Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü. BESLENMEDE DANIŞMANLIK EĞİTİMİ EĞİTİMİ Ders 1 Anne Sütünün Önemi

Transkript

1 Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü ANNE ANNE SÜTÜ SÜTÜ İle İle BESLENMEDE DANIŞMANLIK EĞİTİMİ EĞİTİMİ Ders 1 Anne Sütünün Önemi

2 Enerji, protein, yağ, karbonhidrat ve diğer elzem besin öğeleriyle yenidoğanda büyüme ve gelişmeyi sağlayan karmaşık biyolojik bir sıvı ve içerdiği birçok biyoaktif enzim, hormon,büyüme etmeni ve bağışıklık öğelerini içeren yapısıyla eşsiz bir besindir.

3 ANNE SÜTÜ NEDEN ÖNEMLİ? Anne İle Bebek Arasında Duygusal Bağ Kurulmasını 101 Sağlar İmmün Sistemi Geliştirir Ekonomiktir Kolay Hazmedilir Annenin Meme Ve Over Kanseri Riskini Azaltır Emen Bebeklerde IQ Daha Yüksektir NEDEN İshal Ve Solunum Yolu Hastalıklarından Fizyolojik Sarılığı Önler Korur

4 GELİŞİM GENEL SAĞLIK BÜYÜME

5 Emzirmenin bebeğe faydaları: Kesin faydalı Diyare sıklığını azaltır, seyrini hafifletir Alt solunum yolu enfeksiyonları daha az Otit medya Botulizm Bakteriyal menenjit İdrar yolu enfeksiyonları Nekrotizan enterokolit Yüksek olasılıkla faydalı Nedensiz beşik ölümleri Insüline bağımlı diyabet Crohn hastalığı Ülseratif kolit Lenfoma Alerjik hastalıklar Diğer kronik sindirim sistemi hastalıkları Breasfeeding and the Use of Human Milk, Amerikan Pediyatri Akademisi, POLİTİKASI, Şubat 2005

6 Emzirmenin anneye faydaları Oksitosin uterusun toparlanmasını sağlar Adet kanamaları azalır Hamilelik öncesi tartıya daha hızlı dönülür Ovulasyona daha geç dönülür- çocuk araları açılır Kemik remineralizasyonu daha hızlıpostmenopozal kalça kırıkları daha az Premenopozal meme kanseri riski azalır Over kanseri riski azalır Breasfeeding and the Use of Human Milk, Amerikan Pediyatri Akademisi, POLİTİKASI, Şubat 2005

7 Emzirmenin sosyoekonomik faydaları Ülkede sağlık harcamaları azalır Bebeğin hastalıklardan korunmasına bağlı olarak Çalışanın iş günü kaybı azalır Kardeşe ilgi gösterme zamanı artar Ailenin ekonomisi düzelir: Mama maliyeti bir senelik YTL!!! Breasfeeding and the Use of Human Milk, Amerikan Pediyatri Akademisi, POLİTİKASI, Şubat 2005

8 EMZİRMENİN PSİKOLOJİK YARARLARI DUYGUSAL DUYGUSAL BÜTÜNLEŞME BÜTÜNLEŞME ANNE VE ÇOCUK ARASINDA YAKIN SEVGİ DOLU İLİŞKİ SAĞLAR. ANNENİN DUYGUSAL AÇIDAN TATMİNİNİ SAĞLAR. BEBEK DAHA AZ AĞLAR. ANNE BEBEĞİNE DAHA SEVGİ DOLU DAVRANIR. BEBEĞİ TERK ETME VEYA HIRPALAMA OLASILIĞI DAHA DÜŞÜKTÜR. GELİŞME GELİŞME ANNE SÜTÜ İLE BESLENEN ÇOCUKLAR İLERİ YAŞLARDA ZEKA TESTLERİNDE DAHA BAŞARILI OLURLAR.

9 HASTALIKLARA KARŞI KORUNMA ENFEKTE ANNE AKYUVARLAR AKTİF OLUR ANTİKOR YAPARAK ANNEYİ KORUR ANTİKORLAR SÜTE SALINARAK BEBEĞİ KORUR AKYUVARLAR MEMEYE GİDER ANTİKOR YAPAR

10 ANNE SÜTÜ Büyüme ilişkisi Astım ilişkisi Diyabet ilişkisi Cerrahi durumlar Şişmanlık ilişkisi Nekrotizan enterokolit Antropometrik standartlara uygun gelişirler. Solunum sistemi enfeksiyonlarının sıklığı azalır. İnsüline bağımlı diyabet görülme riski azalır. Apandisit,invajinasyon, hipertrofik pilor stenozu görülme riski azalır Şişmanlık görülme riski azalır. Nekrotizan enterokolit görülme riski 10 kat daha azalır.

11 EMZİRMENİN FAYDALARI Anne Sütü Besleyicidir. Kolaylıkla sindirilir, verimli kullanılır. Enfeksiyonlara karşı korur. Ekonomiktir Emzirme Duygusal birlikteliğe Yardım eder Hem annenin hem de bebeğin sağlığını korur. Yeni bir gebeliğin Oluşmasını geciktirir

12 Kolostrum hakkındaki gizem ve tabular çok eski yıllara, ilk uygarlıklara dayanmaktadır. İlk insanların bebeklerini annelerin memesine koyma zamanları kabileden kabileye göre değişmekteydi. Diğer sıvılar bitki çaylarının çeşitli formlarından sağlanmaktaydı.

13 KOLOSTRUM: ERKEN SÜT KOLSOSTRUM SEKRESYONU *Yoğun, konsantre, zengin görünümlü, açık renkten altın sarısı renge kadar değişir *Prenatal dönemden postnatal 10.güne kadar olan dönemde salgılanabilir *İlk 24 saatte yaklaşık 7-14 ml /her beslemede alınabilir *Sonraki 36 saatte artarak 24 saatlik periyotta 500ml ye ulaşır.

14 KOLOSTRUM: ERKEN SÜT KOLSOSTRUMUN ÖZELLİKLERİ *Yenidoğanın erken ve hızlı büyümesi için konsantre proteinler içerir *Yaklaşık 57kkal/100 ml içerir *Sodyum, potasyum, klor, protein, yağda eriyen vitaminler ve mineraller içerir *Olgun sütten daha az yağ ve laktoz içerir *Birçok canlı hücre ve sindirim organizmaları içerir *Çeşitli immünoglobülinler içerir - IgA en yüksek düzeydedir -Sekretuar Ig A bebek 6 aya gelen kadar bebeği korur -IgG -IgM

15 KOLOSTRUM: ERKEN SÜT KOLSOSTRUMUN FONKSİYONU *Bifudus florasının oluşturulmasını yönlendirir *Polio, Coxsackie B virüs, birkaç tür stafilakok, E.coli gibi patojenlere karşı koruyuculuk sağlar *Mekonyumun atılmasında laksatif etkisi vardır *İlk günlerde bebeğin böbreği fazla miktarda sıvıyı kaldıramaz, bu nedenle kolostrum en uygun besindir

16 İÇERİĞİ ANTİKORDAN ZENGİN AKYUVARLAR MUSHİL ETKİSİ KOLOSTRUM ÖNEMİ ENFEKSİYON VE ALLERJİDEN KORUR ENFEKSİYONDAN KORUR MEKONYUMU TEMİZLER SARILIĞIN ÖNLENMESİNİ KOLAYLAŞTIRIR BÜYÜME FAKTÖRLERİ VİTAMİN A DAN ZENGİN BARSAĞIN OLGUNLAŞMASINI SAĞLAR ENFEKSİYONLARIN DAHA HAFİF GEÇİRİLMESİNİ SAĞLAR GÖZ HASTALIKLARINDAN KORUR

17 ÖNERİLER DOĞUMDAN SONRAKİ İLK 1/2-1 SAAT İÇİNDE EMZİRMEYE BAŞLANMALIDIR İLK 6 AYDA SADECE ANNE SÜTÜ VERİLMELİDİR 6 AYDAN İTİBAREN EK BESİNLERE BAŞLANMALIDIR 2 YAŞINA KADAR EK BESİNLERLE BİRLİKTE EMZİRMEYE DEVAM EDİLMELİDİR

18 BU SÜTLER ARASINDAKİ FARKLAR NELERDİR? ANNE SÜTÜ İNEK SÜTÜ KEÇİ SÜTÜ Yağ Yağ Yağ Protein Protein Protein Laktoz Laktoz Laktoz

19 DEĞİŞİK SÜTLER İÇİNDEKİ PROTEİN NİTELİKLERİ ARASINDAKİ FARK İNSAN SÜTÜ İNEK SÜTÜ ANTİ EFEKTAN PROTEİNLER WHEY PROTEİNLER % 80 KAZEİN % 35 KAZEİN KESİLMİŞ SÜTÜN KATI KISIMLARI HAZMI KOLAY HAZMI GÜÇ

20 DEĞİŞİK SÜTLERDEKİ YAĞIN FARKLILIKLARI Lipaz Gereken yağ asidi İNSAN SÜTÜ İNEK SÜTÜ

21 DEĞİŞİK SÜTLERDEKİ VİTAMİN FARKLARI İNSAN SÜTÜ İNEK SÜTÜ B VİT C VİT A VİT

22 DEMİR İNSAN SÜTÜ 50-70µG/100ml İNEK SÜTÜ 50-70µG/100ml 50 % Emilen 10

23 BURADA FARK ETTİĞİNİZ DEĞİŞİKLİKLER NELERDİR? Yağ ÖN SÜT Yağ SON SÜT Yağ Protein Protein Protein Laktoz Laktoz Laktoz İLK SÜT (COLOSTRUM) OLGUNLAŞMIŞ SÜT

24 DEĞİŞİK ŞEKİLLERDE BESLENEN BEBEKLERDE DİARE RİSKİ Filipinler 0-2 aylık bebekler Sadece A.S. ve besin A.S. ve besleyici Anne sütü Anne sütü değeri olmayan ek gıdalar almamış sıvılar

25 DEĞİŞİK ŞEKİLLERDE BESLENEN BEBEKLERDE PNÖMONİDEN ÖLÜM RİSKİ Brezilya-( 8 gün- 12 aylık bebekler) Sadece Anne sütü Anne ve İnek sütleri Anne sütü ve çocuk maması Sadece İnek sütü Sadece çocuk maması

26 İKİNCİ YAŞTA ANNE SÜTÜ ENERJİ PROTEİN A VİT C VİT % ml anne sütünün karşıladığı günlük gereksinimler (%) 50 %38 %45 %31

27 YAPAY BESLENMENİN TEHLİKELERİ ANNE BEBEK ARASINDAKİ YAKIN İLİŞKİYİ ENGELLER İshal ve solunum yolu hastalıklarına yakalanma olasılığı artar İshal kronikleşir Malnutrisyon, vit. A eksikliği görülebilir Enfeksiyon ve Malnutrisyondan Ölme riski artar Allerji ve hayvan sütüne intolerans gelişebilir Kronik hast.riski artar Bebekte obesite olabilir. Mental yönden çok iyi gelişmeyebilir Anemi riski, Kanser riski artar (over/meme) ANNE DAHA ÇABUK FERTİL OLUR

28 YAPAY BESLENMENİN ZARARLARI

29 Anne bebek bağlantısını azaltır Enfeksiyon riskini artırır İshal kronikleşir Malnütrisyona neden olabilir A vit. eksikliği olur Doğal beslenene göre enfeksiyon ve malnütrisyona bağlı ölüm olasılığı yükselir Egzema astım gibi allerjik sorunlara eğilim artar

30 Hayvan sütüne entelorans gelişir Kronik hastalık riskini artırır Obesite gelişebilir Mental yönden gelişimi olumsuz etkiler Emzirmeyen annelerin gebe kalma riski daha fazladır Emzirmeyen annede kansızlık, over ve meme kanser riski artar

31

32 SÜT ÇOCUĞU BESLENMESİNDEKİ Doğal beslenme TERİMLER Anne sütü ağırlıklı beslenme Tam emzirme Biberonla beslenme Yapay beslenme Karışık beslenme Uygun zamanlı tamamlayıcı beslenme

33 DOĞAL BESLENME ANNE SÜTÜ AĞIRLIKLI BİBERONLA BESLENME KARIŞIK BESLENME UYGUN ZAMANLI TAMAMLAYICI BESLENME

34 Anne Sütündeki Antimikrobiyal Ajanların İşlevleri Ajan Primer İşlevi Proteinler Laktoferrin Lizozim Fibronektin Sekretuvar IgA C3 Müsin Oligosakkaritler Lipidler Demir bağlama Peptidoglikan yıkımı Opsonin Antijen bağlama Opsonin fragmanı Antirotavirüs, reseptöranaloğu Reseptör analoğu Virüsların manto kısmını parçalar.

35 Anne Sütünde Bulunan Antiinflamatuvar Etmenler Hücre koruyucular Epidermal büyüme etmenleri Olgunlaştırıcı etmenler Mediatörleri parçalayan enzimler Enzim bağlayıcıları Lökositleri modüle edici ajanlar Antioksidantlar

36 Bağışıklık Sistemini Düzenleyici Ajanlar Sitokinler Laktoferrin Alfatokoferol ajanlar Prolaktin İnsüline bağımlı diyabet Lenfoma Lösemi gelişme riskini azaltmaktadır

37 SİTOKİNLER İşlevleri oldukça farklıdır, ancak hücrelerin büyüme ve farklılaşmasından bağışıklık ve inflamatuvar yanıtların yürütülmesinde hücreler arası sinyalleşmeden sorumlu önemli polipeptidlerin bir bölümünü temsil eder.

38 Anne Sütünde Bulunan Sitokinlerin Olası İşlevleri Sitokin İnterlökin 1-Beta İnterlökin 6 Olası İşlevleri T hücrelerini aktive eder Ig A yapımını arttırır TNF- Sekretuvar komponent salınımını arttırır. TGF-beta T hücrelerine dönüşümü arttırır

39 Doğal Bağışıklık Etkili Olan Sitokinler İnterferon - alfa Antiviral etkisi Hücre çoğalmasını önleyici etkisi Hücresel bağışıklığı arttırıc etki vardır İnterferon - beta Doğal bağışıklığı arttırıcı etkisi vardır

40 Doğal Bağışıklık Etkili Olan Sitokinler Tümör Nekrozis Faktör (TNF) Tümör dokusunu nekroze eden özelliği Lökositleri aktive ederek patojenlere karşı öldürücü etkisi

41 LAKTOFERRİN Anne sütünün temel komponentlerinden birisidir. Anne sütü total proteinin % ini oluşturur. Ön sütte Olgun sütte 2-3 g/l g/l

42 Laktoferrinin Olası Biyolojik Etkileri Demir emilimini kolaylaştırır Fagositik öldürme Bakteriyostatik ajan İmmünostimülan etmen Büyüme etmeni

43 NÜKLEOTİDLERİN YARARLARI Anne sütündeki protein dışı azotun (PDA) % 2-5 ini oluşturan, düşük molekül ağırlığına sahip bileşiklerdir. Bağışıklık sistemini güçlendirir. Doğal öldürücü hücre (NK) aktivitesini arttırır. İnterlökin-2 salınmını uyarır. Gastroenteritten korur. Diyare insidansını azaltıp süresini kısaltır. Bifido bakteri çoğalmasını arttırır. Entero bakteri çoğalmasını azaltır. Uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitlerini (LC PUFA) yapma yeteneğini arttırır. Sinir sisteminin gelişmesine yardımcı olur.

44 ANNE ve İNEK SÜTÜNÜN CHO BİLEŞİMİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ANNE SÜTÜ İNEK SÜTÜ Laktoz 7.3 g/dl Oligosakkaritler 1.2 g/dl Laktoz 4.0 g/dl Oligosakkaritler 0.1 g/dl

45 OLİGOSAKKARİTLERİN İŞLEVLERİ 1 Anne sütündeki oligosakkaritler Gastrointestinal sistem Solunum yolu İdrar yollarında anti-infektif rol oynarlar. Oligosakkaritler prebiyotik işlev görürler. Sindirilip emilmezler Kolona ulaşıp mikroflora için besin öğesi gibi rol oynar. Bifidobakterilerin patojen gelişimini baskılarlar. Bağışıklık sistemini aktive ederler. Barsak florasını yenilerler. Sindirim enzimi üretirler. Rotavirüsleri baskılarlar.

46 OLİGOSAKKARİTLERİN İŞLEVLERİ 2 Yenidoğanın hızlı beyin gelişiminde görev alırlar. En önemli bileşik sialik asittir. Anne sütündeki oligosakkaritler düşük osmolar enerji sağlarlar. Fitoöstrojenler antioksidant, antikanserojen özellikleri ile meme, prostat, kolon, pankreas kanserlerinde, koroner kalp hastalığında olumlu etkiler gösterirler. Günde 5-7 kez sebze, haftada 2-3 kez kurubaklagil tüketilmelidir.

47 SİALİK ASİT 1 9 karbonlu bir şekerdir. Beyin gangliositlerinin yapısal ve işlevsel bileşenidir. Nöron transaminasyonunda, bellek oluşumunda hücreden hücreye iletişimde önemli rol oynar. Yüksek oranda sialik asit içeren anne sütü beyin gelişiminin en hızlı olduğu yenidoğanlarda çok önemlidir.

48 SİALİK ASİT 2 Beyin gangliositleri dışında tükrük de sialik asidin zengin kaynaklarından birisidir. Tükrük ve diğer mukuslardaki yüksek yoğunluğu bu yapıların kaygan ve visköz olmasını sağlayarak koruyucu özellik kazandırır. Anne sütü alan bebeklerin tükrüklerindeki sialik asit konsantrasyonu mama ile beslenen bebeklere göre daha yüksektir.

49 Anne sütü alan ve formüla ile beslenen bebeklerin fekal floraları karşılaştırıldığında, anne sütü alanların bifidobakteri düzeylerinin yüksek olduğu gözlenmiştir. Laktik asit üretimi artar. İntestinal ph düşer. Shigella, E. coli gibi gram negatif bakteri üretimi baskılanır. Barsak mikroflorasında 400 ü aşkın bakteri vardır. Bu bakteri türleri toksinler ve kanserojenik maddeler ürettikleri için patojendirler. Bazıları ise yararlı bakteriler olarak barsak sisteminin çalışmasında yardımcıdır.

50 Bifidobakteriler bebek sağlığı açısından birçok yarar sağlarlar Zararlı bakterilerin çoğalması önlenir. Bağışıklık sisteminin uyarılması, barsağın olgunlaşması, Kalsiyum emiliminin artması B vitamini sentezlerinin arttırılması Birçok laktobasil ve bifidobakteri doğal antibiyotikler salgılanmakta, gram pozitif, salmonella, E coli, vibrio kolera gibi gram negatif mo karşı antimikrobiyal etki göstermektedir.

51 Bifidobakteriler bebek sağlığı açısından birçok yarar sağlarlar Bifidobakteriler tarafından fermente edilen bu oligosakkaritler laktik asit oluşturarak barsak ph da düşüş sağlarlar. Oluşan bu asit ortam sayesinde shigella, streptococcus, clostridium gibi patojen mikroorganizmaların üremesi baskılanır. Fermentasyon sonucu oluşan asetik asit, propiyonik ve bütirik asit gibi kısa zincirli yağ asitleri kalın barsak duvarından emilirler ve enerji oluşturlar.

52 ANNE ve İNEK SÜTÜNÜN YAĞ BİLEŞİMİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ANNE SÜTÜ İNEK SÜTÜ Lipaz ve elzem yağ asitleri

53 ANNE SÜTÜNÜN YAĞ BİLEŞİMİNİ ETKİLEYEN ETMENLER ETMEN Gebelik süresi ETKİSİ Süre kısaldıkça uzun zincirli poliunsatüre yağ asitleri artar Laktasyon evresi Gebelik sayısı Hacim Emzirme süresi Annenin beslenmesi Annenin enerjisi Laktasyonun erken evrelerinde kolesterol ve fosfolipid içeriği yüksektir Gebelik sayısı arttıkça endojen yağ sentezi azalır Hacim arttıkça yağ içeriği azalır Emzirme süresininin sonuna doğru yağ içeriği artar Annenin beslenmesinde yağlar azsa endojen MCT sentezi artar Gebelik sırasında ağırlık artışı fazla olmuşsa sütteki yağ miktarı artar

54 İnsan ve İnek Sütünün Yağ Asidi Bileşimi (100 g sütün yağındaki miktarlar g olarak) Yağ Asidi İnsan Sütü İnek Sütü n-6 serisi Linoleik asit Araşidonik asit Toplam n-3 serisi Alfa-linolenik asit 0.4 Yok EPA Var Yok DHA Var Yok

55 20:5 n3 EPA 22:6 n3 DHA Anne Sütü Yağ Asidi Bileşimi EPA ve DHA İŞLEVLERİ Göz ve beyin dokularının gelişimi için gereklidir. Anne sütündeki plazma ve eritrositlerin fosfolipidlerindeki DHA oranı yüksektir. Linoleik asit EPA/DHA oranı platelet işlevi ve enfeksiyon durumlarında etkilidir. Bebek gebe ve emziklikte n3 yağ asitleri Linoleik yağ asitlerinin en az % I olmalıdır.

56 ANNE SÜTÜYLE BEBEĞE GEÇEN ZARARLI ETMENLER Viral enfeksiyonlar Bazı ilaçlar (antikanser ilaçları, antikonvulsanlar, radyoaktif maddeler) Haşere mücadele ilaçları (DDT, aldrin) Aflatoksin M 1