KESTANE SEKTÖR PROFİLİ

Transkript

1 İSTANBUL TİCARET ODASI Etüt ve Araştırma Şubesi KESTANE SEKTÖR PROFİLİ Hazırlayan Birgül Subaşı Haziran

2 I. BÖLÜM İ Ç İ N D E K İ L E R Sayfa No KESTANE AĞACI VE YETİŞTİRİLMESİNE AİT GENEL BİLGİLER 5 1. KESTANE AĞACININ GENEL ÖZELLİKLERİ KESTANE AĞACININ YETİŞTİRİLMESİ KESTANENİN EKOLOJİK İSTEKLERİ Sıcaklık Yağış Toprak KESTANE AĞACININ ÇOĞALTILMASI VE ANAÇLAR BAHÇE KURMA KESTANE BAHÇESİNDE UYGULANACAK KÜLTÜREL İŞLEMLER Terbiye Şekli Verim Çağındaki Ağaçların Budanması Yaşlanmış Ağaçlarda Budama Malçlama HASTALIK VE ZARARLILAR Kestane Kanseri ve Mücadelesi Mürekkep Hastalığı ve Mücadelesi KESTANE AĞACI ÇEŞİTLERİ Hacı İbiş Osmanoğlu Sarıaşlama Mahmutmolla Hacıömer KESTANE İLE İLGİLİ YAPILAN BİLİMSEL ÇALIŞMALAR.. 8 II. BÖLÜM DÜNYA ÜRETİM VE TİCARETİ DÜNYA ÜRETİMİ DÜNYA TİCARETİ İhracat İthalat Tüketim. 13 III. BÖLÜM TÜRKİYE KESTANE SEKTÖRÜ Üretim Tüketim KESTANE AĞACI MEYVESİNİN DEĞERLENDİRİLDİĞİ ALANLAR SEKTÖRLE İLGİLİ MEVZUAT TÜRKİYE NİN KESTANE TİCARETİ Gümrük İstatistik Tarife Pozisyonları İhracat İthalat.. 16 IV. BÖLÜM SEKTÖRDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 17 KAYNAKÇA

3 Çizelge : 1 ÇİZELGELER Sayfa No Karadeniz Bölgesi Kestane Çeşitlerinin Bileşimleri. 9 Çizelge: 2 Aydın İlinde Yetiştirilen Bazı Kestane Çeşitlerinin Bileşimleri. 9 Çizelge: 3 Kestane Meyvesinin Bileşimi ve Besin Öğeleri 9 Çizelge: 4 Cuneo Yöresi İki Çeşit Kestanenin Besin Öğeleri 10 Çizelge: 5 Cuneo Yöresi Kestane Çeşitleri ve Yağ Asitleri Miktarı

4 II. BÖLÜM TABLOLARI Tablo:1 TABLOLAR Sayfa No Dünya Kestane Üretimi. 11 Tablo:2 Başlıca Ülkeler İtibariyle Dünya Kestane İhracatı. 12 Tablo:3 Başlıca Ülkeler İtibariyle Dünya Kestane İthalatı. 12 III. BÖLÜM TABLOLARI Tablo:1 Türkiye de Kestane Üretimi. 14 Tablo:2 Türkiye nin Kestane İhracatı.. 16 Tablo:3 Türkiye nin Ülkeler İtibariyle Dünya Kestane İhracatı 16 Tablo:4 Türkiye nin Kestane İthalatı

5 I. BÖLÜM KESTANE AĞACI VE YETİŞTİRİLMESİNE AİT GENEL BİLGİLER 1. KESTANE AĞACININ ÖZELLİKLERİ Bilimsel adı castanea olan ve Kuzey Yarım Küre nin tüm ılıman bölgelerinde yetişen kestane ağacı kayıngiller familyasındandır. Çeşitli kaynaklara göre dünyada kültüre alınmış kestane yetiştiriciliğinin yıl öncesinde başladığı tahmin edilmektedir. Kestane ağacı, gövdesi dik, kırmızımtrak kabuklu ve sert yapraklı bir ağaçtır. Yaşadığı coğrafyaya göre farklılık gösterir. Bugün bilinen 16 ayrı türü vardır. Ülkemizin de dahil olduğu Akdeniz Havzası içinde yer alan ülkelerde yetişen kestane türü castenea sativa mill dir. 30 mt. ye ulaşan görkemli bir yapıya sahip kestane ağacının yıl arası değişen bir yaşam süresi vardır. Aşılandıktan 5 yıl sonra meyve vermeye başlayan ve en yüksek verimine 60. yılında ulaşan ağacın hasadına eylül ortalarında başlanır. Meyveleri sarımtarak-yeşil renkte, denizkestanesi şeklindeki dikenli kestane kabuğu (kupula) içinde tek ya da ikili üçlü toplar halinde bulunur. Hasat zamanı dikenli kupulası sararıp çatlamaya başlar ve ağaçtan yere düşer. Düşüş esnasında kestane meyveleri dikenli toplarından ayrılır. Doğal yolla düşmeyen kestaneler ise ağaca çıkan köylüler tarafından uzun bir sırıkla dal uçlarına vurulmak suretiyle düşürülür. Ege bölgesinde, dikenli kapsülleriyle yere düşen kestaneler ağaçların altında yığınlar halinde toplanarak üzerleri eğrelti otlar benzeri bitkilerle örtülerek saklanır. Gömü yada yığın olarak tabir edilen bu işlem sayesinde üreticiler meyvelerini kış ortasına kadar saklayabilmektedir. Karadeniz Bölgesinde ise bir çuval veya plastik torba içindeki kestane kazılan toprağın içine gömülerek depolanır. Son yıllarda kestane soğuk hava depolarında da saklanmaya başlamıştır. Daha ziyade Kuzey Yarım Kürenin üç kıtasında yerli türleriyle birlikte kestane ormanları şeklinde doğal olarak yetişmektedir. Ağırlıklı olarak yetişen başlıca ülkeler Çin, Kore, Japonya, ve Akdeniz ülkeleridir. Ülkemizin de dahil olduğu Akdeniz Havzasında kestanenin kültüre alınması 1000 yıl öncesine dayanmaktadır. Bu türün yayılış merkezinin neresi olduğu bilinmemekle birlikte, anavatanının Anadolu olduğu kuvvetli bir ihtimaldir. Anadolu dan Yunanistan a, buradan da Güney İtalya ve İspanya ya götürülmüştür. Ülkemizde ise Anadolu nun Karadeniz, Marmara ve Ege Bölgeleri gibi nemli koşulları orman alanlarında Castanea Sativa Mill türü kestane doğal olarak yetişmektedir. Karadeniz in Ereğli ilçesinden başlayan ve Sinop a kadar uzanan kıyı şeridinde yetişen küçük meyveli kestane kuzu kestanesi olarak bilinmektedir. Bu şeritte yetişen kestane Türkiye üretiminin % 24 ünü oluşturmakta olup, tondur. ( 2000 yılı verileri) Ülkemizde kestane üretiminin en yoğun olduğu bölgelerden birincisi Ege Bölgesi dir. Bu bölge içinde Aydın ili önemli bir yer almaktadır. Türkiye kestane üretiminin % 27 sini bu ilimiz karşılamakta olup, 2000 yılı verilerine göre bu ilimizde kestane üretimi tondur

6 2. KESTANE AĞACININ YETİŞTİRİLMESİ 2.1. KESTANENİN EKOLOJİK İSTEKLERİ Sıcaklık Kestanenin meyvelerini olgunlaştırabilmesi için çiçek açımından hasada günlük sıcaklık toplamının *C olması gerekmektedir. Kestane kış düşük sıcaklıklarda 30 dereceye kadar dayanabilmektedir. Ancak ilkbaharın geç ve sonbaharın ilkdonlarına karşı hassastır. Kestane yazın yüksek sıcaklıklardan değil ancak yağışsız geçen mevsimlerde kuraklıktan etkilenirler. Kestanelerin kış soğuklama ihtiyaçları orta düzeyde olmakla birlikte bunlarla ilgili kesin rakamlar belirlenmiş değildir Yağış Kestane yıllık yağış toplamı mm olan yerlerde susuz yetişebilir. Bu nedenle yağış kestane yetiştirticiliği için önemlidir. Çiçeklenme döneminde yağan yağışlar meyve tutumunu olumsuz etkiler Toprak Kestane kazık köklü bir bitkidir. Bahçe kurulması düşünülen yerin toprağının gevşek yapılı ve derin olması gerekmektedir. Potasyumca zengin topraklar tercih edilmelidir. Toprak ph sının 5,5-6 civarında olması istenir. Ağır, killi, su geçirgenliği topraklar tercih edilmemelidir. Genellikle bu tip topraklarda mürekkep hastalığına yakalanmak kolaylaşır KESTANE AĞACININ ÇOĞALTILMASI VE ANAÇLAR Daldırma, çeliklerle köklendirme yöntemleri kullanılsa da en çok uygulanan ve en güvenilir yöntem aşılı fidan ile üretimdir. Aşılamada mutlaka Haziran Sürgün Göz aşısı tercih edilmelidir. Kestane tohumları 0-4 C 3 aylık bir katlama sonucunda % 90 oranında bir çimlenme gösterir. Tohumlar katlanmadan önce mantari ilaçlarla ilaçlanmalıdır. Katlamadan çıkan tohumlar cm. sıra arasında mesafede ve 30 cm. sıra üzerine ekilirler. Kazık köklü olduğu için kök ucunu kesmek saçak kök yapmasını sağlar. Aynı yılın Haziran ayı içerisinde aşılanması yapılmalıdır. Aşılı fidan kışın durgun döneminde bahçeye tesis edilmelidir. Diğer kullanılan anaçlar Maravel ve Marigoule dir. Bu anaçlardan alınan çelikler köklendirilip, üzerine kültür çeşitleri aşılanır BAHÇE KURMA Bahçe yeri seçiminde nokta dikkate alınmalıdır. Bunlar toprak ve yerdir. Toprağın geçirgen, havalanır ve derin olması gerekir. Ağır topraklar çok tehlikelidir. Soğuğun toplandığı çukur vadiler de kestane yetiştiriciliği için tehlike arz etmektedir. Denizden en az 400 m. yüksekliklerde plantasyonlar kurulmalıdır. Dikim aralıkları yeni bahçe tesis ederken 7mX7m, 8mX8m. dikim mesafeleri tercih edilmelidir. Dikim esnasında, dikim çukuruna g. kompoze gübre ve üzerine ahır güresi verilmelidir. Dikim çukuru cm. genişlik ve derinliğinde olmalıdır

7 2.4. KESTANE BAHÇESİNDE UYGULANACAK KÜLTÜREL İŞLEMLER Terbiye Şekli Genellikle tercih edilen Modifiye Lider (Doruk Dallı) terbiye sistemidir. Doruk dal belli bir yüksekliğe ulaşınca büyümeyi kontrol amacıyla doruk dal kesilebilir Verim Çağındaki Ağaçların Budanması Gerekli yerlerde dal seyreltmesi şeklinde budama yapılmalıdır. Yıllık sürgünlerde kesinlikle kısaltma yapılmaz. Çünkü tomurcuklar yıllık sürgünlerin ucunda oluşur Yaşlanmış Ağaçlarda Budama Yaşlanmış verimden düşmüş ağaçlarda ana dallar kuvvetli budanarak yani kabaklama yapılarak yeni sürgün oluşumu sağlanır. Böylece gençleştirme yapılarak verim eldesi mümkün olur Malçlama Toprak neminin korunmasından yabancı ot kontrolüne kadar bir çok faydası olup özellikle genç fidan döneminde arazideki fidanlarda uygulanmasında kesinlikle fayda vardır. Malçlama materyali olarak saman vb. materyaller kullanılmalıdır. İlk 4-5 yıl ağaç dibine taç izdüşümüne gelebilecek şekilde ve 3-4 cm kalınlığında malçlama yapılmalıdır HASTALIK VE ZARARLILAR Kestanenin en önemli hastalıkları Kestane Dal Kanseri ve Mürekkep Hastalığıdır Kestane Kanseri ve Mücadelesi Hastalığın sporları rüzgar böcek ve kuşlarla taşınarak ağaçlarda açılmış yaralardan içeri girerek hastalığı bulaştırırlar. Hastalık yerinde yaşlı dallarda şişkinlikler oluşur. Genç kestane ağaçlarında kışın yaprağını dökememe en tipik teşhis yöntemidir. Diğer bir belirti de hastalıklı dal üzerinde boyuna çatlamalar görülmektedir. Kuruyup çatlayan yerlerin üzeri kırmızımtırak kahverengindedir. Mücadelesi : -Hastalıklı fidan ve aşı kalemi sağlıklı yerlere taşınmamalıdır. -Ağaçlarda yara açılmamalı ve yara yerleri hemen aşı macunu ile kapatılmalıdır. -Hastalıklı dal ve sürgünler kesilmeli ve yakılmalıdır. -Hastalığa dayanıklı çeşitlerle bahçeler oluşturulmalıdır Mürekkep Hastalığı ve Mücadelesi Bu hastalık kök ve kök boğazı hastalığıdır. Hastalığa neden olan sporlar kök ve kök boğazında meydana gelen yaralardan girerek bitkiye bulaşırlar. Hastalık genç ağaçlarda hızlı, yaşlı ağaçlarda yavaş seyreder. Hastalığa yakalanmış genç ağaçların yaprakları birdenbire pörsür ve kurur. Yaşlı ağaçlarda kurumalar tepeden başlar. Yavaş yavaş alt bölümlere doğru ilerler. Hastalık bulaşmış ağaçların yaprakları küçük kalır. Su geçirmeyen ağır topraklarda kestane bahçesi kurulmamalıdır. Hastalığa dayanıklılığı bilinen Maravel ve Marigoule anaçları üzerine aşılı çeşitlerle bahçe kurulmalıdır

8 3. KESTANE AĞACI ÇEŞİTLERİ 3.1. Hacıibiş Ağacı orta kuvvette yayvan gelişir. Verimi orta derecededir. Meyveleri genellikle çok küçük genişçe ovaldir. Meyve kabuğu kalın meyve eti krem renginde ve kalitesi iyidir. Eylül ayının 3. haftasında olgunlaşır. Tozlayıcıları; Karamehmet ve Firdoladır. Sofralık tüketime uygun bir çeşittir Osmanoğlu Ağacı orta kuvvette yayvan gelişir. Verimli bir çeşittir. Meyveleri küçük -orta, iri genişçe oval şekilli, meyve eti krem rengindedir. Eylül ayının 3. haftası olgunlaşır. Tozlayıcıları Karamehmet; Firdola, ve Sarıaşlamadır. Kestane şekerine uygun bir çeşittir Sarıaşlama Ağacı orta kuvvette yarı dik gelişir. Verimli çeşittir. Meyveleri orta iri-iri, genişçe oval, meyve kabuğu ince kahverengi meyve eti krem renginde, kaliteli bir çeşittir. Sofralık tüketime ve kestane hamuru yapımına uygun bir çeşittir Mahmutmolla Ağaçları orta kuvvette dik gelişir. Verimli bir çeşittir. Meyveler orta iriliktedir. Taze iken zor soyulur. Eylül ayının son haftasında hasat edilir. Hamur yapımına uygun bir çeşittir Hacıömer Ağaçları orta kuvvette ve yayvan gelişir. Meyveleri orta iriliktedir. Verimli bir çeşittir. Eylül ayının 3.haftası hasat edilir. Taze tüketime ve hamur yapımına uygun bir çeşittir. 4. KESTANE İLE İLGİLİ YAPILAN BİLİMSEL ÇALIŞMALAR - Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Karadeniz bölgesinde yetişen 55 genotip üzerinde yaptığı araştırmada kestanelerin doğal bileşimleri ile ilgili analizler yapmıştır. Analiz sonuçları kuru madde üzerinden (g/100 g) olup, çizelge 1 de gösterilmiştir. - Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi ve Tübitak Aydın ilinde yetiştirilen yöresel bazı kestane çeşitlerinin ağaç oluşumu ve depolanma sonrası biyokimyasal özelliklerinin karşılaştırılması adlı bir araştırma projesi yürütmüştür. Bu projede dokuz ayrı çeşit ele alınmış olup, analiz sonuçları kuru madde üzerinden (g /100 g ) verilmiştir. Analiz sonuçları çizelge 2 de topluca gösterilmiştir. - Akdeniz havzası içinde yer alan İtalya, Fransa, İspanya ve İsviçre gibi ülkelerde yetişen kestane çeşitlerinin doğal bileşimleri ile ilgili derlenen analiz sonuçları ise çizelge ve 6 da gösterilmiştir

9 Çizelge: 1 Karadeniz Bölgesi ( Sinop - Erfelek ) Kestane Çeşitlerinin Bileşimleri ANALİZLER MIN. MAX. ORTALAMA Kabuk kalınlığı ( mm ) 0,30 0,71 0,51 Protein ( N.X 5.30 ) 3,43 8,27 5,683 ağ 0,66 3,08 1,890 Nişasta 29,88 63,66 47,32 Lif ( külsüz ) 0,06 0,29 0,129 Kül 1,40 4,92 2,809 Fosfor 47,68 229,68 133,67 Kalsiyum 69,71 201,70 87,863 Magnezyum 59,71 202,89 105,87 Çinko 2,63 21,87 6,970 Demir 1,84 16,99 6,684 Bakır 0,33 1,29 0,738 Çizelge:2 Aydın İlinde Yetiştirilen Bazı Kestane Çeşitlerinin Bileşimleri ( Kuru Madde Üzerinden G / 100 G ) ANALİZLER MIN. MAX. ORTALAMA Toplam Karbonhidrat Dönem 1 35,35 53,69 43,36 Dönem 2 36,65 70,14 48,41 Toplam Nişasta Dönem 1 21,55 43,01 30,99 Dönem 2 29,42 61,36 39,77 Toplam Şeker Dönem 1 7,33 16,95 12,37 Dönem 2 5,03 11,96 8,64 Protein Dönem 1 4,55 7,00 5,6 Dönem 2 3,85 7,35 5,48 Yağ Dönem 1 1,03 3,00 1,78 Dönem 2 1,23 3,05 2,08 Çizelge: 3 Kestane Meyvesinin Bileşimi ve Besin Öğeleri (g / 100 g) Taze Kurutulmuş Kavrulmuş Haşlanmış Un YENEBİLİR KISIM % NEM % 52,9 10,1 42,4 63,3 11,4 KALORİ ( kcal ) BESİN ÖĞELERİ Karbonhidratlar 34 57, ,4 63,6 Şekerler 9,6 16,1 10,7 7,5 23,6 Nişasta 24,4 41,7 28,3 16,9 40 Lif 7,3 13,8 8,3 5,4 14,2 Çözünebilir 0,6 1,1 0,7 0,6 1 Çözünmeyen 6,7 12,7 7,6 4,8 13,2 Protein 3,2 6 3,7 2,5 6,1 Yağ 1,8 3,4 2,4 1,3 3,7 Kaynak: Gıda bileşimleri cetveli INN 1997 den alınan değerler, - 9 -

10 Çizelge:4 Cuneo Yöresi İki Çeşit Kestanenin Besin Öğeleri Marron (Taze dondurulmuş kestane) Gabbiana (kurutulmuş kestane ) Nem % 47,1 10,3 Karbonhidratlar (g / 100 g) 36,9 61,4 Şekerler (g / 100 g) 8,6 22,4 Sakkaroz (g / 100 g) 6,7 21 Glikoz (g / 100 g) 0,9 0,5 Früktoz (g / 100 g) 0,6 0,6 Maltoz (g / 100 g) 0,4 0,3 Nişasta (g / 100 g) 28,3 39 Lif (g / 100 g) 8,2 13,6 Protein (g / 100 g) 3,0 5,3 Yağ (g / 100 g) 2,1 3,5 Potasyum (mg / 100 g) 499, Fosfor (mg / 100 g) 72,8 137 Kalsiyum (mg / 100 g) 23,2 58 Demir (mg / 100 g) 0,9 1,5 Sodyum (mg / 100 g) 0,5 1,0 Çizelge: 5 Cuneo Yöresi Kestane Çeşitleri ve Yağ Asitleri Miktarları (%) Marron (Taze dondurulmuş kestane) Gabbiana (kurutulmuş kestane ) Myristic acid C 14:0 0,2 0,1 Palmitic acid C 16:0 19,5 15,7 Palmitoleic acid C 16:1 0,5 0,3 n-heptadecanoic acid C 17:0 0,1 0,1 Stearic acid C 18:0 1,4 1,0 Oleic acid C 18:1 44,0 45,0 Linoleic acid C 18:2 28,2 32,5 Linoleic acid C 18:3 2,6 3,1 Eicosanoic acid C 20:0 0,5 0,4 Eicosanoic acid C 20:1 0,8 0,8 Docosanoic acid C 22:0 0,6 0,3 Lignoceric acid C 24:0 0,

11 II. BÖLÜM DÜNYA ÜRETİM VE TİCARETİ 1. DÜNYA ÜRETİMİ Çin Halk Cumhuriyeti ve Güney Kore gibi uzak doğu ülkelerinin en önemli paya sahip olduğu dünya kestane üretiminde; Türkiye bu ülkelerin ardından %13,4 lük payla 3. sırada yer almaktadır. Dünya genelinde ülkede üretimi yapılmasına rağmen ekonomik anlamda ticari üretimde bulunan ülke sayısı 5-6 yı aşmamaktadır. Ülkemizde kestanenin doğal ortamlarda yetiştirilmesi buna karşılık kapama bahçeleri bulunmaması kestane üretimimizin artışını engellemektedir. Tablo: 1 Dünya Kestane Üretimi (Ton) Ülkeler Çin Halk Cum Bolivya İtalya Japonya Güney Kore Portekiz İspanya Rusya Federasyonu Fransa Türkiye Diğer Ülkeler Toplam Kaynak: FAO 2. DÜNYA KESTANE TİCARETİ 2.1. İhracat En önemli ihracatçı ülke Çin Halk Cumhuriyeti olup, bu ülkeyi İtalya ve Güney Kore takip etmektedir. Türkiye ise %14 4 lük payı ile dünya ihracatında 6.ıncı sırada yer almaktadır

12 Tablo:2 Başlıca Ülkeler İtibariyle Dünya Kestane İhracatı (Miktar: Ton, Değer: 1000$) Ülkeler Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Almanya Amerika Avusturya Belçika Çek Cum Çin Fransa Hollanda İngiltere İsviçre İspanya İtalya Japonya Portekiz Singapur Suudi Arab Tayland Türkiye Yunanistan Diğer Ülkeler Toplam Kaynak: FAO 2.2 İthalat Dünya ithalatında ise en önemli ülke yaklaşık %35 lik payıyla Japonya olup, Fransa, A.B.D. ve Almanya takip etmektedir. Tablo:3 Başlıca Ülkeler İtibariyle Dünya Kestane İthalatı (Miktar: Ton, Değer: 1000$) Ülkeler Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Almanya Amerika Avusturya Belçika Çek Cum Çin

13 Tablo:3 ün Devamı Başlıca Ülkeler İtibariyle Dünya Kestane İthalatı (Miktar: Ton, Değer: 1000$) Ülkeler Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Danimarka Fransa Filipinler Hollanda İngiltere İsviçre İspanya İsrail İtalya Japonya Kanada Kuveyt Lübnan Macaristan Malezya Meksika Portekiz Singapur Suudi Arab Tayland Türkiye Ürdün Yunanistan Diğer Ülkeler Toplam Kaynak: FAO 2.3 Dünya Kestane Tüketimi Dünya kestane tüketimine ilişkin rakamsal veriler mevcut değildir

14 III. BÖLÜM TÜRKİYE KESTANE SEKTÖRÜ 1- Üretim Ülkemizin iklim ve toprak özellikleri kestane yetiştiriciliği için uygun olduğundan önemli bir üretim potansiyeline sahiptir. Üretim ülke geneline yayılmış durumdadır. Özellikle batı bölgelerimizde yetiştiriciliği önemli bir düzeye ulaşmış olmasına rağmen ülkemizde hala kapama kestane bahçeleri bulunmamaktadır. Üretim Doğu Karadeniz de gürgen, kızılağaç vb. ağaçlarla karışık olarak nadiren de saf kestane toplulukları şeklinde yapılırken, batıya doğru küçük gruplar halinde bol miktarda kestaneliklere rastlanmaktadır. Bölgeler itibariyle üretimde Ege ve Karadeniz Bölgeleri toplam üretimde %90 üzerindeki payla ilk sırayı almışlardır. İller itibariyle üretimde ise sırasıyla Aydın, Kastamonu, İzmir ve Sinop ön plana çıkmaktadır. Karadeniz in Ereğli ilçesinden başlayan ve Sinop a kadar uzanan kıyı şeridinde yetişen küçük meyveli kestane kuzu kestane olarak bilinmektedir. Bu şeritte yetişen kestane Türkiye üretiminin %24 ünü oluşturmakta olup, tondur. (2000 yılı verileri DİE). Marmara bölgesinde hastalıkların hızla yayılması sonucu kestane ağaçları zarar görmüş, üretim azalmıştır. Türkiye kestane üretiminde dünyanın önde gelen ülkelerinden birisidir. ( FAO 1999) verilerine göre dünyada kestane üretimi yılda yaklaşık ton dolaylarında olup; Çin toplam üretimin %24 ünü, İtalya %14 ünü ve Türkiye %12 sini karşılamaktadır. Ancak üretimimiz son yıllarda genel bir azalış eğilimi göstermektedir. DİE verilerine göre 1992 yılında ton olan üretimimiz 2000 yılına gelindiğinde ton olmuştur. Bu verilere göre yıllık üretim azalışı 4000 ton dolaylarındadır. Üretimin hızla azalmasına neden olarak kestane ağaçlarına zarar veren mürekkep hastalığı ile kestane dal kanseri gösterilmektedir. Ancak son yıllarda üretim arttırıcı yönde yapılan çalışmalar neticesinde gelecekte kestane üretimimizin önemli ölçüde artması beklenmektedir. Kuzey Anadolu ve Marmara bölgesinde yayılış gösterir.türkiye de doğal olarak yetişen tek kestane türü olan Anadolu Kestanesi 30 m. boya ulaşabilir. Ülkemizde hektar kestane ormanı bulunmaktadır. Çiçekleri önemli bir bal kaynağı olan kestanenin meyvesi de ekonomik değere sahiptir. Tablo:1 Türkiye de Kestane Üretimi (Ton) Yıllar Üretim (*) Kaynak: (*) Tahmini

15 2. TÜKETİM Ülkemizde tüketim rakamları mevcut değildir. Bu rakamlarının bulunmamasında kestanenin kayıt dışı olarak faaliyet gösteren merdiven altı imalatçıları tarafından yoğun olarak kullanılması da önemli etkendir. 3. KESTANE AĞACI MEYVESİNİN DEĞERLENDİRİLDİĞİ ALANLAR Ülkemizde kestane, yoğun olarak kestane şekeri ve az da olsa kestane püresi ve bal olarak değerlendirilmektedir. Sektörde özellikle ihracata yönelik üretim yapılmaktadır. İhracatımız birçok Avrupa ülkesi, Arap ülkesi, Avusturalya ve Japonya ya kadar dünyanın pek çok ülkesine gerçekleştirilmektedir. Diğer sektörlerde olduğu gibi kestane sektörünün de en önemli sorunu gıda kodeksi bulunmayan ve sağlıksız koşullarda üretim yapan merdiven altı imalatçıları olduğu sektörün önde gelenlerince ifade edilmektedir. Ülkemizde ayrıca kestane balı üretimi de sözkonusudur. Kestane balı yoğun olarak Giresun ilinde üretilmektedir. Bu ilde yılda ortalama 300 ton kestane üretimi gerçekleşmektedir. Ancak kestane balı üretimi diğer ballara kıyasla daha düşüktür. üretimin bu kadar düşük olmasında kestane balının ancak kestane çiçeğinin açtığı 15 Haziran ile 10 Temmuz arası gibi kısa bir sürede gerçekleşmesinden kaynaklanmaktadır. Üretim az olması nedeniyle kestane balının fiyatı diğer ballara göre daha pahalıdır. 4. SEKTÖR İLE İLGİLİ MEVZUAT Sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun (R.G. Tarihi: , R.G. Sayısı: 25483) gereğince sektörde yeralan firmaların (şuruplu kestane şekeri, şurupsuz kestane şekeri, çeşnili-kaplamalı kestane şekeri- püresi üretimini geçekleştirdikleri vb. ürünler için) Gıda Siciline kayıt yaptırarak üretim izni almaları gerekmektedir Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunun 28. maddesinin Bakanlar Kuruluna verdiği yetkiye dayanılarak yayımlanan 2002/4480 sayılı kararname eki karara istinaden kestane teslimleri toptanda %1, perakende de ise %18 oranında Katma Değer Vergisine tabiidir. 5. TÜRKİYE NİN KESTANE TİCARETİ 5.1. Gümrük İstatistik Tarife Pozisyonları Armonize sistem nomanklatörü esas alınarak düzenlenen istatistik pozisyonlarına bölünmüş gümrük giriş tarife cetvelinde kuru ve sert kabuklu meyveler içersinde yer alan kestane nin pozisyon no su dır İhracat Ülkemizde kestane üretimi gittikçe azalma göstermekte ve bunun paralelinde ihracatımızda azalmaktadır.1995 yılında 9 milyon Dolara yaklaşan ihracatımız, 2002 yılında 16 milyon Dolar, 2003 yılında ise 12 milyon Dolar civarında gerçekleşmiştir

16 Tablo:2 Türkiye Kestane İhracatı (Miktar: Ton, Değer: 1000$) Yıllar Miktar Değer Tablo:3 Türkiye nin Ülkeler İtibariyle Kestane İhracatı (Miktar: Ton, Değer: 1000$) Ülkeler Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Fransa Hollanda Almanya İtalya İngiltere Yunanistan İsveç Avusturya Libya K.K. Türk Cum Lübnan Suriye İsrail Suudi Arab Diğer Toplam İthalat Kestane ithalatımız yok denecek kadar azdır. Diğer taraftan bu ithalat da hemen her yıl farklı ülkelerden gerçekleştirilmiştir. İthalat rakamlarımıza Tablo: 4 de yer verilmiştir. Tablo :4 Türkiye nin Kestane İthalatı (Miktar: Ton, Değer: 1000$) Yıllar Miktar Değer

17 IV. BÖLÜM SEKTÖRDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLİRİ SORUN VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 1- Ülkemizde Devlet İstatistik Enstitüsü verilerine göre 1992 yılında ton olan üretim 2002 yılında ton olarak gerçekleşmiştir. Bu verilere göre son 9 yılda ton üretim kaybımız olmuştur. Yıllık üretim azalışı 4000 ton dolaylarındadır. Üretimin hızla azalmasına neden olarak kestane ağaçlarına zarar veren mürekkep hastalığı ve kestane dal kanseri gösterilmektedir. Dünyada ve ülkemizde bu hastalıklarla mücadele konusunda çalışmalar yapılmakta ise de henüz kesin çözümler getirilememiştir. Nitekim Marmara Bölgesi nde hastalıkların hızla yayılması sonucu kestane ağaçları zarar görmüş ve üretim azalmıştır. - Gerek anılan hastalıklardan korunmak, gerekse verimin artırılması için su geçirmeyen ağır topraklarda kestane bahçesi kurulmamalıdır. Hastalığa dayanıklılığı bilinen Maravel ve Marigoule anaçları üzerine aşılı çeşitlerle bahçe kurulmalıdır. - Devlet ormanlarımızda ve vatandaşlara ait kestane bahçelerinde kestane hastalıkları nedeniyle ölen ve ölmekte olan ve çok hızla yayılan bu hastalıklarla mücadele konusunda üniversiteler, ilgili kamu kurumları ve sanayiciler, pazarlamacılar ve orman köylüleri acilen birlikte çalışma programları ve projeleri geliştirmelidirler. Aksi halde çok kısa bir süre sonra bu doğal ürünümüz de elden çıkacaktır. 2- Türkiye de kestane meyvelerinin doğal bileşimlerine yönelik yapılmış çalışmalar fazla değildir. Bugüne kadar yapılan çalışmalar bir başlangıç olup daha ziyade seçilen yöresel çeşitlerin toplam karbonhidrat, toplam nişasta, toplam şeker, protein, yağ ve bazı mineral maddelerin tespiti ile sınırlı kalmıştır. Bu çalışmaların kestane çeşitlerinin verimlilik, hastalıklara dayanıklılık, hasat, depolama ve sanayiye uygunluk yönünden seçilmesi konularında arttırılması ve detaylandırılması kaçınılmazdır. 3- Diğer sektörlerde olduğu gibi bu sektörde de üretimlerini hijyen ve kaliteden uzak, son derece sağlıksız koşullarda sürdüren merdiven altı imalatçılarının yarattığı haksız rekabet önemli sorun teşkil etmektedir. - Gıda kodeksi bulunmayan ve sağlıksız koşullarda üretim yapan merdiven altı imalatçılarına karşı ilgili mercilerin denetimlerini artırmaları ve tüketicilerin bu konuda bilinçlendirilmeleri gerekmektedir. 4- Ülkemiz kestane üretiminde önemli ülkeler arasında yer almakla birlikte diğer kuru ve sert kabuklu meyveler olan fındık, kuru kayısı ve kuru incir gibi ürünlerin ihracatında daha iyi konumda olup bu ürünlerin %85 i tek başına ülkemiz tarafından gerçekleştirilmektedir. Mevcut pazarlarda potansiyelin en iyi şekilde değerlendirilmesini ve yeni alternatif pazarların keşfedilmesini teminen, ihracatçılarımızın dış Pazar isteklerini ve uluslararası piyasa tercihlerini göz önüne alarak hareket etmeleri büyük önem taşımaktadır. Sektörde ihracat pazarlamasının üretim aşamasında üreticiler düzeyinde başlaması nedeniyle, üretici kesiminde de dış pazar istekleri ve uluslar

18 arası piyasa tercihleri konusunda bilgilendirilerek bu bilinçle hareket etmelerinin sağlanması da sektörün geleceği açısından zorunludur. Ülkemizden ihraç edilen ürünlerde kalite konusunda belirli bir düzeye ulaşılmış olunmasına rağmen, sektörde irili ufaklı çok sayıda ihracatçı firmanın bulunması ve bu firmaların birbirinden bağımsız hareket etmeleri sektörde önemli bir fiyat rekabetini gündeme getirmektedir. Bu sektörü, sektör olarak kuru ve sert kabuklu meyveler sektörü olarak da genelleştirecek olur isek dış pazarlardaki en büyük eksikliğimiz tanıtım eksikliğidir. Ayrıca ihracatçılarımızın gerek ürün kalitesi ve gerekse diğer konularda vermiş oldukları taahhütlerini eksiksiz olarak yerine getirmeleri de ihracatımızı olumlu etkileyecektir

19 KAYNAKÇA 1- İGEME, Kuru ve sert Kabuklu Meyveler Dış Pazar Araştırması,Yücel Akova, Mayıs DİE, Tarım İstatistikleri Özeti DİE, Tarım İstatistikleri Özeti Food And Agricultural Organization, Web Sayfaları 5- ABD Tarım Bakanlığı Web Sayfaları 6- Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ndan Temin Edilen Bilgiler 7- Kafkas A.Ş den Temin Edilen Bilgiler