ÇOCUKTA OYUN GELİŞİM 2019

Transkript

1 ÇOCUKTA OYUN GELİŞİM 2019 OKUL ÖNCESİ ÖĞRETMENLİĞİ BÖLÜMÜNDE SORUMLU OLUNAN BU DERSİMİZ İÇİN ÖABT SINAVI VE DERSLER İÇİN BELİRLENMİŞ YÖK MÜFREDATI AŞAĞIDAKİ GİBİDİR -Oyunun tanımı, tarihçesi -Çocuğun Gelişimine Oyunun Yeri ve Önemi -Okul Öncesi Eğitimcilerin Oyunla İlgili Görüşleri -Oyun Kuramları -Oyunun Evreleri -Oyunun Çeşitleri -Oyuncak Kullanımı ve Oyunlara Etkisi - Oyun, oyuncak ve kültür ilişkisi -Oyun ve bireysel farklılıklar -Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Oyun ve Program -Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Oyun ve Değerlendirme 370

2 Çocukta Oyun Gelişimi Notlarımızda İşlenen Konular Oyunun tanımı, tarihçesi Oyun nedir? Oyunun tarihi? Türklerde oyun Dünyada oyun tarihi Çocuğun gelişimine oyunun yeri ve önemi Oyun çocukta 5 temel gelişimi etkiler 1-zihinsel ve sosyal gelişimi artırır. 2-çevreyle iletişimi güçlendirir 3-dikkat sürecini uzatır 4-hayata hazırlar 5-ruhsal anlamda onarır Çocuklarda yaşlara göre oyun ilgisi 1.yaş çocuğu 2.yaş çocuğu 3. Yaş çocuğu 4.yaş çocuğu 5.yaş çocuğu:6.yaş çocuğu: Okul öncesi eğitimcilerin oyunla ilgili görüşleri Oyunla ilgili farklı kaynaklardan görüşler kısaca aşağıdaki gibidir; John dewey Huizinga Spencer Eibesfeldt Groos Mitchell ve mason Gulick Razon Gander ve gardiner Foulquie Jones; Huizinga Düşünürlere göre oyun ise Platon Aristotales Rousseau (fransız yazar ve filozof) Schiller (alman ozanı ve tiyatro yazarı) Montessori (italyan eğitimci) Oyun kuramları 1-klasik teoriler (19yy-20.yy) 2-modern teoriler (yaklaşık 1920 lerden sonra) 1-klasik teoriler 371

3 Fazla enerji teorisi-surplas energy Rahatlama teorisi-recreation theory Lazarus; Rekapitülasyon (tekrarlama) teorisi Pratik-ön hazırlık teorisi Modern kuramlar Psikodinamik teori:sigmund freud Modern teoriler Erikson Bilişsel teoriler Jean piaget Vygotsky Vygotsky, oyunu nitelerken, birbiriyle ilişkili iki temel öğenin varliğinivurgulamaktadir: A) imgesel bir durum ve B) imgesel durumdaki dolaylikurallar. Bateson Bruner Brian sutton-smith Oyun çerçevesi kavramı: Oyunun kazandıracağı olumlu yöndeki etkiler 1- oyun fiziksel gelişimi destekler. 2- oyun zihinsel gelişimi destekler. 3- oyun sosyal duygusal gelişimi destekler. 4- oyun dil gelişimini destekler. Çocuk kültürü Okul kültürü Sınıf kültürü Akran kültürü Akran kültürünün oluşumunda ve gelişmesinde okul kültürünün etkileri Oyunun evreleri 1-tek başına oyun (solitary play) 2-paralel oyun (paralel play) 3-birlikte oyun (associative play) 4-kooperatif oyun (cooperative play) Özel eğitimde oyunun evreleri ve özellikleri Özel eğitimde oyun çeşitleri Otizmli çocuklar Zihinsel engelliler Görme engellilerde İşitme engelliler Zihinsel engelliler Oyunun çeşitleri Hayali oyunlar Kurallı oyunlar (grup oyunları) Oynandığı yere göre oyun çeşitleri 1-sınıf-salon oyunları 372

4 A) serbestoyun etkinlikler saatinde oynanan salon-sınıf oyunları B)oyun saatinde oynanan salon sınıf oyunları 2-açık hava oyunları Bu oyunları oynanış biçimlerine göre ayıracak olursak; Halkada oyunlar: Öykünme oyunları: Öykünme yürüyüş ve koşuları: Koşmaca oyunları: Kullanılan araca göre oyun çeşitleri Bu oyunlar iki çeşittir Araçla yapılan oyunlar Araçsız oyunlar Araçta yapılan oyunlar Müzikli oyunlar ve rontlar Parmak oyunları Oyuncak kullanımı ve oyunlara etkisi Duygusal gelişime etkisi Bilişsel gelişime etkisi Fiziksel gelişime etkisi Oyuncak seçimi ve oyuncağın önemi Yaşlara göre oyuncak seçimi Oyuncaklar ve çocuğun meslek seçimine etkisi Oyuncaklar çocuğun gelişimini olumsuz etkiler mi? Oyun, oyuncak ve kültür ilişkisi Okul öncesi eğitim kurumlarında oyun ve program Okul öncesi eğitim kurumlarında oyun ve değerlendirme Şimdi Başlayalım ; 373

5 OYUNUN TANIMI, TARİHÇESİ OYUN NEDİR? İçinden geldiği gibi güdülenen,amacı olmayan,çocuğun koyduğu kurallara gelişen ve zevk unsuru taşıyan,davranışlarda oluşan bir etkinliktir. -Çocuğun bir çok alanda ki gelişimi için gerekli görülen oyun sayesinde; çocuk yetişkinin dünyasını keşfetmeye başlar. -Oyun etkinliği içinde çocuğun ait olma, güç,özgürlük ve eğlence ile ilgili psikolojik ihtiyaçları karşılanırken,sosyal becerilerinin gelişmesi gerilim ve kaygının azalmasını sağlanır. -Kişisel gelişim sürecinde insanlarla paylaşma gibi taklit ederek gerçekleştirilen ve yaşamın temel dayanağı olan bir etkinliktir. İçerik Olarak; Oyun kendiliğinden ortaya çıkar, mutluluk ve rahatlık oyuna eşlik eder. Oyun duyu organlarında, sinir ve kaslarda, zihinsel düzeyde oluşur ve birlikte işler. Oyunda deneyimler tekrarlanır, çevre taklit edilir ve yeni şeyler denenir. Oyun mekânı ve zamanı kendi sınırlar. Çocuğun iç dünyasını, dışarıdaki sosyal dünyayla birleştirmesine yardım eder. Düzenli gelişim aşamaları gösterir. OYUNUN TARİHİ? Türklerde Oyun Oyun insanlığın varolmaya başladığı günden beri vardır. Hatta hayvanların bile doğdukları andan itibaren oyunların içersinde olduklarını göreceksiniz. İki köpeğin birbirini kovalaması, birinin diğerini yakalayınca yere yatırması ve bütün bunları yaparken de değişik sesler çıkarmaları, yaptıkları eylemin oyun olduğunu ve bu işten zevk aldıklarını gösterir. Türklerdeki oyunlarla ilgili yazılı bilgileri Dede Korkut Hikâyeleri ve Evliya Çelebi nin Seyahatnamesinde rastlanır. Daha sonraki yıllarda çocuk oyunları nesilden nesile aktarılarak ve zenginleşerek günümüze kadar gelmiştir. Doğal olarak çocukların ilk dönemlerinden sonraki oyunları zihinsel gelişimle paralel olarak biçim değiştirmekte, zekânın ürünü olmaktadır. Uygarlık gelişiminin bilim, sanat, mimari gibi pek çok alanda gelişme göstermesi çocuk oyuncaklarına ve oyunlara yansımıştır. Dünyada Oyun Tarihi Oyunların tarihine bakıldığında Eski Roma imparatorluğuna kadar uzanmaktadır. Bu yüzden oyunların evrensel olduğunu söyleyebiliriz. Her oyun evrensel değildir ancak seksek, ip atlama, körebe, halat yarışı gibi oyunlar; Eski Roma da da oynanmaktaydı. Kısacası bu oyunlar ile evrensel bir dil ile farklı dil konuşan çocuklar anlaşabilirlerdir. Arkeologlar, yaptıkları kazı ve araştırmalarda bu oyunları anlatan kabartmalar ve mağara resimleri bulmuşlardır. British Museum da bulunan ve İ.Ö. 800 yıllarında topraktan yapılmış bir heykel, iki kızı aşık oynarken göstermektedir. Eski Mısır da bulunan Orta Krallık dönemi duvar resimlerinde ise oyun tahtası üzerinde oynanan 374

6 oyunlar, sıçrama oyunları, yine İ.Ö yılında Mısır da Ak-hor mezarında bulunan duvar resminde bir kız,el vuruşma oyunu oynarken gösterilmektedir. Yunan çömlek resimlerinde tavlaya benzer bir oyuna rastlanmıştır. Ayrıca aşık, sopayla çember sürme, topaç ve top oyunları oynandığına dair resimler bulunmuştur. Girit Uygarlığı nın kalıntılarında da bebeklere, minyatür ev eşyalarına rastlanmıştır. Komşu uygarlıklardaki bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Anadolu da yaşayan uygarlıklara ait birçok mezar taşında da çocuk yaşantısıyla ilgili bilgiler bulunmaktadır. Maraş ta Genç Hitit Dönemi ne ait aşık kemiği ve kırbaçla oynayan çocuk resimlerine rastlanmaktadır. ÇOCUĞUN GELİŞİMİNE OYUNUN YERİ VE ÖNEMİ Oyun çocukta 5 temel gelişimi etkiler 1-ZİHİNSEL VE SOSYAL GELİŞİMİ ARTIRIR. Çocukla karşılıklı, göz teması kurarak düzenli gerçekleştirilen oyun aktiviteleri zihinsel ve sosyal gelişimi için çok etkili. Oyun süresince aynı coşkuyla, çocuğun yönlendirmeleri doğrultusunda, gerektiğinde rehberlik de ederek oyuna katılan ebeveyn hem çocuğun dil ve konuşma becerilerinin artmasını hem de kavram, renk, şekil gibi pek çok şeyi rahatlıkla öğrenmesini sağlayabilir. Yaşa uygun ve doğru seçilen oyuncaklar kırıp dökse bile materyali keşfetmesi, araştırması ve inceleme özelliği kazanması açısından faydalı. 2-ÇEVREYLE İLETİŞİMİ GÜÇLENDİRİR Çocuklar duygu ve düşüncelerini en iyi oyun yoluyla ifade ettiklerinden onlarla iletişim kurabilmenin en sağlıklı yolu da oyun. Anne babalar bu oyunun bir parçası olabilirse bu etkileşim şekli sayesinde çocuk daha iyi anlaşıldığını farkeder. Hem kendini daha iyi ifade etmeyi öğrenir hem de karşısındakilerin sözel ve sözel olmayan mesajlarını daha iyi okuyabilir. Oyun sayesinde deneyimlenen bu etkileşim tarzı, çocuğun çevresiyle olan iletişimini de artırır. 3-DİKKAT SÜRECİNİ UZATIR Birebir ve düzenli olarak oyun oynanması çocuğun hem dikkat gelişimini artırır hem de dürtü kontrolü gelişimini destekler. Özellikle masa başında oynanan oyunlar, dikkati ile ilgili sorunlar yaşayan çocuklar için iyileştirici etki gösterir. 4-HAYATA HAZIRLAR Çocuk oyun yoluyla kuralları, kurallara uymayı, beklemeyi, kendini ifade etmeyi, karşısındakini anlamayı, sorun çözmeyi, rolleri deneyimliyor. Bu deneyimlemeler oyunlar aracılığıyla ne kadar nitelikli ve düzenli olursa çocuk da hayata o kadar iyi hazırlanmış olur. 5-RUHSAL ANLAMDA ONARIR Oyunu kendini ifade etme biçimi olarak kullanan çocuk; içsel çatışmalarını, korkularını, kaygılarını da oyunun ögeleri olarak kullanarak açığa çıkarır. Çatışmaların ve korkuların oyun yoluyla deneyimlenmesi, çocuğun sağlıklı savunma mekanizmaları geliştirmesini ve varolan sorunun üstesinden gelmesini kolaylaştırır. 375

7 ÇOCUKLARDA YAŞLARA GÖRE OYUN İLGİSİ 1.Yaş çocuğu: Ses çıkaran yumuşak köşesiz boyasız objelerle ilgilenir. ( Ses çıkaran civciv, ayıcık, kuş, buruşturulabilen ayıcık. 2.Yaş çocuğu:kutular, üstüste konulabilen karmaşık olmayan basit legolar, içiçe geçirme üstüste koyma yerine yerleştirme yapabileceği objelerle ilgilenir. 3. Yaş çocuğu: Çizgi film kahramanlarına karşı merak uyanmıştır. Kahramanları sembolize eden oyuncaklar veya onların kullandığı türden eşyalar ilgisini çeker. Daha karmaşık yapbozlar, bilgisini geliştirecek türden konulu kurgulanacak legolar ( Bahçe içinde ev, hayvan, göl v.s.) bir manzaranın aynısının puzzle olarak oluşturulması vs... 4.Yaş çocuğu: Resim yapmaya özellikle seramik çalışmaları, hamurdan renkli killerden objeler yapmaya teşvik etmek, yapılan çalışmalardada yer almak ve çalışma sürecini paylaşmak mesela sen tabak yap, ben de kiraz yapayım gibi yaklaşımlarda bulunup bitirincede aferin ne kadar kabiliyetlisin demek bir anlamda onu onere etmek çok önemlidir. Okul öncesi içine girdiği ortamlara ve bu ortamların standartlarına bağlı olarak ilgi ve gelişim kulvarları çeşitlenmeye başlar. 5.Yaş çocuğu: Okul öncesi eğitim dönemidir ve önemli olan nokta bu yaş çocuğun hala oyun çocuğu kabul ederek eğitilmesidir. Yine resim, seramik gibi aktivitelerin yanısıra artık daha sofistike el becerilerini devreye sokabileceği oyma kesme, yapıştırma, kolaj çalışmaları devreye girer. Grup oyunları başlar. Sek sek, saklambaç, top oyunlarından yaşına uygun olanlar vs. gündeme gelir. 6.Yaş çocuğu: Daha gelişmiş top oyunları, değişik zeka oyunları, grup ile oynanabilecek hafıza ve zeka oyunları, koşmaca, yakalamaca. Çocuğun gelişiminde bütün bu oyunlarında gerçekleşmesinde amaç 24 saat çocukla ilgilenmek ve yanında olmak değildir. Önemli olan çocuğun sadece kendisine ait ve annesinde kendisiyle ilgilendiği ve konsantre olduğu zaman parçasını bilmesi ve bundan yararlanmasıdır. Şöyle ki işten gelen annenin bütün işleri dışında çocuğa özel olarak onun istediği herhangi bir aktivite veya faaliyeti beraber paylaşabileceği yada çocuğun yaptıklarını seyredebileceği bir zaman dilimi ayırması gereklidir. Burada önemli olan kilit nokta çocuğun kendisi ile ilgilenildiğini hissetmesi yani ilgi doyumunu yakalayabilmesidir OKUL ÖNCESİ EĞİTİMCİLERİN OYUNLA İLGİLİ GÖRÜŞLERi Oyunun ne olduğu ve çocuklukların neden oyun oynadıklarını açıklamaya çalıçan, kuramcılar (Piaget, Freud, Erikson, Wygotsky) araştırmacılar ve farklı disiplin ve görüşteki eğitimciler, oyunun öğrenme ve gelişimde büyük bir rolü olduğunu, oyunun sağlık, mutluluk ve yaratıcılık içerdiğini ileri sürmektedirler. Oyun konusunda çalıçan araştırmacılar oyunun özellikleri konusunda farklı görüş öne sürmelerine rağmen, genel olarak oyunun belli karakteristik özellikler gösteren insan davranışı olduğu konusunda görüş birliği sağlamışlardır. Oyunla ilgili farklı kaynaklardan görüşler kısaca aşağıdaki gibidir; John Dewey oyunu, sonuç gözetilmeyen bilinçsiz davranışlar olarak niteler Huizinga isteyerek ve kurallı olarak belli bir zaman ve mekânda yapılan faaliyetler alarak tanımlar. Spencer'in gözünde gerekli olmayan artık enerjilerin atılması görünümüdür Eibesfeldt'te çıraklığın aktif bir şekli olarak oyunu tanımlar Groos'da hayatın daha sonraki safhalarına hazırlık olarak nitelendirilen oyun 376

8 Mitchell ve Mason'da insanın kendini ifade etmesi şeklinde tanımlanır Gulick'de de yapılması istenilenin yapılması şeklinde tanımlanıyor Razon Oyun için bugüne kadar, rahatlama, enerji fazlasını atma, fizyolojik ihtiyaç, taklit içgüdüsünün doygunluğunu sağlama gibi çeşitli tanımlar ve açıklamalar yapılmıştır. Eskiden oyun sadece vücutta biriken fazla enerjinin boşaltılması olarak görülürken günümüzde yapılan tanımlar oyunun bundançok daha farklı boyutları olduğunu ortaya koymuştur Gander ve GardinerÇoğumuz çocuk oyunlarının eğlenceli ama amaçsız olduğunu düşünürüz. Gerçekte ise çocuklar, oyunda hareket ve biliş becerilerinin birçoğunu vurgular ve denetler. Kavramları, toplumsal farkındalığı ve toplumsal davranışı geliştirir Foulquie (1994) oyunu, Genellikle kurallara dayanan, hiçbirmenfaat gütmeyen ve failinin bilincinde kendi kendisinden başka bir gayesi, sağladığı zevkten başka bir amacı bulunmayan bedensel ya da zihinsel faaliyet olarak tanımlamaktadır. Tanımda belirtilen oyunların çıkara dayanmaması, zevk alınan bir beden ve zihin faaliyeti olması önemlidir. Tarih boyunca çocuk oyunları, çocukların boģ zamanlarını doldurmak, güç birikimini harcamak, taklit gereksinimlerini karģılamak çocuğu yaramazlıktan alıkoymak için kullanılmıştır. Oysa günümüzde oyun, eğitimcilerce öğrenme sanatı olarak değerlendirilmeye başlamıştır Jones;İnsanın hayatına yön veren okul öncesi dönemde oyun, çocuklara doğal öğrenme ortamları sunarak çocukların sosyal, duygusal, zihinsel ve fiziksel yönden gelişimlerini sağlamaktadır. Oyun etkinlikleri sayesinde çocuk; nesneleri tutma ve kullanma, bedenini kontrol etme, nesneleriniģleyiģ tarzlarını kavrama yeteneği kazanır ve iletiģim becerilerini geliştirir. Huizinga (1995) ya göre, "Oyun; özgürce razı olunan, amatamamen emredici kurallara uygun olarak belirli zaman ve mekân sınırları içindegerçekleģtirilen, bizatihi bir amaca sahip olan, bir gerilim ve sevinç duygusu ile'alıģılmıģ hayattan baģka türlü olmak' bilincinin eģlik ettiği, iradi bir eylem veyafaaliyettir."oyun konusunda ayrıntılı çalıģmaları olan Boratav (1994), serbest zamanve eğlence olgularının ön plana çıktığı bir tanımlama yapmıştır. DÜŞÜNÜRLERE GÖRE OYUN İSE Platon Çocuğun bedensel ve ruhsal olarak eğitilmesini önerdiğinden, kendi eğitim kademelerine göre 3 7 yas arasını çocuğun oyun ve masal evresine geçii olarak belirtir. Aristotales Çocuğun beş yaşına kadar oyun ve diğer etkinlikler (masal, hikâye, taklidi oyunlar vb.) ile meşgul edilmesini vurgularplatondevlet ve Protogoros adlı yapıtlarında, çocukların eğitimi için önce ana babaların yetiştirilmesini ileri sürer. Çocuğun eğitiminin beden eğitimi ve ruh eğitimi olmak üzere iki alanda yapılmasını önerir. Bedensel eğitim açısından oyunun eğitseldeğerinden bahsederek çocuk oyunla büyümelidir der (Aytekin 2001). 377