This paper was presented in International Energy and Security Congress that took place at Kocaeli University, Turkey on September 23 24, 2014.

Transkript

1 Bu metin Eylül 2014 tarihlerinde Kocaeli Üniversitesinde düzenlenen Uluslararası Enerji ve Güvenlik Kongresi başlıklı konferansta sunulan tebliğdir. This paper was presented in International Energy and Security Congress that took place at Kocaeli University, Turkey on September 23 24, 2014.

2 DOĞU AKDENĐZ DE ENERJĐ DENKLEMĐ VE OLASI YAN ETKĐLER Atilla SANDIKLI 1 Son dönemde keşfedilen hidrokarbon kaynakları Doğu Akdeniz i uluslararası enerji sektörü ve jeopolitiğin odak noktalarından biri haline getirmiştir. Burada yaşanmakta olan gelişmelerin Akdeniz havzasındaki enerji tablosunda olduğu gibi bölgesel dinamikleri de önemli ölçüde değiştirmesi beklenebilir. Nitekim varlığı tahmin edilen enerji kaynaklarının büyüklüğü göz önünde bulundurulduğunda Doğu Akdeniz sadece enerji transferinde önemli bir kavşak olmakla kalmayacak, aynı zamanda bir enerji merkezi haline dönüşecektir. Doğu Akdeniz de keşfedilen yeni enerji kaynakları bağlamında ortaya çıkacak enerji denklemi, ekonomik dönüşüm ve olası yan etkileri dikkate alındığında birbirine zıt iki yönlü gelişme yaşanabilir. Enerji kaynaklarının paylaşılması ile ilgili anlaşmazlıklar bölge ülkeleri arasında var olan bazı sorunları daha da derinleştirebilir veya çıkarılacak enerji kaynakları taraf ülkeleri ortak projeler geliştirmeye zorlayabilir ve işbirliği süreçlerini başlatabilir. Koşullar her iki gelişmenin aynı anda yaşanmasına da neden olabilir. Bu senaryolardan hangisinin gerçekleşebileceğini değerlendirebilmek için dünyadaki enerji trendleri, AB ve Türkiye nin enerji ihtiyacı ve bağımlılığı, taraf ülkelerin ekonomik durumları, Doğu Akdeniz deki keşfedilen yeni enerji kaynaklarının önemi ve taraf ülkeler arasındaki ilişkilere etkileri incelenmelidir. Dünyada doğal gaz tüketimi her geçen gün artmaktadır. Uzak Doğu da Çin'in başını çektiği ekonomik gelişmeler de doğal gaza duyulan ihtiyacı artırmaktadır. Çin enerji tüketiminde ABD'yi geride bırakmaktadır. Öyle ki Çin ve Hindistan'ın toplam enerji ihtiyacı dünya enerji tüketiminin %10'unu geçmiştir ve bu ihtiyacın 2030'lu yılların ortalarına kadar yıllık ortalama %2.9 oranında artarak devam etmesi beklenmektedir. 2 Kaya gazı gibi alternatif enerji kaynaklarının devreye girmesi gaz fiyatlarını etkilese bile doğal gaza olan ihtiyacı azaltmayacaktır. Dünya genelinde doğal gaz tüketiminin yılda ortalama %1.6 artarak 2035 yılında 169 trilyon ayak küpe (yaklaşık 5 tm3) ulaşması 1 Doç. Dr., Haliç Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi (BĐLGESAM) Başkanı 2 U.S. International Energy Information Administration (EIA), International Energy Outlook 2013, s

3 beklenmektedir. Bu durum Doğu Akdeniz de yaşanan enerji keşiflerinin önemini bölgesel ve küresel anlamda daha fazla artırmaktadır. 3 Alternatif enerji olanaklarının piyasaya arzı ile doğal gaz fiyatlarında meydana gelecek değişiklikler Doğu Akdeniz'deki potansiyel enerjinin geleceğini doğrudan etkileyecektir. Bölgede keşfedilen enerji yatakları çok derinde bulunduğundan ancak gelişmiş teknolojik imkânların kullanılmasıyla üretimleri mümkündür. Nitekim Hindistan'ın önde gelen enerji şirketlerinden ONGC Videsh Ltd. %33 pay sahibi olduğu Mısır'a ait NEMED sahasından ekonomik olarak uygulanabilir olmadığı gerekçesiyle çekilmiştir. 4 ONGC, kaya gazının devreye girmesiyle düşen doğal gaz fiyatlarını bu kararına gerekçe olarak göstermiştir. Bu nedenle Doğu Akdeniz deki enerjinin ekonomik avantajını kullanabilmenin kilit noktası aslında rezervlerin yüzeye çıkarılması ve tüketim pazarlarına ulaştırılması için maliyetleri düşürmeye dayanmaktadır. Dünyada artan enerji ihtiyacının yanında AB nin Rusya ya olan enerji bağımlılığının da Doğu Akdeniz de keşfedilen yeni doğal gaz yataklarının önemi artırmaktadır. Ukrayna Krizi AB nin enerji güvenliği ve enerjide Rusya ya bağımlılığı nasıl azaltabileceği konusunu tekrar gündeme taşımıştır. AB Enerji Komiseri Günther Öttinger geçtiğimiz ay gerçekleştirmiş olduğu basın toplantısında, Birlik ülkelerinin ham petrolde %90, doğal gazda %66, katı yakıtlarda %42 ve nükleer yakıtta %40 dışa bağımlı olduğunu dile getirmiştir. Avrupa Enerji Güvenliği Stratejisi raporunda, AB ülkelerinin enerji güvenliği alanındaki en acil sorununun Rusya ya olan bağımlık olduğunu belirtmektedir. AB nin geçen yıl toplam doğal gaz ithalatının %39 unu Rusya dan gerçekleştirdiği, yani geçen yıl 400 milyar avroya yakın enerji ithalatı yapan Birliğin, bunun 130 milyar avroluk kısmını Rusya'dan yaptığı vurgulanmıştır. 5 AB üyeleri arasında doğal gazda Rusya ya bağımlılık Estonya, Letonya, Litvanya, Slovakya, Finlandiya ve Bulgaristan'da %100'ü ve Çek Cumhuriyeti'nde %90'ı bulmaktadır. Avusturya, Macaristan, Slovenya, Yunanistan ve Polonya'da %60-80 aralığında olan bağımlılık oranı, Almanya'da %40-60, Đtalya ve Hırvatistan'da %20-40 aralığına, Đngiltere, Fransa, Hollanda, Romanya ve Danimarka'da %20 seviyesinin altına geriliyor. 6 3 Ayla Gürel, Fiona Mullen, Harry Tzimitras, The Cyprus Hydrocarbons Issue: Context, Positions and Future Scenarios, PCC Report 1/2013, Peace Researc Institute Oslo, (PRIO), 2013, s PRIO, The Cyprus Hydrocarbons Issue, s AB Enerji Alternatifinde Güney Koridoru'na Öncelik Verecek, Erişim Tarihi; 11 Haziran 2014, 6 Communucation From the Commission to the European Parliament and the Council-European Energy Security Strategy, European Commission, Erişim Tarihi; 12 Haziran 2014, s , 2

4 Türkiye de AB ülkelerinde olduğu gibi dışa bağımlıdır. Türkiye, 2013 yılında 55,9 milyar dolar seviyesinde enerji harcaması yapmıştır. 7 Yaptığı enerji tüketimin %71,5 ni dışarıdan karşılayan Türkiye, yıllık enerji ithalatının %64 ünü Rusya, %19 unu da Đran dan karşılamaktadır. Avrupa ülkelerinde olduğu gibi Rusya ya bağımlılık söz konusudur. Enerji ithalatı yaptığı ülkeleri çeşitlendirmeye ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle hem Rusya ya olan enerji bağımlığını azaltmak, hem de doğal gaz kaynaklarının ülke üzerinden AB ülkelerine taşınması açısından, Doğu Akdeniz de keşfedilen doğal gaz yatakları, Türkiye için büyük önem taşımaktadır. Doğu Akdeniz deki enerji keşifleri ekonomik açıdan değerlendirildiğinde, varlığı tahmin edilen enerji miktarı ile varlığı ispat edilen enerji oranları arasında ciddi bir fark olduğu gözlenmektedir. Örneğin Đsrail in sadece Leviathan sahasında bulduğu doğal gazın yaklaşık 500 milyar metreküp olduğu söylenmektedir. Ancak Đsrail Enerji Bakanlığı verilerine göre Đsrail'in ispatlanmış toplam doğal gaz rezervi 300 milyar metreküpü geçmemektedir. 8 Bu konuda güvenilecek en temel kaynaklardan birisi ABD Jeolojik Araştırmalar Merkezi'nin 2010 yılında yayımladığı rapordur. Bu rapora göre; Kıbrıs Adası ile Đsrail arasında kalan ve Leviathan olarak adlandırılan bölge, Mısır ile Kıbrıs Adası arasında kalan ve Nil olarak adlandırılan bölge, Girit Adası'nın Güneydoğusunda kalan ve Heredot olarak adlandırılan bölge ile Kıbrıs Adası etrafındaki bölgede toplam enerji rezervi (petrol, doğal gaz ve sıvı doğal gaz) yaklaşık olarak 30 milyar varil petrole eşdeğer bir rakama ulaşmaktadır. Bu rakamın piyasa değeri yaklaşık 1,5 trilyon dolar olarak hesap edilmektedir. 9 Doğu Akdeniz'de varlığı tahmin edilen enerji kaynakları miktarları ile varlığı ispatlanan miktar arasındaki önemli farklar bulunması nedeniyle, havzadaki potansiyel enerji kaynaklarının parasal değeri hakkında 1 trilyon dolardan 3 trilyon dolara kadar farklı tahminler yürütülmektedir. En iyimser tahmin tüm Doğu Akdeniz havzasında toplam değeri 3 trilyon dolar olan 60 milyar varil petrole eşdeğer hidrokarbon rezervi bulunduğu yönündedir. Analize etki edebilecek bir diğer husus son yıllarda ABD de başlayan ekonomik krizin AB, Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) ekonomilerini derinden etkilemesidir. Yunanistan ekonomisindeki çöküş GKRY ekonomisindeki çöküşü tetiklemiştir. Açık bir ekonomi olmasına karşın oldukça dar bir kapsama sahip GKRY nin yıllık GSMH sı 7 Daralan Makas Türkiye yi Rahatlıyor, Erişim Tarihi; 11 Haziran 2014, 8 USGS, Assessment of Undiscovered Oil and Gas Resources of the Levant Basin Province, Eastern Mediterranean, Fact Sheet , Mart USGS, Assessment of Undiscovered Oil and Gas Resources of the Nile Delta Basin Province, Eastern Mediterranean, Fact Sheet , Mart

5 24 milyar dolar civarındadır. Kriz sürecinde ekonominin yaklaşık %45 ini oluşturan bankacılık sektörü sermayesinin büyük bir bölümünü (%90 nını) kaybetmiştir. Temmuz 2012 de Vasiliko Elektrik Santrali ndeki patlama nedeniyle meydana gelen hasar GKRY ekonomisindeki çöküşü hızlandırmış ve Aralık 2012 tarihinde iflasını ilan etmiştir. 10 Elektrik Santrali nde meydana gelen hasar nedeniyle KKTC den elektrik alan GKRY ekonomik krizden çıkmak için yeni keşfedilen enerji kaynakları ile ilgili projeler geliştirmeye çalışmaktadır. Bu gelişmelerin etkisiyle Annan Planına %75 hayır diyen GKRY vatandaşları arasında KKTC ile sorunların çözülmesi yönündeki eğilimleri kuvvetlendirmektedir. Ekonomik krizden etkilenen Rum Kilise si dahi bu yöndeki girişimlere ilk defa destek vermektedir. Doğu Akdeniz de keşfedilen yeni enerji kaynakları aralarında siyasi sorunlar bulunan en az yedi farklı ülkeyi ilgilendirmektedir. Bu ülkeler arasındaki ilişkiler ve bölgesel barış ve istikrarın sürdürülebilirliği yüksek maliyet gerektiren yatırımların karlı olabilmesi için çok önemlidir. Yapılan yatırımların en az 20 yıl süreyle aktif olarak çalışmasını sağlayacak güvenli bir uluslararası ilişkiler ortamına ihtiyaç vardır. Bölge ülkeleri Doğu Akdeniz deki enerji kaynaklarının paylaşımı için iki farklı teorik yaklaşım çerçevesinde politika geliştirebilirler. Realist teori çerçevesinde olayı değerlendiren ülkeler sıfır toplamlı oyun modeli ve mutlak kazanç ilkesi doğrultusunda politika oluşturabilirler. 11 Bu durumda aktörler, enerji kaynaklarının paylaşımı konusunda aktörlerden birinin elde edeceği çıkar, diğerinin kaybı olarak algılanacak, mutlak kazanç ilkesi doğrultusunda maksimum ve diğerlerinden daha fazla kazanç elde etmek için gayret sarf edecektir. Bu durum Türkiye-Yunanistan, GKRY-KKTC ve Türkiye-Đsrail arasındaki mevcut sorunları daha da derinleştirebilecektir. Çatışan menfaatler ve rekabet, bölgede ihtiyaç duyulan barış ve istikrar ortamını olumsuz yönde etkileyebilecektir. Bölgenin istikrarsız durumu dikkate alındığında, küresel ve bölgesel güçler arasında yaşanan potansiyel gerilimlerden en fazla terör örgütleri istifade edebilecektir. Bu senaryonun gerçekleşmesi terörün bölgede yerleşmesi gibi büyük bir tehdidi bünyesinde taşımaktadır. Đkinci senaryo aktörlerin Liberal teorik yaklaşımlar çerçevesinde politika geliştirmesidir. Bu durumda aktörler sıfır toplamlı olmayan oyunlar modeli çerçevesi ve 10 Halil Đbrahim Ülker & Poyraz Gürson, v.d.; Doğu Akdeniz Enerji Kaynaklarının Güney Kıbrıs Rum Ekonomisine Etkileri, International Conferance on Eurasian Economies, 2013, s Scott Burchill & Andrew Linklater v.d., Uluslararası Đlişkiler Teorileri içinde Jack Donnelly, Realizm, Đstanbul, Küre Yayınları, 2014, s

6 nispi kazanç ilkesi doğrultusunda kazan-kazan stratejisini benimseyebilirler. 12 Bu durum bölge ülkeleri arasında herkesin kazanabileceği işbirliği süreçlerini başlatabilir ve bölge ülkeleri arasında var olan birçok siyasi sorunun çözümünde olumlu katkılar yapabilir. Bölge ülkeleri arasında karşılıklı menfaate dayalı işbirliğinin artması bölgede yatırımların yapılabilmesi için ihtiyaç duyulan barış ve istikrar ortamının sağlanmasına katkı sağlayacaktır. Bölgedeki işbirliği çerçevesinde geliştiren ekonomik ilişkiler bölge ülkeleri arasında karşılıklı bağımlılığı artıracak ve bu durum barış ve istikrar ortamının sürdürülebilirliğini sağlayacaktır. Bu senaryonun gerçekleşmesi için bölge ile ilgilenen diğer devletlerin de benzer şekilde işbirliğine açık politikalar izlemesi gerekmektedir. Üçüncü senaryo farklı aktörlerin farklı teorik yaklaşımlara uygun politikalar geliştirmesidir. Bu durumda bazı aktörler arasında mevcut sorunlar derinleşirken bazı aktörler arasında işbirliği süreçleri gelişebilir. Ancak böyle bir durumda işbirliği süreçleri dışında kalan ülkeler işbirliğinin sağladığı menfaatlerden istifade edemediği için işbirliği süreçlerini provoke edebilirler. Bu durumdan en fazla terör örgütleri istifa edebilir. Böylesi bir karmaşık uluslararası ilişkiler ortamda gelişmelerin hangi yönde evirileceğine küresel ve bölgesel güçlerin politikaları belirleyecektir. Muhtemelen Rusya ve Đran sürece olumsuz girdiler sağlarken ABD ve AB sürecin olumlu gelişmesi için elinden geleni yapacaktır. Değerlendirmeler bu büyüklükteki bir enerji kaynağının, ilgili taraflar arasında realist teorik yaklaşımı dikkate alınarak paylaşım sorunlarına yol açmamasının mümkün olmadığını göstermektedir. GKRY, 2003 yılından itibaren Doğu Akdeniz deki bazı sahildar ülkelerle, ikili anlaşmalar yapmak suretiyle, Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) sınırlandırmasında bulunmuştur. Mısır, Lübnan ve Đsrail ile yapılan bu anlaşmalarla, petrol ve doğal gaz yataklarının aranmasını ve çıkarılmasını hedefleyen girişimleri olmuştur. Mısır ile yapılan anlaşma uyarınca sınırlandırma ortay hat ilkesine göre belirlenmiştir. 13 Lübnan ile yapılan anlaşmanın ardından ise Güney Kıbrıs, ilan ettiği MEB sınırları içinde kalan sularda 13 bölge belirlemiştir. Bu bölgelerden 1, 4, 5, 6 ve 7 numaralı sahalar Türkiye nin Doğu Akdeniz deki kıta sahanlığı alanlarının km² lik kısmına tekabül etmektedir. Dolayısıyla, Türkiye nin bu alanlardaki haklarının ihlali söz konusudur. 12 Scott Burchill & Andrew Linklater v.d., Uluslararası Đlişkiler Teorileri içinde, Scott Burchill, Liberalizm,Đstanbul, Küre Yayınları, 2014, s Đsrail in GKRY ile imzaladığı sınırlandırma anlaşmasına Türkiye nin tepkisi için Bakınız. Dışişleri Bakanlığı Đsrail ile GKRY Arasında Đmzalanan MEB Anlaşması Hk., Basın Açıklaması, No:288, 21 Aralık 2010, Erişim:12Haziran2014, 5

7 Deniz yetki alanları ile ilgili yaşanan sorunlar yarım asırdır bir türlü çözülemeyen Kıbrıs meselesini de olumsuz etkilemekte ve muhtemel bir çözümü geciktirebilecek nitelik taşımaktadır yılında yaşanan sondaj krizi bunun en açık göstergesidir. Rum Yönetimi nin Kıbrıs Adası nın güneyinde ilan ettiği 13 adet hidrokarbon arama sahasından biri olan 12. parsel üzerinde bulunan doğal gaz yatağında sondaj çalışmalarına başlayacağını duyurması üzerine yaşanan gelişmeler kısa zamanda bir krize dönüşmüştür. Buna rağmen GKRY, adanın doğusunda Lübnan kıyıları ile arada kalan 3 ve 13 numaralı parseller dışında 11 parsele de ruhsat vermek için ihale açmış ve bu çerçevede 12. Parselde Noble Energy isimli Amerikan şirketi ile anlaşmaya varmıştır yılı içerisinde ise, Đtalyan ENI ve Fransız Total şirketlerinin de sondaj işlemlerine başlaması beklenmektedir. Hukuki açıdan netliğe kavuşturulmamış alanlarda benzer gelişmelerin yaşanması muhtemeldir. Daha büyük krizlerin doğmasına neden olmamak için Doğu Akdeniz deki yetki alanı sınırlandırması sorunları ile Kıbrıs Adasında devam eden siyasi sorunların birbirini olumsuz yönde etkilemesine izin verilmemelidir. Aksi takdirde her iki sorun da çözümsüzlüğe mahkûm olacak ve kaybedenler Kıbrıs Adasında yaşayan Türk ve Rum toplumları olacaktır. Ayrıca, Arap Baharı nedeniyle bölge ülkelerinin yaşadığı sorunlar ortadadır. Doğu Akdeniz deki çözüme kavuşturulmamış deniz yetki alanı paylaşımı, mevcut anlaşmazlıkları ve sorunları daha da karmaşıklaştırarak içinden çıkılmaz bir hale getirebilir. Tarafların bölgede mevcut olduğuna inanılan enerjiden ekonomik olarak maksimum fayda sağlamaları bir araya gelip ortak projeler geliştirmeleriyle mümkündür. Şu ana kadar yapılan keşiflerde Türkiye'nin potansiyel MEB alanında ciddi sayılabilecek bir enerji kaynağına rastlanmamıştır. Ancak bölgede keşfedilen enerji kaynaklarının tüketici pazarlara ulaştırılmasında tercih edilebilecek en ekonomik yol Türkiye'den geçmektedir. Örneğin Kıbrıs Rum Yönetimi'nin Afrodit sahasında bulduğu doğal gazı tüketici pazarlara ulaştırabilmesi üç yolla mümkündür. Birinci yol çıkarılacak gazın deniz altından döşenecek bir doğal gaz boru hattıyla önce Girit'e, oradan Yunanistan'a ve nihayet Đtalya üzerinden Avrupa'ya ulaştırılmasıdır. Đkinci yol gazın Kıbrıs'a taşınması ve burada inşa edilecek bir doğal gaz sıvılaştırma santralinde işlenip sıvılaştırılarak tankerler yolu ile tüketim pazarlarına taşınmasıdır. Üçüncü yol ise gazı doğrudan Türkiye'ye ulaştırmak ve burada mevcut boru hatlarıyla tüketici pazarlara aktarılmasını sağlamak şeklindedir. Tercih edilebilecek ilk yol için yapılması gereken toplam yatırım yaklaşık 19.5 milyar dolar, ikinci yol için yaklaşık 12.6 milyar dolar, üçüncü yol için ise sadece 4.7 milyar dolar civarındadır. Diğer bir ifadeyle gazın Türkiye üzerinden taşınması ilk yola göre yaklaşık 15 6

8 milyar dolar, ikinci yola göre ise yaklaşık 8 milyar dolar daha hesaplıdır. Belirtilen geçerli olan bu rakamlar bile Doğu Akdeniz'de tarafların neden işbirliği yapmaları gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Doğu Akdeniz deki enerjinin paylaşımı konusunun tüm tarafların haklarını teslim ederek halledilmesi aynı zamanda bölgede uzun yıllardır süre gelen siyasi sorunların çözümü adına da bir umut ışığı niteliği taşımaktadır. Sadece Kıbrıs Adası ve etrafı değil, hemen hemen tüm Doğu Akdeniz havzasında üretilecek doğal gazın tüketici pazarlara ulaştırılması için tercih edilebilecek en ucuz yol gazın önce Türkiye'ye ve buradan mevcut hatlarla tüketici pazarlara gönderilmesidir. Bu durum Đsrail MEB alanında çıkarılacak enerji kaynakları için de geçerlidir. Nitekim Türkiye- Đsrail ilişkileri tarihinin en kötü dönemini yaşadığı bugünlerde bile Đsrail, bazı Türk şirketleri aracılığıyla Doğu Akdeniz havzasında çıkaracağı enerjiyi Türkiye üzerinden Avrupa'ya taşımayı planlamaktadır. Doğu Akdeniz'de çıkarılacak enerjinin Türkiye üzerinden taşınması, Türkiye için de önemli bir ekonomik avantaj oluşturacaktır. Ayrıca bu yol tercih edilmesinin Türkiye'nin son yıllarda izlediği güvenli bir enerji merkezi olma politikasına da ciddi katkısı olacaktır. AB Rusya ya olan bağımlılığını azaltmak için Doğu Akdeniz de yeni keşfedilen enerjiyi kaynaklarını bir alternatif olarak değerlendirmektedir. ABD de bu kaynakların işletmeye bir an önce açılması ve AB pazarlarına ulaştırılmasını kendi çıkarlarına uygun görmektedir. Bu nedenle şirketleri vasıtasıyla bir yandan bölgede arama faaliyetlerine devam ederken, diğer taraftan bölgedeki ülkeler arasında işbirliği ortamı sağlayabilmek için bu ülkeler arasında var olan sorunların çözülmesi maksadıyla gayret sarf etmektedir. Bu kapsamda Türkiye-Đsrail arasında Mavi Marmara olayı nedeniyle kopma noktasına gelen ilişkileri tekrar başlatmak ve geliştirmek için siyasi girişimlerini artırmıştır. Dondurulmuş bir sorun olan Kıbrıs Sorunu nun çözümü doğrultusunda GKRY-KKTC-Yunanistan-Türkiye arasında görüşmelerin tekrar başlamasını sağlamış ve görüşmelerin ilerlemesini desteklemiştir. Bu çerçevede 1962 yılında ABD Başkan Yardımcısı Lyndon Johnson un Kıbrıs ziyaretinden 52 yıl sonra ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden Kıbrıs ı ziyaret etmiş ve taraflarla görüşmüştür. 14 Doğu Akdeniz'in son yıllardaki en çalkantılı ülkesi Suriye'de açık denizlerde enerji arama çalışmaları yapmayı planlamıştır. Bu hedef doğrultusunda Suriye, 2007 yılında ilk lisans çalışmalarına başlamıştır. Ancak 2007 yılındaki ilk tur lisanslandırma girişimine Đngiliz 14 Đlhan Tanır, ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden, Çarşamba Akşamı Beklenen Kıbrıs Ziyaretine Başladı, BBC, Erişim Tarihi; 12 Haziran 2014, 7

9 Dove Enerji şirketi dışında teklif veren firma olmayınca Şam yönetimi lisans anlaşması yapmaktan vazgeçmiştir döneminde kıyılarındaki dört temel blokta hidrokarbon yatakları arama faaliyetlerinde bulunmak üzere yeni bir girişim başlatan Suriye ülkede patlak veren kriz nedeniyle bugüne dek herhangi bir sonuca ulaşamamıştır. Suriye Krizinden de rahatlıkla anlaşılacağı gibi bölgede var olan siyasi bir sorun ekonomik paylaşımı da olumsuz yönde etkilemektedir. Aynı zamanda birçok siyasi-ekonomik sorunları bünyesinde barındıran Doğu Akdeniz bölgesi, doğal kaynakların paylaşımında hassas davranılmaması halinde var olan sorunlara yeni bir sorun eklemekle kalmayacak, derin bir siyasi çözümsüzlüğü ve çatışmayı da beraberinde getirecektir. Sonuç olarak; bölgede devam eden bu kısır döngüye, Doğu Akdeniz'deki hidrokarbon kaynaklarının çıkarılması ve paylaşımı sorunu da eklenmiştir. Bahse konu olan sorunun bir birine zıt iki yönde gelişmesi mümkündür. Đlk olarak, buradaki enerji kaynakları ekonomik bir değer olarak kabul edilir ve ilgili devletlerarasında işbirlikleri geliştirilebilir. Enerjinin çıkarılması, işlenmesi ve son tüketici pazarlara ulaştırılmasını bir bütün olarak ele alan entegre projelerle sorun, bölgenin huzur ve refahına katkıda bulunacak şekilde çözülebilir. Đkinci durumda ise deniz yetki alanı paylaşımı ile ilgili anlaşmazlıklar bölge ülkeleri arasındaki sorunları daha da derinleştirip iyice içinden çıkılmaz hale getirir ve böylece mevcut enerjinin sunduğu potansiyel ekonomik katma değer de heba edilmiş olur. Kuşkusuz ilgili hiçbir taraf paylaşım sorununun bu şekilde sonuçlanmasını arzu etmemektedir. Ancak keşiflerin yoğunlaştığı 2010 yılından bu yana takınılan siyasi tutumlar göz önünde bulundurulursa neticenin maalesef arzu edilmeyecek bir yönde de gelişebileceği dikkate alınmalıdır. Doğu Akdeniz deki paylaşım sorunu sadece hukuki bir mesele değildir. Konunun siyasi, ekonomik ve güvenlik boyutları vardır. Siyasi alandaki en büyük sorun Kıbrıs meselesidir AB ilerleme raporunda ifade edildiği gibi Türkiye nin Kıbrıs meselesindeki yapıcı rolü uluslararası toplumca da takdir edilmektedir. Türkiye Kıbrıs meselesindeki yapıcı tutumunu kararlılıkla sürdürmeli ve Doğu Akdeniz de ortaya çıkan yeni sorunları Orta Doğu, Kuzey Afrika ve GKRY üzerinden AB ni de kapsayacak bütüncül bir bakış açısıyla değerlendirerek politika üretmelidir. Ekonomik açıdan bakıldığında Türkiye ancak bu şekilde geliştireceği yapıcı ve bütüncül politikalarla etkili olabilecektir. Zira Doğu Akdeniz den çıkarılacak enerjinin tüketim pazarlarına taşınmasında en ekonomik ve karlı yolun, enerji kaynağının Türkiye 15 PRIO, The Cyprus Hydrocarbons Issue, s.6. 8

10 üzerinden aktarılmasıyla mümkün olduğu ilgili tüm taraflarca bilinmektedir. Bu avantaj; doğal gazda hızla artan iç tüketim, Rusya ve Đran a olan bağımlılık ve bir süredir uygulanmaya çalışılan enerji üretim merkezleri ile tüketim pazarları arasında güvenli bir nakil odağı olma politikası çerçevesinde üretilecek akılcı yaklaşımlarla dikkatle değerlendirilmelidir. Mevcut şartlar dâhilinde Doğu Akdeniz de keşfedilen enerji kaynakları, hem bölgesel işbirliğine gidilmesi hem de enerji güvenliğinin sağlanması açısından, önümüzdeki dönemin kritik konuları arasında yer alacaktır. Tüm veriler ışığında bir değerlendirilme yapıldığında, özellikle Türkiye-Đsrail-Kıbrıs arasında enerji konusunda oluşturulacak bir birliktelik bölgedeki barış ve istikrara önemli katkılar sağlayabilir. KAYNAKÇA 1958 Convention on the Continental Shelf, içinde Article 1, AB Enerji Alternatifinde Güney Koridoru'na Öncelik Verecek, Erişim Tarihi; 11Haziran 2014, Communucation From the Commission to the European Parliament and the Council- European Energy Security Strategy, European Commission, Erişim Tarihi; 12 Haziran 2014, ngs.pdf Daralan Makas Türkiye yi Rahatlıyor, Erişim Tarihi; 11Haziran 2014, ngs.pdf Burchill, Scott & Linklater, Andrew v.d., Uluslararası Đlişkiler Teorileri, Đstanbul, Küre Yayınları, Dışişleri Bakanlığı, Đsrail ile GKRY Arasında Đmzalanan MEB Anlaşması Hk., Basın Açıklaması, No:288, 21 Aralık 2010, Erişim Tarihi; 11 Haziran 2014, Gürel, Ayla, The Cyprus Hydrocarbons Issue: Context, Positions and Future Scenarios, PCC Report 1/2013, Peace Researc Institute Oslo, (PRIO),

11 Province, Eastern Mediterranean, Fact Sheet , Mart Tanır, Đlhan, ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden, Çarşamba Akşamı Beklenen Kıbrıs Ziyaretine Başladı, BBC, Erişim Tarihi; 12 Haziran 2014, U.S.International Energy Information Administration (EIA), International Energy Outlook USGS, Assessment of Undiscovered Oil and Gas Resources of the Nile Delta Basin USGS, Assessment of Undiscovered Oil and Gas Resources of the Levant Basin Province, Eastern Mediterranean, Fact Sheet , Mart Ülker, Đbrahim Halil & Gürson, Poyraz v.d.; Doğu Akdeniz Enerji Kaynaklarının Güney Kıbrıs Rum Ekonomisine Etkileri, International Conferance on Eurasian Economies,