Kimyasal Risk Etmenleri

Transkript

1 Kimyasal Risk Etmenleri

2 1-KİMYASAL NEDİR? Tabii halde bulunan, Üretilen, Herhangi bir işlem sırasında veya atık olarak ortaya çıkan, Ürünün kalitesini artırmak için katkı maddesi olarak eklenen Her türlü safsızlıkları içeren her türlü element, bileşik veya karışımlara kimyasal denir.

3 Kimyasal risklerin kontrol altında tutulabilmesi için ilk ve en önemli adım; özelliklerinin ve aynı zamanda da çevreye ve insana olan zararlarının bilinmesidir.

4 Bu nedenle belirli özellikleri dikkate alınarak kimyasallar sınıflandırılmaktadırlar. Kimyasalların fiziksel ve kimyasal özelliklerine, etkilerine ve taşıdıkları risklere göre değişik sınıflandırmalar bulunmaktadır.

5 Kimyasallar tehlikeli sınıflarda adlandırılır. Bu kimyasallar için kriterleri,uluslar arası düzenlemelerle belirlenmiş ve Etiketleme Malzeme Güvenlik Bilgi Formları(MSDS) hazırlama zorunluluğu getirilmektedir.

6 Kimyasalların kullanıldığı kaplarda, Paketlerde ve ambalajlarında; Üzerlerinde kimyasalların özellikleri yazılı olmalı, İlgili uyarı görselleri kullanılmalı, Ayrıca MSDS leri de çıkarılmalı, Sembollerin dışında,yerel dille yazılı olarak belirtilmelidir.

7 Tehlikeli Kimyasal: Sağlığa, Güvenliğe Çevreye Akut veya kronik zarar Hasar verebilen kimyasallar olarak da tanımlanabilir. Bu zararlar da üç ana başlık altında toplanabilir:

8 1. Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeler, 2. Çalışanların bulundurulma şekli nedeni ile işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek maddeler, 3. Mesleki maruziyet sınır değeri belirlenmiş maddeler olarak tanımlamaktadır.

9

10 A) Ani,tekrarlanan veya uzun süreli maruziyet sonunda sağlığa zararlı olanlar; Çok toksik Toksik Zararlı, Aşındırıcı, Tahriş edici, Duyarlılık yaratan veya alerjik tepkileri provake eden, Kanserojen, Mutajen, Üreme için toksik, Teratojen,

11 B) Fiziksel ve kimyasal özellikleri nedeniyle zarar verme riski taşıyan; Patlayıcı Oksitleyici Çok kolay parlayıcı(alevlenebilir), kolay parlayıcı(alevlenebilir) ve parlayıcı(alevlenebilir) maddeler,

12 C) Çevreye zarar verenler; Canlı organizmalar için zehirli ve zararlı olan, Çevrede yok olmayıp kimyasal artıklar olarak kalıcı olan, Biyolojik anlamda birikim yaratan maddelerdir. Ayrıca yukarıda belirtilen sınıflandırmaya girmeyen ancak özellikleri nedeniyle sağlığa ve canlı organizmalara zarar veren tüm kimyasallar da tehlikeli kimyasallar olarak kabul edilir.

13 2-KİMYASAL RİSKLER Kimyasalların Sağlık ve Güvenlik Risklerini; Yangın, Patlama riskleri Parlayıcı veya zehirli sıvıların, Buharların, Gazların Yeni kimyasalların ortama yayılma olasılığı Oluşturmaktadır.

14 I-SAĞLIK RİSKLERİ: Kimyasalların ani, tekrarlanan veya uzun süreli maruziyet sonunda meslek hastalıkları, İşe bağlı hastalıklar veya ölümlere neden olabildikleri sağlık riskleri, Sağlık zararlarına neden olan kimyasallar ve verdikleri zararlar, Kimyasalların vücuda giriş yolları, Hedef organlar,

15 A- SAĞLIK ZARARLARINA NEDEN OLAN KİMYASALLAR VE VERDİKLERİ ZARARLAR Kimyasalların sağlık açısından risk oluşturabilecekleri özellikleri aşağıda özetlenmiştir. Genel olarak tehlikeli kimyasallar aniden tehlikeli özelliğe sahiptirler. Bu tehlikeli özellikleri birden çok sağlık riski yaratabileceği gibi aynı zamanda güvenlik riski de ortaya çıkarabilir.

16 1-Toksik(Çok toksik,toksik,zararlı) maddeler: Solunduğunda, Deri yoluyla absorblandığında, Ağız yoluyla yutulduğunda vücudun çeşitli organlarında birikerek meslek hastalıklarına sebep olabilen kimyasallardır.

17 2-Tahriş ediciler ve duyarlılaştırıcılar (Alerjenler): Tahriş Ediciler Kimyasal Yanıklar Duyarlılaştırıcılar Renk Değişimi ve Lekeler

18 Tahriş ediciler: Tahriş ediciler; - Yeterli zaman ve - Konsantrasyonda Uygulandığında, hücre hasarı yapabilen maddelerdir.

19 Kimyasal Yanıklar: Kimyasala bir kez, genellikle kısa süreli maruziyetten kaynaklanır. Kimyasal yanıklar,çoğunlukla; - Organik ve inorganik asitler ve - Alkalilere maruziyetten kaynaklanabilir.

20 Duyarlılaştırıcılar: Krom tuzları gibi bazı maddelerin, - Hem tahriş edici, - Hem de duyarlılaştırıcı olarak etkilidir. Ancak,bir deri duyarlılaştırıcısının aynı zamanda bir deri tahriş edicisi olması gerekmez.

21 Renk değişimi ve lekeler: Ağır metallerden(gümüş,cıva,arsenik gibi) kaynaklanan kronik zehirlenme, deride renk değişimi oluşturabilir

22 3-Kanserojenler-Mutajenikler-Üreme için toksik maddeler Kansorojen Maddeler, Mutajen Maddeler, Üreme İçin Toksik Maddeler, Teratojen Maddeler.

23 Kanserojen Maddeler: Kanser oluşturabilen kimyasal bileşiklere kanserojen denir. Genellikle kanserojen bir kimyasala maruz kaldıktan sonra kanser (tümör) oluşumu için bir süre geçmesi gerekir. Avrupa Birliği tarafından kanserojen maddeler üç grupta ele alınmaktadır. Grup 1: İnsanda kanserojen olduğu bilinen maddeler. Grup 2: İnsanda kanserojen olduğuna dair yeterli kanıt olan maddeler. Grup 3: Kanser yapma olasılığı bulunan ancak yeterli kanıt olmayanlar.

24 Mutajen Maddeler: Bir kimyasal bileşiğin hücre çekirdeğindeki DNA üzerinde kalıcı yapı değişikliği oluşturması mutasyon olarak tanımlanır. Avrupa Birliği tarafından kanserojen maddeler gibi mutajen maddeler de üç grupta ele alınmaktadır. Grup 1: insanda mutajen olduğu bilinen maddeler, Grup 2: insanda mutajen olduğuna dair yeterli kanıt olan maddeler, Grup 3: insanda mutajen olduğu hakkında olasılık bulunan ancak yeterli kanıt bulunmayan maddeler.

25 Üreme için Toksik Maddeler: Kimyasal bileşiğin,doğurganlık yeteneği üzerindeki etkisini ifade eder. Grup 1: insanda üreme için toksik olduğu bilinen maddeler Grup 2: insanda üreme için toksik olduğuna dair yeterli kanıt olan maddeler Grup 3: insanda üreme için toksik olduğu hakkında olasılık bulunan ancak yeterli kanıt bulunmayan maddeler.

26 Teratojen Maddeler: Kimyasal bileşiğin, Gebeler tarafından alındıklarında, plasentadan fetal dolaşıma geçerek doğacak çocukta deformasyon oluşmasına denir. Bu etkiyi oluşturan kimyasallara teratojen denir.

27 B-KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI: Kimyasalların sağlık zararları vücuda üç yoldan girmekle meydana gelir Solunum Absorbsiyon(deri veya gözlerden) Sindirim (yiyerek, içerek)

28 C-HEDEF ORGANLAR Kimyasalların zehir etkisi gösterebilmesi,kendisinin veya metabolitinin(dönüşüme uğramış şeklinin) yeterli miktarda etki yerine (hedef organa) ulaşması ve belirli süre burada bulunmasına bağlıdır. Ayrıca toksik etki şiddeti yani toksisitesi; 1. Miktarına, 2. Süresine, 3. Absorbsiyonuna, 4. Dağılımına, 5. Biyotransformasyonuna 6. Atılım hızına bağlıdır. Kimyasalların toksik etkilerini gösterdikleri bu organlar hedef Organ olarak tanımlanır. Deri, merkezi sinir sistemi, kan dolaşım sistemi, karaciğer, böbrek, akciğer, kas ve kemik iliği en fazla hedef alınan organlardır.

29 D-KİMYASAL ETKİLEŞİMLERİ Aynı anda organizmaya giren iki kimyasal,birbirinin fizyolojik etkisini üç şekilde etkileyebilir. 1. Bağımsız etki, 2. Sinerjik etki, 3. Antagonizma.

30 1. Bağımsız etki Her iki madde, birbirinden tamamen ayrı bağımsız fizyolojik etkide bulunabilir.

31 2. Sinerjik etki Aynı organda, aynı yönde ve aynı şekilde etki ediyorlarsa Sinerjik etki ortaya çıkar. Sinerjik etki; a- Additif veya b- Potansiyalizasyon şeklinde görülür.

32 a- Additif etki: Organizmaya giren ve aynı yönde etki gösteren 2 kimyasalın toplam etkisinin, birbirlerinden ayrı iken gösterdikleri toksikolojik etkinin toplamına eşit olması additif etkidir. Örneğin, Organafosforlu insektisitler, dialipos, naled ve paration gibi maddelere maruziyet sonucu görülen toplam etki, her bir kimyasala tek tek maruz kalındığında görülen etkinin toplamıdır.

33 b- Potansiyalizasyon: Bir kimyasal, diğerinin etkisini arttırabilir. Potaganizmada,ekleme yapılan maddenin özelliği arttırır ve risk değeri de otomatik artar

34 Antagonizma Bir kimyasalın etkisi başka bir kimyasal tarafından ortadan kaldırılmasıdır. Kimyasalların bu etkisinden,zehirlenmelerde kullanılan antidotunu(panzehirini) bulmak için yararlanılır.

35 E-KİMYASALLARIN SAĞLIĞA ZARARLARINI ETKİLEYEN ETMENLER 1-Fiziksel ve kimyasal özellikleri: 2-Maruz kalma şekli ve süresi : 3-Maruz kalan kişinin fizyolojik özellikleri:

36 1-Fiziksel ve kimyasal özellikleri: Kimyasalın molekül yapısı, aynı zamanda biyolojik aktivitesini belirler. Molekül yapısındaki değişme ile o maddenin aktivitesi önemli şekilde artar veya azalır. Kimyasalın diğer maddelerle kendiliğinden reaksiyona girip girmediği ve bu reaksiyonun reversible (çift yönlü) veya irreversible (tek yönlü) olup olmadığı da önemlidir. Kimyasalların fiziksel özellikleri molekül ağırlıkları, suda veya diğer çözücülerde çözülebilme özellikleri de önemli bir faktördür. Çözünebilirlik özelliği vücuttan atılma sürecinde ve hedef organlarda etkilidir.

37 2-Maruz kalma şekli ve süresi : Maddenin; organizmaya giriş yolu, maruz kalma sıklığı ve süresi kimyasalların toksisitesini etkiler. Kimyasalın toksisitesi; absorbsiyon hızının en yüksek olduğu yolla en yüksek toksisite gösterir. Kimyasalın enjeksiyon yollarından, damar içi yolla verilmesi halinde,etkisi hızlı bir şekilde görülür ve bu durumda toksisite de en yüksektir.

38 3-Maruz kalan kişinin fizyolojik özellikleri: Kimyasala maruz kalan kişinin fizyolojik özellikleri de kimyasalların zehirli etkisinde belirleyici rol oynar. 1. Yaş, 2. Beslenme, 3. Cinsiyet, Hamilelik, Genetik Faktörler, 4. Çevresel özellikler

39 1. Yaş: Yeni doğmuş çocuklarda bazı enzimler henüz oluşmadığı için bu tür enzimlerle detoksifiye olan kimyasalların toksik etkisi artar. İleri yaşlarda da bağırsak faaliyetleri ve absorbsiyon yavaşladığından ağız yoluyla alınan maddelerin etkisi gecikebilir. Genellikle yaşlı kimseler ilaç ve toksik maddelere karşı daha dayanıksızdırlar.

40 2. Beslenme: Yetersiz beslenme, bazı besinler kimyasalın etkisini artırabilir veya azaltabilir. Yağ dokuda biriken bazı kimyasallar, yağlı beslenme sonucu vücutta daha fazla tutulabilirler. Ayrıca kişinin alkol kullanma alışkanlığı,uyuşturucu alışkanlığı veya bu tür ilaç kullanıp kullanmadığı da kimyasalların etkisini artırabilir.

41 3. Cinsiyet, Hamilelik, Genetik Faktörler: Bazı bireylerde doğuştan nedenlerle, bazı enzim sistemlerinde eksiklik veya daha yüksek aktivite söz konusudur. Bu nedenle aynı maddeye farklı cevaplar verilir. Ayrıca cinsiyet, gebelik gibi etmenler de kimyasalın vereceği zararları önemli ölçüde etkiler. Gebelik sırasında maruziyet,doğum anormalliklerine,sakat doğumlara neden olabilir. Emzirme sırasında maruziyet sonucu vücuda alınan kimyasallar sütten emzirilen bebeğe geçebilir. Üreme organlarını hedef alan kimyasallar, üreme fonksiyonlarında bozukluk yapabilir.

42 4-Çevresel özellikler: (Fiziksel Ortam) Çevresel faktörler ortamın sıcaklığı, basınç, radyasyon kaynaklarının bulunup bulunmadığı gibi çevresel faktörlerde kimyasalın toksisitesini etkileyebilir. Çevredeki kimyasal kirleticiler de toksisite üzerine (Bacagazları, endüstriyel atıklar vs.) artırıcı etki yapabilirler. Kimyasalların saklama koşulları da önemli bir faktördür.

43 II- GÜVENLİK RİSKLERİ: Kimyasalların sağlık riskleri olduğu kadar yangın, parlama patlama vb zararlı etkileri de bulunmaktadır. A) GÜVENLİK RİSKİ YARATAN KİMYASALLAR B) KİMYASALLARIN GÜVENLİK RİSKLERİ

44 A- GÜVENLİK RİSKİ YARATAN KİMYASALLAR 1-Parlayıcı Patlayıcı Kimyasallar Mevzuatımıza göre; Oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen gaz haldeki maddeler, Enerji uygulaması olmadan, Ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen maddeler, Su veya nemli hava ile temasında, Tehlikeli miktarda çok kolay alevlenir gaz yayan maddeler, Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı haldeki maddeler parlayıcı maddeler Isınma ile kendiliğinden patlayan veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, Çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi haldeki maddeler patlayıcı maddeler olarak kabul edilmektedir.

45 2-Oksitleyici (Oksidan) Kimyasallar Mevzuatımızda, özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile de temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden olan maddeler oksitleyici maddeler olarak tanımlanmaktadır. Oksitleyici kimyasallar çarpma ve sürtünme ile de kimyasal bozunmaya uğrayabilirler. Oksitleyici kimyasallara örnekler aşağıda verilmiştir. Peroksitler, Oksitler, Permanganatlar, Kloratlar, Perkloratlar, Persülfatlar, Organik ve inorganik nitritler, İyodatlar, Bromatlar.

46 3-Birbirleriyle Reaksiyona Giren Kimyasallar Bazı kimyasallar bir arada bulunduklarında kolaylıkla reaksiyona girebilirler. Bu kimyasalların karışım halinde veya bir arada bulunmaları sonucu yarattıkları risk bu iki kimyasalın tek tek etkilerinden daha fazla olabilir. Bu nedenle bazı kimyasalların bir arada bulundurulmaması ve birbiriyle temas ettirilmemesi gerekmektedir.

47 B-KİMYASALLARIN GÜVENLİK RİSKLERİ Parlayıcı ve yanıcı sıvılar için iki temel tehlike patlama ve yangındır. 1-YANGIN İstenmeden başlayan, Kontrol altına alınması veya söndürülmesi zor olan, Sonucunda da hasara neden olan yanma olayına da yangın denir. Yangın ve yanma pek çok şekilde tarif edilir. Yanma için maddenin bir oksijen kaynağı ile reaksiyona girmesi ve yanmanın başlaması için ateşleme gerekir.

48 2-PATLAMA Parlama Kolay alev alabilen maddelerin (parlayıcı maddeler) buhar veya gazlarının hava ile belli oranda ki homojen karışımları, maddenin çok kolay alev alarak hızla yanmasına sebep olur ki bu tür yanma olayına parlama denir. Patlama Çok hızlı bir gaz genişlemesi ile ve genellikle ısı açığa çıkmasıyla meydana gelen bir kimyasal reaksiyon veya değişimdir.

49 Parlayıcı sıvılar gibi yanabilen tozlar da patlayıcı ortamlar yaratabilir. Gıda sanayinde un ve nişasta tozları, magnezyum tozları da patlayıcı ortamlar oluşturabilirler. Patlama aralığının alt limitine ulaşabilecek parlayıcı, patlayıcı madde birikimi önlenmeli, patlama aralığının üstü de güvenli olarak kabul edilmemelidir. Kapalı alanın açık hale gelmesi, havalandırma, hava girişi gibi durumlarda konsantrasyon kolaylıkla patlayıcı sınırlar arasına inebilir Patlayıcı çifti: Ayrı ayrı olduğunda kullanımında ve taşınmasında güvenli olan ve patlayıcı özelliği olan maddeler bir araya geldiğinde yüksek enerjili patlamaya sebep olan maddelere denir. (Örneğin hydrazine veya nitromethane)

50 C) KİMYASALLARIN GÜVENLİK RİSKLERİNİ BELİRLEYEN ETMENLER Kimyasalların neden oldukları yanma, parlama ve patlamanın kontrol altına alınması için kimyasalların özellikleri ve verebilecekleri zararlar bilinmeli ve risk değerlendirmesi yapılmalıdır.

51 Yanma sıcaklığı: Alevin sürekliliğini kendi kendine sağladığı sıcaklığa yanma noktası denir. Böylece alev,sıvı buharının sürekli yanmasını sağlar. Parlama noktasında alevin kalıcı olması gerekmez. Yanma noktası,genellikle parlama noktasının birkaç derece üzerinde bir sıcaklıktır.

52 Parlama sıcaklığı: Parlayıcı sıvıların hemen sıvı yüzeyinde veya kaplarının içinde hava ile tutuşabilirler. Yeterli buhar çıkardıkları en düşük sıcaklık veya havadaki uçucu yanabilen madde buharlarının bir alevle teması sırasında tutuşabildiği en düşük sıcaklıktır

53 Fiziksel koşullar; Kimyasalın depolama koşulları, Kullanım koşulları, Fiziksel hali (katı, sıvı, gaz, ortama dağılmış, Toz, duman, buhar buğu halinde olup olmadığı Basınç altında, büyük yüzeyler halinde bulunup bulunmadığı gibi parlama noktasına ulaşabileceği koşullardır. Kimyasalların birbirlerini etkilemesi Diğer bir etken kimyasalların birbirini etkileme riskidir. Ortam bir kimyasalın alevlenme noktasına kadar ısınması için yeterli olmayabilir ancak söz konusu kimyasalın yakınında bulunan ve alevlenme noktası düşük başka bir kimyasal için uygun olabilir.

54 3-KİMYASALLARLA İLGİLİ MEVZUAT VE UYGULAMALARI 4857 sayılı İş kanununu 78. maddesine göre çıkarılarak yürürlüğe konulan yönetmelikler, esas olarak işverene; a) işyerinde risk değerlendirmesi yapmayı b) önlemleri buna göre belirlemeyi görev olarak vermiştir. Kim.Mad.Çal.Sağ.Güv.Ön.Hak.Yön. ile Pat.Ort.Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hak.Yön.bu kapsamda hazırlanmıştır. Temel felsefe, tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelere göre risklerin değerlendirilmesi ve riskleri önlemek veya kontrol altına alabilmek için uygun kontrol mekanizmaları kurmak üzerine inşa edilmiştir. Risk değerlendirmesi yapılırken öncelikle bilgi ve veri toplanması gerekir. Kimyasallar için bu bilgiler; Malzeme güvenlik formları ve diğer ek bilgilerden oluşur. Etiketler uluslar arası sınıflandırma kuralları Kimyasalların hangi sınıfa girdiklerini belirleyen kriterler esas alınarak hazırlanırlar.

55 Tehlikeli kimyasalların sınıflandırılması Tehlikeli kimyasalların sınıflandırılması ile ilgili pek çok uluslar arası ve ulusal düzenlemeler bulunmaktadır. Uluslararası sınıflandırma sistemlerinin yarıdan fazlası, kimyasal ürünün miktarı veya çevredeki emisyonu esas alınarak düzenlenmiştir. Kimyasalların sınıflandırılmasında en yaygın kriterlerden biri de, öldürücü doz (LD50) ve öldürücü konsantrasyonun (LC50) esas alınmasıdır. Katı, sıvı ve gaz halindeki kimyasalların sağlık zararı dikkate alınarak kimyasalın konsantrasyonuna göre de sınıflandırmalar bulunmaktadır Avrupa topluluğunun sınıflandırmasında, Parlayıcı Patlayıcı Oksitleyici Aşındırıcı Zehirli Tahriş edici Alerjik (Hassasiyet oluşturucu) Kanserojen olan Üreme için toksik Mutajenik etkileri olanlar Çevreye zarar verenler kimyasallar sınıflama içine alınmıştır.

56

57 Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 1990 yılında kabul ettiği Kimyasalların Kullanımında Güvenlik Hakkında 170 no lu Sözleşme ve 177 no lu Tavsiye Kararı ile kimyasalların üretimi,kullanımı,depolanması,taşınması kimyasal atıkların yok edilmesi ve işlenmesi,içerisinde kimyasal bulunan kapların bakım ve onarımında alınacak önlemleri sıralamıştır. 170 no lu Sözleşme kimyasalların sınıflandırılmasında, kimyasalların özelliklerinin ve sebep olabilecekleri fiziksel ve sağlık zararlarının esas alınmasını, taşıma esnasında da Birleşmiş Milletler Teşkilatının Tehlikeli Maddelerin Taşınması ile ilgili Tavsiye Kararına (UNRTDG) uyulmasını öngörmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) nun sınıflandırmasında Parlayıcı Patlayıcı Oksitleyici Reaktif Zehirli Tahriş edici Aşındırıcı Hassasiyet oluşturucu Kanserojen olan Üremeyi etkileyen Mutajenik etkileri olan kimyasallar yer almaktadır. Çevreye zarar verenler, sıkıştırılmış gazlar, radyoaktif maddeler, enfeksiyona neden olanlar ve diğerleri bu sınıflandırma içinde yer almamaktadır.

58 Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve FAO dışındaki uluslararası kuruluşlar kimyasalların sınıflandırılmasında, genellikle pestisitleri genel kimyasal sınıflandırmanın dışında bırakmışlardır. Taşıma ile ilgili sınıflandırma da yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu sınıflandırmada zararlı yüklerin taşınması, ambalajı ve etiketlenmesi ile ilgili düzenlemeler yer almaktadır. Bununla ilgili olarak BM tavsiye kararı, IMO tarafından geliştirilen zararlı kimyasalların gemilerde nakli ile ilgili sınıflandırması bulunmaktadır. Ulusal düzenlemelerin pek çoğu da söz konusu uluslararası düzenlemelerle uyumlu olarak yapılmaktadırlar. Bu sınıflandırmalar temel alınarak kimyasal risklere karşı önlemler geliştirilmiştir. BM tarafından hazırlanan tavsiye kararı UNRTDG kimyasalları 9 sınıfa ayırmaktadır. 1. Patlayıcı Maddeler, 2. Sıkıştırılmış, Sıvılaştırılmış Basınç Altında Yoğunlaştırılmış Parlayıcı, Parlayıcı Olmayan ve Zehirli Gazlar, 3. Kolaylıkla Parlayabilen Sıvılar, 4. Kolaylıkla Parlayabilen Katılar, 5. Oksidan Maddeler, Organik Peroksitler, 6. Zehirli Ve Enfeksiyona Neden Olabilecek Maddeler, 7. Radyoaktif Maddeler, 8. Aşındırıcı Maddeler, 9. Diğer Zararlı Maddeler. Tehlikelerin saptanması ve risk değerlendirmesi ve alınacak ve alınmış önlemlerin yeterliliğini saptamak için diğer veri kaynakları, ortam ölçüm sonuçları, varsa sağlık gözetim sonuçları ve biyolojik sınır değeri verilmiş kimyasallar için biyolojik izleme ve bunun sonuçlarıdır.

59 Ortamın İzlenmesi-Ölçüm Sonuçları Maruziyet sınır değeri verilmiş kimyasallar için ortam ölçümleri yapılır.ancak, -- Tek tek kimyasallar için sınır değerler verildiğinden kimyasal etkileşimleri dikkate almaz. -- Ayrıca ortama yayılan kimyasalların ölçümü için geçerli bir yöntemdir. ---Ölçüm yapılan yer, zaman ve koşullarda çok önemlidir. Biyolojik İzleme Maruziyet ve sağlık risklerinin değerlendirilmesi için; doku, salgı, dışkı, solunan hava ya da bunların kombinasyonundaki madde veya metabolitlerinin uygun referanslarla karşılaştırmalı olarak ölçülmesi ve değerlendirilmesidir. - Önleyici bir eylem olup tanı işlemlerinden farklıdır. - Maruziyetin tam olarak değerlendirilmesinin sağlanması için çevresel izleme de yapılmalıdır. - Absorbe edilen kimyasalın miktarı ölçüldüğünden, ortam ölçümlerine göre belli avantajlara sahip olabilir; - Ancak dezavantajı, biyolojik sınır değeri olan kimyasallar için biyolojik izleme yapılabilmesidir.

60 A) Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Yönetmeliğin amacı; İşyerinde bulunan,kullanılan veya herhangi bir şekilde işlem gören kimyasal maddelerin etkilerinden ve zararlı etkilerinden işçilerin sağlığını korumak ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak için asgari şartları belirlemektir.

61 Kimyasal madde : Doğal halde bulunan veya üretilen veya herhangi bir işlem sırasında veya atık olarak ortaya çıkan veya kazara oluşan her türlü element, bileşik veya karışımlardır. Tehlikeli kimyasal madde : Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeler,

62 Patlayıcı madde : Atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile kendiliğinden patlayan veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabucak parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi haldeki maddelerdir. Oksitleyici madde : Özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler ile de temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden olan maddelerdir.

63 Çok kolay alevlenir madde : 0 C den düşük parlama noktası ve 35 C den düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve basıncı altında hava ile temasında yanabilen, gaz haldeki maddelerdir. Kolay alevlenir madde : - Enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen, - Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı haldeki, - Parlama noktası 21 oc 'nin altında olan sıvı haldeki, - Su veya nemli hava ile temasında,tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddelerdir.

64 Alevlenir madde: Parlama noktası 21 C - 55 C arasında olan sıvı haldeki maddelerdir. Çok toksik madde: Çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Toksik madde: Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Zararlı madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir. Aşındırıcı madde: Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddelerdir. Tahriş edici madde: Mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında lokal eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen, aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddelerdir. Alerjik madde: Solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddelerdir. Kanserojen madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olan veya kanser oluşumunu hızlandıran maddelerdir. Mutajen madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilen veya bu etkinin oluşumunu hızlandıran maddelerdir.

65 Üreme için toksik madde: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddelerdir. Çevre için tehlikeli madde: Çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir veya birkaç unsuru için hemen veya sonradan kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren maddelerdir. Sağlık gözetimi: Çalışanların belirli bir kimyasal maddeye maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan değerlendirmelerdir Tehlike: Bir kimyasal maddenin yapısal özelliği nedeni ile zarar verme potansiyelidir. Risk: Kimyasal maddenin zarar verme potansiyelinin çalışma ve/veya maruziyet koşullarında ortaya çıkması olasılığıdır. Yönetmelik işverenleri; Kimyasal maddelerle çalışmalarda, işçilerin bu maddelere maruziyetini önlemek, bunun mümkün olmadığı hallerde en aza indirmek ve tehlikelerinden korumak için gerekli tüm önlemleri almakla yükümlü kılmıştır. İşveren bu yükümlülüğünü yerine getirirken yönetmelik gereği aşağıda belirtilen görevleri yerine getirecektir.

66 1-Risk Değerlendirmesi İşyerinde risklerden özel olarak etkilenebilecek işçi gruplarının durumunu da kapsar, Değerleme sonucuna göre, alınması gereken koruyucu önlemlere ve kullanılacak koruyucu ekipmana karar verilir. Risk değerlendirmesi yapılarak, bu yönetmelikte belirtilen önlemler alınmadan bu maddelerle çalışılması yasaktır. Tehlikeli kimyasal maddeler içeren yeni bir faaliyete ancak risk değerlendirilmesi yapılarak belirlenen her türlü önlem alındıktan sonra başlanır. Risk değerlendirmesi yazılı belge haline getirilerek, istenildiğinde yetkili kişilere gösterilmek üzere işyerinde bulundurulur.

67 Kimyasal maddelerle yapılan çalışmalarda risk değerlendirmesi; İşyerinde tehlikeli kimyasal madde bulunup bulunmadığının tespitini Tehlikeli kimyasal madde bulunması halinde, işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden olumsuz etkilerini belirlemeyi Tedarikçiden veya diğer kaynaklardan gerekli olan ve varsa kimyasal maddelerin yürürlükteki mevzuatta yer alan özel risk değerlendirmelerini de içeren ek bilgileri,. Genel ve özel önlemlerden hangilerinin alınmış olduğunu, Tamir ve bakım işleri de dahil olmak üzere kimyasal maddelerle çalışılan tüm işleri, Birden fazla kimyasal madde ile çalışılan işlerde, bu maddelerin her biri ve birbirleri ile etkileşimleri kapsayacaktır.

68 Risk değerlendirmesi yapılırken Kimyasal maddenin sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları, İmalatçı, ithalatçı veya satıcılardan sağlanacak malzeme güvenlik bilgi formu, Maruziyetin türü, düzeyi ve süresi, Kimyasal maddenin miktarı, kullanma şartları ve kullanım sıklığı, Yönetmelik eklerinde verilen mesleki maruziyet sınır Değerleri ve biyolojik sınır değerleri, Alınan ya da alınması gereken önleyici tedbirlerin etkisi, Varsa, daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları dikkate alınır.

69 Risk değerlendirmesinin yenilenmesi; Risk değerlendirmesinde belirlenen sürelerde, Çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda, Ortam ölçümleri ve sağlık gözetimlerinin sonuçlarına göre gerektiğinde, Kimyasal maddeler nedeni ile herhangi bir kaza olduğunda, En az beş yılda bir defa. yenilenir.

70 2-Genel Önlemler İşveren tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmalarda işçilerin sağlık ve güvenliğini korumak üzere ; İşçilerin sağlığını ve güvenliğini korumak için mesleki risklerin önlenmesi, Eğitim ve bilgi verilmesi dahil gerekli her türlü önlemi almak, Uygun organizasyonu yapmak, Araç ve gereçleri sağlamak ve sağlık ve güvenlik önlemlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi Mevcut durumun sürekli iyileştirilmesi, için çalışmalar yapacaktır. Bu çalışmalarda uyulacak genel prensipler, risklerin ortadan kaldırılması için yapılacak çalışmalar yönetmelikte aşağıda verildiği şekilde sıralanmıştır.

71 Genel Prensipler Risklerin önlenmesi, Önlenmesi mümkün olmayan risklerin değerlendirilmesi, Risklerle kaynağında mücadele edilmesi, İşin kişilere uygun hale getirilmesi için,çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen gösterilmesi, Özellikle de monoton çalışma ve önceden belirlenmiş üretim temposunun hafifletilerek bunların sağlığa olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi, Teknik gelişmelere uyum sağlanması, Tehlikeli olanların, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanlarla değiştirilmesi, Teknolojinin,iş organizasyonunun,çalışma şartlarının, sosyal ilişkilerin ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan genel bir önleme politikasının geliştirilmesi, Toplu korunma ve kişisel korunma önlemlerine göre öncelik verilmesi, İşçilere uygun talimatların verilmesi olarak belirlenmiştir.

72 Risklerin ortadan kaldırılması: İşyerinde uygun düzenleme ve iş organizasyonu yapılması, Tehlikeli kimyasal maddelerle çalışmaların, teknolojik gelişmelerle uygun yöntemlerle yapılması, uygun makine ve ekipman sağlanması. Önlemlerin etkinliğini ve sürekliliğini sağlamak üzere yeterli denetim ve gözetim sağlanması. En az sayıda işçi ile yapılması. Madde miktarları ve maruziyet sürelerinin mümkün olan en az düzeye indirilmesi, Üretim alanında,gerekli olan miktardan fazla tehlikeli kimyasal maddenin bulundurulmaması, İşyerleri ve eklentilerinin her zaman düzenli ve temiz bulundurulması, İşçilerin kişisel temizlikleri için uygun ve yeterli şartların sağlanması, Atık ve artıkların en uygun şekilde işlenmesi, kullanılması, taşınması ve depolanması için gerekli düzenlemelerin yapılması.

73 3) Özel Önlemler; İşçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk bulunduğunun ortaya çıkması halinde genel önlemlerle beraber özel önlemler alınacak ayrıca sağlık gözetimi yapılacak ve acil eylem planı hazırlanacaktır.

74 a) Özel koruyucu önlemler: Yönetmelikte özel koruyucu önlemler; Tehlikesiz veya daha az tehlikeli olan kimyasal madde veya işlem kullanması, Tehlikeli kimyasal madde çıkışını önlemek veya en aza indirmek üzere uygun proses ve mühendislik kontrol sistemleri seçilecek ve uygun ekipman kullanılması, Uygun iş organizasyonu ve yeterli havalandırma sistemi kurulması gibi toplu koruma önlemlerinin uygulanması, işçilerin toplu olarak korunması için alınan önlemlerin yeterli olmadığı hallerde bu önlemlerle birlikte kişisel korunma yöntemlerinin uygulanması, Kimyasal maddelerin düzenli olarak ölçümünün sağlanması ve ortam ölçüm sonuçlarının da dikkate alınması, Olarak belirlenmiştir, bu önlemler alınırken sıralamaya uyulacaktır