Türkiye den Endüstri Yapısı/Bölgesi Dönüşümleri. Cansu Uçar-Yelay Bayraktaroğlu-Yunus İslamoğulları

Transkript

1 Türkiye den Endüstri Yapısı/Bölgesi Dönüşümleri Cansu Uçar-Yelay Bayraktaroğlu-Yunus İslamoğulları

2 Türkiye Genel Endüstri Tarihi Osmanlı da ilk dönem sanayi yapıları(15.yy-18.yy): -Ordu ve Bahriye için çalışan imalathaneler -Saray ihtiyaçlarını karşılayan sanayi yapıları -Halkın ihtiyacını karşılayan küçük esnaf imalathaneleri Bakırköy Baruthanesi nden dış ve iç görünüş-19.yy İkinci dönem(19.yy-20.yy): -Gıda sanayi -Deri Sanayi -Dokuma Sanayi -Kimya Sanayi -Toprak Sanayi -Enerji ve güç rezervi Kazlıçeşme de deri atölyelerinden bir görünüş- 20.yy başı

3 Cumhuriyet dönemi sanayi yapıları(20.yy): Üç Beyaz Üç Siyah -Un -Kömür -Şeker -Demir -Pamuklu bez -Akaryakıt 1928 Ankara Çimento Fabrikası 1926 İlk şeker fabrikası- Alpullu Şeker Fabrikası 1935 Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası

4 Sümerbank 11 Temmuz 1933 te Atatürk tarafından kuruldu yılında yapılan 1. Sanayi Planı neticesinde kurulmasının temelleri atılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti nin sanayileşme sürecinde önemli rol oynamıştır. Türkiye Cumhuriyeti nin ilk kamu yatırımıdır. İlk yatırımını Sovyetler Birliği nden aldığı 8.5 milyon liralık krediyle Kayseri ye yapmıştır yılında özelleştirilmesine karar verildi ve Kamu Ortaklığı İdaresi ne devredildi yılında Sümerbank Holding kuruldu yılında Oyak AŞ ye devredilene kadar faaliyetlerine devam etti.

5 Sümerbank Fabrikaları Filyos Ateş Tuğlası Fabrikası İzmit Kağıt Fabrikası 1949 yılında Karabük Demir Çelik Fabrikası nın ateş tuğlası ihtiyacını karşılamak için kurulmuştur yılında tek fabrika olarak kurulup 1955 yılında kendinden sonra kurulan 3 kağıt fabrikası ile birleşim ismi Selüloz ve Kağıt Müessesesi (SEKA) olarak değişmiştir yılında özelleştirilip 1997 yılında Zonguldaklı iş adamlarının kurduğu bir dernek tarafından satın alınmıştır yılında özelleştirilip 2004 yılında Kocaeli Büyükşehir Belediyesi ne devredilir yılında bulunduğu yerde SEKA Bilim Merkezi ve Kağıt Müzesi olarak kent kullanımına kazandırılmıştır

6 Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası Sümerbank ın ilk yatırımıdır. Sovyetler Birliği nden alınan 8.5 milyon lira ile yılları arasında inşa edilmiştir. Halk tipi, ucuz pamuklu kumaş üretmek amacıyla kurulmuştur. İşletme binası, 144X244m'lik genişlik ve yaklaşık m2'lik kapalı alanı ile 1960'ların sonuna kadar Balkanların en büyük fabrika yapısı olarak bilinmektedir. Bununla birlikte, yerleşke içinde yer alan Elektrik Santrali, dönemin önemli modern mimari akımlarından Rus Konstrüktivizmi'nin sayılı örnekleri arasındadır.

7 Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası

8 Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası Kuruluş yıllarında, 2100 işçi ile 155 memur çalıştıran Fabrika'nın, memur ve ustalar için konutları, revir, kreş, işçi ve memur lokali, market ve fırın gibi temel ihtiyaçları karşılayacak birimler ile sosyal amaçlı; sinema, 1000 kişilik kapalı tribünlü futbol sahası, tenis kortu gibi spor birimleri ve etrafında müzikli eğlenceler de düzenlenen yarı-olimpik bir yüzme havuzu bulunmaktadır.

9 Abdullah Gül Üniversitesi Sümer Kampüsü 1999 yılında işletmeye kapatılıp Erciyes Üniversitesi ne devredilmiştir yılında docomomo başvurusuyla taşınmaz kültür varlığı kabul edilmiştir yılında Abdullah Gül üniversitesine devredilmiştir yılında eğitim başlamıştır. Lojmanlar yurt olarak kullanılmaktadır.

10 Abdullah Gül Üniversitesi Sümer Kampüsü

11 AGÜ Sümer Kampüsü - Ambar Binası İlk olarak, 2014 sonunda başlayan Ambar Binası restorasyon ve yeniden işlevlendirme çalışmaları 2016 yazında tamamlanmıştır. Ambar binası, sınıflar, stüdyolar, öğretim üyesi ve yardımcılarına ait ofisler ile öğrenci çalışma ve yaşam alanları ile yemekhane ve kafe gibi alanları içeren bir yapıya dönüştürülmüştür.

12 AGÜ Sümer Kampüsü - Ambar Binası

16 AGÜ Sümer Kampüsü - Elektrik & Buhar Santrali

17 AGÜ Sümer Kampüsü - Elektrik & Buhar Santrali Müze olarak iç organizasyonu yeniden düzenlenen Elektrik Santralinde işletme senaryosu doğrultusunda ziyaretçinin cumhurbaşkanlığı sergisini deneyimleyebileceği, bunun yanında değişen programlara göre süreli sergileri gezebileceği mekanlar kurgulanmıştır. Aynı zamanda eğitim alanındaki faaliyetler için bireysel ya da okul gruplarının kullanabilecekleri aktivite alanları bulunan, yeme-içme alanları ile desteklenmiş bir merkez olarak tasarlanmıştır. Bunun yanında, yapının asli kullanım sürecinden elektrik üretimine ait günümüze ulaşabilmiş kül hazneleri, kömür bacaları gibi özgün yapısal unsurlar sergi deneyiminin bir parçası haline getirilmiştir.

19 AGÜ Sümer Kampüsü - Elektrik & Buhar Santrali Buhar Santrali yapısı ise müze ile birlikte ilişkilendirilebilecek kütüphane ve belgelik gibi bir tür modern bilgi merkezi olarak değerlendirilmiştir. Müzedeki kül hazneleri gibi bu yapı içerisinde de işletme döneminden kalan ve yapının orta bölümünde bulunan 9,5m. yüksekliğindeki beton silo ayaklarının eski döneme ilişkin birer hafıza unsuru olarak korunması ve kitaplık alanıyla ilişkilenmesi sağlanmıştır.

22 AGÜ Sümer Kampüsü - İtfaiye Binası

23 AGÜ Sümer Kampüsü - İtfaiye Binası Yapı, kampüsün güney ve batı kısmında; idari, eğitim ve araştırma amaçlı kullanılan yapılar arasında master plan kapsamında tasarlanan rekreasyon alanının sosyal merkezi olarak işlevlendirilmiştir. Yenileme projesi olarak nitelendirilebilecek tasarım yaklaşımı kapsamında, yapının özgün mimari ve teknolojik özellikleriyle uyuşmayan ve dönem eki niteliği taşımayan ekleri ayıklanmış; yapıldığı döneme ait bölümleri korunmuş ve ayıklanan kısımların yerine yapıyı yerleşkede sosyal bir merkez haline getirecek işlevsel ekler ilave edilmiştir.

24 AGÜ Sümer Kampüsü - İtfaiye Binası

25 AGÜ Sümer Kampüsü - Vazife Evleri

28 AGÜ Sümer Kampüsü - Yönetim ve İdare Binası Master plan süreci öncesi, Emre Arolat ın mimarlık firması tarafından yönetim ve eğitim amaçlı tasarlanmıştır. Mevcut mimari kimlikten farklı tasarım yaklaşımıyla dikkat çeken ve yaklaşık 240m uzunluğundaki yeni yapı, 1964 yılında Sümerbank yerleşkesine inşa edilen ek ambar kütlesinin de üzerini örterek, kampüsün güneybatı sınırını tariflemektedir.

29 AGÜ Sümer Kampüsü - Yönetim ve İdare Binası

33 Haliç in Dönüşümü I stanbul da 17. yu zyılın ikinci yarısında bas lıca dolas ım eksenleri ve ticari alanlar Kauffer in I stanbul Haritası nda s ehrin gelis imi ve Halic, 1776

34 20. yy da Haliç, sanayi tesislerinin en çok yoğunlaştığı yerlerden biri olmuştur. Pek çok sayfiye alanı, köşkler, sanayi yapılarına dönüştürülmüştür. 20. yüzyıl bas larında Haliç siluetinde kıs la, eg itim ve fabrika yapıları, neredeyse anıtsal camilerin baskınlıg ının yerini almıs tır. Gelir düzeyi yüksek kesim bu bölgeden taşınırken, düşük gelir grupları bölgede etkin olmaya başlamıştır. Cumhuriyet dönemi ve öncesinde İstanbul genelinde çeşitli planlama çalışmaları yürütülmüş ve bu çalışmalar Haliç bölgesini de etkilemiştir. Haliç bölgesinde o zamana kadar olus mus gayrimüslim yerles meleri ve sayfiye is levi yok olmus, bu bölgeler yerlerini sanayiye ve sanayi çalıs anlarına bırakmıs tır sonrasında kağıthane bölgesine doğru gecekondulaşma hızla artmıştır sonrasında Haliç te yapılan düzenlemeler, Haliç teki sanayinin desantralizasyonuna ve Haliç kıyısını yes illendirmeye yönelik çalıs malardır. Günümüzde, Haliç kıyısında bulunan endüstri mirası olan anıtsal yapılara kültür, eg itim is levi verilmiştir. Haliç kıyılarının yes illendirilmesi sınırlı bir alanda kalmıs, tarihi dokunun korunmasına katkıda bulunmamıs, tarihi deg eri olan sanayi mirasının da yok olmasına sebep olmus tur. Necip Bey Haritaları nda (1918) Kasımpas a ve tersane bo lgesi

35

36

37 Feshane: Osmanlı dönemine ait ilk sanayi tesislerinden olmasının yanı sıra, prefabrike olarak inşa edilen ilk fabrika yapılarındandır. Osmanlı da askerlerin fes ihtiyacını kars ılamak amacıyla kurulmuştur yu zyıl sonlarında Halic ten Feshane nin go ru nu mu Feshane-i Amire nin iç görünüşü, 20.yy

38 Haliç te sahil düzenleme çalışmaları yapılmadan önce (1986) Feshane-i Amire ve yakın çevresi Haliç te sahil düzenleme çalışmaları yapılmadan önce (1986) Feshane-i Amire, plan

39 1986 ya kadar isim ve mülkiyet deg is tirerek ve ek yapılarla genis letilerek özgün is levi ile kullanılan fabrika, bu tarihte I stanbul Büyüks ehir Belediyesi tarafından bos altılmıs tır. Fabrikanın konfeksiyon bölümü Bakırköy deki dokuma fabrikasına tas ınmıs tır. Ardından Haliç i ve çevresini temizleme projesi kapsamında prefabrik büyük dokuma salonu dıs ında, binaların hepsi I stanbul Büyükkent Belediyesi tarafından yıktırılmıs tır. Fabrika 1998 te Mehmet Ekiz tarafından, el sanatları çars ısı, sergi, fuar, konser gibi is levleri almak üzere restore edilmis tir. Yapının eski is levine dair hiçbir referans kalmamıs tır. Feshane-i Amire işlevini yitirdikten sonra,1991

40 Feshane-i Amire nin yeniden işlevlendirme planı Dönüşüm sonrası yapının iç ve genel görünümü

41 Haliç Lengerhane ve Hasköy Tesane Dönüşümü Rahmi M. Koç Müzesi, Haliç kıyısında, biri Lengerhane diğeri Hasköy Tersanesi olmak üzere iki tarihi binaya sahiptir yılında Osmanlı Lengerhanesi alınmış ve restore edilmiştir yılında açılmıştır 18.yy başlarında inşaa edilen yapı, Osmanlı donanmasına hizmet etmekteydi. Osmanlılarda gemiyi denize sabitlemek için suya atılan zincir ve ucundaki çapaya lenger, bunların yapıldığı yere de Lengerhane denilmektedir

42 Müzenin ilk bölümünün süratle büyümesi ile 1996 yılında Haliç'in kıyısında, Lengerhane Binasının tam karşısında, bir harabe olarak duran Hasköy Tersanesi alınmıştır. 14 terk edilmiş bina ve tarihi kızak orijinaline sadık kalınarak restore edilmiş ve müzenin ikinci kısmı 2001'de açılmıştır.19. yy da Şirket-i Hayriye tarafından kendi vapurlarının bakım ve onarımını yapmak için kurulmuştur.

43 +Kare planlı büyük kesme taştan dört ayağın taşıdığı, ortada büyük, yanlarda ise dört küçük kubbeli bir çatı örtüsüne sahiptir. +Küp formlu yapının içine, ana yapıyla ilintisiz, üç katli bir çelik konstrüksiyon yerleştirilerek Rahmi M. Koç müzesi olarak yeniden işlev verilen yapı, gelenek ile çağdaşlığın bağdaştırıldığı bir örnek olmuştur

44 +Arsanın üç tarafını çevreleyen 14 bina büyük bir U oluşturmaktadır. +Sonradan ilave edilen betonarme ara katlar binalardan kaldırılmıştır. Yapılan asma katlarda asıl amaç binanın bütünlüğünün algılanmasına engel olmamaktır.

45

46 Silahtarağa Elektrik Santrali Dönüşümü

47 Kazan Daireleri: Çağdaş Sanat Müzesi, Kütüphane Binası Türbin Daireleri ve Kontrol Odası: Enerji Müzesi Depo, Lojman: Eğitim Binası

48 Çağdaş Sanat Müzesi Çağdaş Sanat Müzesi, Santal İstanbul da yıllar önce yıkılmış olan ve şu an yalnızca temel izlerinin seçilebildiği santrale hizmet eden iki kazan dairesinde, eski fonksiyon göz önünde bulundurulup yeniden işlevlendirildi.

49 Yeni yapı ölçüleri ile orjinaliyle aynıdır faka dış cephe görünümüyle aynı değildir. Santralin var olan parçalarının önüne geçmeycek şekilde olabildiğince nötr bir görünüm kazandırılmak istenmiştir. İç çekirdek ve ona dokunmayan yarı geçirgen bir dış kabuk ile oluşturulmuş. Dış kabuk gri renkte ve gündüz ışığının belli oranda içeriye almaktadır. Gece ise içerisi dışarıdan belli bir oranda gözükmektedir.

50 Enerji Müzesi Enerji Müzesi, Han Tümertekin tarafından tasarlandı. türbin daireleri ile kontrol odasının yer aldığı üretim mekânları restore edilerek hem Silahtarağa nın hem de İstanbul da elektriğin öyküsünün anlatıldığı bir enerji müzesine dönüştürüldü.

51 Enerji üretim serisinin gözlemlenmesine olanak sağlayan yapı, tamamen eski bina kullanılarak hayata geçirildi. Fabrikanın yüksekten algılanması için döşemeler koyuldu. Sirkülasyon için yürüyen merdivenler eklendi.

52

53 Kütüphane Binası Kütüphane Binası, 6 kazanı bulunan iki kazan dairesinde yapılmış. Nevzat Sayın tarafından tasarlanmıştır. Binalar yapıldıkları yıldan günümüze ayakta kalabilmişlerdir.

54 Bomontiada ve çevresinin dönüşümü Bomonti Bira Fabrikası,20.yy başı Bomonti Bira Fabrikası nın planı, J.Pervititch, 1924

55 Bölge içerisinde yer alan Bomonti Bira Fabrikası, ülkemizde modern bira üretim tekniğiyle imalata başlamış olan ilk bira fabrikasıdır. Tesisleri eskiyen, üretim maliyeti artan fabrika gelişen teknolojiye ayak uyduramadığı için 1991 yılında faaliyetine son vermiştir ten sonra bir süre atıl durumda kalan fabrika, 2003 te TEKEL in özelleştirilmesi çalışmalarıyla ihaleye açılmış ve restorasyon yapılarak işletilmesi için devredilmiştir. Restorasyon projelerinin ve yeniden işlevlendirmelerin tamamlanması üzerine Bomontiada, 2016 yılı ocak ayında açılmıştır. Bomonti Bira Fabrikası artan ihtiyaçlar ve teknik farklılaşmalar üzerine, çeşitli dönemlerde yeni ek binaların yapılmasıyla oluşan bir komplekstir. Bomontiada nın kamusal olması ve yaratıcı insanların buluştuğu bir merkeze dönüşmesi amaçlanmıştır. Bomontiada da bir bira müzesi, konser, sergi, yeme-içme, toplu üretim yapma ve eğlence mekanları da önerilmiştir. Ancak bu birahane ve bira müzesi uygulaması hayata geçirilememiştir. Ayrı ayrı restorasyon projeleri hazır olan yapılar, tek bir vaziyet planı üzerinde birleştirilmiş ve yapıların birbirleriyle olan ilişkileri daha net görülür hale gelmiştir. Kompleks üzerinde sirkülasyon yeniden kurgulanmıştır. Restorasyon sonrası eklenen 2,11 ve 12 numaralı yapılar ve şu an alanda bulunan mekanların konumları

56 Restorasyon sonrası içinden ve dışından görünümü,2017 Restorasyon öncesi içinden ve dışından görünümü,2003 Kamusallık fikrinin, amaçlandığı gibi yaratılamadığı görülmektedir. Giriş, zemin kattaki tek bir boşluktan verilmiştir ve kullanıcı, güvenlik taraması engeliyle karşılaşmaktadır. Bu da kamusallığını sorgulatıcıdır. İçerisindeki sofistike mekanların da, tüm gelir gruplarına hitap etmemesi kamusallık fikriyle örtüşmemektedir.

57 Kağıthane Dönüşümü Kağıthane,kuzeyde Şişli ye bağlı Ayazağa, güney ve güneydoğuda Şişli, kuzeydoğuda Beşiktaş, güneybatıda Beyoğlu, batı ve kuzey- batıda da Eyüp ilçeleriyle komşudur.

58 Kağıthane Osmanlı döneminde,köşk ve kasırlar ile dinlenme ve mesire alanı olarak varlığını 20.yy ortalarına kadar sürdürdü.

59

60

61

62

63 KAYNAKÇA: - Endüstriyel Kültürel Miras ve Kentsel Dönüşüm Üzerine Bir Çalışma: Bomonti Bira Fabrikası ve Çevresi, İTÜ Şehir Planlama Bölümü Bahar Yarıyılı Şehir Planlama Projesi II Dersi Öğrenci Çalışması KAYA Melahat, Üretimden Tüketime: Bomonti Bira Fabrikası nın Dönüşümü, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yapıda Bölgesel ve Çevresel Koşullar Makalesi, İstanbul, 2018 YILMAZ Gu lin Is ık,haliç Kıyı Şeridinde Sanayileşme ile Ortaya Çıkan Kentsel Dönüşüm, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Mart 2008 AKÇADOĞAN Melek,Cumhuriyet Dönemi İşçi Yerleşkeleri ve Lojman Alanlarının Kente Olan Etkileri: Zonguldak Örneği, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul,Mayıs 2014 KIRAÇ Binnur, Türkiye deki Tarihi Sanayi Yapılarının Günümüz Koşullarına Göre Yeniden Değerlendirilmeleri Konusunda Bir Yöntem Araştırması,Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Temmuz 2001 INANÇLI Hakan, Kağıthane İlçesindeki Kentsel Dönüşüm Kapsamında Sanayi Alanlarının Dönüşümü Konusunda Kağıthane Ofispark Projesinin İrdelenmesi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2017 VURAL Nur Hilal, Ekolojik Sürdürülebilirlik Çerçevesinde Cendere Vadisi Dönüşümünün Mimarlık Bağlamında Değerlendirilmesi. Silahtarağa Kağıthane Merkez Mahallesi Aksı Örneği, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü,2016 OKANDAN Gökçe D., İşletmecilik Tarihinde Modern den Postmodern e Bir Yolculuk: Silahtarağa Elektrik Santrali nden Santralistanbul a Süreklilik ve Değişim, İstanbul Bilgi Üniversitesi, Sanat ve Kültür Yönetimi Ana Bilim Dalı, İletişim Fakültesi, İstanbul,2016 Arkitektüel, Santralistanbul,Web. 7 Ekim 2017 İTER Özüm, Arkitera, Santral 4 ve 6 nolu Kazan Daireleri Mimarlık Fakültesi ve Kütüphane Dönüşümü, Web. 26 Mart 2015 İlk Elektrik Fabrikasından Santralistanbula, Cumhuriyet Bilim Teknoloji Dergisi,11 Ocak Baskı. PAKER Çiğdem, Bir Restorasyon Örneğinin İncelenmesi Rahmi M. Koç Müzesi, Maltepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 18 Ocak 2018 ASILİSKENDER Burak, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Modern Kimlik Arayışı, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mayıs 2002 UYANIK Ceren, Sürdürülebilirlik Bağlamında Endüstri Alanlarının Yeniden Kullanımı, MSGSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Haziran 2011