ÖABT SOSYAL BİLGİLER TARİH KPSS Eğitimde

Transkript

1 ÖABT SOSYAL KPSS 2016 Pegem Akademi Sınav Komisyonu; 2015 KPSS ye Pegem Yayınları ile hazırlanan adayların, 40'ın zerinde soruyu kolaylıkla çözebildiğini açıkladı. BİLGİLER TARİH Eğitimde 29. yıl

2 Coşkun Çebitrk ÖABT Sosyal Bilgiler 1. Kitap (Tarih) Konu Anlatımlı ISBN Kitapta yer alan bölmlerin tm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tm ya da bölmleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kltr Bakanlığı bandrol ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrol olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsz yayınları satın almamasını diliyoruz. 5. Baskı: 2015, Ankara Proje-Yayın: Neslihan Grsoy Dizgi-Grafik Tasarım: Kezban Öztrk Kapak Tasarımı: Grsel Avcı Baskı: Korza Yay. Basım San. Tic. A.Ş. Yenice Mah. No: 3 Esenboğa-Ankara Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖN SÖZ Merhaba Sevgili Sosyal Bilgiler Öğretmeni Arkadaşlarım, ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız yeterlilikleri ölçmek amacıyla yapılmaktadır. Sahip olduğu soru sayısı az ise de soruların atanma puanındaki etki oranı hayli yksektir. Tarihin önemli açmazlarından birisi bir konu hakkındaki bilginin kaynaklara göre farklılıklar göstermesidir. Öyle ki ÖSYM sorularının dahi geçmişteki bazı sorularda verdiği bilgilerle çeliştiğini bilmekteyiz. Tarihin belge ve bulguları değiştikçe bilgileri de değişebilmektedir. Kitabımızda bu sakıncalı durumu aşmak için şöyle bir yöntemi izledik: Yazım srecinde kuşkusuz ki ilk kılavuzumuz ÖSYM olmuştur. ÖSYM'nin gnmze kadar sorduğu soruların tmn inceleyerek kitabın altyapısını oluşturduk. Kitabımızı, ÖSYM sorularının bilgi ve yorumları eşliğinde yapılandırdık. Kitabımızın şekillenmesinde etkili olan bir diğer veri Millî Eğitim Bakanlığı ders kitaplarıdır. Öyle ya, Millî Eğitim Bakanlığına personel almak için yapılan sınav sorularında, Bakanlığın okullarda okuttuğu ders kitaplarından da faydalanmak mantıken gereklidir. Nitekim 2014 ve 2015 Sosyal Bilgiler/Tarih sorularını incelediğimizde, MEB ders kitaplarına gönderme yapan soru örneklerini çokça görmek mmkndr. Bunun dışında akademik camiada genel geçerliği olan İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Şerafettin Turan, Rifat Uçarol, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakltesi Yayınları gibi çoğaltılabilecek bazı köşe taşı yazarlar ve eserler de kitabımız için temel dayanak olmuştur. Kitamızda hassasiyet gösterdiğimiz, cevabını bulmaya çalıştığımız sorulardan birisi şu oldu: "Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adayı" arkadaşlarımızın sorumlu olduğu alanlardan birisi de "Tarih"dir. ÖSYM tarafından ayrıntılı tanımlanmayan "tarih" dersinin kapsamı ne olmalıdır. Tarih ÖABT ile Sosyal Bilgiler ÖABT arasındaki fark nedir? Bu soruların cevabını ÖABT sorularını inceleyerek bulmaya çalıştık. Şunu gördk ki: Sosyal Bilgiler ÖABT sorularının kapsamı, Tarih ÖABT'den farklı değildir. Sosyal Bilgiler ÖABT'nin kapsamı son derece geniş, akademik derinliği hayli yksektir. Bu gerekçe ile Pegem Ailesi olarak akademik bir risk almamanız için ÖABT Tarih kitabını Sosyal Bilgiler Setinin içine olduğu için koymayı uygun gördk Sosyal Bilgiler ÖABT Sınavıda, bu tutumun doğruluğunu bizlere göstermiştir ÖABT sınavının ardından kitabımızı gncelleyerek kapsamını daha da genişlettik. Malum olduğu zere ÖSYM, 2015 ÖABT sınav sorularının sınırlı bir kısmını ilan etti. Pegem ailesi olarak ilan edilmeyen ÖABT Sosyal Bilgiler sorularını, sınava giren öğretmen adayı arkadaşlarımızdan temin ederek soruları yeniden yapılandırdıktan sonra kitabımıza koyduk ÖABT Sosyal Bilgiler soruları bizlere bir kez daha göstermiştir ki: "Tarih bir dipsiz kuyu. Ve bizler iğneyle kuyu kazan sabır işçileriyiz. Bir kuyumcu hassasiyetiyle altını işlemeliyiz, konularımıza çalışmalıyız. Hiçbir bilgiyi işe yaramaz diye ötelememeliyiz. Öğretmen olma yolunda emin adımlarla yryen sizlerin yanında olmak ve eksiklerinizi tamamlamak adına bu yayını hazırladık. İnandığımız ve umut ettiğimiz de gireceğiniz sınav için iyi bir başvuru kaynağı olduğu yönndedir. Ön sözmz de "başarılar dileyerek" ve kçkken annelerimizin, byklerimizin okula gönderirken söylediği için, "Allah zihin açıklığı versin." diyerek bitiriyoruz. Başarılar... Coşkun Çebitrk

4 SOSYAL BİLGİLER ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER ÖABT SOSYAL BİLGİLER, 50 sorudan oluşmakta ve Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih, Coğrafya, Siyaset Bilimi, Diğer Sosyal Bilim Alanları -Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Gnmz Dnya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme- ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir. Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sosyal Bilgiler Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Genel Yzde Yaklaşık Yzde Soru Sayısı Alan Bilgisi Testi % a. Tarih b. Coğrafya c. Siyaset Bilimi d. Diğer Sosyal Bilim Alanları (Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Gnmz Dnya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme) % 28 % 20 % 8 % Alan Eğitimi Testi % Genel Kltr, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2015 SOSYAL BİLGİLER ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

5 İÇİNDEKİLER ALAN BİLGİSİ 1. BÖLÜM: TARİH BİLİMİ A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ...5 Tarih Biliminin Özellikleri...5 B. TARİH YAZICILIĞI...10 Tarih Yazım Trleri...10 Tarih Yazıcılığının Gelişimi Trklerde Tarih Yazıcılığı C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI Boşluk Doldurma...15 Bulmaca...16 Çözml Test...17 Çözmler BÖLÜM: İLK TÜRK DEVLETLERİ A. TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI VE İLK TÜRK DEVLETLERİ...53 Trk Kelimesinin Anlamı...53 Ana Yurtta Kurulan İlk Uygarlıklar...53 Trklerin İlk Ana Yurdu...54 Orta Asya Trk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları...54 İskitler (Sakalar)...54 B. İLK TÜRK DEVLETLERİ...55 Asya Hun Devleti...55 Avrupa Hun Devleti ( )...57 Göktrkler ( )...58 Kutluk Devleti (İkinci Göktrk Devleti ) ( )...59 Uygur Devleti ( ) BÖLÜM: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR A. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER...25 Anadolu'nun Tarih Öncesi...27 B. TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI...28 İlk Çağ'ın Genel Özellikleri (MÖ ) Orta Çağ'ın Genel Özellikleri ( )...28 Yeni Çağ'ın Genel Özellikleri ( ) Yakın Çağ'ın Genel Özellikleri (1789-?)...29 C. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI...29 Anadolu da Kurulan Medeniyetler...29 Mezopotamya Uygarlıkları...32 Doğu Akdeniz Uygarlığı...36 Ege Uygarlıkları...38 Boşluk Doldurma...44 Bulmaca...45 Çözml Test...46 Çözmler...49 Hazarlar ( )...61 Kırgızlar ( )...62 Trgişler ( )...62 C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ...62 Avarlar ( )...62 Bulgarlar ( )...62 Macarlar ( )...63 Kumanlar (Kıpçaklar)...63 Peçenekler ( )...63 Oğuzlar (Uzlar)...64 Akhunlar (Eftalit) ( )...64 Sabarlar (Sabirler) Tabgaçlar ( )...64 Karluklar ( )...64 Başkurtlar...64 Kimekler...64 D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK...64 Devlet Yönetimi...64 Ordu (S)...67

6 vi Sosyal Yaşam...68 Hukuk...68 Ekonomi...69 Din ve İnanış...70 Yazı, Dil ve Edebiyat...71 Sanat...73 Bilim...74 Boşluk Doldurma...75 Bulmaca...76 Çözml Test...77 Çözmler BÖLÜM: TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (X.-XIII. YÜZYILLAR) A. TÜRKLERİN İSLAMİYET İ KABULÜ Talas Savaşı (751) B. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ Tolunoğulları ( ) İhşidler (Akşitler) ( ) Karahanlılar ( ) Gazneliler ( ) Byk Selçuklu Devleti ( ) C. DİĞER TÜRK İSLAM DEVLETLERİ Harzemşahlar Eyyubiler BÖLÜM: İSLAM TARİHİ A. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI...83 İslamiyet Öncesi Dnyanın Genel Durumu İslamiyet in Doğuşu ve Yayılışı...85 Dört Halife Devri ( )...88 Emevi Devleti ( )...92 Endls Emevi Devleti ( )...95 Ben-i Ahmer Devleti...95 Abbasi Devleti ( )...96 Diğer Devletler...98 B. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI...98 Devlet Yönetimi...98 Sosyal Hayat...99 İktisadi Hayat Ordu Teşkilatı Yazı, Dil ve Edebiyat Eğitim ve Bilim Hayatı Sanat Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler Memluklar D. TÜRKİYE TARİHİ ( YÜZYILLAR) Anadolu ya İlk Trk Akınları Anadolu da Kurulan İlk Trk Beylikleri Trkiye Selçuklu Devleti ( ) (Anadolu Selçuklu Devleti) Uçlarda Hayat ve Beylikler Anadolu Beylikleri nin Genel Özellikleri E. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK Devlet Yönetimi Hukuk Sistemi Toprak Sistemi Askerî Teşkilat Sosyal Hayat Din ve İnanış Dil, Edebiyat ve Yazı Eğitim ve Bilim Sanat Mimari Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler...163

7 vii 6. BÖLÜM: TÜRK DÜNYASI (XIII. - XIX. YÜZYIL) TÜRK DÜNYASI ( YÜZYIL) Moğollar Timur Devleti ( ) Trkistan daki Gelişmeler Hindistan da Trk Sultanlıkları ve Babrller Hanlıklar Hakkında Genel Bilgiler Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler BÖLÜM: OSMANLI TARİHİ A. BEYLİKTEN DEVLETE ( ) XIV. Yzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa Anadolu Memluklar ( ) İlhanlı Devleti ( ) Balkanlar ve Avrupa Altınorda Devleti ( ) Kayıların Anadolu ya Gelişi ve Yerleşmesi Osmanlı Devleti nin Kısa Srede Gelişimini Sağlayan Nedenler Osman Gazi Dönemi ( ) Orhan Gazi Dönemi ( ) I. Murat Dönemi ( ) Yıldırım Bayezıt Dönemi ( ) Fetret Devri ( ) Çelebi Mehmet Dönemi ( ) II. Murat Dönemi ( ) Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler B. DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ ( ) Fatih Sultan Mehmet Dönemi ( ) II. Bayezıt Dönemi ( ) Yavuz Sultan Selim Dönemi ( ) Kanuni Sultan Sleyman Dönemi ( ) II. Selim Dönemi ( ) III. Murat Dönemi ( ) III. Mehmet Dönemi ( ) Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİ Devlet Yönetimi Osmanlılarda Ekonomik Hayat Osmanlı Toplumu Osmanlı Devleti nde Hukuk Osmanlı Devleti nde Eğitim Osmanlı Devleti nde Bilim Osmanlı Devleti nde Dil, Yazı ve Edebiyat Osmanlı Devleti nde Sanat Osmanlı Devleti'nde Mimari Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler C. ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL) Arayış Yıllarında Osmanlı Devleti Avusturya İlişkileri XVII.yy.da Osmanlı Devleti İran İlişkileri XVII.yy.da Osmanlı Devleti - Lehistan İlişkileri XVII.Yzyılda Osmanlı Devleti- Venedik İlişkileri Osmanlı - Rusya İlişkileri...265

8 viii II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak Savaşı. 265 İç İsyanlar XVII. Yzyıl İsyanlarının Özellikleri Avrupa nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı XVII. Yzyıl Islahat Hareketleri Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler D. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ III. Ahmet Dönemi ( ) I. Mahmut Dönemi ( ) III. Mustafa Dönemi ( ) I. Abdlhamit Dönemi ( ) III. Selim Dönemi ( ) XVIII.yy.da Osmanlı Devleti nin Islahatları Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler BÖLÜM: EN UZUN YÜZYIL ( ) XIX. YÜZYIL SİYASİ TARİH II. Mahmut Dönemi ( ) Abdlmecit Dönemi ( ) Abdlaziz Dönemi ( ) V. Murat Dönemi (1876) II. Abdlhamit ( ) XIX.YÜZYILDA REFORM HAREKETLERİ II. Mahmut Dönemi Yenilik Hareketleri Sultan Abdlmecit Dönemi Yenilik Hareketleri Sultan Abdlaziz Dönemi Yenilik Hareketleri 313 II. Abdlhamit Dönemi Yenilik Hareketleri Osmanlı Devleti nde Basın Yayın Hareketleri. 316 Bulmaca Çözml Test Çözmler OSMANLI DEVLETİ NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ Sened-i İttifak Tanzimat Fermanı Islahat Fermanı (1856) Kanunuesasi nin İlan Edilmesi ve I. Meşrutiyet in İlanı İstibdad (Mutlakıyet) Dönemi ( ) II. Meşrutiyet in İlan Edilmesi Anayasa Değişiklikleri Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler BÖLÜM: XX. YY. BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ NDE DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI Osmanlıcılık İslamcılık Trkçlk (Turancılık) Batıcılık Teşebbs- Şahsi ve Adem-i Merkeziyetçilik Sosyalizm Dnyanın Genel Görnm Mart Vakası Trablusgarp Savaşı (1911) Balkan Savaşları I. Dnya Savaşı Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler Boşluk Doldurma...318

9 ix 10. BÖLÜM: MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ I - MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ A. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI İzmir in İşgali (15 Mayıs 1919) Kuvayımiliye Ruhu B. CEMİYETLER Millî Varlığa Yararlı Cemiyetler Zararlı Cemiyetleri C. MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ Mustafa Kemal in Samsun a Çıkması (19 Mayıs 1919) Osmanlı Hkûmeti nin Millî Mcadele ve Mustafa Kemal e Karşı Tutumu D. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ NDE BASIN HAYATI Kurtuluş Savaşı nın Mali ve Askerî Kaynakları TBMM ye ve Millî Mcadeleye Karşı Çıkan İsyanlar E. SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) Sevr Antlaşması nın Özellikleri Bilecik Görşmeleri (5 Aralık 1920) Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler II - KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ A. DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ Doğu Cephesi Gney Cephesi B. BATI CEPHESİ Dzenli Orduların Kurulması Gediz Savaşı I. İnön Savaşı (10 Ocak 1921) II. İnön Savaşı (23 Mart-1 Nisan 1921) Ktahya - Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921) Sakarya Savaşı (23 Ağustos-13 Eyll 1921) Byk Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos-9 Eyll 1922) C. MİLLÎ MÜCADELENİN SANAT VE EDEBİYATA YANSIMALARI Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler BÖLÜM: ATATÜRK DÖNEMİ I - TÜRK DIŞ POLİTİKASI LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI Saltanatın Kaldırılması Lozan Barış Konferansı na Katılan Devletler Lozan a Katılacak Trk Delegeleri Lozan da Görşlen Konular Lozan Konferansı nda Karşılaşılan Gçlkler. 443 Lozan Antlaşması nın Önemli Özellikleri II - ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI A YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI Trk - Yunan İlişkileri Nfus Mbadelesi Fener Rum Patrikhanesi Sorunu Trkiye - İngiltere İlişkileri Musun Sorunu (Irak Sınırı) Trk - Fransız İlişkileri Trkiye - İtalya İlişkileri Trk - Sovyet İlişkileri B YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI Trkiye nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (1932) Trkiye ve Balkan Antantı (9 Şubat 1934) Trkiye ve Akdeniz Paktı (Ocak 1936) Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)...453

10 x Sadabat Paktı ve Trkiye (8 Temmuz 1937) Nyon Konferansı ve Trkiye Hatay ın Ana Vatan'a Katılması (Sancak Sorunu) Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler III - ATATÜRK DÖNEMİ İÇ OLAYLAR A. II.TBMM NİN AÇILMASI (11 Ağustos 1923). 465 B. ANKARA NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923) C. CUMHURİYET'İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923) D ANAYASASI NIN KABUL EDİLMESİ (20 Nisan 1924) E. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924) 469 F. ŞERİYE VE EVKAF VEKALETİNİN KALDIRILMASI G. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI H. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU NUN KABUL EDİLMESİ I. ATATÜRK DÖNEMİ NDE SİYASİ PARTİLER VE ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇABALARI Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eyll 1923) Terakkiverver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) İ. MUSTAFA KEMAL İN HAYATI Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler IV - ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI A. İNKILAP KELİMESİNİN ANLAMI VE ÖZELLİKLERİ B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 489 Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar Medeni Kanun un Kabul Edilmesi (17 Şubat 1926) C. EĞİTİM ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR 491 Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun Kabul Edilmesi (3 Mart 1924) Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar Hakkında Yapılan Dzenlemeler Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun un Kabul Edilmesi (2 Mart 1926) Yeni Trk Harflerinin Kabul Edilmesi (1 Kasım 1928) Millet Mekteplerinin Açılması (11 Kasım 1928) Atatrk Dönemi Tarih Anlayışı ve Trk Tarih Kurumunun Kurulması Atatrk Dönemi Dil Çalışmaları ve Trk Dil Kurumunun Açılması (1932) Üniversite Reformu (1933) Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler D. KÜLTÜR VE SANAT ALANINDA GELİŞMELER E. SOSYAL YAPIDA ve SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR Şapka İnkılabı nın Yapılması (25 Kasım 1925) Kılık, Kıyafet İnkılabı (3 Aralık 1934) Tekke, Zaviye, Trbelerin Kapatılması Hakkında Kanun'un Kabul (30 Kasım 1925) Miladi Takvim ve Uluslararası Saat Uygulamasının Kabul, Ölç ve Hafta Sonu Tatilinin Değiştirilmesi Soyadı Kanunu'nun Kabul (21 Haziran 1934) Unvan ve Lakapların Kullanılmasının Yasaklanması (26 Kasım 1934) Sağlık ve Sosyal Yardım Alanında İnkılaplar.. 503

11 xi F. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) Tarım Alanında Gelişmeler Aşar Vergisinin Kaldırılması G. TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER Kabotaj Kanunu nun Kabul Edilmesi (1 Temmuz 1926) Gmrk Koruma Kanunu nun Kabul Edilmesi (1929) H. SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER Teşvik-i Sanayi Kanunu nun Kabul Edilmesi Devletçi Ekonomi Modelinin Kabul Beş Yıllık Sanayi Planlarının Hazırlanması I. MADENCİLİK ALANINDAKİ GELİŞMELER İ. ULAŞIM ALANINDAKİ GELİŞMELER J. BANKACILIK ALANINDAKİ GELİŞMELER İş Bankası (26 Ağustos 1924) Sanayi ve Maden Bankası (19 Nisan 1925) Emlak ve Eytam Bankası (22 Mayıs 1926) Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (11 Haziran 1930) Smerbank (1933) Dnya Ekonomi Bunalımı nın Trkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri Ekonomi Alanındaki Diğer Gelişmeler V - ATATÜRK İLKELERİ ATATÜRKÇÜLÜK CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ MİLLİYETÇİLİK İLKESİ LAİKLİK İLKESİ HALKÇILIK İLKESİ DEVLETÇİLİK İLKESİ İNKILAPÇILIK İLKESİ VI - ATATÜRK İLKELERİ VE ANAHTAR KELİMELER İNKILAPLAR VE İKİLİKLERİN KALDIRILMASI VII - ATATÜRK E GÖRE MİLLÎ GÜÇ UNSURLARI Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler BÖLÜM: GENEL DÜNYA TARİHİ A. ORTA ÇAĞ TARİHİ Feodalite Sistemi Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar Orta Çağ'da Kilise ve Siyaset İlişkisi Rönesans Hareketleri (Yeniden Doğuş) Avrupa da Reform Hareketleri XVII. ve XVIII. Yzyıllarda Avrupa B. YAKIN ÇAĞ DA AVRUPA Fransız İhtilali (1789) Avrupa Dışı Dnya: Batı Karşıtı İlk Hareketler 559 Sanayi İnkılabı Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler BÖLÜM: ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA A. I. DÜNYA SAVAŞI Paris Barış Konferansı I. Dnya Savaşı Sonrasında Yapılan Barış Antlaşmaları B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI Çarlık Rusyası nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali. 574 Rusya nın Orta Asya yı İstilası SSCB Yönetimindeki Trk Topluluğunun Durumu Basmacı Hareketi...576

12 xii C. ORTA DOĞU'DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI İngiltere ve Orta Doğu Fransa ve Orta Doğu D. UZAK DOĞUDA YENİ GÜÇ: JAPONYA E DÜNYA EKONOMİ KRİZİ Ekonomik Kriz Öncesi Dnya Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe) İki Savaş Arası Dönemde Avrupa Avrupa da Sosyal ve Ekonomik Hayat İki Savaş Arası Dönemde Dnya Atatrk Dönemi Dış Politika F. II. DÜNYA SAVAŞI Savaş Öncesinde Gelişmeler Avrupa da Savaş Kuzey Afrika da Savaş Asya ve Pasifik te Savaş Barışa Doğru Savaşın Etkileri Savaş Yıllarında Trkiye G. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ Doğu Bloku'nun Kuruluşu Batı Bloku nun Kurulması Paylaşılamayan Orta Doğu Uzak Doğu da Çatışma Asya ve Afrika nın Kurtuluşu Orta Doğu Soğuk Savaş Dönemi nde Trkiye Trkiye de Hayat Soğuk Savaş Dönemi nde Dnya I. KÜRESELLEŞEN DÜNYA SSCB de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri Trk Cumhuriyetlerinin Bağımsız Olması TİKA (Trk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı) Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa da Yeni Arayışlar NATO nun Avrupa da Genişlemesi Avrupa Birliği ve Dnya Yeni Oluşum Srecinde Balkanlar Orta Doğu, Afganistan ve Arap Baharı Değişen Dnya ve Trk Dış Politikasının Genel Özellikleri İ. DÜNYADAKİ GELİŞMELER Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri Kreselleşme ve Etkileri Sonrası Trkiye Boşluk Doldurma Bulmaca Çözml Test Çözmler KRONOLOJİ BOŞLUK DOLDURMA VE BULMACA CEVAPLARI KAYNAKLAR H. YUMUŞAMA DÖNEMİ VE SONRASI Uluslararası İlişkilerde Değişim Sreci Yumuşama Dönemi Politikaları Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları Barış İçinde Bir Arada Yaşama Arap İsrail Savaşları Uluslararası Politikada Petroln Yeri Irak - İran Savaşları ( ) Yumuşama Dönemi Dnya Trk Dış Politikası Yumuşama Dönemi nde Trkiye nin ABD VE SSCB İle Olan İlişkileri Trkiye de Bunalımlı Yıllar ( )...625

13 ALAN BİLGİSİ

14 1. BÖLÜM TARİH BİLİMİ

15 5 A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ Tarih Biliminin Özellikleri Tarih, insanların geçmişte yaşadıkları olayları ve gelişmeleri yer ve zaman göstererek sebep ve sonuç ilişkilerini araştırıp inceleyen bilim dalına denir. Arapça ve Farsça kökenlerinde "Tarih": "Zaman", "Ay" anlamlarını taşır. Tarihin tanımı, zaman içerisinde bilim insanları tarafından farklı şekillerde yapılmıştır. Bilim insanlarının tarihin tanımına ilişkin bazı görşleri şu şekildedir: Tarihin Tanımı Hakkında Bilim Adamlarının Görşleri Tarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etkileşim ameliyesi, geçmişle gnmz arasında E.H.Carr bitmeyen bir diyalog. Zaman içinde insanların ilmi. Bir mşahade Marc Bloch ilmi. Fernand Braudel Turner Zeki Velidi Togan Léon- Ernest Halkin Ernest Bernheim Mbahat Ktkoğlu Voltaire Btn tarihlerin toplamı, geçmiş ve gelecekteki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir araya gelmesi. Geçmişten bize uzanan, gnmzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla incelenen kalıntılar. Çağdaş hayatın, geçmiş hayatın bir tekaml olarak anlatılması. Tarihin bilinmesi, geleceği dşnmek açısından zorunluluktur. Tarih, insanın evrimlerinin ve bunların yaptıklarının anlatılmasıdır. Tarih, insanlarda ahlakın ve manevi değerlerin gelişmesini sağlar. Bir nesilden öbr nesle intikal eden hikayeler. İnsanlığın ortak mirası olup ana konusu insanlığın geçmişidir. İnsanlığın hafızası olup geçmiş ve gelecek arasında bir köprdr. Tarihte gözlem ve deney yoktur. Bu yönyle pozitif bilimlerden ayrılır. Tekrarlanamaz. Geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkartılması gereklidir. Tarihin laboratuvarı arşivlerdir. Tarihin belgelere dayalı, tarafsız olarak aktarılması tarihe olan gveni artırır. Tarihte yeni belgeler ortaya çıktıkça bilgiler de değişir. Örnek: İlk Trk parasının Trgişler tarafından kullanıldığı bilgisi değişmiştir. Yeni araştırmalarda Göktrkler Dönemi ne ait paralar ortaya çıkmıştır. Tarihî olaylar arasında sebep sonuç ilişkisi vardır. Yer zaman ilişkisi gözetilmelidir. Olayın geçtiği dönemin koşularını ve zamanı bilmek olayın daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Olayın geçtiği zamanın bilinmesi, olaylar arasında sebep sonuç ilişkisinin de kurulmasını sağlar. Tarihî olaylara tarafsız (objektif, nesnel) bir gözle yaklaşılmalıdır. Subjektif (taraflı, öznel) olunmamalıdır. Tarihin konusu insandır. İnsanların siyasi, sosyal, kltrel, ekonomik vb. faaliyetleri tarihin konusu içindedir; deprem, tufan, salgın hastalıklar, kuraklık vb. gelişmelerin insan yaşantısı zerindeki etkileri de tarihin konusu kapsamındadır. Dinamik ve evrenseldir. Annales Okulu Fransa da iki byk savaş arası dönemde, yıllarında ortaya çıkan tarih anlayışıdır. İsmini Fransız dergisi Annales d histoire économique et sociale den almıştır. Önemli temsilcileri arasında: Lucien Febvre, Fernand Braudel, Marc Bloch, Georges Duby, Jacques Le Goff ve Emmanuel Le Roy Ladurie bulunur. Annales ekolnn önemli fikirleri şunlardır: İlk olarak, olaylardan oluşan geleneksel tarihçilik anlayışının yerini, sorun odaklı bir tarih anlayışı alır. İkinci olarak, siyasete odaklanan bir tarih anlayışı yerine, insan faaliyetlerinin tamamına eğilen bir tarih anlayışı hâkim olur. Üçnc olarak, diğer disiplinlerle etkileşim haline geçip, birinci ve ikinci fikirleri gerçekleştirmeye çaba gösterir. Annales Okulu'nun Trkiye'deki başlıca temsilcileri arasında: Halil İnalcık, Ömer Ltfi Barkan, Fuat Köprl, Mustafa Akdağ bulunur. Akademik Bakış Olay: Hayat içerisinde tek tek meydana gelen değişmelere verilen isimdir. Olgu: Aynı trden olayların ortak sonucu olarak ortaya çıkan gelişmelerdir. Olgular, olaya göre daha soyut ve geneldir. Olgular belli bir yer ve zaman içinde gerçekleşmez. Olgular, genellik ve sreklilik gösterir. Olgular, olayların neticesinde ortaya çıkar. Örnek Malazgirt Savaşı ve Miryakefalon Savaşı olay iken Anadolu nun Trkleşmesi olgu dur. Olay - Yer ve zaman vardır. Olgu - Yer ve zaman yoktur. - Somut ve özeldir. - Anlık değişim vardır. - Soyut ve geneldir. - Sreklilik vardır.

16 6 1. Tarih Biliminin Yöntemi Sosyal bilimler de diğer pozitif bilimler gibi araştırma yöntemlerine sahiptir. Ancak tarih biliminde, pozitif bilimlerden farklı olarak kanun yoktur, tekrarlanamaz, deney ve gözlem bulunmaz. Tarih yazım aşamasına gelmeden önce araştırmacının yapması gereken bazı işlemler vardır. Bu işlem basamakları şunlardır: 1. Tarama Tarih Yazımının Basamakları 2. Tasnif Birinci Elden Kaynaklar Yazılı Kaynaklar Sözl Kaynaklar Kalıntılar Çizili, Sesli ve Görntl Kaynaklar 3. Tahlil 4. Tenkit Hikâye Efsane Mitos Destan Menkıbe Ders kitapları 5. Terkip İkinci Elden Kaynaklar Akademik araştırmalar Tarih yazımında, öncelikle konu saptanır. Konu saptanmasından sonra konu hakkında kaynak taraması yapılır. Trkiye'de, ktphanelerde yaygın olarak "Dewey Onlu Sınıflama Sistemi"yle kitap tasnifi yapılmıştır. Jonn Dewey, "Tarih" alanında kod olarak sayı aralığını kullanırken "Yakın Doğu ve Trk Tarihi" için kod numarası olarak 956'yı kullanmıştır. a) Tarama: Araştırma konusuyla ilgili kaynakların toplanması aşamasıdır. Olayın geçtiği döneme ait ve olayla ilgili her trl bulgu, Birinci Elden Kaynak tır (Ana Kaynak). Ferman, emirname, anlaşma metni, olay anısına dikilen taş yapıt vb. belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır. Olayın geçtiği dönemle doğrudan ilgili olmayan veriler ve araştırma eserleri ise İkinci Elden Kaynak tır (hikâye, efsane, mitos, destan, menkıbe). Kaynaklar, trne göre de kendi içinde sınıflandırılır. Yazılı Kaynaklar: Para, mhr, ferman, berat, hkm, muahedename, kanunname, nizamname, adaletname, takvim, yıllık, seyahatname vekayiname (kronikler), minyatrler, gravrler, biyografi, otobiyografi, gazete, kitap, kitabe, nfus czdanı, arşiv, tapu, sicil kayıtları. Vekayinamelerin en eski örneği Kayseri piskoposu Eusebios'ca 323'de yazılmıştır. Transkript: Bir metni yazıldığı alfabeden başka bir alfabeye çevirme işidir. Eksik harflerin yerine özel işaretler kullanılır. Transliterasyon da denilen yazım çevrimi "tercme" değildir. Zira dil değil, alfabe çevrilir. Tarihin ilk sreli yayınları Roma'da bilgilendirme amaçlı yazılan Acta Diurna veya Acta Publica adlı duvar gazeteleridir. Salnameler (Yıllıklar), devlet kurumları ve görevlileri hakkında bilgiler verir. Sözl Kaynaklar: Menkıbe (aziz, evliya, şeyh gibi din byklerine ait kerametleri anlatır eser), destan, mani, efsane, (mytoslar-çok tanrılı din dönemi efsaneleri), fıkra, hikâye (kaynağını gerçek hayattan alan tarihi söylence), tarihi şiir, atasöz. Kalıntılar: Kazılar sonrasında elde edilen her trl arkeolojik buluntular; lahit, balbal, çanak, madalya, hududtaşları arma, mhr. Çizili, Sesli, Görntl Kaynaklar: Fotoğraf, mağara resimleri, harita, bant ses kayıtları, video, CD, DVD görntleri. - Tarih araştırmalarında bulunan önemli ktphane malzemeleri şunlardır: Şecereler, takvimler ve yıllıklar, vekayinameler, biyografiler (Tercme-i hâl), otobiyografiler, hatıralar, seyahatnamaler, sreli yayınlar. - Tarih araştırmalarında bulunan önemli mzelik malzemeler şunlardır: Abide, heykel, zafer takıları, lahid, mezar taşları, hudud taşları, madalyalar, para, arma, mhr. ÖABT Çıkmış Soru Akademik Bakış Tarihi bir olayın geçtiği döneme ait olay hakkındaki her trl belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır. Bu bilgiye dayanarak aşağıdakilerden hangisinin I.Elden Kaynak değeri taşıdığı söylenemez? A) Kitabe B) Ders kitapları C) İstiklal Madalyası D) Anlaşma metni E) Glhane-i Hattı-ı Hmayunu Çözm Ders kitapları, bir olayın geçtiği döneme ait belge ve bulgu değeri taşımaz. Bu sebeple I. Elden Kaynak değildir. Cevap B b) Tasnif (Sınıflandırma): Belge ve kaynak eserler zaman ya da konu alanlarına uygun olarak kendi içerisinde sınıflandırılır. Bu safhada eserin yazım planı yapılır.

17 7 c) Tahlil (Çözmleme): Toplanan verilerin kaynak değeri açısından yeterliliği incelenir. Verilerin tarafsızlığı, gvenilirliği ele alınarak yazıma hazır hâle getirilir. Kaynak yetersizliği tespit edilir ise eksiklikler giderilir. d) Tenkit (Eleştiri): Yapılan kaynak incelemesinden sonra kitaplarda, konu hakkında farklı görş ve önerilerinin bulunduğu görlebilir. Bu farklılıklar tarih yazımında doğru bilgiye ulaşılmasını zorlaştırır. Doğru bilgiye ulaşmak için toplanan kaynaklar eleştirel szgeçten geçirilir. İç Tenkit Yazarın kişisel görşlerinin, yazdığı kitap zerine etkileri incelenir. Bilgiler, başka kaynaklardaki veriler ile karşılaştırılır. Tenkit Dış Tenkit Eserin adı, yazarı, basıldığı yer ve basım yılı belirlenir. Eserin "mstensihi" (el yazması çoğaltma) ve "istinsah tarihi" tespit edilir. Eserin orjinalliğinin tespiti yapılır. Ne tr kaynaklara dayanarak araştırma yapıldığı belirlenir. Belgelerin gerçekliği, yazıldığı tarih, ait olduğu bro, tamamlanıp tamamlanmadığı, tahrip edilip edilmediği incelenir. Dış tenkit safhasında bir eserin adı ve yazarı, eserin yazılış tarihi ve eserin yazıldığı yer belirlenir. Eserin yazıldığı tarih, genelde yazma eserlerin sonunda "ferağ kaydı"nda (kolofon) bulunur. El yazması eserler, mstensihler tarafından çoğaltılır. Eserin, en gvenilir olanı yazar tarafından kaleme alınanıdır. Orjinalin bulunamaması halinde ona en yakın olanına ulaşmak gerekir. Ana nshaya en yakın çoğaltma metni bulmak için "tenkitli metin" uygulaması gerçekleştirilir, karşılaştırmalar yapılır. Tenkitli metin "İç tenkit" safhasında uygulanır. e) Terkip (Sentez): Elde edilen tm bilgiler gözden geçirilir. Toplanan verilerin nerelerde kullanılacağı tespit edilir. Eksik ve fazla bilgilerin incelemesi yapılır. Yazım safhasında dikkat edilmesi gereken özellikler şunlardır: Tarafsızlık ilkesi esas alınır. Tarihî olay, olayın geçtiği dönemin koşulları dikkate alınarak yazılır. Dipnot Yazım safhasında, kullanılan bilgilerin bulunduğu kaynakların yazarı, adı, basım yeri, Yılı ve sayfa numarası ile ilgili bilgiler sayfa, bölm ya da kitap sonunda verilir. Bu uygulamaya dipnot denilir. Dipnot, araştırmacılara daha detaylı inceleme yapmaları için yol gösterir. Yazılmakta olan kitabın bilimsel dayanaklarını ortaya koyar. Eserin bilimsel niteliğini geliştirir. - Eserin hazırlık safhasında: Konu tespit edilerek, sınırları tespit edilir. Bibliyografya, arşiv malzemesi, maddi ve sözl malzemeler tespit edilerek toplanır. - Eserin kaleme alınma safhasında: Toplanan notlar tasnif edilir. Dipnotların koyulacağı yerler tespit edilir ve yazıma geçilir. - Bir kitabın bölmleri: "Ön söz, İçindekiler, Konu, Sonuç, Ekler, Bibliyografya, İndeks (Dizin) şeklindedir. Kitabın en son kaleme alınan bölm ön söz dr. Zira, Ön söz de kitap yazım srecinde karşılaşılan zorluklardan söz edilir ve okuyucu bilgilendirilir, yardım ve katkılarından dolayı teşekkr edilir. Kitabın yazım sreci tamamlanmadan, sreçte karşılaşılan zorluklardan söz edilemeyeceği için ön söz n yazımı en sona bırakılmıştır. -"Bibliyografya"da faydalanılan kaynaklara, "Ekler" de ise sözlk, belge, şecere, tablo, grafik, resim, harita ve plana yer verilir. ÖABT Çıkmış Soru Akademik Bakış Tarih yazımında dipnot kullanılmasının sebepleri arasında aşağıdakilerden hangisi bulunmaz? A) İncelemenin konuya olan katkılarını belirtmek B) Araştırma sonuçlarının bilimsel dayanaklarını ortaya koymak C) Çalışmanın bilimsel niteliğini artırmak D) Bilginin doğruluğu, geçerliliği hakkında denetim imkanı sağlamak E) Yeni araştırmalar için kaynakça göstermek Çözm Dipnot kullanma gerekçeleri arasında incelemenin araştırma konusuna olan katkılarını belirtmek yoktur. Bu konu hakkındaki açıklama kısaca Ön söz de yapılır. Dipnot şu amaçlarla kullanılır: - Bilginin alındığı kaynakları belirtmek, - Bilgi ve terimleri açıklamak, - Kaynaklar arası bilgi farklılıklarını göstermek, - Bilginin doğruluğunu araştırmak ya da daha fazla bilgi almak isteyen okuyucuyu yönlendirmek Cevap A Olaylar arasında sebep-sonuç ilişkisi kurulur, yer ve zaman vurgusu yapılır.