı, Arapça, Farsça, İbranice, Yunanca ve Latinceyi öğrendiği belirtilir. Ayrıca, Fatih in valiliği sırasında şiirler yazdığı, bu şiirlerinde Avnî mahlasını kullandığı söylenir. Fatih, Osmanlı hükümdarları arasında divançesi olan ilk padişahtır. Yazar, onun büyük bir aşk şairi olduğunu, bunu birçok gazelinde görebileceğimizi belirtir. Ona göre Fatih, samimi mısralarla coşkun şiirler yazar, bu nedenle onu divan edebiyatının kurucularından saymak gerekir. Yazının sonunda ayrıca Fatih in şiirlerinden örnekler vardır. Şükrü Er, Fatih Sultan Mehmet 44 başlıklı yazısında, Fatih Sultan Mehmet i tüm yönleriyle ele alır. Er, Fatih i Türk âleminin en büyük isimlerinden kabul eder. Büyük bir komutan olmasının yanı sıra tevazu ve bilgi sahibi bir kişilik olduğunu söyler. 45 Yazar, Fatih in matematikçi ve mühendis yönünü belirttikten sonra edebi ve ilmi yönünü irdeler. Fatih, kendini körü körüne ilim adamlarına teslim 42 Enver Tuncalp, Şair Hükümdar Fatih Sultan Mehmet, Gülpınar, Cilt no 1, Sayı no 2, Ankara 1976, s Güzide Gülpınar Taranoğlu Çağlar Boyu Edebiyatımız, Fatih Sultan Mehmet, Gülpınar, Cilt no 3, Sayı no 30, Ankara 1978, s Şükrü Er, Fatih Sultan Mehmet, Gülpınar, Cilt no 8, Sayı no 95, Ankara 1984, s Er, (1984:5)