Çerçeve. Türkiye Nereye Gidiyor? Yönetilmesi Gereken Riskler Kaçırılmaması Gereken Fırsatlar Neleri, nasıl yapmalıyız? AB nin süreçteki yeri.

Transkript

1 AB, Türkiye Ekonomisinin Dönüşüm Süreci İçin Ne Anlama? Güven Sak TOBB-ETÜ, 22 Nisan 2006

2 Slide 2 Çerçeve Türkiye Nereye Gidiyor? Neden Türkiye eskisi gibi kalamıyor? Durum Değerlendirmesi Dönüşüm Süreci Yönetilmesi Gereken Riskler Kaçırılmaması Gereken Fırsatlar Neleri, nasıl yapmalıyız? AB nin süreçteki yeri.

3 Slide 3 Türkiye neden eskisi gibi kalamaz? Sürdürülebilirlik Problemi 1990 lı yıllar kaybedildi: fırsatlar kaçırıldı, riskler yönetilemedi Ekonomik krizler sonucunda herkes mevcut yapıyla mutlu olmanın imkansızlığını gördü Açıklarımızı kapayabilmek için hız yakalamak ve yakalanan hızı sürdürebilmek en hayati sorun Diğer ülkelerin durumu ve artan rekabet Dünyaya daha fazla entegre olmak zorundayız ve hızla oluyoruz Rekabet gücü artık daha fazla döviz demek değil, hayatta kalabilmek demek Dönüşüm sürecinin yönetimi, Türkiye nin beka sorunudur. (Bu süreç için gereken altyapı) Dönüşüm, sancılıdır.

4 Slide 4 Dönüşüm süreci nasıl zincirlerinden boşaldı?-kriz ve ertesi Mali disiplinin tesisi Merkez Bankası bağımsızlığı, dalgalı kur rejimi ve sıkı para politikası Kamu sektörü reformları Bankacılık reformu

5 Durum Değerlendirmesi (1) Küresel ekonomiye hızlanan intibak: Gümrük Birliği+Makro istikrar Dış ticaret hacmi büyüme hızları: : % : %27 Ara malı ithalatındaki artış: : % : %30 Slide 5 Küresel Ekonomide artan mal ve hizmet ticareti hacmi artan doğrudan yabancı yatırımlar ticaretin teknolojik yapısı 100,000 Ara malı ithalatı ve ihracatı, , milyar $ Milyon $ 80,000 60,000 40,000 İhracat İthalat 20, Kaynak: TCMB 2005

6 Slide 6 Durum Değerlendirmesi (2) Değişen dinamikler Enflasyonsuz gelen büyüme Düşen faiz oranları Artan verimlilik Sürdürülebilirlik problemi? Enflasyonsuz Büyüme ( ) Sanayi Üretimi Faiz Enflasyon Ocak-99 Ocak-00 Ocak-01 Ocak-02 Ocak-03 Ocak-04 Ocak-05 Enflasyon ve Faiz Verimlilik ve İstihdamdaki Eğilimler 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% Enflasyon Nominal Faiz Reel Faiz İstihdam Üretim İşgücü Verimliliği economic program

7 Slide 7 Yönetilmesi Gereken Riskler Cari işlemler açığı İşsizlik Büyümenin sürdürülebilirliği Küresel ekonomiye intibak biçimi

8 Slide 8 (1) Cari İşlemler Açığı: Korkutucu Seviye? Cari İşlemler Açığı/GSYİ ı/gsyih (%) Cari İşlemler Açığı / GSYİH Cari İşlemler Açığı (Milyar $) Cari İşlemler Açığı ı (milyar $)

9 Slide 9 AŞIRI Değerli Türk Lirası 2002 den bu yana YTL reel manada değerlenmektedir. Kurdaki değerlenme, değerlenme sonrası yaşanan düzeltmenin aldığı süreye kıyasla daha uzun bir süreçte gerçekleşmektedir. (1994 ve 2001 Krizleri) Para politikası önceki dönemlerden farklıdır. Kuru piyasa dinamikleri belirlemektedir Trend*%10 Trend*%5 Predicted RER (HP Filtered) Reel Kur KRİZİ 2001 KRİZİ 40 Sep-88 Mar-91 Aug-93 Feb-96 Jul-98 Jan-01 Jun-03 Dec-05 Jun-08

10 Slide 10 Finansal Entegrasyon: cari açığın finansmanı Küresel değer zincirine gerçekleşen entegrasyonun bir sonucu olarak DYY akımında artış ticari kredilerde artışların yaşanan artışları DYY akımlarına bağlamak mümkündür Portföy yatırımlarında artış Merkez Bankası rezervlerinde artış 6% 5% DYY Diğer Yatırımlar Cari Açığın Finansmanı, Akım ( ) Portföy Yatırım ları Merkez Bankası Rezervlerindeki artış GSYİH İçerisindeki Pay 4% 3% 2% 1% 0% %

11 Slide 11 AB ye entegrasyon sürecinde, tasarruf ve yatırım eğilimleri Tasarruflar azalırken artan yatırımlar cari açığın asıl tetikleyicisi Özel tasarruf-yatırım farkı azalırken Kamu tasarruf-yatırım farkı artıyor Faiz dışı fazla vermenin önemi daha da çok hissediliyor AB sermaye piyasalarına artan erişim GS YİH İç e ris inde k i Pa y Toplam Yatırım Toplam Tasarruf Tasarruf Yatırım Farkı (Özel) Tasarruf Yatırım Farkı (Kamu)

12 Slide 12 Dış Ticaretteki en önemli pazarımız AB Ithalat Toplam 97 milyar USD, 2004, % olarak İhracat Toplam 63 milyar USD, 2004, % olarak Asya Almanya Almanya İngiltere Afrika İtalya Diğer Orta Doğu 7 8 Fransa Afrika 5 30 Diğer AB ABD 6 Rusya Diğer Avrupa 20 Diğer AB Orta Doğu 13 ABD 8 Rusya 3 11 Diğer Avrupa Source: Turkish Undersecretariat of Foreign Trade

13 Slide 13 AB Sürecinin Önemi (1) Dış kaynağa AB ye entegrasyon sürecinde artan ihtiyaç, sürecin beklentiler dahilinde şekillenmesinin önemini arttırmaktadır. Kişi başına düşen gelirde AB ortalamasına Kişi başına düşen gelirde AB ortalamasına yakınsadıkça cari açıkta iyileşme yaşanacaktır, Blanchard & Giavazzi (2001).

14 Slide 14 (2) İstihdam Büyüme net istihdam yaratamıyor İmalat sanayiinde ve hizmetler sektöründe iş yaratılmıştır; ama Türkiye deki demografik dönüşüm bunu yetersiz kılmaktadır. Tarımdan kopan nüfus ve hızlı artan çalışma çağındaki nüfus net istihdamın önündeki en büyük engel Türkiye de İstihdam ve Nüfus Artışı Eğilimleri, Hizmetler İstihdam İmalat sanayi İstihdam Çalışma çağındaki nüfus Toplam İstihdam Tarım İstihdam

15 Slide 15 Aynı zamanda, demografik yapı Türkiye nin önündeki en önemli fırsattır! Büyüme Muhasebesi ne gösteriyor? (Çalışma çağındaki nüfusta artış+işgücüne katılım oranında artış+işgücü verimliliğinde artış) Türkiye de çalışabilir nüfusun toplam nüfusa oranı önemli bir artış trendine girmiştir. Bu oran AB ülkelerinde düşme eğilimindeyken, Türkiye de hızla artmaktadır da bu oranın TR ve AB de eşitlenmesi beklenirken, 2010 dan sonra Türkiye nin lehine artış gösterecektir. 75 Çalışabilir Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı 70 yüzde (%) Batı Avrupa Türkiye

16 Slide 16 Nüfustan kaynaklanan fırsat penceresi: İrlanda örneği Benzer bir fırsat İrlanda nın önünde bizden 10 sene önce vardı. Çalışabilir nüfus oranı Batı Avrupa ile 2000 yılında eşitlendi, ve 2000 sonrasında Avrupa nın önüne geçti. Bu fırsatı 1985 de gören İrlanda, eğitim harcamalarını üçe katladı arasında İrlanda ekonomisi yıllık ortalama %6.7 büyüdü (aynı dönemde Türkiye %3.9 büyüdü) de 11,871 $ olan kişi başına düşen milli gelir, 2002 de 3 kat artarak 30,200 $ a yükseldi. (Türkiye deki ise sadece 1.3 kat arttı.) Calisabilir Nüfus Oranı Eğitim Harcamaları Batı Avrupa Calisabilir Nufus İrlanda Calisabilir Nufus İrlanda eğitim harcamaları

17 Slide 17 AB Sürecinin Önemi (2) Genç Türkiye nin eğitime kaynak ayırma zorunluluğu vardır. Bütçeden eğitime ayrılan kaynak sınırlıdır Kaynak İhtiyacı: Gerekli kaynağın AB Kaynak İhtiyacı: Gerekli kaynağın AB çerçeve programlarından ve fonlardan sağlanması gerekmektedir

18 Slide 18 (3) Küresel Ekonomiye Kontrolsüz İntibak Türk imalat sanayiinin küreselleşmeye entegrasyonunun koordine edilmesindeki araçlardan en önemlisi iyi tasarlanmış bir sanayi politikasıdır. İyi tasarlanmış bir sanayi politikası ile, imalat sanayi İyi tasarlanmış bir sanayi politikası ile, imalat sanayi sektörlerinin uluslar arası rekabet gücünün arttırılması ve küresel değer zinciri içine güçlü ve zayıf yanlarının bilincinde olarak yerleşmesi hedeflenmelidir.

19 Slide 19 Büyüme her sektörde hissedilmiyor Refah artışı ve kriz sonrası ferahlama maalesef her sektörde aynı değil Bazı sektörler büyüme ortamından yeterince faydalanamıyorlar Sektörler Ortalama Büyüme Büro Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri İmalatı 37% Taşıt Araçları ve Karoseri İmalatı 34% Radyo,TV Haberleşme Cihazları İmalatı 27% Tıbbi, Hassas ve Optik Alet, Saat İmalatı 15% Kimyasal Madde Ürünleri İmalatı 11% Deriden İşlenmiş Bavul, Çanta vb. İmalatı 1% Tekstil Ürünleri İmalatı 0% Tütün Ürünleri İmalatı 0% Giyim Eşyası İmalatı -1% Kaynak: TUIK 2004

20 Slide 20 Bazı sektörlerde tehlike çanları mı çalıyor? Son dönemde büyümede zorluk çeken sektörler, aynı zamanda Asya dan yükselen rekabet ile karşılaşıyorlar Türk imalat sanayinin %12 sini oluşturan tekstil sektörünün AB deki pazar payının artışı yavaşlıyor 1995 Pazar Payı AB-15 Ülkelerine Yapılan Tekstil ve Hazır Giyim İhracatı 2002 Pazar Payı Pazar Payındaki Ortalama Artış ( ) 2004 Pazar Payı Pazar Payındaki Ortalama Artış ( ) Türkiye Çin %4,6 %6,5 %5,1 %6,9 %3,6 %2,9 %5,3 %9,4 %6,5 %10,9 Kaynak: Birleşmiş Milletler COMTRADE 2005

21 Slide 21 AB ye iktisadi entegrasyon artıyor AB de ithalatı en çok artan 20 ürünün, toplam ihracatımız içindeki payı artıyor. AB deki eğilimler üretim yapımızı daha çok etkiliyor. (düşey eksen) Bu ürün gruplarında, pazar payımızdaki artış Polonya ve Çek Cumhuriyeti nin gerisinde kalıyor. (yatay eksen) AB 15'in İmalat Sanayi İthalatındaki En Dinamik 20 Sektöründe Ülkenin Kendi İhracatı İçindeki Payı (%) Romanya 2004 (2.2) Romanya 1995 (0.7) Çek Cumhuriyeti 1995 (1.4) Çek Cumhuriyeti 2004 (5.0) Polonya 1995 (2.3) Türkiye 1995 (2.1) Türkiye 2004 (6.2) Polonya 2004 (7.7) NOT: Balonların büyüklükleri AB 15'in imalat sanayi ithalatındaki en dinamik 20 sektörü için ülkelerin ihracat değerini göstermektedir (milyar $) AB 15'in En Dinamik 20 İmalat Sanayi İthalatı İçindeki Payı (%)

22 Slide 22 AB Sürecinin Önemi (3) AB süreci Türkiye de kamunun davranışlarını belirleyen bir çerçeve oluşturmaktadır Katılım süreci içinde kamu yönetimi sanayi politikalarını da doğrudan etkileyen birçok alanda AB kurumlarıyla uyum içine girecektir AB süreci Türk imalat sanayiinin içinde bulunduğu dışsal çerçeveyi belirlemektedir örneklerle açıklayalım...

23 Slide 23 AB sürecinin etkisi ve önemi (örnek 1) Tekstil sektöründeki son gelişmeler: 2004 de AB tekstil pazarında Türkiye %17 payla lider, Çin %11 le ikinci 2005 başında kotalar kalkıyor (2001 de DTÖ Doha zirvesinde belli olmuştu) Çin 2005 in ilk 6 ayında %22 yle liderliğe yükseliyor, Türkiye ise %19 ile ikinciliğe düşüyor Şu anda ithalat kısıtlamalarının durumu hararetle tartışılıyor, ama bizim için hayati öneme sahip olmasına rağmen, biz bu sürecin doğrudan içinde değiliz Kıssadan hisse: AB nin içinde olmak en önemli pazarımızın karar mekanizmaları içinde olmak demektir

24 Slide 24 AB sürecinin etkisi ve önemi (örnek 2) Elektronik sektöründe yaşanmakta olan gelişmeler: Türkiye de tüplü renkli televizyon üretimi 2003 itibariyle 2,2 milyar USD hacime ulaştı AB de %50 pazar payı (bunun %80 i fason üretim, %20 si kendi markalarımızla) AB pazarı şu anda anti-damping vergileri ile Uzakdoğu rekabetine karşı korunuyor: Çin e %44.6, Tayland a %30, Malezya ya %25, Kore ye %15 Türkiye %0 AB 2007 de bu vergileri tekrar müzakereye açacak, ve 2008 de sıfırlanma ihtimali yüksek Fırsatlar ve tehditler: Karar mekanizmalarının içinde olursak, süreci lehimize çevirebiliriz AB TV pazarında tüplü TV lerin payı düşerken, LCD ve plazma TV lerin payı hızla yükseliyor. Türkiye stratejisini belirleyip, teknoloji atılımlarını gerçekleştirip 2008 e kadar bu segmentlerde kendisini rekabete hazırlayabilir.

25 Slide 25 (4) Sürdürülmesi Gereken Büyüme Lizbon strateji belgesinde öngörülen standartları yakalamak için Türkiye de 2010 yılına kadar 14 milyon ilave iş yaratılması gerekmektedir. (DB) Bu ancak ve ancak normal üstü ekonomik büyüme oranı ile mümkün kılınabilecektir. Bunun için gereken teknolojik yenilenme, inovasyonlar ve AB çerçeve programlarının önemi.

26 Slide 26 Büyümenin Önündeki Engeller Yatırım ortamı engelleri Giriş-çıkış engelleri Yanlış tasarlanmış teşvik sistemi İdari engeller Girdi maliyetleri Elektrik Ulaştırma Telekomünikasyon Algı yanılması

27 Slide 27 Giriş-Çıkış Engelleri Azaltılmalı Özellikle yerel yönetimlerden kaynaklanan idari izinlerin etkinleştirilmesi OSB lerin kamusal yetkilerinin arttırılarak, tek-durak ofis haline gelmeleri İmarlı arazi üretiminin arttırılması Şirket tasfiyesinin kolaylaştırılması Altyapı Bağlantı Süresi (gün): OSB ve OSB dışındaki işletmeler Diğer OSB Diğer OSB Diğer OSB Ana Telefon Bağlantısı Elektrik Bağlantısı Su Bağlantısı İzin ve Ruhsat Alma Süreleri (gün): OSB ve OSB dışındaki işletmeler 0 Diğer OSB Diğer OSB Diğer OSB İnşaat İzni Çalışma İzni Sağlık Sertif ikası

28 Slide 28 Yatırım Ortamı Engelleri Türkiye Algıda Yanılgı Dedikleri Yatırım Ortamından Kaynaklanan Engeller, 1312 şirket Vergi oranları Makro belirsizlik Vergi İdaresi Rekabet dışı faaliyetler Yolsuzluk Finansman maliyeti İşgücü mevzuatı Finansmana erişim Mevzuat belirsizliği Yasal sistem İşgücü yetkinliği Lisanslar ve izinler Güvenlik Gümrükler Elektrik Nakliye Arsa-arazi sorunları Telekom 0% 20% 40% 60% 80% 100% Kaynak: Yatırım Ortamı Değerlendirme ve Verimlilik Anketi, TEPAV ve Dünya Bankası

29 Slide 29 Verimlilik Kaynaklı Büyüme 2001 den sonraki süreçte, üretim ve verimlilik artışları paralel Verimlilik artışları ise öncelikle işgücü piyasasında intibak biçiminde, işgücü piyasalarının esnekliğine dayalı olarak gerçekleşmiştir. İstihdam ve reel ücret rakamları bu duruma işaret etmektedir. Bu durum istikrar ortamının sürdürülebilirliğini tehdit etmekte. Endeks Değeri İmalat Sektöründe Verimlilik, Üretim, İstihdam (1997=100) Verimlilik Üretim İstihdam

30 Slide 30 AB ve büyüme Hizmetler sektörünün büyüme süreci için önemi. Yeni dönem yeni sektörel yapılanmalar Firma iş sürecinin bölünebilir hale gelmesi Perakende sektöründeki verimlilik artışları Bölgesel dengesizlikler ve teşvik politikası. Rekabet ortamı-eşit muamele ve altyapı reformları Bölgesel Kalkınma Ajansları için yeni bir anlayış gereği.

31 Slide 31 Sonuçlar Gümrük Birliği, Türkiye ekonomisi için son derece faydalı olmuştur Programının sonucu hızlanan modernleşme ve ekonomik entegrasyon sürecidir AB başlayan modernleşme sürecinin istikrar içinde devamı için önemlidir. Ekonomide, sürdürülebilirlik AB sürecinde yapmamız gerekenlerle örtüşmektedir. Devlet yardımları. Rekabet ortamı. Altyapı reformları-enerji-ulaştırma-telekomünikasyon. Kamu ihale kanunu ve servis sektöründe yapılanma.