Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 1-17

Transkript

1 Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s Emel KOÇ 1 GABRIEL MARCEL'İN ''KİŞİ'' NOSYONU Özet G. Marcel felsefesinde gezgin bir varlık olarak kişi fikri, merkezi bir yer işgal etmektedir. Onun kişi hakkındaki düşüncelerini ayrıntılarıyla irdelemeksizin, felsefesinin bütünü hakkında net bir fikir sahibi olabilmek neredeyse imkânsızdır. Marcel e göre, insan ne olacağı önceden belirlenmemiş olan, kendi istenciyle yaşamak ve varolmak arasında karar vererek, varolmayı seçmek suretiyle kendini gerçekleştirmeye çalışan bir varlıktır. Bu suretle kişi için varolmak, kendini, kendi dışına açarak ve kendini aşarak kendini yaratmak anlamına gelir. Yani varlık tecrübesi, komünyonda ortaya çıkar. Varolmak, varlığa katılmaktır. Dolayısıyla kişi, kendi imkân ve sınırlarını tanımak isterken ontolojik bir bütünlüğü kavrayarak, doğayla, başka benlerle ve nihai noktada da Mutlak Sen (Tanrı) ile uyumlu ilişkiler kurma girişiminde bulunan özgür bir varlıktır. Anahtar Kelimeler: Kişi, bedene bürünme, bağlanma, sadakat, katılım, özgürlük. GABRIEL MARCEL'S NOTION OF PERSON Abstract In G. Marcel s philosophy, the notion of person as a homo viator occupies a central place. Without discussing his view of person in detail, it is nearly impossible to have a clear understanding of his whole philosophy. According to Marcel, human is a being who tries to realize himself through selecting to exist, deciding between to live with his own will, which has not been determined what to happen before, and to exist. In this way, existence for person means to create himself by opening himself to out of himself and exceeding himself. In other words, the experience of being arises in communion. To be is to participate in being. Therefore, person is a free being who attempts to establish conformable 1 Prof.Dr., Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Felsefe Grubu Eğitimi A.B.D.,emelkoc20@yahoo.com

2 Emel Koç relations with the nature, otherselves and the Absolute Thou (God) at the ultimate point, apprehending an ontological integrity while asking to recognize his opportunities and limits. Key Words: Person, incarnation, commitment, fidelity, participation, freedom. Fransızcada 'personne' ile karşılanan 'kişi' ya da 'şahıs' terimi etimolojik açıdan çeşitli değişimlere uğramıştır. Önce Etrüks kaynaklı 'phersu' kelimesinden, Latincedeki 'personna' şeklini almış, daha sonra bugünkü 'personne'e dönüşmüştür. Latincedeki 'persona' uzun bir süre 'maske' anlamında, Cicero'dan itibaren ise maske giymiş bir tiyatro kahramanının sahnede oynadığı rol anlamında (Lahbabi, 1972:22; Dindar, 1988:25) kullanıldıktan sonra, zamanla insanın öz niteliği, öz çizgileri anlamında kullanılmaya başlamıştır. (Akarsu, 1979: ). Şahıs terimi Arapçada yükselmek, görünmek, ortaya çıkmak; zuhur etmek, birine sabit şekilde bakmak; temsil etmek, açıklamak anlamlarına gelen 'şahasa'dan türetilmiş, Türkçeye de bu şekliyle girmiştir. (Dindar, 1988:25) Bu suretle Batılı 'personne' ve anlamdaşı 'şahıs' ya da 'kişi' terimi günümüze ulaşıncaya değin uzun bir tasfiye süreci geçirmiştir. 'Kişi' ya da 'şahıs' düşüncesi başlangıçtan itibaren farklı din ve kültürlerin ilgi alanını oluşturmasının yanı sıra felsefenin de temel ilgi alanlarından birini oluşturmuştur. Kişi düşüncesinin felsefenin gündemine girmesinde şüphesiz filozofların birey ile kişiyi/insan varlığını ayırma, daha açık bir ifadeyle, herhangi bir türün bir üyesi olan 'birey' ile insan türünün yetkin ve bilinçli bir üyesi olan 'kişi' arasında bir ayrım yapma ihtiyacının olduğu söylenebilir. Bu sebeple bir filozofun kişi hakkındaki düşüncelerini anlamaya çalışmak nihai noktada onun insan anlayışını incelemek, ona göre 'insanın ne anlama geldiğini sorgulamak' olacaktır. (O'Malley, 1984:275) Kişi düşüncesi pek çok düşünür gibi Fransız filozof Gabriel Marcel ( ) felsefesinin de başlıca konularından birini oluşturmuştur. Marcel'in kişiye/insan varlığına yönelik ilgisi ''sürekli, kapsamlı ve kuşatıcı'' (O'Malley, 1984:275) olmuştur. Onun kişi hakkındaki düşüncelerini ayrıntılarıyla irdelemeksizin felsefesinin bütünü hakkında net bir fikir sahibi olabilmek imkansızdır. O her düşünceyi, her aktı, her konuşmayı 'kişisel bağlam'a referansla anlamaya,bu bağlamın temel özelliklerinin neler olduğunu gözden kaçırmaksızın kavramaya çalışmış, bunu yaparken de felsefi düşüncelerini daha anlaşılır hale getirebilmek ve soyut bir düşünce olmaktan kurtarmak amacıyla dramaya yönelmiştir. Felsefe ve müziğin yanı sıra yaratıcılığını sergilediği bir diğer alan olan drama yoluyla Marcel sevgi nefret; sadakat ihanet gibi kişisel tecrübelerin temel çelişkilerini örneklendirebilme imkanı bulmuştur. ''...tiyatro, somut varoluşsal yaklaşımıyla Marcel'e yaşamın anlamı ve değeri konusundaki kişisel sorunları derinden inceleme...''(hanley,1998:24) felsefi düşüncelerine ilişkin ilk doğrulamayı yapma fırsatı vermiştir. Felsefi anlamda ulaşmış olduğu belli sonuçları çoğu kez dramalarının öncelediğini ifade eden Marcel'in tiyatro eserleri ve felsefi düşünceleri tam bir anlam bütünlüğü içermiştir. Biz bu çalışmamızda G. Marcel'in 'kişi' düşüncesini ayrıntılarıyla ele alıp irdelemeyi arzuluyoruz. Gabrıel Marcel'in Felsefi Eğilimi Gabriel Marcel varoluş felsefesinin teist kanadının öncü bir ismidir. Felsefi kariyerine F.H.Bradley ve J.Royce gibi düşünürlerin etkisiyle idealist bir perspektifden başlayan Marcel, 2 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 1-17

3 Gabrıel Marcel'in ''Kişi'' Nosyonu yaşamındaki bazı yıpratıcı deneyimler sonrasında-4 yaşında küçük bir çocukken annesini kaybetmesi; babasının katı bir mizaca sahip teyzesi ile evlenmesi; bu evlilik sonucunda Marcel'in farklı kişilik özelliklerine sahip teyzesi ve annesi, 'görülen' ve 'görülmese de mevcudiyeti sürekli bir biçimde hissedilen' arasında yaşadığı ikilemler; hassas bir yapı ve sağlık problemlerinden kaynaklanan sıkıntılar; ailenin akademik beklentileri; I.Dünya Savaşı'nda Kızıl Haç Örgütünde kayıp askerlerin kayıt fişlerini tutma ve onların ailelerini bilgilendirme görevi v.b.-idealizmin insan varoluşunun somut yönlerini yansıtamadığı, ''insan ve dünyayı yapaylaştırdığı'' (Blackham, 2005:72) düşüncesiyle felsefi bir dönüşüm yaşamıştır. Özel yaşamındaki ilişkiler, onun dikkatini 'açıklık', 'sevgi', 'bağlanma', 'sadakat', 'sorumluluk' v.b. tecrübeler çerçevesinde şekillenen kişisel ilişkilere odaklaştırmasına neden olmuş ve zaman içerisinde düşüncesini tüm idealist ögelerden arındırmıştır. Bu doğrultuda o, dünya içindeki insanı ve onun somut tecrübelerini temel alan, kendi ifadesiyle, 'somut'(konkre) felsefesini biçimlendirmiştir. Marcel'in somut varoluşsal felsefesi 'bilgi' karşısında 'varlık'ın önceliğini vurgulayarak işe başlamış, hareket noktası olarak tecrübenin incelenmesini esas almıştır. Felsefenin ''kendini tanıma tecrübesinin belirli bir biçimi'' (Gallagher, 1962:123) olduğunu düşünen Marcel, bireyin kendi öz tecrübesinin gerçekten somut bir algısına ulaştığı ölçüde başkalarının tecrübesine ilişkin gerçek bir kavrayışa da ulaşabileceğini düşünmüştür. (Marcel, 2001:6-7) Bu doğrultuda somut felsefede akıl değil, tecrübe üzerine odaklanılarak dünyanın yalnızca rasyonel gereklilik formuyla düşünülebileceği, ancak yalnızca, kaçınılmaz bir biçimde 'olumsallığa' yer açan bir tecrübeyle tanınabileceği, çünkü olumsallığın gerçekte bireyselliğin bir ifadesi olduğu vurgulanmıştır. Hal böyle olunca Marcel'e göre felsefi araştırma pür düşüncenin formülasyonları ya da kesinlikleriyle değil, kişinin bir duruma ilişkin yaşanmış tecrübelerinin incelenmesiyle başlamak durumundadır. Zira ''otantik felsefe, düşünceye dönüşmüş tecrübedir.'' (Marcel,1964:26) O spesifik bir tecrübe olmaksızın olamayacağı gibi, düşünceden yalıtlanmış tecrübe de değildir. Marcel sevgi, sadakat, iman, umut, yalnızlık gibi insanın kendi biricikliği içinde yaşadığı varoluşsal tecrübelerin önemini kavrayıp kendi tecrübelerine yönelik incelemeler yapmasının ardından rasyonel bir sistem ile 'burada ve şimdi' (hic et nunc) nitelikleriyle ön plana çıkan kişisel tecrübeleri bütünleştirebilmenin imkansızlığını; subjektif tecrübelerin bir sistemin tamamlanmışlığı ve soyutluğu içerisinde gereği gibi sunulmasının mümkün olamayacağını fark etmiş ve bu doğrultuda sistematik bir araştırma yapma ve rasyonel bir sistem kurma eğilimi sergilememiştir. Bu durumda Marcel'e göre somut felsefe yapmak öncelikle belli bir akademizm türünü içeren 'izm'lerin ilke itibarıyla reddedilmesi anlamına gelmiştir. (Marcel, 1964:60) 'İzm'ler en kapsayıcı anlamıyla düşünülen tecrübeyi kuşatamama riskini beraberinde getirdikleri için, sistematik tarzda felsefe yapmanın somut varoluşsal felsefeye ihanet etmekle eşdeğer olduğunu düşünen filozof, dogmatik teorilere karşıt bir biçimde Sokratik bir tavır sergilemiştir. Felsefenin kesin kanıtlar aramaktan çok araştırmaya, keşfetmeye, bulgulamaya yardımcı olması gerektiğini düşünen filozof, Sokratik metodun sürekli araştırma, dikkatle irdeleme ve diyalog esasına dayanan niteliği ile kendisinin 'bir kereliğine başarılmış, olmuş bitmiş sonuçlarla yetinmeyen' düşünme biçimine çok uygun olduğunu belirtmiştir. Hatta kendi 3 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 1-17

4 Emel Koç düşünme biçimi için etiketlerden hiç hoşlanmasa da-buna rağmen bugün ilk Fransız varoluşçu filozofu ve ilk Fransız fenomenologu etiketiyle anılmaktadır-en az yanıltıcı olduğunu düşündüğü 'neo-sokratizm' ifadesini kabul etmiştir. Marcel'in yaşam boyu sürecek arama, sorgulama ve keşfetme tutkusu, metodolojisinde kendisini bir yandan Sokratik bir ruhla gelişen araştırma biçimi olarak, diğer yandan metafor yöntemi olarak göstermiştir. Pek çok metaforun yanı sıra özellikle yol metaforları onun keşif ve dinamizm tutkusunu yansıtmıştır. Bu bakış açısı doğrultusunda Marcel somut felsefenin bir seri mantıksal, epistemolojik, metafizik argüman sunmaktan çok, somut varoluşsal tecrübelerin özgün betimlemelerini yapmak suretiyle şekillendirilebileceğini düşünmüş; tamamlanmış bir ürün olmayıp kendini gerçekleştirme yolunda bir varlık olan insana dair bir keşif yolculuğuna çıkmak amacını gütmüştür. Bu durumda Marcel felsefesinde kişi/insan varlığı, kişi olmanın ne anlama geldiğine dair spesifik bilimsel incelemelere dayanan genellemelerden değil, varoluşsal tecrübelerimizden hareketle ve insan olmanın asli anlamının keşfedilmesi suretiyle anlaşılabilecektir. Varlık'ın Temel Modusları: Durum İçinde Olmak; Hareket Halinde Olmak Marcel'e göre felsefi araştırmanın ilk adımı bir başlangıç noktası bulabilmektir. O bu başlangıç noktasını Descartesçı anlamda 'varlığı temellendiren düşüncenin kesinliğinde' değil, bir 'durum içindeki varlıktan kaynaklanan kesinlikte' bulmuştur. Daha net bir ifadeyle somut varoluşsal felsefenin hareket noktası ''durum içerisinde olmaktır.'' (Marcel, 1967a:22) Marcel insanın özünün (essence) durum içinde olmak olduğunu ifade etmiştir. Durum yalnızca fiziksel ve zamansal konum olarak anlaşılamaz. 'Durum içinde olmak' spesifik ve somut olarak nitelendirilen bir biçimde, soyut terimlere indirgenemeyecek içsel ve dinamik yaşamsal ilişkiler bağlamında yer almak anlamına gelir, yani durum basit bir konum meselesi olmanın ötesinde değer, ilgi, bağlılık, incinebilirlik v.b. tecrübe meselesidir. Bizler yalnızca 'orada' ya da 'burada' değil, daha da önemlisi ''...nın arasında-orada'', ''...ile birlikte-oradayız'' (Cain,1963:77) O halde 'durum'u salt mekansal belirlemeler olarak anlamak yanıltıcıdır. Marcel insanın hiçbir zaman 'durum' özelliğini üzerinden atamayacağını, kendini tek başına yeterli hissedemeyeceğini ve mükemmel bir dünyaya sırtını dayayamayacağını ifade eder. Ona göre insan kendi ontolojik anlamına uygun istikrarlı bir düzen oluşturabilme; içsel birliğini fonksiyonlaşma ve bürokratikleşme v.b. sonucu yitiren bir dünyayı yeniden inşa edebilme ve kendini gerçekleştirebilme amacıyla somut bir durumdan diğerine geçecek surette sürekli seyir halindeki 'gezgin bir varlık' (homo viator)tır. Bu perspektiften bakıldığında insanın bu dünyadaki durumu ''...bir nehrin...kaynağını bulmaya kalkışan bir kaşifin'' (Marcel, 1967b:95-96) maceracı bir gezginin durumundan farksızdır. Bu sebeple somut felsefede 'durum içinde olmak' ve 'hareket halinde olmak' varlığın birbirini tamamlayan iki modusudur ve bu iki modus Marcel felsefesinin temel problemlerinden olan ve kişi olabilmenin esasını oluşturan 'bedene bürünme' (incarnation) ile birlikte düşünülmek durumundadır. Marcel'e göre 'ben varım' demek öncelikle, ben bir durum/bağlam içindeyim, yani benim bir dünyam var anlamına geldiği için (Ritter, 1954:24) 'durum içerisinde olmak', 'dünyada kökleşebilmek', öncelikle bedene bürünmenin sonucu olarak değerlendirilmek durumundadır. Bu, somut felsefenin bir gereği olarak ideal olan karşısında ''varoluşsal olanın 4 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 1-17

5 Gabrıel Marcel'in ''Kişi'' Nosyonu önceliğinin vurgulanması'' (Marcel, 1964:21) ve 'ben'in cisimleşmeme durumunda dünyada varolamayacağı anlamına gelir. Daha net bir ifadeyle 'ben'in gerek dünya ile gerekse diğer bilinçli varlıklarla fiziksel ve tinsel bağlantısının temelinde bedene bürünme vardır. Bedene bürünme beden olarak, bu özel beden olarak, onunla özdeşleşmeksizin, ondan ayrılmaksızın görülmektir. Bedenimin dışında veya ötesinde yerleşebileceğim makul bir yer yoktur. (Marcel, 1964:20) Marcel'e göre farklı düşünme düzeylerinin bedene yüklediği anlam farklıdır. Tümel, soyut ve objektif bir bilgiye yönelen ve analiz esasına dayanan bir düşünme biçimi olan 'birinci refleksiyon' (primary reflection) 'ben'im (self) ve 'beden'im arasındaki hassas bağı çözmeye çalışıp beni evrensel bir bilinç ve objektif mahiyetli bir beden haline dönüştürme eğilimindedir. Bedeni objektifleştiren, onu 'ben'den ayıran böyle bir düşünme biçimi Marcel'e göre Kartezyen bir nitelik taşır. Oysaki daha derin bir düşünce düzeyi olan ve somut felsefi araştırmanın özel ve yüksek bir enstrümanı olarak düşünülen 'ikinci refleksiyon' (secondary reflection) açısından durum farklıdır. Marcel'in bir ''konsantrasyon aktı'' (Gabriel,1984:301)olarak söz ettiği ikinci refleksiyon ''onarıcı'', ''telafi edici'' (Marcel, 2001:83) bir özelliğe sahiptir. O, birinci refleksiyonun aksine ''parçalara ayırmaktan, bölmekten değil,...ihtiyatsız bir analizin parçalara ayırdığı yaşayan dokuyu tüm sürekliliğiyle yeniden inşa etmekten ibarettir.'' (Marcel, 1952:334) Sevgi, sadakat, iman gibi tecrübelere yönelerek insan tecrübesinin anlamına ilişkin zengin bir kavrayış sunmaya çalışan ikinci refleksiyon, varoluşa ilişkin bilinçli bir farkındalığa imkan veren, 'ontolojik sırrı' muhafaza etmeye çalışan bir düşünme biçimidir. Bu özellikleriyle ikinci refleksiyon 'ben'im ve 'beden'im arasındaki hassas birliği kavratarak,benim varlığımı, özel ve biricik kendim olarak yaşadığım bir bedenle birleştirilmiş bir varlık olarak açığa çıkarır. Marcel'e göre 'benimki' olan bu bedenin nihai noktada bir obje düzeyine indirgenemeyeceğini kavramayı başardığım ölçüde ''ben bedenim'im'' (Marcel, 2001:101) diyerek 'ben'im ve 'beden'im arasındaki 'içsel birliği' vurgulama imkanım vardır. Marcel 'ben bedenimim' diyerek 'ben'im ve 'beden'im arasındaki içsel birliği kavrayışımda 'duyum' (sensation) ve 'hisleri' (feeling) olan bir varlık olmamın önemine değinir. Ona göre duyum bir varlık modusudur ve her iletişimin her yorumlamanın temelinde bulunur. Duyum pasif bir alım değil, varlığa doğrudan bir katılımdır.daha net bir ifadeyle hissetmek, duyumsamak dışsal bir eyleme pasif bir biçimde maruz kalmaktan çok, dışsal bir eyleme kendini vermek, ona kendini açmak anlamına gelir. (Marcel, 1964:90-91) Hissetmek katılmaktır. Dolayısıyla his ya da duyum pasif değil, aktiftir. Marcel'e göre 'ben'in his ve duyumları olan bir varlık olması bedene bürünmesi ve dünya ile olan ilişkileri açısından büyük önem taşır. Zira his, 'benim hissim', gerçekten yalnızca bana ait olan şeydir ve ben bedenimi benim olarak ancak hislerim yoluyla duyumsayabilirim. ''His yoluyla bedenim benimkidir.'' (Gallagher, 1962:20-21) Benim hissettiğim şey bedenimin diğerleri arasında herhangi bir beden olmayıp, benim bedenim olduğu ve bedenimin tüm kişisel tecrübelerim için temel oluşturan bir kesinlik olduğudur. Bedenimin bu özelliği yalnızca biyolojik ya da araçsal anlamda değil, fakat benim sadece bedenimle hissedebilmeme ya da edimlerde bulunabilmeme bağlı olarak dünyanın benim için varolması anlamında da geçerlidir. Böylece Marcel bedenin, zihin ve dünya arsındaki 'araçsal aracılığını' önceleyen daha temel bir anlamına dikkat çeker: Bu, benim kendimin kendi bedenime ilişkin asli ve doğrudan hissimdir. Kendimin/benliğimin bedenime bu doğrudan katılımı benim dünya ile ilişkilerim için bir model oluşturur. Diğer bir deyişle bedenime katıldığım ölçüde bedenim aracılığıyla dünyaya ait 5 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 1-17

6 Emel Koç olurum, tecrübe etme imkanım doğar. Bedenime ilişkin farkındalığım ve tasdikim varoluşa dair tüm farkındalıklarımı önceler. ''... Beni bedenimle ve bedenim aracılığıyla dünyanın kendisiyle birleştiren temel duyum aracılığıyla dünyaya katılırım." (Zaner, 1984:326) Böylece Marcel'e göre beden hissi -benimki olarak bu beden hissi- prerefleksiften refleksife kadar varoluş alanındaki bir katılımın, dünyada cisimleşmiş haldeki benliğin katılımının devamlı bir sürekliliğidir. (Straus,1984:128) Görüleceği üzere Marcel felsefesinde bedenim hem ayırıcı hem de bağlayıcı bir role sahiptir. O beni diğer bedenler ve benlerden 'benim bedenim' olması itibarıyla ayırırken, varoluşu itibarıyla kendi kendine yetebilen bir 'monad' olmadığım için beni diğer bedene bürünmüş benlere bağlamaktadır da. Dolayısıyla insan bedeni, kişinin zaman ve mekânda yer aldığını, diğer cisimleşmiş varlıklarla ilişki kurduğunu, tecrübe eden bir varlık olduğunu dolayısıyla onun bir 'seyirci' ya da 'gözlemci' değil, 'katılımcı' ya da 'tanık' olduğunu göstermesi açısından önemlidir. O halde somut felsefede 'ben varım'(i exist) iddiasında bulunduğumda sadece kendi başıma varolmadığımı aynı zamanda ortaya çıktığımı, görüldüğümü, ilişki kurabilen bir varlık olduğumu ifade etmek isterim. Ben varımdaki (I exist) 'ex' öneki dış dünyaya doğru bir hareket, merkezkaç bir eğilim anlamına geldiği için asli bir öneme sahiptir. (Marcel, 1964: 17) Benim kendi dışıma doğru başkalarıyla temasa geçme olanağımın yolunu açan ise 'bedenimin bulunduğu' olgusudur. Bu sebeple somut felsefede ''bedensel varoluşumun dünyadaki hayata...katılımı'' (Blackham, 2005:73) öncelikli bir önem arzeder ve Marcel felsefesinde 'varoluş' ve 'bedene bürünmüş varlık' birbirinden ayrılamaz. Böylece Marcel'in somut felsefesinde Varlığın temel moduslarından olan 'durum içinde olmak' ve bunun bir gereği olarak 'bedene bürünmüş olmak' varoluşun bir yalıtlanma değil, daima 'birlikte varoluş' olduğunu benim ise bir 'seyirci' değil 'katılımcı' olduğumu gösterir; yani insan varlığı esas itibarıyla 'intersubjektif' ve 'iletişimsel' bir platformda anlaşılmak durumundadır. Varlık'ın temel moduslarından ikincisi olan 'hareket halinde olmak' ise insanın, bir varlık durumu, bir varoluş olarak 'kendini gerçekleştirme yolunda' fiziksel ve metafiziksel bir seyir halinde olan 'gezgin bir varlık' (homo viator) olduğuna dikkat çeker. O halde Marcel felsefesinde kişi/insan varlığı birbirlerine sıkı sıkıya bağlı olan 'katılımcı olmak' ve 'gezgin olmak' hususiyetleri gözönünde bulundurularak anlaşılmak durumundadır. 6 Varoluş'tan Varlık'a Marcel'in somut felsefesinde ben'in keşfedilmesi ya da insanın tanınması Varlık probleminden ayrı düşünülemez. Zira Marcel felsefesinin temel prensibi bireysel varlığı kendi varoluşsal derinliği içinde ne denli tanıma imkanı bulabilirsek, ''o denli...varlık olarak varlığa dair bir kavrayışın...'' (Marcel, 1964:14) mümkün olabileceği biçimindedir. Bu sebeple Marcel ilk bakışta birbirine karşıt gibi görünebilen 'varoluşsal olan' ile 'metafizik olan'ı birleştirebilen bir yol bulunduğunu ve bunun da kendi varoluşsal derinliklerimizden geçtiğini ifade ederek kişisel tecrübenin ''metafizik bir değere'' (Reneaux, 1994:79) ve derinliğe sahip olduğuna dikkat çekmiştir. Zira Marcel felsefesinde tecrübe kişinin 'gerçekliğe katılım aktı' dır. Kişisel tecrübenin metafizik derinliği yani 'Varlık'a ait olma' anlamındaki 'somut katılım' Marcel felsefesinde izole edilmiş bir bireyselliğin sadece bir soyutlama olduğunu açıkça gösterir.varlık'a ilişkin soyut bir metafizikle değil, 'Varlık'a yönelen sevgi, bağlanma, sadakat, umut, iman gibi somut tecrübeler' ile ilgilenen Marcel'e göre somut metafizik açısından temel ayrım 'bir' ya da 'çok' ayrımından ziyade 'dolu' ya da 'boş' ayrımıdır; yani modern dünyanın getiri ve götürüleri doğrultusunda saçmalık, yabancılaşma, yalnızlık, tedirginlik, bulantı v.b. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 1-17

7 Gabrıel Marcel'in ''Kişi'' Nosyonu belirtilerle kendisini gösteren 'anlamsal boşluk' duygusu ve beraberinde gelen bir anlam arayışıdır.mevcut koşullardan memnuniyetsizlik duyarak bilimsel, felsefi sanatsal ürünler ortaya koymaya çalışma, tinsel bir tecrübe yaşama ya da soyut objektivite dünyasını aşma eğilimi gibi farklı şekillerde görülebilen anlam arayışı Marcel'e göre ontolojik gerekliliğin bir görünümüdür. 'Varlık için ihtiyaç' ya da 'varolma ihtiyacı' olarak ifade edilebilen 'ontolojik gereklilik' (ontological exigence) bir tür 'varlığa susamışlık' halidir. Marcel ontolojik gereklilikten söz edildiğinde ihtiyaç ya da gereksinim sözcüklerinin arzu edilen bir şeyle ilgili olmaları sebebiyle 'gereklilik' terimini tam olarak karşılamadıklarını belirterek, ontolojik gerekliliğin bir objeye duyulan arzu olmadığını vurgular. Ontolojik gereklilik talep edilen bir şey ile ilgilidir. Talep edilen şey ise Varlıktır. Varlık bu gereklilikle tanımlanmak durumundadır.bu sebeple Marcel'e göre Varlık'ı inkar eden bir doktrin açısından ''Her şey beyhudedir.'' (Marcel, 1952:179) Zira varlık, doluluktur. Varlık tecrübesi bütünlük tecrübesinden, bütündeki mananın kavranmasından ayrılamaz. Varlığın inkar edildiği bir dünyada insan anlamsızlığa ve umutsuzluğa mahkum olur. Dolayısıyla varoluşun temel doğasının 'boşluk' ya da 'yabancılaşma' değil, 'umut' olduğunu düşünen Marcel'e göre, insanın dünyadaki anlam boşluğunun temel sebebi Mutlak olana duyduğu içsel bir istekten, Varlık talebinden kaynaklanır. Zira insan bir 'varlık durumu', bir 'varoluş' olarak eksikliklerini giderme kendini gerçekleştirme yolundadır. Dolayısıyla varoluş olmanın gereği kendi varlık temelini kendi dışına açılarak bulmakta gizlidir. ''...Varoluşum ne denli başkalarını kapsayan bir karakter kazanırsa, onu Varlıktan ayıran yarık o denli kapanır; başka bir deyişle, ben o denli varolurum.'' (Marcel, 2001:33) O halde Marcel'e göre kişisel varoluşu Varlıktan kopuk olarak kavramak mümkün değildir. Varoluş, birliktevaroluştur.'kişi için varolmak kendini kendi içine hapsederek değil, 'başkasına' ve nihai noktada 'Mutlak Varlık'a doğru açarak ve kendini aşarak kendini gerçekleştirmektir. Zira kişisel tecrübe kendi üzerine odaklanan yalıtlanmış bir 'ben 'in tecrübesi olmayıp, 'başkası'na açılan ve onun tarafından zenginleştirilen bir 'ben 'in tecrübesi olmak durumundadır. Görüleceği üzere Marcel'e göre insani değerlere dayalı insan ilişkileri çerçevesinde şekillenen ortak bir yaşam ve gerçek bir iletişim olmaksızın kişi olabilmek ve derin bir insanlık tecrübesinden söz edebilmek mümkün değildir. İnsanlar, kendi imkan ve sınırlarını fark etmeleri doğrultusunda, kişisel tecrübelerinin derinliği ölçüsünce 'Varlık'a kozmik açılım' yolundaki çabalarının yoğunluğu bakımından birbirlerinden ayrılırlar. Bu sebeple Marcel felsefesinde ''...kişi, hem araştırma konteksi hem de analiz edilmesi gereken epistemolojik bir modelden çok, nihai noktada gerçekleştirilmesi gereken bir görev'' (O'Malley, 1984:276) olarak karşımıza çıkar. Bu görev ilk bakışta gerek düşünce gerekse aksiyon bağlamında bireysel yönüyle ön plana çıkma zaruretinde olsa da, onun insanın ontolojik anlamı itibarıyla nihai noktada katılım (participation) yani Varlık ile doğrudan bütünleşme esasına dayalı olan evrensel bir görev olduğu anlaşılmaktadır. Varlık Sırrı Marcel'e göre 'ben kimim?' sorusu şu ya da bu biçimde tüm problemlerin kendine bağlandığı ''biricik metafizik problem'' dir. (Marcel, 1967a:24) İnsan ancak Sokratesvari bir 'ben kimim?' sorusunun izlerini sürerek kendi imkan ve sınırlarını tanımak suretiyle doğrudan tecrübesine dönebilir ve bu suretle insan olmanın gerçek anlamını fark edebilir. Bu sebeple Marcel'in temel çabası kendi somut biricikliği içerisinde kavranan ve kendisini etkin bir biçimde gerçekleştirmeye çalışan insan varoluşu ile onu kuşatan Varlık'ın mevcudiyeti arasındaki 'sırlı' 7 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 1-17

8 Emel Koç ilişkiyi kavramaktır. Marcel Varlık'ı kavramanın yolunun soyut bir biçimde 'Varlık var mıdır yok mudur?' gibi sorular sormak değil varoluşsal bir tecrübe ile Varlık'a katılmak olduğunu ifade eder. Varlık bir obje olmadığı, ben de kendini gerçekleştirme yolunda bir varoluş olduğum için 'Varlık nedir?' sorusu, 'Ben kimim?' 'Varlık hakkında soru soran ben kimim?' sorusundan ayrılamaz. Zira ben Varlık'ın kendisini,ancak kendi varlığımı inşa etmeye çalışırken, ben'i ben yapan 'Varlık'a katılımım' durumunda kavrayabilirim. Bu sebeple ''Varlık yaşanacak ve kendi içinde tecrübe edilecek bir sır ile ilgilidir.'' (Gürsoy, 1988:45) Varlık'ı dışarıdan bir 'problem' (problem)olarak düşünmek imkansızdır.problemin bana göre dışsal olduğu bir durumda sır (mystery), bizzat kendimi bağlanmış bulduğum, içine dahil olduğum katıldığım bir gerçekliktir. Sır, 'ben' ile 'benim karşım' arasındaki ayrımın anlamını kaybettiği beni saran ve kuşatan bizzat kendimin de içinde yer aldığım bir şeydir. Marcel'e göre somut olan sırlı olandır ve her sır örneği temel olan 'Varlık sırrı'nın (Ontolojik sır) tekil bir görünümüdür. Bu sebeple sır, 'problem-ötesi' (meta- problematik) veya 'teknik-ötesi' diye isimlendirilebilen 'aşkın' bir alana aittir. Bir problem en azından ilke itibarıyla çözümü mümkün olan epistemolojik bir esasa dayanırken bir sır ise 'çözülebilirlik' kategorisini kendisine uygulamanın mümkün olmadığı ontolojik bir temele dayanır. Dolayısıyla sırrı karakterize eden şey 'kişisel olması' sebebiyle objektifleştirilememesidir. Sır, ne bilimsel bilginin kriterleri doğrultusunda düşünülebilir ne tasavvur edilebilir ne de ispat edilebilir.objektif düşünceyle ulaşabildiklerimiz yalnızca problemlerdir. Sırlar varoluşumuzla ilintili olduğu için, sırrı ispat etmeye kalkışmak onu nesnelleştirir, değerini indirger.bu münasebetle Marcel sırrın kendiliğinden anlaşılamayan, özgürlüğe bağlı ve imana benzeyen bir tür 'somut sezgi' ile bilinebileceğini ifade eder.(reneaux, 1994:81) Bu perspektiften bakıldığında Marcel felsefesinde 'Varlık olmak' kategorisinin,'sahip olma' kategorisinin aksine, dıştan çok, içten ilişkilerle belirlendiği görülür. İnsan kendi dışındaki obje ve keyfiyetlere sahip olurken, Varlık'a canlı bir etkinlikle katılımda bulunur ve tanıklık eder. O halde ''ne zaman varlıkla ilgili bir araştırma halindeysem dile getirdiğim bir tasdik/evetlemeden daha çok, varolduğum bir evetleme dahilindeki'' (Marcel,1967c:18) bir keşif söz konusu olmaktadır. Kısacası Varlık'ın evetlenmesi samimi bir katılım yoluyladır. O halde katılıma imkan veren ve Varlık'ın bir sır halinde kavranmasını sağlayacak olan doğrudan ve yaşantısal tecrübe nedir? Marcel'e göre bu tecrübe ontolojik düzeyde bir bağlanma (commitment) ve sadakat (fidelity)tir. Katılım Marcel felsefesi ''herşeyden önce bir katılım (participation) felsefesidir.'' (Marcel, 1967:18) Marcel farklı derecelerde katılımlardan söz etse de üç temel katılım düzeyinin altını çizer: Bedenin 'benimki' olarak tecrübesi ve duyum yoluyla gerçekleşen 'bedene bürünme düzeyi'; sevgi, sadakat, umut yoluyla gerçekleşen 'komünyon düzeyi'; dua, koşulsuz sadakat ile umut ve yaratıcılık yoluyla insanın kendisini Varlık'ın huzur ve saadetine açtığı 'aşkınlık düzeyi'. Böylece Marcel felsefesinde insan üç katlı bir diyalektik yoluyla Varlık'a yükselebilmekte, 'kendini Varlık'a açmakta olan' (Gürsoy, 1988:45) şeklinde görerek ontolojik bir platforma yerleşebilmektedir. Katılımın ilk düzeyi,daha önce de söz edildiği üzere, 'bedene bürünme' düzeyi, yani bana ikinci refleksiyon seviyesinde 'ben bedenimim' deme imkanı veren, bedenim ile benliğimin sırlı birliğidir. İnsan, ancak cisimleşme yoluyla başkalarıyla ilişki kurabileceği için bedene bürünme, katılımın ve kişi olabilmenin temelini oluşturur. Bu sebeple Marcel 8 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 1-17

9 Gabrıel Marcel'in ''Kişi'' Nosyonu bedenimden ''varoluşsal yörünge merkezi'' ve ''temel metafizik veri'' (Cain, 1963:76) olarak söz eder. Dolayısıyla benim kendimi bedene bürünmüş varlık olarak hissedişim dünyadaki herhangi bir şeyi hissedebilmemden önce hissedilmiş olup, onları hissedebilmemin önkoşuludur. Hissetmek ise maruz kalmak değil, katılmak ve angaje olmaktır. Katılımın ikinci düzeyi, bedene bürünmüş varlığın sevgi, sadakat, umut gibi edimlerle 'başkası'na bağlanması sonucu gerçekleşen 'komünyon' (communion) düzeyidir. İnsanın insana açıklığını temel tecrübe kabul eden Marcel'e göre tek üzüntü kaynağı yalnızlıktır. (Marcel, 1962:73-78) Çünkü varoluşsal hareket daima bir 'biz' ya da 'bizimkine' erişme çabası olup intersubjektiflikten ve iletişimden ayrı düşünülemez. İnsan varlığı ontolojik olarak intersubjektiftir. Dolayısıyla varoluşun diğer varlıklarla birliktelik içerisinde olmasını sağlayan şey her birimizin içindeki biz duygusudur. ''Her bir suje, kendisi için bir 'biz' olduğu, o yalnızca pek çok varlık içinde kendisi olabileceği ve yalnızca bu koşul altında değer (value) mümkün olabileceği için, intersubjektif olan gerçekte sujenin kendi içindedir...benim (sevdiklerim) yalnızca benim içimde simgelenmekle kalmaz, benim içimdedirler, benim öz varlığımın parçasını oluştururlar.(...ben ne yalnızım, ne de tekim)'' (Marcel, 1967a:201) Marcel'e göre her bir bireysel yaşam itibar edilebilen bir değere sahip olsa da, insan asli değerini içinde taşıdığı biz duygusunda ve paylaştığı kişisel tecrübelerde barındırır. Kısacası insan komünal bir varlıktır. O halde bu aşamada sorulması gereken temel soru şudur: Gerçek bir komünyonu sağlayan nedir? Şüphesiz 'ben'den 'biz'e, 'ben'den (I.kişi) 'sen'e (II.kişi) açılan yolda hepimizin yol arkadaşları olduğumuzu, diğerlerinin ''benim arkadaşım gezginler'' (Traub,1988:214) olduklarını fark edebilmem gerekli olsa da, yeterli değildir. Dolayısıyla gerçek bir komünyonun oluşumu için başka faktörler de gereklidir.'başkası'nın isimsizliğinden 'sen'in mevcudiyetine doğru sırlı dönüşüm nasıl mümkün olmaktadır? 'Ben'in ve 'Sen'in sırrı nedir? 9 Bağlanma ve Sadakat Aktı Bağlanma aktı Marcel felsefesinin adeta mihenk taşını oluşturur. Zira Marcel varoluş felsefesinin genel eğilimine uygun olarak insanın dünyaya bir kez gelmiş bulunması ve kendini bir durum (bağlam) içinde bulması sebebiyle onun kendi isteğiyle bilinçli bir biçimde bağlanmış olmasa da, doğuştan dünyaya bağlı olduğunu vurgulayarak, hiçbir etkisi olmadan yani edilgen bir biçimde ortaya çıkan bu bağlanmadan hareketle özgür bir biçimde seçimler yaparak bağlanma zorunluluğunun doğduğunu belirtir.(foulquie, 1998:50)Bu suretle Marcel felsefesini bağlanma aktı çerçevesinde formüle eder. Hal böyle olunca bağlanma ve sadakat Marcel felsefesinde insanın tanınmasına, 'ben'in (I.kişi) aydınlatılmasına imkan veren somut ve doğrudan bir tecrübe olarak karşımıza çıkar. Bağlanma aktı somut felsefede metafizik, ontolojik, etik boyutlarıyla ele alınması gereken önemli bir yer işgal eder. Zira Marcel'e göre insan için varolmak 'katılımcı olmak' ve dolayısıyla 'bağlanmış olmak' anlamına gelir. Bağlanma aktı, kişiye tanımlanabilme ve dış gözlemle anlaşılabilme imkanı olmayan gerçekliğe 'tanıklık edebilme' imkanı sunar. İnsanın temel varlığı 'ben'dir. Ben, Marcel'e göre, ne olacağı önceden belirlenmemiş olan, kendi istenciyle 'yaşamak' ya da 'varolmak' arasında karar vererek, varolmayı seçmek suretiyle kendini gerçekleştirmeye çalışan bir varlıktır. İnsanın varoluşu belli ve değişmez koşullara bağlı bir gerekliliği içermediği için, varolabilmenin yanı sıra kişinin varolmayabilme imkanı da vardır. Buna rağmen kişi, istenciyle varolmayı seçen, kendi bireysel özünü Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 1-17

10 Emel Koç belirleyebilen bir varlıktır. Bu seçim, onun kendi 'ben'i karşısında objelerin olduğu kadar 'başkalarının' yani 'ben-olmayanların' da bulunuşunu fark etmesinden kaynaklanan bir onaylamadır. Böylece ben, bir bağlanma sujesi olarak bir yandan kendini dıştaki bir varlığa doğru aşarak ortaya koyma zorunluluğu içerisinde bulurken, diğer yandan kendisini ancak bağlandığı anda gerçekten tanıyabilme imkanına sahiptir. O halde kişi açısından bağlanma esas olduğuna ve bağlanma ilke itibarıyla başkasını amaçlayan bir akt olduğuna göre başkası kimdir? Marcel başkasını 'şey', 'o' ve 'sen' olmak üzere üç ayrı açıdan değerlendirerek başkasının bir şey (obje) olmayıp, bilinçli bir varlık, suje olduğuna dikkat çeker. Başkası üçüncü tekil kişi olan 'o' olabileceği gibi, ikinci tekil kişi olan bir 'sen' de olabilir. 'O', 'ben'in doğrudan doğruya ilişkisinin olmadığı rastgele bir insan iken, 'sen' ise ben'in somut ilişkiler yaşadığı doğrudan bir kavrayışla kendi gibi açıklayıp denediği 'ben'dir. Başka bir deyişle 'sen' diye bir varoluştan söz etmek için, kendisini özgürce muhatabına bağlayabilen bir 'ben'e gerek vardır,yani 'sen'den söz ediliyorsa bu bir 'ben'den, kendini dışa kapamayan bir 'ben'in yönelişinden ve onun kendini dışa açışından ötürüdür. (Uygur, 1996: 108) Başka 'ben'lerle içten bir bağ kurmadıkça 'ben' için bir 'sen' yoktur. Burada vurgulanması gereken husus, 'ben'in özgürlüğünün ve bağlılığının/bağlanma aktının içiçe değerlendirilmesi gerektiğidir. Zira bağlanma aktı esas itibarıyla özgür bir seçimle yapılan ve her an bozulabilme imkanı olan bir sözleşmeye bağlıdır. O halde özgürlüğümüz, bağlılığımıza ihanet etme gibi bir ontolojik tehlikeyi, kendimizi inkar etme imkanını beraberinde getirmektedir. Bu, bağlanmanın antinomisidir; yani 'ben' bir bağlanma sujesi olarak özgürce bağlanmaksızın yaşayamamaktadır, ancak iç dünyasındaki ve dış koşullardaki olası değişiklikler ve özgürlüğü verdiği söze ve bağlılığına sadakatini engelleyebilmektedir. Daha açık bir ifadeyle bağlanma aktı söz verme kapasitesi olan özgür bir varlığın istekli bir edimi edip, verilen söze ya da sözle bağlanılan şeye sadık kalmayı gerektirmektedir. Ancak söz, hali hazırda söz verilen andaki içsel durumumuz temel alınarak verildiği için, söz vererek bağlandığımız an'daki ruhsal ve duygusal durumumuzun değişmeyeceğinin garantisi yoktur. O halde ben'in iç dünyasındaki ve dış koşullardaki olası değişiklikler sebebiyle söz vererek bağlanılan andaki söze bağlı kalmama olasılığı, bağlanma ediminin özünü zedelemez mi? Daha da önemlisi bağlanma ve sadakat edimleriyle karakterize edilen kişinin/insan varlığının ontolojik birlik ve devamlılığı açısından sorun oluşturmaz mı? İşte bu sorular Marcel'i bağlanmanın akt(act) olarak ne anlama geldiğini ve 'kişi' ile 'akt' ilişkisini araştırmaya yönlendirmiştir. Marcel'e göre kişisel varoluş pasif bir biçimde değil, aksiyon yoluyla şekillendirilebileceği için 'akt' ve 'kişi' birbirini içerir. Akt, kişinin bizzat ''kendi kendine bağlandığı vasıtadır.'' (Reneaux, 1994: 86) Başka bir deyişle, kişinin kendisi ile bağı aktında gerçekleşir. (Cain,1963:79) Her akt kendisiyle ilgili soruya, failinin evet ya da hayır şeklinde bir cevap verebilmesini gerektirir. Bu sebeple akt'ın temel özelliği ister iyi ister kötü olsun, o aktı gerçekleştiren kişi tarafından ''evet gerçekten bu aktı gerçekleştiren benim...'' (Marcel, 1964:107) biçiminde üstlenilebilecek olmasıdır. Bu sebeple gelip geçici bir istek akt değildir ve akt kişisel olana başvurmaksızın düşünülemez. Kişi, aktı ile dayanışma içinde olduğu için, onun kendini tam anlamıyla reddetmeksizin aktını ve onun sorumluluğunu reddetmesi bir bakıma kendini bir kişi olarak reddetmesi anlamına gelir. (Marcel, 1964:109) Bu sebeple Marcel felsefesinde 'özgürlük', 'varlık', 'kişi' ve 'akt' tek ve aynı hakikattir. (Reneaux, 1994: 86) 10 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 1-17

11 Gabrıel Marcel'in ''Kişi'' Nosyonu Marcel'e göre aktları kişiyi bağladığı için kişinin temel erdemleri 'sorumluluk alma cesareti', 'yüzleşmek' ve 'meydan okumaktır.' (Marcel, 1964:111) Kişi bir durumu tasarlayabilen, o duruma dair olasılıkları tahmin edip değerlendirerek onlarla yüzleşebilen ve bu doğrultuda o duruma dair kişisel bir tavır alıp, bu tavrın arkasında durarak iç tutarlılığını yakalayabilendir. Onun için kişi, yüzleşmeleri doğrultusunda kendi tavrını sergileyerek, aktlarının sorumluluğunu almak suretiyle bir biçimde kendisiyle bütünleşebilmektedir. Ancak bu ifadelerden hareketle Marcel'in kişinin özüne ilişkin metafizik bir sonuç çıkarma ya da kişi tanımına ulaşma eğiliminde olduğunu düşünmek yanıltıcıdır. (O'Hara, 1964:149) Kişiyi bir veri ya da varolan (existent) olarak telakki edemeyeceğimizi (Marcel, 1964:116) belirten Marcel'e göre, kişinin aktlarının toplamından başka bir şey olmadığını ya da ard arda gelen aktlarının bağlayıcısı-birleştirici bir prensip-olduğunu da düşünmek yanıltıcıdır. Zira böyle bir yaklaşım, akt ve kişi hakkında gereğinden fazla teorik bir bakış açısı takınmak ve kişisel olduğu için objektif bir biçimde dışarıdan incelenmesi mümkün olmayan akta seyirci tavrıyla yaklaşmak anlamına gelecek, kişinin bir davranışa dönüşme riskini doğuracaktır. Kişisel olana başvurmaksızın akt düşünülemese de bu, insanın aktlarının toplamına indirgendiği anlamına gelmez. Zira Marcel, ''insanın 'ne olduğu' ve 'ne yaptığı' arasındaki...ayrımı ''(Marcel, 1967c:81-82) gözden kaçırmanın insan doğasına dair en önemli şeyin yanlış anlaşılması anlamına geldiğini sıklıkla vurgulamıştır. Bu sebeple kişi, kendisini aktları dahilinde ortaya koyan, onlarla bütünleşebilen ve onların sorumluluklarını üstlenebilen, ancak aktlarına indirgenemeyen,bilinci itibarıyla özgür ve aşkın olan bir varlıktır. İşte bu münasebetle bir akt olarak bağlanmanın yapısını irdeleyen Marcel, iç dünyamdaki ve dış koşullardaki olası değişiklikler sebebiyle söz veremem ve bağlanamam demenin kişiyi 'an'lara indirgeyerek onun 'ontolojik bütünlüğünü' gözardı etmek anlamına geldiğini belirtir. O halde kişiye düşen görev, tüm değişimlere karşın varlığının birlik ve devamlılığını sürdürerek, geçmişini üstlenerek, an'lık değişimlere meydan okuyarak bağlanma ve sadakat yoluyla kendini ve geleceğini inşa etmektir. 11 Bağlanma ve onunla birlikte düşünülmek durumunda olan sadakat aktı görüleceği üzere 'varlığın birliğine ve devamlılığına' vurgu yapmaktadır. Zira her bağlanma ve sadakat değiştirilemez olduğu hissedilen bir ilişkiye ve bu yüzden de geçici olmayan bir teminata dayalıdır, yani sadakat aktı kişinin söz verirken ortaya çıkabilecek olası değişiklikleri gözönüne alarak verdiği sözü yerine getirmesidir. Çünkü kişi bağlanarak sadakat yemini ederken gelecekte kendisini neyin beklediğini bilmediği için zamanın getirebileceği değişimlere bağlı olarak kendisini önceden arzu edilenin ötesinde bağlanmış bulabilir. Söz veren kişinin sözlerine değer ve ağırlık kazandıran şey de onun bugünün koşulları içerisinde olup, geleceğe dönük bilgisizliğine rağmen söz verebilme, sözünü tutabilme ve bu doğrultuda kendi kendisiyle iç tutarlılığını muhafaza edebilme cesaretidir. Kişinin kendi kendisiyle tutarlılığı bir özsaygı ve onur meselesidir. Zira kendisiyle içsel birliğini yakalayamayan bir kişinin doğal olarak başkalarına sadık kalması mümkün değildir. Bu bağlamda Marcel bağlanma ve sadakate dair en çarpıcı ifadelerinden birinde ''Sadakatin yeri olarak Varlık'' (Marcel, 1997:41) ifadesini kullanarak kişisel ilişkilerle ontoloji arasındaki temel bağa dikkat çeker. Sadakatin Varlık'ın yeri olduğunu söylemek bir yandan ''onun kişisel olanın varoluşunun ve gerçekliğinin koşulu olduğunu'' (Clyde, 1975:17) söylerken diğer yandan intersubjektiviteden aşkınlığa doğru yönelişin sadakat yoluyla gerçekleştiğine dikkat çekmek anlamına gelir. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 1-17

12 Emel Koç Bu sebeple Marcel felsefesinde sadakatin değeri onun öncelikle 'ontolojik' bir anlama sahip olmasında gizlidir ve an'lık değişmelerden kaynaklanan her türlü dağılmaya karşılık 'kişisel varlığın birliğine' karşılık gelir. Sadakat aktının temelini teşkil eden ''değiştirilemezlik'' ise ne kişinin kendisinin değişmeyeceğine dair sahte bir bağlılık ne de mevcut koşulların değişmeyeceğine dair samimi bir bağlılıktır. Söz konusu ''değiştirilemezlik'' kişinin koşullarına indirgenemeyeceğini fark etmesi ve bu doğrultuda kendisini sadakat yemini ettiği an'daki durumu ile özdeşleştirebilme iradesidir. Dolayısıyla bağlanma aktı kendi içerisinde saf ve koşulsuz bir bağlanma biçiminde değerlendirilmelidir, yani ''her türlü bağlanma kısmen koşulsuzdur, yani, özü gereği bu bağlanmanın üzerinde gerçekleştiği durumun kendiliğinden değişken unsurlarının soyutlanacak olmasını gerektirir. (Marcel, 1997:41) Bu nedenle söz vererek bağlanma ancak o an'da yaşanılmakta olan dış duruma indirgenemeyen ve kendisiyle bu dış durumu arasındaki farkı algılayan bundan dolayı da kendisini geleceğine nazaran adeta aşkın bir biçimde ortaya koyan kendisinden yanıt veren bir varlık için söz konusu olmaktadır.''(marcel, 1997:41) Böylece bağlanma aktı söz verip sözünde durmama seçeneği de imkan dahilinde olmasına rağmen, söz vererek kendini angaje eden ve bu suretle iç tutarlılığını muhafaza eden ve kendine hakim olan özgür bir varlığın aktıdır. Anlaşılacağı üzere Marcel felsefesinde bağlanma ve sadakatin ilk adımı insanın kendi kendine sadakatidir; yani 'bağlanmaya bağlılığım' bizzat kendime sadakatimdir. Beni ben yapan şey, bağlanabilmemdir.bağlanabilme somut ve kişisel bir tecrübe olup temel ontolojik bütünlüğüme ve devamlılığıma karşılık gelip, kişiliğimin birliğini ve özdeşliğini temin eder. Ancak bu durum kesinlikle bir solipsizm içerisine tıkanıp kalma anlamında değerlendirilemez. Çünkü daha önce de sözedildiği üzere, bağlanma ilke olarak başkasını amaçlayan ve ''hedef aldığı başkasını obje olarak kabul etmeme''(reneaux, 1994: 89) esasına dayanan bir akttır. Dolayısıyla bağlanmanın yöneldiği başkası herhangi bir obje olmayıp, özgür bir suje, 'sen'dir. Bağlanma, 'ben' ile 'sen'i birbirine tanıtan bir akttır. Bağlanma ben (I.kişi ) açısından düşünüldüğünde kendisi olmayana doğru açılmaya hazır bulunma, kendinden bir şeyler veriş, iyilikseverlik, sevgi gibi duygularla başkasına açılıştır. Sen (II.kişi) açısından düşünüldüğünde ise özgür ve samimi olarak 'hazır bulunma' ve 'bekleyiş'tir. Böylece 'ben-sen' karşılıklı bir varoluş hali içerisinde mevcut olmakta ve onları birbirine bağlayan sadakat aktının temelini 'kendim için' ve daha da önemlisi 'senin için hazır bulunma' fikri oluşturmaktadır; yani 'ben'in 'sen'e açılmaya hazır bulunduğu kadar 'sen'in de 'ben'i karşılamaya hazır bulunması gerekmektedir. Bu sebeple ben-sen ilişkisi 'başvuru/çağrı-yanıt' esasına dayalı bir ilişkidir. Bu ilişkide 'ben'e ihtiyaç olmaması, onun kendisine yapılan son derece ölçülü sessiz çağrıyı duymaması, ya da hazır bulunmayışı bağlılığı engeller. Dolayısıyla 'ben-sen' ilişkisinin temelini 'hazır bulunma' tecrübesi oluşturur. Hazır bulunmanın temelinde beni dikkate alan, beni nesne gibi görmeyerek anlamaya çalışan bir varlık vardır. Hazır bulunma, intersubjektif bir tecrübe olup kendisini bana açmaya çalışan bir istencin ifadesi olarak anlaşılmak durumundadır. Bu sebeple hazır bulunma tecrübesi bedeli karşılığında temin edilemeyen, zorla elde edilemeyen bir deneyimdir. Hazır bulunma kendini bir bakışta, bir tebessümde, bir ses tonunda ya da bir tokalaşmada ani bir biçimde ve yanlış anlamaya yer vermeyecek şekilde dışa vurur. (Marcel,1967c:40) Marcel'e göre hazır bulunan kimse kendisine ihtiyaç duyduğumda tüm 12 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 1-17

13 Gabrıel Marcel'in ''Kişi'' Nosyonu benliğiyle benimle birlikte olmaya muktedir olan kişi iken, hazır bulunmayan kişi ise arkadaşlığını, dostluğunu bana yalnızca bütçesine yük olacak bir ödünç verir gibi sunar. O kendisini başkalarına kapayan, kendi içinden engellenmiş,bir tür içsel isteksizlik hali yaşayan bir insandır. Hazır bulunmayan insan imkanlarını ve kaynaklarını kendisiyle sınırlı gördüğü için bunlar tükenirse geriye hiçbir şey kalmayacağını düşünerek, problematik dünyaya umutsuzca teslim olmuş, kendi üzerine kapanmakta ısrar eden, intersubjektif ilişkilere direnen bir insandır. Oysaki hazır bulunan kişi başkalarına karşı konukseverdir. Onun ruhunun kapıları açıktır. Bu sebeple hazır bulunma tecrübesi, sujenin obje ile ya da sujenin obje muamelesi yaptığı herhangi biri ile ilişkisinde bulunmayan bir ''karşılıklılık'' (Marcel,1967c:40) ve samimiyet içerir. Dolayısıyla ''hazır bulunma ile sır arasında organik bir bağ'' (Marcel, 2001:216) bulunduğunu, her hazır bulunmanın sırlı olduğunu düşünen Marcel'e göre, hazır bulunma tecrübesi aynı zamanda gerçek bir komünyona da imkan verir. Taraflardan birinin hazır bulunmaması durumunda bir konuşma ortamı olsa bile, burada komünyonsuz bir iletişim söz konusu olur. Bu iletişimde eksik olan şey ise öze ait bir eksikliktir. Zira hazır bulunmayan kişi ''...kendisine söylediğim şeyi anlar, fakat beni anlamaz.'' (Marcel, 2001:205) Bana hitabediyor görünümünde olsa da, onun için hala üçüncü kişi, 'o adam' ya da 'o kadın' olmaya devam ederim. Marcel'e göre, anlaşılacağı üzere gerçek bir 'komünyon' ile 'iletişim' birbirlerinden farklı şeylerdir. İletişim belli bir zaman ve mekandaki iki ya da daha fazla kişi arasında gerçekleşebilirken, komünyon aynı koşullar mevcut olmaksızın da gerçekleşebilmektedir. Marcel, iletişimin belli bir mesajı paylaşan insanlar arasında olduğunu belirtirken, komünyonun iletişimin aksine yalnızca birbirlerini gerçekten sevenler arasında olabileceğine dikkat çeker. (Lonergan, 1975: 25) Bu suretle 'başvuru' ya da 'çağrı'nın samimi bir 'yanıt' bulması halinde 'ben' ve 'sen' karşılıklı bir varoluş hali içerisinde mevcut olurlar. Diğer bir deyişle 'birlikte varolur'lar. İki insanı karşılıklı olarak farkındalığa, ciddi arkadaşlığa ya da sevgiye iten bir karşılaşma o iki kişiyi bir diğeri için ikinci bir kişiye bir 'sen'e dönüştürür. Böylelikle birinci kişide 'biz' haline gelirler ve her kişinin sırlı varoluşu bir diğerine takdim edilir. 'Biz' ifadesi kesin olarak orijinal tinsel bir 'iç ilişki'yi dile getirerek 'birlikte varoluş' anlamına gelir. Sadakat ise bu karşılıklı hazır bulunuşun faal gelişimi devamlılığı ve bu ilişkiden zevk alınması hoşnut olunmasıdır. Marcel ben ile muhatabım arasında eğer ikimizin de ortak olarak paylaştığımız bir deneyim bulunursa benimle başkası arasında bir duygu bağı oluşacağını ve böylece başkasıyla benim 'biz'i oluşturduğumuz bir birlikteliğin ortaya çıkacağını belirtir. Bunun anlamı onun artık o (üçüncü tekil kişi) olmayı bırakıp benim için bir sen (ikinci tekil kişi) haline gelmesidir, yani diyalektikten gelip sevgiye giden yolun açılmasıdır. (Glenn, 1984:529) Sevgi bağının kurulmasıyla onlar birbirleriyle bütünleşebilme, birbirlerini geliştirebilme, birbirlerinin gelişimine katkıda bulunabilme imkanı bulurlar. Başkasını 'o' olarak değerlendirmek onu bir obje olarak değerlendirmek iken, sevgi bağı ile bir 'sen' olarak değerlendirmek ise onu bir suje olarak keşfetmek,onun özelliklerini tanımak ve hazır bulunuşunu pekiştirmektir. Böyle bir dostluk ve sevgi esasına dayalı komünyonda Marcel ölümün bile sevdiğimin benim içimde eskisi gibi faal olmasına engel olamayacağını belirtir. Hazır bulunma ve sevgi kişiler arasında öyle bir bağ oluşturur ki, muhataplardan birinin ölümü dahi sevgi bağının devamı açısından bir mani oluşturmaz. İnsanların birbirlerini bilgisel anlamda denetleyerek ya da onaylayarak değil, aynı acıları, zevkleri ya da sevgiyi paylaşarak birbirlerine yakınlaşabileceklerini ve gerçek bir 13 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:10, Mart 2017, s. 1-17

14 Emel Koç komünyon oluşturabileceklerini ifade eden Marcel, gerçek bir komünyonun dışında otantik bir birlik ve otantik bir derinliğin olamayacağını belirtir. Ancak bir sır olarak komünyon tecrübesine (empirik sen'lerle kurulan ilişkiler) yönelik yaptığı tüm bu vurgulamalara rağmen, Marcel insani eksikliklerden kaynaklanan düş kırıklıklarının empirik sene olan güven ve bağlılığımızı sarsabildiğini belirterek dikkatlerimizi bir sır olarak aşkınlık düzeyine (Mutlak Varlık ile ilişkimize) çeker. Zira Marcel'e göre kişinin koşulsuz bağlanma isteği onu nihai noktada tüm insani vefasızlıkların ötesindeki Aşkın Varlık'a yönlendirir. Marcel'e göre insan sevgi, sadakat, umut gibi tecrübelerin başkasına yönelen ve çoğu zaman insani arzulara bağlı bir eğilimden öteye geçemeyen anlamından daha temel olan anlamını; yani bu tecrübelerin 'Ebedi bir değer kaynağına katılım'a imkan veren boyutunu gözden kaçırdığı sürece sevgi, sadakat ve umut anlamdan yoksun hale gelir. O halde kişi açısından önemli olan sevgi, sadakat ve umut gibi somut tecrübelerin komünyon düzeyindeki 'sen'ler ile sıcak ve samimi ilişkiler kurmaya imkan veren 'etik değerler' olmalarının ötesinde, aynı zamanda Varlık Sırrına ulaştıran 'ontolojik değerler' olduğunu; insanlara bağlılığın, yaratılmış olanın değerinin onaylanması açısından, aynı zamanda Tanrıya bağlılık ve sadakat anlamına geldiğini fark edebilmektir. Bu farkındalığın oluşumunda şüphesiz varlığımızın subjektif ve zamansal yönlerine odaklanıp kalmak yerine, onun asli ve ebedi boyutunun zamanla sınırlı olmayan Ebediyet'e açılımında olduğunu kavrayabilmek esastır. Bu bağlamda Marcel komünyon düzeyinden Aşkınlık düzeyine yükselişte yaratıcılığın/yaratıcı tecrübelerin rolünü her fırsatta vurgulamıştır. Yaratım(creation) Varlık'ın tüketilemezliğinin (inexhaustibility) bir tezahürüdür (Gallagher,1962:85) ve Marcel'e göre yaratıcılık fikri 'kendini gerçekleştirme' ya da 'varolma' yolunda olan kişiyi kendi sınırlarının çok ötesine yaratıcığın kaynağına yönelterek, onu kendindeki yaratıcı gücü oluşturan Mutlak Varlık ile karşı karşıya getiren bir tecrübedir. Bu sebeple her ne ölçüde olursa olsun yaratım olduğu sürece, varlık alanında bulunuruz ve varlık'a tanıklık ederiz. Böylece Marcel, düşüncesinin en üst noktasında 'yaratıcı tanıklık' düşüncesini gündeme getirerek din, sanat, metafizik v.b.alanlardaki yaratıcı etkinliklerimizle Ebedi olana katılabileceğimizi vurgular. Varlık'a katılımımızda şüphesiz varlığımızın yaşamımıza indirgenemeyeceğini fark etmek de önemlidir. Marcel 'ideal benlik' ile 'gerçek benlik' arasındaki uçuruma dikkat çekerek ideal benliğimizin ebediliğinin onun insan yaratımı değil, Ebedi bir değer kaynağının armağanı olmasından kaynaklandığını ve kişilerdeki bu asli değerin mevcudiyetini ortaya çıkaran değerlerin ise koşulsuz sevgi, sadakat ve umut olduğunu belirtir. ''Koşullu söz vermenin yalnızca Tanrının bulunmadığı bir dünyada olanaklı'' (Keen, 1984:37) olabileceğini belirten Marcel'e göre 'Koşulsuzluk' Tanrı'nın mevcudiyetinin bir belirtisi olduğu için, mutlak ve koşulsuz bir sevgi, koşulsuz bağlılık-sadakat ve koşulsuz umut da ancak Mutlak Kişisel Varlık'adır. Mutlak Varlık'a koşulsuz sevgi,sadakat ve umutla tüm samimiyetle bağlılığın adı ise 'iman' ya da Marcel'in ifadesiyle 'yaratıcı sadakat'tir. ''Sadakat, iman olması dışında hiçbir zaman koşulsuz olamaz.'' (Marcel, 1962:133) İman, Aşkın Varlık'ın mutlak hazır bulunuşuna ilişkin bir tecrübe olması sebebiyle inanan cephesinde de bir açıklığı, samimiyeti, hazır bulunmayı gerektirir. Marcel bu durumu ışık metaforunu kullanarak şu şekilde ifade eder: Işık olarak Tanrının hazır bulunuşu, kendisi olmaksızın, bizim gerçek varlığımıza doğru ilerlemeyi başaramayacağımız içimizdeki ışıktır ve 14 Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 10, Mart 2017, s. 1-17