KADIN BASKETBOLCULARDA ALGILANAN STRES NEDENLERİ VE STRESLE BAŞA ÇIKMA YAKLAŞIMLARI. Fatih Mehmet UĞURLU 1

Transkript

1 Tarih Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS) Ekim 2018 October 2018 Yıl 11, Sayı XXXVI, ss Year 11, Issue XXXVI, pp DOI No: Geliş Tarihi: Kabul Tarihi: KADIN BASKETBOLCULARDA ALGILANAN STRES NEDENLERİ VE STRESLE BAŞA ÇIKMA YAKLAŞIMLARI ÖZET Fatih Mehmet UĞURLU 1 Araştırmanın modeli betimsel tarama modelidir. Araştırmanın örneklemini kolayda örneklem yöntemiyle seçilmiş 348 katılımcı oluşturmaktadır. Katılımcıların araştırmaya dahil olmaları gönüllülük esasına dayanmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak anket formu kullanılmıştır. Anket formu kişisel bilgilere yönelik sorulardan ve Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları Ölçeğinden oluşmaktadır. Araştırmada veri analizi SPSS 21 paket programı ile yapılmıştır. Arştırmada kadın basketbolcular üzerindeki en önemli stres kaynağının taraftar ve tribün baskısı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca hakemin tutumu, deplasmanda olma, ailelerinn tribünde olmaları ve müsabaka sıklığı gibi faktörler önemli stres kaynakları olarak tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Stres, Kadın, Spor, Basketbol 1 Dr. Fırat Üniversitesi Spor Bilimleri Fakültesi, Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Bölümü

2 Fatih Mehmet UĞURLU Female Basketball Players Causes Of Stress And Approaches To Cope Wıth Stress ABSTRACT The model of this study is a descriptive survey model. The sample of the study consists of 348 participants who were chosen by the convenience sampling method. The involvement of the participants in the study is based on the volunteerism principle. The survey form consists of questions for personal information and the Coping Styles Scale. The data analysis in the study was conducted by using the SPSS 21 package software. In the study, it was determined that the most significant source of stress for female basketball players was the pressure from fans and tribune. Additionally, the attitude of the referee, playing an away match, the absence of family in the tribune and the frequency of the contests were notable sources of stress. Keywords: Stress, Female, Sports, Basketbal 1. GİRİŞ Stres, bireylerin hayatında dinamik bir süreç olarak yer almaktadır. Bireylerin hayatlarını tehdit etmekte olan iç ve dış faktörler, bireyler üzerinde strese neden olabilmekte ve bu stres olgusu bireyin stresi sürdürebilmesi veya sürdürememesine bağlı olarak birey üzerinde çeşitli etkilere neden olmaktadır. Bireyin elinde stresi sürdürebilecek yeterli kaynakların olması durumunda birey strese uygum sağlayabilir ve denge kurabilir. Bununla beraber stresi sürdürebilecek yeterli kaynakların olmaması, bireyin dengesini olumsuz yönde etkileyecektir (Lepine vd., 2005; Hitt vd., 2011; Heugten, 2011; Zhang vd., 2011; Robbins vd., 2013). Stres, birey hayatında hem olumlu hem de olumsuz durumlara neden olabilmektedir. Stres birey üzerindeki etkisi, bireyin strese uyum sağlaması ile yakından [150]

3 Kadın Basketbolcularda Algılanan Stres Nedenleri ve Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları ilişkilidir. Bireyin strese uyum sağlaması ve hayatında strese bağlı bir denge kurması, başarılarını olumlu yönde destekleyebilmektedir (Ivancevich vd, 2008; Bliese vd., 2014; George, 2015; Uğur ve Erol, 2015). Spor endüstrisi, günümüzde büyük kitlelere hitap eden oldukça geniş bir ekonomidir. Spor endüstrisi her geçen gün büyümekte ve spora karşı olan ilgi artmaktadır (Güngör, 2014; Kargün vd., 2018). Spor endüstirisinin geniş kitlelere hitap etmesi, başarı ve başarısızlığın önemli bir hale gelmesine neden olmuştur. Spor izleyicileri tarafından başarı ve başarısızılıklar değerlendirilmekte ve bu durum sporculara doğrudan yansımaktadır. Profesyonel sporculara yansıyan bu durum sporcular üzerinde stres oluşturabilmektedir. Sporcuların başarısında ise stresle baş edebilmeleri en önemli faktörlerden biri olarak değerlendirildiğinde, stresle başa çıkma yöntemleri önem kazanmaktadır. Sporcuların başarısı sadece fiziksel özelliklerine bağlı olarak değil aynı zamanda psikolojik sağlıklarına bağlı olarak da değişmektedir. Sporcuların başarılarında veya başarısızlıklarında psikolojik faktörler önemli olarak değerlendirilmektedir. Sporcuların psikolojik durumlarını etkileyen en önemli faktörlerden biri ise stres olarak değerlendirilmektedir. Sporcuların stresle baş edememeleri, başarısızlıklarının temel nedenleri arasında gösterilmektedir (Dugdale vd, 2002; Karageorghis ve Terry, 2015). Sporcuların başarılarında ve başarısızlıklarında önemli rol oynayan strese neden olan faktörlerin tespit edilmesi ve bu faktörlere yönelik gerekli önlemlerin alınması önemlidir. Kadınların gerek hormonel gerekse morfolojik ve psikolojik olarak erkeklerden farklı özelliklere sahip olmaları, strese yönelik algılarını farklılaştırabilmektedir. Literatürde kadın sporcuların stresle başa çıkabilme yaklaşımlarını inceleyen çalışma sayısı oldukça sınırlıdır. Bu çalışmanın amacını, kadın basketbolcuların yaşadıkları stresin nedenlerini ve stresle başa çıkma yollarını belirlemek oluşturmuştur. [151]

4 Fatih Mehmet UĞURLU 2. YÖNTEM 2.1. Araştırmanın Modeli Araştırmanın modeli betimsel tarama modelidir Araştırma Grubu Araştırma grubunu Sezonunda Kadınlar Basketbol amatör liginde oynayan 348 sporcu oluşturmaktadır Veri Toplama Aracı Araştırmada veri toplama aracı olarak anket formu kullanılmıştır. Anket formu kişisel bilgilere yönelik sorulardan ve Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları Ölçeğinden oluşmaktadır. Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları Ölçeği: Çalışmada kadın basketbolcuların stresle başa çıkma yaklaşımlarının belirlenebilmesi için Lazarus ve Folkman tarafından geliştirilen stresle başa çıkma yaklaşımları ölçeği kullanılmıştır. Stresle başa çıkma yöntemleri ölçeğinin Türkçe geçerlik ve güvenirliği Şahin ve Durak (1995) tarafından yapılmıştır. Şahin ve Durak tarafından uyarlanan Stresle Başa Çıkma Tarzları ölçeği 30 madde ve 5 alt boyuttan oluşmuştur.bu alt boyutlar kendine güvenli yaklaşım, çaresiz yaklaşım, boyun eğici yaklaşım, iyimser yaklaşım ve sosyal desteğe başvurma gibi alt boyutlardan oluşmaktadır.ölçeğin güvenirlik çalışma sonucu elde edilen kat sayıları ise iyimser yaklaşım α=.68 ile α=.49 arasında değişiklik göstermiştir. Kendine güvenli yaklaşım α=.62 ile α=.80, çaresiz yaklaşım alt ölçeği için α=.64 ile α=.73 arasında,boyun eğici yaklaşım α=.47 ile α=.72 arasında sosyal desteğe başvurma α=.47 ile α=.45 arasında değişiklik göstermiştir. [152]

5 Kadın Basketbolcularda Algılanan Stres Nedenleri ve Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları 2.4. Veri Analizi Araştırmada veri analizi SPSS 21 paket programı ile yapılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde frekans, yüzde, ortalama, standart sapma, minimum ve maksimum gibi tanımlayıcı istatistiklerden yararlanılmıştır. Ayrıca kişisel bilgiler ile stresle başa çıkma yaklaşımları arasındaki ilişkileri tespit etmek amacıyla Mann Whitney U ve Kruskal Wallis H testlerinden faydalanılmıştır. Bu testlerin seçiminde Kolmogorov Smirnov testinden faydalanılmıştır. Tüm alt boyutların normallik varsayımını sağlamadığı tespit edilmiş ve nonparametrik testler olan Mann Whitney U ve Kruskal Wallis H testlerinden yararlanılmıştır. 3. BULGULAR Tablo 1. Kişisel Bilgilere Yönelik Bulgular Frekans % Yaş 20 yaş ve altı , yaş ,3 26 yaş ve üzeri 30 8,6 Eğitim Durumu Üniversite ,0 Medeni durum Evli 4 1,1 Bekar ,9 Profsyonel Olarak Basketbol Oynama Zamanı 1-3 yıl ,4 4-6 yıl ,0 7 yıl ve üzeri 16 4,6 Aylık Gelir 0-999TL , TL , TL ,6 Tablo 1 de araştırmaya katılan kadın basketbolcuların kişisel bilgilerine yönelik bulgular yer almaktadır. Katılımcıların %60,3 ü yaş arasında, tamamı üniversite [153]

6 Fatih Mehmet UĞURLU mezunu, %98,9 u bekar, %53,4 ü 1-3 yıldır profesyonel olarak basketbol oynamakta ve %36,8 inin aylık geliri TL arasındadır. Tablo 2. Stres Yaratan Faktöre Yönelik Bulgular Frekans % 1. Antrenman Sıklığı 26 7,5 2. Müsabaka Sıklığı 36 10,3 3. Taraftar ve Tribün Baskısı 80 23,0 4. Deplasman 50 14,4 5. Ailemin Tribünde Olması 50 14,4 6. Hakemin Tutumu 70 20,1 7. Rakip Oyuncular 20 5,7 8. Antrenörün tutumu 12 3,4 9. Maçı Kaybetme Korkusu Maçtan Önce Hasta (Rahatsız) Olma Durumu 4 1,1 Tablo 2 de stres yaratan faktörlere yönelik bulgular incelendiğinde, katılımcıların %23 ü taraftar ve tribün baskısından kaynaklı stres yaşadığını belirtmiştir. Bununla beraber %20,1 i hakemin tutumundan kaynaklı, %14,4 ü deplasmandan kaynaklı, %14,4 ü ailesinin tribünde olmasından kaynaklı ve %10,3 ü müsabaka sıklığından kaynaklı stres yaşadığını belirtmiştir. Tüm bu sonuçlarla beraber kadın basketbolcular için maçı kaybetme korkusu hiçbir katılımcı için en önemli stres faktörü değildir. [154]

7 Kadın Basketbolcularda Algılanan Stres Nedenleri ve Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları Tablo 3. Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları Ölçeği Tanımlayıcı İstatistikler Minimum N Kendine Güvenli Yaklaşım ,00 27,00 20,28 3,18 3,046 0,000 Çaresiz Yaklaşım ,00 31,00 23,32 3,51 1,570 0,014 Boyun eğici yaklaşım ,00 23,00 16,96 3,03 3,291 0,000 İyimser Yaklaşım 348 9,00 20,00 13,75 2,12 2,474 0,000 Sosyal Desteğe Başvurma 348 6,00 16,00 11,48 2,40 1,701 0,006 Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları Ölçeğine yönelik bulgular incelendiğinde tüm alt boyutların normallik varsayımını sağlamadığı tespit edilmiş (p<0,05) ve nonparametrik testler olan Mann Whitney U ve Kruskal Wallis H testlerinden faydalanılmasına karar verilmiştir. Tablo 4. Kişisel Bilgilere Göre Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları Algısı Maksimum Ortalama Std. Sapma K-S Z p Ortamalama ± Std. Sapma Kendine Güvenli Yaklaşım Çaresiz Yaklaşım Boyun Eğici Yaklaşım İyimser Yaklaşım Sosyal Desteğe Başvurma Yaş 20 yaş ve 20,81±3,78 22,90±3,82 16,81±3,63 13,57±2,04 11,40±2,46 altı yaş 20,06±2,96 23,56±3,53 17,12±2,85 13,98±2,19 11,37±2,37 26 yaş ve 19,93±1,83 23,13±1,47 16,40±1,56 12,80±1,58 12,53±2,16 üzeri X 2 4,177 2,389 4,278 8,496 6,547 p 0,124 0,303 0,118 0,014 0,038 Medeni durum Evli 20,31±3,19 23,32±3,53 17,03±2,98 13,73±2,13 11,48±2,41 [155]

8 Fatih Mehmet UĞURLU Bekar 18,00±0,00 23,00±1,15 11,00±0,00 15,00±0,00 11,00±0,00 Z 1,815 0,311 3,449 1,496 0,504 p 0,070 0,755 0,001 0,135 0,614 Profsyonel Olarak Basketbol Oynama Zamanı 1-3 yıl 19,93±3,45 22,27±3,36 16,40±2,62 13,04±1,84 10,80±2, yıl 20,79±2,76 24,52±3,42 17,39±3,40 14,52±2,17 12,13±2,47 7 yıl ve 19,75±3,00 24,50±1,86 19,50±2,00 15,00±1,71 13,37±1,45 üzeri X 2 1,585 36,369 22,009 42,463 39,910 p 0,453 0,000 0,000 0,000 0,000 Aylık Gelir 0-999TL 19,14±3,67 22,76±3,91 16,69±3,06 13,58±2,81 11,30±2, ,35±2,22 22,17±3,60 16,82±2,73 13,50±1,56 11,40±2, TL ,18±3,20 24,05±2,81 17,23±3,12 14,21±1,80 11,74±2, TL X 2 21,139 9,975 18,029 11,700 1,956 p 0,000 0,007 0,000 0,003 0,376 Kişisel bilgilere göre stresle başa çıkma yaklaşımları algısı incelendiğinde, yaşa bağlı olarak iyimser yaklaşım ve sosyal desteğe başvuru algılarının farklılık gösterdiği tespit edilmiştir (p<0,005). Farklılığın hangi değişkenden kaynaklandığını tespit etmek amacıyla Benforroni tekniğinden faydalanılmıştır. Test sonucunda 26 yaş ve üzeri bireylerin iyimser yaklaşım algılarının daha düşük ve sosyal desteğe başvuru algılarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bulgulara göre medeni duruma göre boyun eğici yaklaşım algısının farklılık gösterdiği tespit edilmiştir (p<0,05). Test sonuçlarına göre evli bireylerin boyun eğici yaklaşım algıları bekar bireylere göre daha yüksektir. Katılımcıların profesyonel basketbol oynama zamanlarına göre stres algısı incelendiğinde çaresiz yaklaşım, boyun eğici yaklaşım, iyimser yaklaşım ve sosyal desteğe başvurma algılarının profesyonel basketbol oynama zamanına göre istatistiksel olarak farklılık gösterdiği tespit edilmiştir (p<0,05). Farklılığın hangi değişkenden kaynaklandığını tespit etmek amacıyla Benforroni tekniğinden faydalanılmıştır. Test [156]

9 Kadın Basketbolcularda Algılanan Stres Nedenleri ve Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları sonucunda 1-3 yıldır profesyonel olarak basketbol oynayan katılımcıların çaresiz yaklaşım, boyun eğici yaklaşım, iyimser yaklaşım ve sosyal desteğe başvurma algılarının daha düşük oldupu saptanmıştır. Katılımcıların aylık gelir durumlarına göre stres algısı incelendiğinde ise kendine güvenli yaklaşım, çaresiz yaklaşım, boyun eğici yaklaşım ve iyimser yaklaşım algılarının aylık gelir durumuna göre göre istatistiksel olarak farklılık gösterdiği tespit edilmiştir (p<0,05). Farklılığın hangi değişkenden kaynaklandığını tespit etmek amacıyla Benforroni tekniğinden faydalanılmıştır. Test sonucunda TL aylık gelire sahip olan katılımcıların stres algıları diğerlerine göre daha yüksek bulunmuştur. 4. SONUÇ Sporcuların başarısında, stresle baş edebilme yaklaşımları önem kazanmaktadır. Her sporcu mesleğinin çeşitli dönemlerde yoğun stres altında kalabilmektedir. Sporcuların başarılarını devam edebilmelerinde ise stresle başa çıkma yaklaşımları önem kazanmaktadır. Bu araştırmada kadın basketbolcuların stresle başa çıkma yaklaşımları incelenmiştir. Farklı bir çalışmada Aslan Ş,Agbuba B,(2014) taekwondo sporu yapan erkek sporcuların kadın sporculara göre daha fazla etkin stresle başa çıkma yöntemlerini kullandıkları saptanmıştır. Çetinkaya T,Kırtepe A,(2018) tarafından beden eğitimi bölümünde okuyan öğrencilerin stresle baş edebilme durumlarına yönelik yaptıkları çalışmada öğrencilerin stresle başa çıkma tutumları ile cinsiyetleri arasında istatistiksel olarak bir farklılaşma tespit etmemişlerdir. Araştırmada kadın basketbolcular üzerindeki en önemli stres kaynağının taraftar ve tribün baskısı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca hakemin tutumu, deplasmanda olma, ailelerinn tribünde olmaları ve müsabaka sıklığı gibi faktörler önemli stres kaynakları olarak tespit edilmiştir. Araştırmada kadın basketbolcuların stresle başa çıkma [157]

10 Fatih Mehmet UĞURLU yaklaşımları incelenmiştir. 26 yaş ve üzeri kadın basketbolcuların iyimser yaklaşım algılarının daha düşük ve sosyal desteğe başvuru algılarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Evli kadın basketbolcuların boyun eğici yaklaşım algıları bekar kadın basketbolcuların göre daha yüksektir. 3 yıldır profesyonel olarak basketbol oynayan katılımcıların çaresiz yaklaşım, boyun eğici yaklaşım, iyimser yaklaşım ve sosyal desteğe başvurma algılarının daha düşük oldupu saptanmıştır TL aylık gelire sahip olan kadın basketbolcuların stres algıları diğerlerine göre daha yüksek bulunmuştur. KAYNAKÇA Aslan Ş,Agbuba B,(2014) Taekwondo Sporcularının Stresle Başa Çıkma Tarzlarının İncelenmesi, International Journal of Science Culture and Sport, Issue :1 Bliese, P. D., Edwards, J. R., & Sonnentag, S. (2017). Stress and wellbeing at work: A century of empirical trends reflecting theoretical and societal influences. Journal of Applied Psychology, 102(3), 389. Çetinkaya T, Kırtepe A,(2018) The Investıgatıon Of Attıtudes To Cope Wıth Stress İn Terms Of Dıfferent Varıables Of Physıcal Educatıon And Sports Students,Turkish Journal of Sport and Exercise, Volume: 20 Pages: 74 Dugdale, J.R., Eklund, R.C., Gordon, S. (2002). Expected and Unexpected Stressors in Major İnternational Competition. Appraisal, Coping and Performace, 16, George, E. (2015). Job related stress and job satisfaction: a comparative study among bank employees. Journal of Management Development, 34(3), Güngör, A. (2014). Futbol Endüstrisinde Sportif Başarı İle Finansal Performans Arasındaki İlişkinin Analizi Ve Türkiye Uygulaması. Sosyal Bilimler Dergisi, (1), Heugten, Kate Van(2011). Social Work Under Pressure: How To Overcome Stress, Fatigue and Burnout In The Workplace, First Edition, London and Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers. [158]

11 Kadın Basketbolcularda Algılanan Stres Nedenleri ve Stresle Başa Çıkma Yaklaşımları Hitt Michael A., Miller Chet.C. ve Colella Adrienne. (2011). Organizational Behavior,Third Edition, John Wiley&Sons, Inc.USA. Ivancevıch, John M.; Konopaske, Robert ve Matteson, Michael T.(2008). Organizational Behavior and Management, Ninth Edition, McGraw-Hill International Edition, New York: McGraw-Hill Irwin. Karageorghis, C. I., & Terry, P. C. (2015). Inside sport psychology. Human Kinetics Publishers, Inc. Kargün, M., Kızar, O., Ağaoğlu, Y. S., & Cenikli, A. (2018). Serbest Zaman Ve Spor Endüstrisinin Yeri. Journal of International Social Research, 11(56): Lepine, Jeffery A., P. Podsakoff, Nathan ve A. Lepine, Marcie (2005). A Meta-Analytic Test of the Challenge Stressor Hindrance Stressor Framework: An Explanation for Inconsistent Relationships Among Stressors and Performance, Academy of Management Journal, 48. Robbins S.P., Decenzo D.A. ve Coulter M. (2013). Fundamentals of Management, (Yönetimin Esasları). Çeviri Editörü: Adem Öğüt, DeğiĢim ve Yenilikçiliği Yönetme, Münevver Çetin, Nobel Kitabevi, Ankara Sahin, N.H., Durak, A. (1995). Stresle Basa Çıkma Tarzları Ölçeği: Üniversite Öğrencileri için Uyarlaması. Türk Psikoloji Dergisi, 10(34): Uğur, A., & Erol, Z. (2015). Sosyal Çalışmacıların Çalışma Hayatında Karşılaştıkları Stres Faktörlerine Yönelik Kavramsal Bir Değerlendirme Ve Stres Yönetimi Müdahale Programları. Journal of International Social Research, 8(39): Zhang, Ruo Yong; Lıu, Xin Mei; Wang, Hai Zhen ve Shen, Li (2011). Service Climate and Employee Service Performance: Exploring the Moderating Role Of Job Stress and Organizational Identification, The Service Industries Journal, 31:14, pp [159]