T.C. MALTEPE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ RAHMİ M. KOÇ MÜZESİ HAZIRLAYAN: MİMAR ÇİĞDEM PAKER

Transkript

1 T.C. MALTEPE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ RAHMİ M. KOÇ MÜZESİ HAZIRLAYAN: MİMAR ÇİĞDEM PAKER MİMARLIK YÜKSEK LİSANS PROGRAMI DERSİ İÇİN HAZIRLANAN RAPOR GÜZ DÖNEMİ Öğretim Üyesi: Prof. Dr. Haluk SEZGİN

2 İÇİNDEKİLER: BİR RESTORASYON ÖRNEĞİNİN İNCELENMESİ, RAHMİ M. KOÇ MÜZESİ A. RAHMİ M. KOÇ MÜZESİ NİN TARİHÇESİ, B. YAPILARIN ÖZGÜN İŞLEVLERİ, C. RESTORASYON UYGULAMASININ KALİTESİ, D. YAPILARIN YENİ İŞLEVİ, E. YENİ İŞLEVİN TARİHİ YAPILARA UYGUN OLUP- OLMADIĞININ, OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİYLE İNCELENMESİ, F. EKLER 1/37

3 Mal Sahibi: Rahmi M. KOÇ Müzecilik ve Kültür Vakfı Genel Koordinasyon ve Proje Yöneticisi: Dr. Bülent Bulgurlu Mimari: Rahmi M. Koç, Dr. Bülent Bulgurlu, Neşe Ergin, Erkan Bıçak Statik: Orhan Demirler, Adnan Öğüt Elektrik: Turgut Sarıer, Enver Keskin Mekanik: Süleyman Bahtiyar Uygulama: Rahmi M. Koç, Dr. Bülent Bulgurlu, Haydar Kılıç, Nevzat Uruk, Neşe Ergin, Murat Uz Sergileme: Rahmi M. Koç, Dr. Bülent Bulgurlu, Hüseyin Bektaş, Abidin Taptık Toplam İnşaat Alanı: m2'lik arazide, m2'lik kapalı alan İnşaat Tarihi: Temmuz 2001 Şekil 1. Lengerhane ve Hasköy Tersanesi nin 1998 Yılındaki Görüntüsü (Müzeler, Tasarım ve Yayın Grubu) 2/37

4 A. RAHMİ M. KOÇ MÜZESİ NİN TARİHÇESİ: Rahmi M. Koç Müzesi, iki bölümden oluşmaktadır: 1. Lengerhane 2. Hasköy Tersanesi 1. LENGERHANE: Yapım tarihi hakkında kesin bilgilerin mevcut olmamasıyla birlikte, 12. yy.dan kalma Bizans temelleri üzerine III. Ahmet döneminde ( ) inşaa edilen yapı, Osmanlı donanmasına dökümhane olarak hizmet vermiştir. Osmanlılarda gemiyi denize sabitlemek için suya atılan zincir ve ucundaki çapaya lenger, bunların yapıldığı yere de Lengerhane denilmektedir. İnciyan, İstanbul Tarihi Kitabı'nda Haliç'teki Tersaneyi anlatırken III. Ahmet devrinde Çorlulu Ali Paşa zamanından beri gemi demiri ve diğer aksamın yapıldığı ocaklardan bahseder. Nedjib Haritaları'nda Hasköy deki bu bina Torpil Deposu olarak gösterilmektedir. Binanın arkasından geçen caddeye de Lengerhane Caddesi denilmektedir tarihli Kauffer Haritası'nda bina çevresinde "Nouvelle Fonderie Mortiers" (Yeni Havan Topu Dökümhanesi) yazısı okunmaktadır tarihli Montke Haritası'nda eski Türkçe Dökümhane yazılıdır. III. Selim Dönemi'nde onarım gördüğü bilinen yapı, Cumhuriyet Dönemi'nde Maliye'ye ait depo ve Tekel Cibali Tütün Fabrikası tarafından ispirto deposu olarak kullanılmıştır. Şekil 2. Eski Haritalarda Lengerhane 3/37

5 Bina 1991 yılında Rahmi M. Koç Müzecilik ve Kültür Vakfı tarafından satın alınmıştır. Doğusunda Lengerhane Binası, güneyinde küçük tek katlı bina, kuzey ve batısında yüksek taş duvarlarla çevrili olan arsa yaklaşık 2100 m2'dir. İstanbul I numaralı Kültür ve Tabiat Varlıkları'nı Koruma Kurulu'nca II. sınıf tarihi eser olarak değerlendirilen Lengerhane Binası, kare planlıdır. Ortadaki dört ayaküstünde yüksek kaideli ana kubbe, köşelerde küçük kubbeler ile bu kubbeler arasındaki tonozlardan oluşmaktadır. Binanın dış duvarları bir sıra taşı tuğla ayaklar ve ana kemerler kesme taştır. Kubbeler ve tonozlar ise tuğladır. Binanın esas girişi; Hasköy Caddesi'nin ön taraftan geçmesi nedeniyle yol seviyesi'nin altında kalmaktadır. Eski haritalarda yol arkadan geçtiği için binanın önündeki bahçenin Haliç'e kadar uzandığı görülmektedir. Ana girişten; dar bir tünel ve merdivenler ile birinci kata ulaşılmaktadır. Binanın galeri şeklinde ahşap bir katı olduğu duvar ve ayaklardaki izlerden belli olmaktadır. Mevcut binaların müze için yeterli alana sahip olmaması nedeni ile mevcut üç eleman yani Lengerhane, küçük bina ve bunların oluşturduğu iç avlunun özüne dokunmadan tasarımın gerçekleştirilmesine çalışılmıştır. Bodrum kat seviyesinde oluşturulan bir sergileme alanı, şeffaf bir galeri ile ana binaya bağlanmıştır. Lengerhane binasına ilave edilen çelik konstrüksiyonlu asma kat taş duvarlara yaslanmadan yüzer kat olarak imal edilmiştir. Galeri katı Lengerhane Binası'nın iç mekânım bozmadan izleyicilere mekânı bir başka kottan izleme imkânı vermektedir. 2. HASKÖY TERSANESİ: Hasköy Tersanesi, 1861 yılında Şirket-i Hayriye tarafından kendi vapurlarının bakım ve onarımını yapmak için kurulmuştur tarihli Kauffer ve 1852 tarihli Montke haritalarında "U" formunu oluşturan binalar mevcuttur. Önceleri atölye düzeyindeki birkaç binadan oluşan bu kuruluş, zamanla eldeki olanaklar oranında genişletilmiştir yılında 45 metre boyunda ağaç bir kızak yapılarak çekme gücü olarak istimle çalışan bir ırgat yerleştirilmiştir yılında istimle çalışan ırgat elektrikle çalışır duruma getirilmiştir. Torna tezgâhlan, inşaat atölyesi ve marangozhane kurulmuştur yılında yönetici Necmettin Kocataş'ın döneminde 75 baca numaralı Kocataş ve 76 baca numaralı Sarıyer olarak bilinen iki şehir hattı vapuru burada yapılmıştır. Şirket-i Hayriye 1945'te Ulaştırma Bakanlığı tarafından satın alınınca bu tersane Devlet Deniz Yollan ve Limanları Umum Müdürlüğü'ne devredilmiştir yılında Denizcilik Bankası'na devredilen kuruluş, 1954 yılından itibaren Gemi İnşaa ve Tamir İşletme Müdürlüğü adıyla anılmaya başlanmıştır yılında Türkiye Gemi Sanayi A.Ş.'ye bağlanan Hasköy Tersanesi birçok şehir hattı vapurunun ve küçük teknelerin bakımıyla onarımını üstlenmiştir. Tersane, 20 Kasım 1996 tarihinde Rahmi M. Koç Müzecilik ve Kültür Vakfı tarafından satın alınmıştır m2'lik bu arsaya doğudaki Hasköy Caddesinden girilmektedir. Arsanın üç tarafını çevreleyen 14 bina büyük bir U oluşturmaktadır. Güney tarafında bulunan Haliç, avlu içine kadar girmektedir. Avlu ortasında bulunan binanın altında tarihi kızağın ırgatı yer almaktadır. Binalar zeminde toplam 4300 m2'ye oturmaktadır. Ara 4/37

6 Çiğdem Paker katlarıyla toplam 7800m2 dir. Binalar genelde tek katlı yüksek taş binalar halinde inşa edilmiştir. Zamanla kullanım ihtiyaçlarından kaynaklanan nedenlerle yer yer ara katlar ilave edilmiştir. Bazı binalarda (C ve D Blokları) ara katların ilavesi ile çatı makaslan da kaldırılmış ve binalar yükseltilmiştir. Binaların çoğunluğunda ahşap asma makaslar kullanılmıştır. Hasköy Tersanesi'nin; Hasköy Caddesi'nden olan ana girişi restorasyon çalışmalarında aynen korunmakla birlikte, Müze girişi Tersanenin batısındaki arsa tarafından verilmiştir m2'lik bu arsa, açık teşhir alanı ve otopark olarak kullanılmak üzere satın alınmıştır. Şekil 3. Eski Haritalarda Hasköy Tersanesi Sonradan ilave edilen betonarme ara katlar binalardan kaldırılmıştır. Yapılan asma katlarda asıl amaç binanın bütünlüğünün algılanmasına engel olmamaktır. Asma katların yarım kesilmesi yoluyla bina boyutlarının ve çatı makaslarının alt katlardan hissedilmesi sağlanmıştır. Duvarlardaki taş tuğla dokusu açığa çıkartılmış, ahşap asma çatı makasları aynen korunmuştur. 5/37

7 Şekil 4. Hasköy Tersanesi nin 20.yy.ın başlarındaki görünüşü Haliç kıyısında bulunan ve sonradan ilave edilmiş olan 3 katlı betonarme binanın yıkılması ile hantal kütlenin ortadan kaldırılması sağlanmıştır. Şekil 5. Hasköy Tersanesi nin 20.yy.ın başlarındaki görünüşü Müze tasarımı yapılırken rampa ve özürlü asansörleri ile binaların her kotuna ulaşım sağlanması düşünülmüştür. Müze fonksiyonları binaların alan ve yüksekliklerine bağlı olarak sonradan seçilmiştir. Mekânlarda sergileme yapılırken izleyicilerin gördüklerini net olarak hissetmelerine gayret edilmiştir. Müzede sergilenen objelerle izleyicilerin bütünleşmesi sağlanmıştır. Müzeyi gezenler objelere yaklaşmak ve dokunmak yoluyla onları hissedebilmektedirler. Ayrı fonksiyonlardaki iki kompleksin restorasyonlarıyla bütünleştirilen m2'lik arazi üzerindeki m2'lik kapalı alana sahip olan Rahmi M. Koç Müzesi; binaları ve içerdiği eserleri ile kamunun hizmetine açılmıştır. 6/37

8 Şekil 6. Restorasyon Projesi Zemin Kat Planı 7/37

9 Şekil 7. Restorasyon Projesi Birinci Kat Planı 8/37

10 Şekil 8. Rahmi M. Koç Müzesi Rölöve Cepheleri 9/37

11 Şekil 9. Rahmi M. Koç Müzesi Restorasyon Cepheleri 10/37

12 Şekil 10. Hasköy Tersanesi Restorasyon Öncesi Görünüşü Şekil 11. Hasköy Tersanesi Restorasyon Öncesi Görünüşü Şekil 12. Hasköy Tersanesi Restorasyon Öncesi Görünüşü 11/37

13 Şekil 13. Müze den Restorasyon Sonrası Görünüş Şekil 14. Müze den Restorasyon Sonrası Görünüş Şekil 15. Müze den Restorasyon Sonrası Görünüş 12/37

14 Şekil 16. Haliç Kıyısından Görünüş Şekil 17. Haliç Kıyısından Görünüş Şekil 18. Haliç Kıyısından Görünüş 13/37

15 Şekil 19. Haliç Kıyısından Görünüş 14/37

16 Şekil 20. Lengerhane Binası Rölövesi 15/37

17 Şekil 21. Lengerhane Binası Restorasyon Öncesi 16/37

18 Şekil 22. Lengerhane Binası Restorasyon Öncesi Şekil 23. Lengerhane Binası Restorasyon Sonrası 17/37

19 Şekil 24. Lengerhane Binası Müze Girişi 18/37

20 Şekil 25. Lengerhane Binası Restorasyon Tasarımı 19/37

21 B. YAPILARIN ÖZGÜN İŞLEVLERİ: Lengerhane Binası Özgün İşlevi: Hasköy'de, Tersane-i Amire'ye bağlı bir kuruluş olan Lengerhane, Osmanlı donanmasının kalyonlarında kullanılan büyük çapaları dökmekte kullanılıyordu. Uzun yıllar başka amaçlarla da kullanılan yapı 1990'larda Rahmi Koç'un girişimiyle yeniden işlev verilmiş ve bir endüstri tarihi müzesine dönüştürülmüştür. Osmanlı İmparatorluğu nun değişik kıyı kentlerinde bulunan tersane-i Amirelerden İstanbul da, Haliç kıyısında yer alacak olanın inşasına 1513'te başlanmıştır. 1613'te de, Azapkapı'dan başlayıp Hasköy'e kadar uzanan Tersane-i Amire yapıları arasına Lengerhane nin katılması için binanın yapımına başlanmıştır yılında III. Selim in Tersane Sarayı nın tüm kıyı kesimini Tersane-i Amire nin büyütülmesi için bağışlamasından sonra, Lengerhane binası bugünkü görünümüne kavuşmuştur. Ancak, 1804 yangınının bu yapıyı nasıl etkilediğine dair kesin bilgi verilememektedir. Anıtlar Yüksek Kurulunca, II. Sınıf Tarihi Eser olarak değerlendirilen Lengerhane Binası'nın temellerinin, Bizans döneminden kaldığı sanılmaktadır. Osmanlılar döneminde, donanmaya dökümhane olarak hizmet vermiştir. İnciyan "İstanbul Tarihi, 18.yy" kitabında Haliç teki tersaneyi anlatırken, III, Ahmet döneminde ( ) Çorlulu Ali Paşa zamanından beri gemi demiri ve diğer aksamın yapıldığı ocaklardan bahsetmektedir. Bu dönemden günümüze kadar ise gelişmeler aşağıdaki gibidir: Tablo 1. Lengerhane Binası Tarihteki İşlevleri Yeni Havan Topu Dökümhanesi (Kauffer haritası) 1819 Dökümhane (Moltke haritası) 1852 İstihkâm Ambarı ( Konstantinopel-Deutsches Syndikat für îbauliche Arbeiten haritası) İspirto Deposu (Necip haritası) Maliye'ye ait depo 1940 Tekel'e ait ispirto deposu (1984'deki yangından sonra terk edilmiştir.) Rahmi M. Koç Müzecilik ve Kültür Vakfı tarafından alınışı 1991 Garanti-Koza İnşaat tarafından restore edilişi Rahmi M. Koç Müzesi olarak açılışı /37

22 Hasköy Tersane Binası Özgün İşlevi: Hasköy Tersanesi, 1861 yılında Şirket-i Hayriye (günümüzde İDO) tarafından kendi vapurlarının bakım ve onarımını yapmak için kurulmuştur. 19. yüzyılda somutlaşan teknolojik dönüşüm, Osmanlı gemi inşa sanayinde dışa bağımlılığı beraberinde getirmiştir. Donanma ithal edilmekte ve yabancı uzmanlara ihtiyaç duyulmaktaydı. Osmanlı gemi tezgâhlarında inşa edilen ilk buharlı gemiler, 1830'dan sonra Osmanlı Devleti ile Amerika Birleşik Devletleri ilişkilerinin gelişmeye başladığı dönemde 1837 yılında denize indirilmiştir. Osmanlı gemi inşa sanayinde, donanmanın önceliği ve öncülüğü söz konusu oldu. Donanma yanı sıra, yani sivil denizcilik alanında da gemi inşa sanayi konusunda bir takım girişimler gündeme geldi. Bunların başında Şirket-i Hayriye nin Hasköy deki bakım ve onarım tersanesi ve İstinye Tersanesi bulunuyordu. Bu birkaç girişim dışında Osmanlı Devleti nin gemi inşa sanayi alanında büyük ölçüde dışarıya bağımlı olduğu söylenebilmektedir. Cumhuriyet döneminde kendi kendine yeter bir ülke yaratma amacı, sanayileşmeyi bir zorunluluk haline getirdi ların özgün koşullarında devlet eli ve öncülüğünde sanayileşme başladı. Bu süreçte ülkenin ihtiyaç duyduğu temel malların, ülke kaynakları ilave ülke içinde üretimi stratejisine dayanan planlar çerçevesinde bir sanayileşme hareketi gündeme geldi. Gemi inşa sanayi bu hareketin sınırları içine alınmamışsa da Türkiye, ilk gemilerini 1930 larda inşa etti yılında yönetici Necmettin Kocataş'ın döneminde 75 baca numaralı Kocataş ve 76 baca numaralı Sarıyer olarak bilinen iki şehir hattı vapuru Hasköy Tersanesi nde yapılmıştır. Şirket-i Hayriye 1945'te Ulaştırma Bakanlığı tarafından satın alınınca bu tersane Devlet Deniz Yollan ve Limanları Umum Müdürlüğü'ne devredilmiştir yılında Denizcilik Bankası'na devredilen kuruluş, 1954 yılından itibaren Gemi İnşaa ve Tamir İşletme Müdürlüğü adıyla anılmaya başlanmıştır yılında Türkiye Gemi Sanayi A.Ş.'ye bağlanan Hasköy Tersanesi birçok şehir hattı vapurunun ve küçük teknelerin bakımıyla onarımını üstlenmiştir. C. RESTORASYON UYGULAMASININ KALİTESİ: Rahmi M. Koç Müzesi Lengerhane Binasında kurulmuştur yılında alınan Lengerhane Binasının restorasyonu Garanti Koza firması tarafından yapılmıştır. Lengerhane kare planlı bir yapıdır. Kare planlı büyük kesme taştan dört ayağın taşıdığı, ortada büyük, yanlarda ise dört küçük kubbeli bir çatı örtüsüne sahiptir. Küp formlu yapının içine, ana yapıyla ilintisiz, üç katli bir çelik konstrüksiyon yerleştirilerek Rahmi M. Koç müzesi olarak yeniden işlev verilen yapı, gelenek ile çağdaşlığın bağdaştırıldığı bir örnek olmuştur. Yeraltına alınan diğer sergi salonlarında, Sanayi Devrimi sonrası teknolojilerinin ana ürünleri sergilenmektedir. Müzede kara, deniz ve hava taşıtlarının çeşitli örnekleri de bulunmaktadır. Orijinal binaya camlı bir rampa ile geçilen yeraltı galerisi ilave edilmiş ve Aralık 1994'de açılmıştır. Müzenin ilk bölümünün süratle büyümesi ile 1996 yılında Haliç'in kıyısında, Lengerhane Binasının tam karşısında, bir harabe olarak duran Hasköy Tersanesi alınmıştır. 14 terk edilmiş bina ve tarihi kızak orijinaline sadık kalınarak restore edilmiş ve müzenin ikinci kısmı Temmuz 2001'de açılmıştır. Müze hâlihazırda m 2 'lik kapalı alana sahiptir. Terkedilmiş ve bakımsız kalmış, bir devire ışık tutan, saygı duyulması gereken bu yapıların kaliteli ve aslına uygun şekilde belirli müdahaleler ile restore edilerek, Rahmi M. Koç Müzesi olarak yeniden işlev ve hayat kazanması, kentimizdeki diğer binalara örnek olmalıdır. 21/37

23 D. YAPILARIN YENİ İŞLEVİ: Osmanlılar döneminde, donanmaya dökümhane olarak hizmet vermiş olan Lengerhane Binası ve 1861 yılında Şirket-i Hayriye (günümüzde İDO) tarafından kendi vapurlarının bakım ve onarımını yapmak için kurulmuş olan Hasköy Tersanesi, Rahmi M. Koç Müzesi olarak yeniden işlev verilerek, yaşama kazandırılmışlardır. Bu iki tarihi bina, şimdi, kendileri gibi tarih kokan koleksiyonlara ev sahipliği yapmaktadırlar Şekil 26. Müze İç Mekânından Bir Görünüm 22/37

24 Şekil 27. Müze İç Mekânından Bir Görünüm Şekil 28. Müze İç Mekânından Bir Görünüm 23/37

25 Şekil 29. Müze İç Mekânından Bir Görünüm E. YENİ İŞLEVİN TARİHİ YAPILARA UYGUN OLUP-OLMADIĞININ, OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİYLE İNCELENMESİ: Lengerhane Binası, Rahmi M. Koç Müzesinin birinci bölümünü oluşturmaktadır. Bu bölümde ve yeraltına alınan diğer sergi salonlarında, Sanayi Devrimi sonrası teknolojilerinin ana ürünleri sergilenmektedir. Müzede kara, deniz ve hava taşıtlarının çeşitli örnekleri de bulunmaktadır. Bu bölümdeki en dikkat çekici eserlerden bazıları Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi'ne ait araştırma alet ve makineleridir. Ayrıca 24/37

26 uçaklar, lokomotifler, tarihi araçlar gibi ulaşım araçları, oyuncuklar ve modeller, matbaa makineleri, iletişim aletlerinin sergilendiği Lengerhane binasının yanında, "Café du Levant" adlı Fransız mutfağı ağırlıklı bir restaurant da bulunmaktadır. Binanın tarihi geçmişine uygun bir işlev verilmiştir. Sergileme alanlarının, binanın formuna ve tarihi geçmişine saygılı olacak ve onu vurgulayacak şekilde düzenlenmiş olması, özellikle dikkatleri çekmektedir. Bu olumlu yönlerin yanında, olumsuz olmamakla beraber, binada çeşitli röprodüksiyonların, kitap, küçük objeler gibi müze ve sergilemeyi destekleyecek küçük satış birimlerinin düzenlenmesi hem müzeye gelir sağlayacak hem de müze gezmeyi daha hoş bir havaya büründüreceği düşünülebilir. Hasköy Tersane Binası, müzenin ikinci bölümünü oluşturmaktadır. Bu bölümde sergilenen eserler, denizcilik koleksiyonu, bilgisayar tarihine ait objeler, motosiklet ve bisikletler, at arabaları, kağnılar, klasik otomobiller, raylı ulaşıma ait eserler, tarımla ilgili objeler, zeytinyağı fabrikası ve su altı koleksiyonudur. Ayrıca, Rahmi Koç galerisi de bu bölümde yer almaktadır. Eski Tersane binası, geçmişteki işlevi gereği, büyük hacimli bir yapıdır. Burada sergilenen objeler de, Lengerhane binasında sergilenen objelerden daha büyük boyutludur. Dolayısı ile bu ojelerin, geniş hacimli bir binada sergilenmeleri uygun olmuştur. Bu bölümde, tersane binasının geniş hacmi çeşitli bölmelerle bölünerek, çocuklar için özel sergilemeler de düşünülmüştür. Eğlendirici olduğu kadar, eğitici de olan bu bölümlerde, makinelerin nasıl çalıştığını görmek ve fizik deneyleri yapmak mümkün olabilmektedir. Örneğin, zeytinyağının nasıl yapıldığı, aşamalarıyla, tersane binasındaki bu bölümlerden birinde izlenebilmektedir. Dış mekân sergi alanı, Haliç kıyısında bulunan ön avluda etkinliklerin düzenlenmesi yanı sıra bir Douglas DC 3 uçak, TCG Uluçalireis Denizaltı, Vernicos İrini buharlı römorkör ve endüstriyel arkeolojik örnekler sergilenmektedir. Ayrıca 130 kişilik konferans salonu, çarşı, tekne ve gemi makineleri bulunmaktadır. F. EKLER: RESİMLER: Şekil 30. Lengerhane Binası 25/37

27 Şekil 31. Rahmi M. Koç Müzesi Denizden Görünüş Şekil 32. Rahmi M. Koç Müzesi Denizden Görünüş 26/37

28 Şekil 33. Lengerhane Binası İç Mekân (resim Çiğdem Paker,2008) 27/37

29 Şekil 34. Lengerhane Binası Girişi (resim Çiğdem Paker,2008) Şekil 35. Lengerhane Binası Girişi (resim Çiğdem Paker,2008) 28/37

30 Şekil 36. Lengerhane Binası İç Mekân (resim Çiğdem Paker,2008) 29/37

31 Şekil 37. Lengerhane Binası İç Mekân(resim Çiğdem Paker,2008) 30/37

32 Şekil 38. Lengerhane Binası İç Mekân(resim Çiğdem Paker,2008) 31/37

33 Şekil 39. Lengerhane Binası İç Mekân(resim Çiğdem Paker,2008) Şekil 40. Lengerhane Binası İç Mekân(resim Çiğdem Paker,2008) 32/37

34 Şekil 41. Lengerhane Binası İç Mekân (resim Çiğdem Paker,2008) Şekil 42. Lengerhane Binası İç Mekân(resim Çiğdem Paker,2008) 33/37

35 Şekil 43. Hasköy Tersanesi Bölümü, Bahçedeki Dükkân Sergilemesi Şekil 44. Hasköy Tersanesi Bölümü, Bahçedeki Dükkân Sergilemesi 34/37

36 Şekil 45. Hasköy Tersanesi Bölümü, Bahçedeki Dükkân Sergilemesi Şekil 46. Hasköy Tersanesi Bölümü, Bahçedeki Dükkân Sergilemesi 35/37

37 Şekil 47. Hasköy Tersanesi Binası Şekil 48. Hasköy Tersanesi Binası 36/37

38 KAYNAKÇALAR: Şirket-i Hayriye Hasköy Fabrikasının Tekâmülü. Boğaziçi 1936; 2: 19 Müzeler, Tasarım ve Yayın Grubu Yayınları 7, 1.Baskı, İstanbul, Mart tr 37/37