:umuş. b b tfk i. Kur Çok Boy Okunu. 1 u *"7. İmâm Gazzâlî ÖrnMk ( i/ftsii' \ w. / ere. foi. fv^ «-r-* M. :s- M. ! â. f f (KULU;

Transkript

1 il i \1 >Û b b tfk i Kur Çok Boy Okunu 1 u :umuş w a *"7 İmâm Gazzâlî ÖrnMk ( (, i/ftsii' A X ^ a» / ere f f f r{ I fv^ «-r-* M! â (KULU; ^ :s- M ^ foi * H "\ \ w.

2 BİBLİYOGRAFYA Abduh, Muhammed, Tevhid Risalesi çev. Sabri Hizmetli. Fecr Yayınlan, Ankara Abdulhamid, Muhsin. er-razi Müfessiren, Daru'l-Hurriyye, Bağdat Abdülcebbar, Kadı, Şerhu Usülu'l-hamse. thk. Abdülkerim Osman. Mektebetu Vehbe, Kahire Abu'l-Quasem. M. "Önsöz". The Jeıvels of Tlıe Qur'an içinde. Boston The Recitation and Interpretation ofthe Qur'an, Kegan Paul International, London "Al Ghazali in Defence of Sufistic Interpretation of the Qur'an w, IslamicCulture. LIII-2, Haydarabad Acar. Abdurrahman. Selçuklu Suitanı Sencer'in Din Siyaseti (Basılmamış Doktora Tezi), A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara Acluni. Keşfu'l-hafâ ve müzîlul-ilbâs. Müessesetu'r-Risâle. Beyrut Açıkgenç, Alparslan. Bilgi Felsefesi İnsan Yayınlan, İstanbul Affifi. Ebü'1-Alâ, The Mystical Philosophy ofmuhyiddin İbnu'l-Arabl Cambridge at the University Press, New York Muhyiddin İbn-i Arabide Tasavvuf Felsefesi çev. Mehmet Dağ. Kırkambar Yayınlan, İstanbul Ahmet Cevdet Paşa. Mi'yâr-ı Sedat, sad. H. Tahsin Feyizli. Fecr Yayınlan. Ankara Akdemir, Salih. Cumhuriyet Dönemi Kur'an Tercümeleri Akid Yayıncılık. Ankara "İlmî Tefsir Hareketinin Değerlendirilmesi". [Kur'an m Anlaşılmasına Doğru içinde). Tuğra Neşriyat. İstanbul, t.y. Albayrak, Halis. Kur'an'da İnsan ve Gayb İlişkisi Şule Yayınlan, İstanbul Kuranın Bütünlüğü Üzerine, Şule Yayınlan, İstanbul Altıntaş. Hayrani. İbn Sina Metafiziği AÜİF Yayınlan. Ankara Munkız'ın Bilgileri İşığında Gazzâlî ve Felsefe". AÖİFD, XXXV. Ankara, Ayn basım. el-alûsi, Şihabuddin. Ruhu'l-meânl Daru'l Fikr, Beyrut Apaydın. Yunus. "Mustasfa Hakkında". [İslam Hukulaında Deliller ve Yorum Metodolojisi içinde). Rey Yayınları. Kayseri Armstrong. Karen. Tanrı'nın Tarihi çev. O. Özel-H. Koyu kan. Ayraç Yayınlan, Ankara Asi. Hasan, et-tefsiru'l-kur'ahi ve'l-luğati's-süjiyyefıfelsefeli İbn Sina. el-muessetu'l-camiiyye. Beyrut 1983.

3 342 Kur'an'ın Çok Boyutlu Okunuşu Alay, Hüseyin. "Fahrcddin Razi'nin Kelam İlmindeki Yeri". [el-muhassal içinde). Ankara Ateş. Alımel, "Balıniyye". İslam Ansiklopedisi MEB Yayınlan, İstanbul Aleş, Süleyman, Yüce Kur'an'ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat. İstanbul, t.y. İşari Tefsir Okulu, AÜİF Yayınlan, Ankara Sülemi ve Tasavvuf Tefsiri, Sönmez Neşriyat, İstanbul Ayni, M. Ali, Tasavvuf Tarihi Kitabevi Yay, İstanbul Bagavi, Meâlimu't-tenzîl Daru'l-Marife, Beyrut el-bâkillânî, Kadı Ebubekir, İ'câzu'l-Kur'an, thk: İmadüddin Ahmed Haydar, Müessesetu'l-kütübü's-sekâfiyye, Beyrut Bayraktar, Mehmet, İslam Felsefesine Giriş, AÜİF Yayınlan, Ankara Baylar, Muhammed Behçet, "Huccetu'l-İslâm Ebû Hamid el-gazzâli", {Mihrican-ı Gazzâlî fi Dımeşk içmde), Kahire el-bedevî, Abdulmecid, et-tarihu's-siyasî ve'l-jlkri li'l-mezhebi's-sünnifı'l-meşrıki'l-islâmi mine'l-karni'l-hâmisi'l-hicri hattâ sukutu Bağdad, Daru'l- Vefa. Kahire el-bedevî, Abdurrahman, "el-gazzali ve masâdırihu'l-yunaniyye", [Mihricân-ı CazzâlîfıDımeşk içinde). Kahire Mart Müellejâtu'bGazzâll Vekaletu'l-Matbuat, II. Baskı, Kuveyt el-behîy, Muhammed. İslâm Düşüncesinin İlâhı Yönü, (ç. S. Hizmetli). Fecr Yayınlan, Ankara Bello, A. İysa, The Medieval Islamic Controversy Between Philosophy and Orthodoxy, E.J.Brill, NewYork Beydavi, Kadı, Envâru'MerıyÂl ve esrâru't-te'vil Mustafa el-babî el-halebî, Mısır Bilmen, Ö. Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi, Bilmen Yayınlan, İstanbul Bolay. S. Hayri, Aristo Metafiziği ile Gazzâlî Metafiziğinin Karşılaştırılması MEB Yayınlan, İstanbul Bouyges, Mourice, Essai de ehronologie des oeuvres de al-ghazali (Algazel), ed. M. Allard, Beirut Brockellman, Cari. islâm Ulusları ve Devletleri Tarihi, (ç. Neşet Çağatay), TTK Yayınlan. Ankara Geschihte der Arabischen Litteratur, (GAL), Erster Supll., Leiden Bruns. G.L, Hermeneutics, Ancieni and Modern. Yale University Press, Bucaille, Maurice, Tevrat, İndiler ve Kur'an, (ç. M. Ali Sönmez), D.İ.B. Yay. Ankara el-buhari, eicâmiu's-salıih, thk. M. Dib el Buğa, Daru İbn Kesir. Beyrut el-cabirîî, M. Abicl, et-turâs ve'l-hadâse, Merkezu Dirasatfl-Vahdatfl-Arabiyye, Beyrut 1991.

4 Bibliyografya 343 Arap Aklının Oluşumu, çev. İbrahim Akbaba. İz Yayıncılık. İstanbul Bunyetu'l-a'kli'iAmbi. Merkezu Dirasatul-Vahdetfl-Arabiyye, V. Baskı. Beyrul "Fikru'l-Gazâlî. Mükevvinâtuhu ve Tenakuzâtuhu", {et-turûs ue'ilıadâse içinde). Mcrkczu'd-dirâsâii'I-vahdeti'I-arabiyye, Beyrut 1991; Türkçe çeviri: "Gazali Düşüncesinin Temel Unsurları ve Çelişkileri". AÜİFD, çev: Mesut Okumuş, c.xliv. s.l. Ankara el-camî, Abdurrahman, NeJahâLu'l-iins min hadârâti'l-kuds, Tahran, 1336/1957. Cerrahoglu, İsmail. "Fahruddin er-razî ve Tefsiri", {Tefsir-i Kebir çevirisi içinde) Akçağ Yayınlan. Ankara Tefsir Tarihi. DİB Yayınları, Ankara Cevheri. Tantavi. el-cevâhir fi tefsiri'l-kur'un, M. El-Babi el-halebi. Kahire Cohcn. Clandc. İslâmiyet (Doğuşundan Osmanlı Devletinin Kuruluşuna Kadar), çev. E. Nermi Erendar, Bilgi Yayınları. Ankara Cündioğlu, Dücane. "Keşf-i Kadim. -İmam Gazâlî'ye Dair-. Gelenek Yayınları. İstanbul Çağrıcı, Mustafa. "İbn Teymiyye'nin Bakışıyla Gazzali İbn Rüşd Tartışması**, İslamî Tetkikler Dergisi. İstanbul "Gazzâir. Dİ A. İstanbul Çubukçu. I. At*âlı. Gcıy.zâlî ve Şüphecilik. Ankara Üniversitesi Basımevi. Ankara Hicri 5. Miladi 1 1. Yüzyılda İslâm'da Siyasî ve Dinî Durum". AÜİFD, c. XIII. Ankara Dağamin, Z. Halil Muhammed, "Nazariyyetu'I İmam Gazzâli fi't-leâmüli maa'l-kur'âni kirâcten ve fclmıen ve tefsiren". Mecelletü Müslim el-muasır, vol Darimiİ. Sünen. Daru'l-KItabi'l-Arabi. Beyml Davidson. H.A., Al Farabi. Avicenna andauerroes on Intellect. Oxford University Press, New York, Demirci. Muhsin. Kur'an Müleşabihalı Üzerine. Birleşik Yayıncılık. İstanbul Vahiy Gerçeği. MÜİFV Yayınları. İstanbul Derveze. M. İzzel. eikıır'ânü'iııu'dd. Matbaatıfl-Asıriyye. Lübnan, t.y. et-tefsim'l-hadîs, Matbaay-ı İsa el-babi el-halebi. Mısır Dihlcvi, Ş. Veliyullah. HuccetûllâhiTbâliğa, (çev. M. Erdoğan). İz Yay.. İstanbul Dönmez. İ. Kâfi, "Gaz/ali (Fıkhı Görüşleri)". DİA. İstanbul Draz. M. Abdullah, Kur'an Ahlâkı, (çev. E. Yüksel Ü. Günay), İz Yayıncılık. İstanbul, 1993

5 344 Kur'an'ın Çok Boyutlu Okunuşu Duman. M. Zeki. İmam Gazalinin Tefsir Anlayışı. Metodu ve Tefsiri". EÜİFD, sayı: 6. Kayseri Dünya. Süleyman. el-hakîkajî nazari'l-gazzâlî, Daru'l-Maarif. Kahire, t.y. Ebu'1-Beka. el-külliyât, Müesseselu'r-Risâle. H. Baskı. Beyrut Ebu Talib-î Mekki. Kütu'l-kulûb, Matbaatu'l-Mısriyye. Mısır. t.y. Ebû Zehra, islâm Hukuku Metodolojisi (ç. A. Şener). Fecr Yay.. Ankara Ebu Zeyd. Nasır Hamid, "Tarihte ve Günümüzde Kur'an Tevili Sorunsalı". İslamı Araştırmalar, çev. Ömer Özsoy, c.9, s. 1-4, ilahi Hitabın Talıiatı -Metin Anlayışımız ve Kur'an ilimleri ISzenne-, çev: M. Emin Maşalı, kitâbiyât. Ankara "Al-Ghazalfs Theory of Interpretation". Journal ofosaka University of Foreign Studies, v.72-2 (1986). Esed. Muhammed. Kur'an Mesajı, çev. Cahit Koytak. Ahmet Ertürk. İşaret Yayınları. İstanbul el-eş'âri, Ebü'l-Hasan, Kitabul-İbâne, Dairetu'l Maarif el-osmaniyye, Haydarabad, Dekken 1367/1948. Makcdûtul-İslâmiyyîn, (thk. M. M. Abdulhamid). Kahire 19p0. el-faki, Isamuddin Abdurrauf. ed-devletul-abbâsiyye, Mektebetu Nahdatu'ş-Şark. Kahire Fârâbî. Kitâbu'l-Fusûs, Dairetu'l-Maarif el Osmaniyye. Haydarabad Fazlurrahman, "Reviews" [BSOAS içinde). XXTV/585. Hertford Fığlalı. E.Ruhi. Çağımızda İtikadi İslam Mezhepleri Tarihi, Birleşik Yay.. İstanbul 1999 Frank. Richard. "al-ghazali's Use of Avicenna's Philosophy". [ReveueDes Etudes Islamiques içinde). LV-LVII. Paris ( ). el-gazzâli. Ebû Hamid Muhammed. Cevâhiru'l-Kur'an, Daru'l Fikr Lübnani, Beyrut elerbainfı usûli'd-din, Daru*l Kütübü'l îlmiyye. Beyrut T. çeviri: Kırk Esas, çev. Yaman Arıkan. Ekin Matbaası. İstanbul Faysalut-tejrika, [Mecmûatu resâili'l-imâm Gazzûlî içinde), Daru'l- Fikr. Beyrut 1996: Türkçe çeviri: "İslam'da Müsamaha", çev. Süleyman Uludağ. İrfan Yayınevi, İstanbul 1972; "İslam ve Sapıklık" çev. Ali Güzeldülger, Ahmed Said Matbaası. İstanbul FedaîhuiBattnıyye, thk. A. Bedevi. ed-darutkavmiyye. Kahire, 1383 (1964). Tükçe çeviri: Batıniliğm İçyüzü, çev. Avni ilhan, TDV Yayınlan. Ankara el-hikmefi mahlıümlillah, Daru İhyau'1-Ulûm. IV. Baskı, Beyrut İhyâu ulûmi'd-dîn. Dâru Nehru Nil. Mısır, t.y.: Türkçe çeviri: İhya-ı Ulumu'd-Dîn. çev. Ahmed Serdaroğlu. Bedir Yayınlan. İstanbul el-iktisâd fıl-i'tikâd. Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye. I. Baskı. Beyrut Türkçe çeviri: İtikadda Orta Yol, çev. Kemal İşık. AÜİF Yayınları. Ankara 1971.

6 Bibliyografya 345 İlcamu'l-a'vâm, {Mecmûatu resâili'l-imâm Gazzâlî içinde), Daru'1-Fikr, Beyrut Türkçe çeviri: İnançta Hassas Ölçüler, çev. N. Yılmaz, Hisar Yayınlan, İstanbul 1987; Ayrıca bkz: Halkın Kelami Tartışmalardan Korunması, çev. D. Sabit Ünal. İİFV Yayınları, İzmir Kânunu t-te'vü, {Mecmûatu resâili'l-imâm Gazzâlî içinde), Daru'1-Fikr, Beyrut Kimyay-ı Saadet, çev. A. Faruk Meyan, Bedir Yayınlan, İstanbul el-kıstâsu'l-müstakım, el-matbaatu'i-ilmiyye. Dımeşk, Kitâbu Kavâsımu'l-Batınîyye, (Metin ve çeviri birarada çev. Ahmet Ateş). AÜİFD, III, Ankara el-madnûnu bihi ala gayri ehlihi {Mecmûatu resâili'l-imâm Gazzâlî içinde), Daru'1-Fikr, Beyrut Türkçe çeviri: u İki Madnun", çev. D.Sabit Ünal, İİFV Yayınlan, İzmir Makâsıdu'l-felâsife, (Süleyman Dünya neşri), Dâru'l-Maarif, Mısır el-maksadu'l-esnâ şerhi esmâullahithüsnâ, Matbaay-ı Tekâddum, I. Baskı. Mısır el-madnûnu's-sağır, {Mecmûatu resâili'l-imâm Gazzâlî içinde), Daru'I- Fikr, Beyrut el-menhûl, (thk. M. Hasen Heyto), II. Baskı, Dımeşk, Mihekku'n-nazar, thk. Refik El-Acem, Daru'l FikriT Lübnanî, Beyrut Mişkâtu'l-envâr, [Mecmûatu resâili'l-imâm Gazzâlî içinde), Daru'1-Fikr, Beyrut Türkçe çeviri: Nurlar Feneri, (çev. Süleyman Ateş), Bedir Yayınlan. İstanbul Mi'yâru'H'lrru Matbaay-ı Kürdistan el-ilmiyye, Mısır 1329/1911. Mîzânu'l-amel, Matbaay-ı Kürdistan el-ilmiyye, Mısır, 1328, el-munkız mine'd-dalâl, [Mecmûatu resâili'l-imâjn Gazzâlî içinde), Daru'1-Fikr, Türkçe çeviri: Dalâletten Hidayete, çev. A. Suphi Furat, Şâmil Yayınları, İstanbul, t.y. el-mustasfâfıilmi'l-usûl, Dâru'I-Kütühfl-İImiyye, Beyrut 1993; Tükçe çeviri: İslâm Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi (çev. Yunus Apaydın), Rey Yayınları, Kayseri er-risâletu'l-uaziyye, [Mecmûatu resâili'l-imâm Gazzâlî içinde). Daru'1-Fikr, Beyrut Sırru'l-âlemeyn ve keşfi mâjvd-dâreyn, [Mecmûatu resâilitimâm Gazzâlî içinde), Daru'1-Fikr, Beyrut et-tehafütü'ifelâsije, thk. Süleyman Dünya, Daru'l-Maarif, Kahire, VII. Bsk, t.y. Goldziher, Ignaz, Mezâhibu't-Tefsiri'l-İslâmî, Kahire Gosche, R.. Uber Ghazzali's İMhen und Werke. Philologische und Historische, Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenchaften zu Berlin, Berlin 1958.

7 346 Kur'an'm Çok Boyutlu Okunuşu Güngör, Mevlül, Fıkhı Tefsir Hareketi, Kur'an Kitaplığı, İstanbul el-hanırvi, Yakut, Mucemu'l-buldân, Dam Ihyau't-Turasi'1-Arabî. Beyrut, t.y. Hasan. İ. Hasan. İslâm Tarihi, çev. İsmail Yiğit. İstanbul Heer, Nicholas, "Ebu Hamid al-ghazalfs Esotcric Exegesis oi' ihe Qur'an M. [Classical Persian Sujısm içinde) H.N.Publications, London. t.y. Hitli, Philip, İslâmTarihi, çev. Salih Tuğ, M ÜİFV Yayınlan, İstanbul Hodgson. M.G.S. İslâm'ın Serüveni. çev. Komisyon. İz Yayıncılık. İstanbul Hourani. F.George. "The Chronology of Ghazali's Wrilings". JAOS. LXXJX/IV. London "A Revised Chronology of Ghazâlî'S Wrilings". JAOS, (1984) el-huli. Emin, Kur'an Tefsirinde Yeni Bir Metod, çev. M. Güngör. Kuran Kitaplığı, İstanbul el-isfahani. Ragıp. el-müfredât fi ğaribi'bkur'an, Kahraman Yayınlan. İstanbul İbn Abbas, TefsiruİbnAbhas. thk. R.Abdulmunim er-rical, Müessesetu'1-Kütübu's-Sekafiyye, Beyrut İbn Asakir. Tebyînıt kizbi'l-müfteri, Matbaatü't-Tevfik. Dımcşk İbn Haldun. Mukaddime, çev. Z. Kadiri Ugan, MEB Yayınları, İstanbul Tasavvufun. Mahiyeti (Şifau's-Sâil). çev. Süleyman Uludağ, Dergah Yayınlan. İstanbul İbn Hallikan. VefâyâLul-a'yân, Mcktebetü'n-Nahdatfl-Mısriyye. Kahire Vefâyâtu'l-a'yân, (ç. Rodoslu Mehmet). Matbaay-ı Amire, İstanbul İbn Hazm. el-faslfı-milel ve'l-ehvâi ve'n-nihal Matbaatu'l Edebiyye. Mısır İbn Kesir, el-bidâye ve'n-nihâye, Matbaatu's-Saade, Mısır, t.y. Tefsiru'l-Kur'ani'l-azîm. Daru Kahraman. İstanbul İbn Kuleybe, Te'vüu müşkilu'l-kur'an, thk. S.A. Sakar. DaruVPuras, Kahire İbn Manzur, Lisanü'iArab, Daru's-Sadr, Beyrut t.y- İbn Rüşd. Felsefe-Din ilişkileri (Faslu'l-Makal ve el-keşf çevirisi). çev. Bekir Karlığa), Dergah Yayınlan. İstanbul İbn Sina. el-işârât ve't-tenbihât, thk. Süleyman Dünya, Daru'l Maarif, Kahire, t.y. eimebde ve'l-meâd, Danişgahi Tahranı. Tahran en-necât Daru'l-Afaki'l-Cedide. Beyrut er-risale JVs-saâdeU (Mecmuu Resâil içinde). Haydarabad, Dekken er-risâletu'l-adhaviyye ft emri'l-meâd, thk. Süleyman Dünya. Daru'l- Fikri'l-Arabi. Mısır er-risaletü'l-arşiyye Jl't -tevhid, [Mecmuu Resâil içinde). Matbaa tu Da- İretfl-Maarfl el-osmaniyyc, Haydarabad. Dekken 1353.

8 Bibliyografya 347 eş-şifâ, el-ilahiyyât, thk. E. Kanawati, S. Zayid, Tahran, Ly. er-risâlejı Kııva'iinsâniyye ve idrâkâtihâ [Tis'a Resâil içinde) DaruT Arab, Kahire, t.y. er-risâletu'n-neyruyayye, [Tis'a Resâil içinde), Daru'1-Arab, Kahire, t.y. Tefsiru sureti'l-ihlâs [el'tej'sini'l-kur'ani ve'l-luğatvs-sûjıyye Jlfelsefeti İbn Sina içinde) el~müessesetü'l-camiyye, Beyrut İbn Teymiyye, er-red ale'lmantıkiyyin, Daru'l-Fikri'l-Lübnanî, Beyrut Risale fi ilmcz-zâhir ve'l-bâün, [Mecmuatu'r-Resâili'l-Müniriyye içinde). Tefsir Özerine, çev. Harun Ünal, Pınar Yay., İstanbul Kitâbu'l-Mantık, [Mecmuu Fetâvâ içinde), Dâru Alemi'l Kütüb, Riyad İbnu'l-Cevzî, Cemaleddin Ebu'l-Ferec, Telbîsu iblis, Daru Mektebetü'l-Hayat, Beyrut 1989.' el-muntazamjl taıihvl-mülük ve'l-ümem, Daru'l-Mearif el-osmaniyye, Haydarabad, Dekken İbnu'1-İmad, Ebfl Felah Abdu'l Hayy, Şezerâtu'z-zeheb, Mektebetu'l-Kudsî, Kahire İmam, Zekeriyya Beşir, el-felsefelu'n-nurâniyyeli'l-kur'âııiyye indetgazzâll Mektebetü'l-Fellâh, I. Baskı, Kuveyt ibn Aşur, Tahir, Tefsinı't-tahrir ve'l-tenvîr, Daru't-Tunusiyye, Tunus, t.y. İbn Tufeyl, Hayy İbn Yakzan, DanTl-Misriyye, Kahire, t.y.; Türkçe çeviri: Hayy bin Yalczan, (çev. Ş. Yaltkaya, Babanzâde Reşid). sdş. H. Ahmed Özalp, Yapı Kredi Yayınlan, İstanbul İbn Mâce, Sünen, thk. M. Fuad Abdulbaki, Daru'l Fikr, Beyrut, t.y. İbnu'l-Arabi, Ebûbekir, Kânunu't-te'üü t thk, Muhammed Süleyman, Daru'l- Garbil-İslami, Beyrut İbnu'l-Arabî, Muhyiddin, Muhadaratu'l-ebrâr ve müsâmeretu'l-ahyâr, Matbaay-ı Saadet, Mısır İbnuz-Zuheyr. Mellâku't-te'vil (thk. Said el-fellâh), Daru'l-Garbi'l-İslâmî, Beyrut İbnü'1-Esir, el-kâmil fi't~ târih, Matbaatü'l-İstikâme, Kahire, t.y. İkbal, Muhammed, İslam'da Dini Tefekkürün Yeniden Teşekkülü, çev. Sofi Huri. İstanbul İlhan, Avni, u Batınilik M, D/A, İstanbul İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelam, Ümran Yayınlan, Ankara İslam Felsefesi Dersleri, İstanbul İlahiyat Fakültesi, Talebe Cemiyeti Neşri, İstanbul İslâm Mütefekkirleri İle Garp Mütefekkirleri Arasında Bir Mukayese, Ayyılchz Matbaası, Ankara Usül-u Fıkıh Dersleri, Malbaay-ı Hukukiyye. Dersaadet Jansen, J. J. G., Kur'an'a Yatdaşımlar. çev. Halilrahman Açar, Fecr Yayınları. Ankara 1993.

9 348 Kur'an'ın Çok Boyutlu Okunuşu Kafesoglu. İbrahim, Selçuklu Tarihi, İstanbul Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Osman Yalçın Matbaası, İstanbul Karlığa. Bekir, "Gazzâlî". (Eserleri), DİA, İstanbul Kasım, Mahmucl, el-akl ve't-taklidfı mezhebi'l-gazzâlî, {Mihricân-ı Gazzâlî Jı Dımeşk içinde), Kahire Mart Kâtip Çelebi, Keşfu % z-zünün an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn, MEB Yayınlan, İstanbul Kemalpaşazâde, "Risale fi kıdemi'l-kur'an", (ResâiHİbn Kemal içinde). İkdam Matbaası. İstanbul Kırbaşoğlu, M. Hayri, "Müteşabihat Konusundaki Yaklaşımların Değerlendirilmesi ve Yeni Bir Yaklaşım Önerisi". (/. Kur'an Sempozyumu içinde) Bilgi Vakfı, Ankara Kırca. Celal, Kur'an ue Fen Bilimleri, Marifet Yayınları, İstanbul Kur'an'a Yönelişler, Tuğra Neşriyat, İstanbul, t.y. Kur'an-ı Kerim ve Modem İlünler, Marifet Yayınlan, İstanbul Kur'an ve Bilim, Marifet Yayınlan, İstanbul Kufralı, Kasım, "Gazzâlî", İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, İstanbul el-kurtubî, el-câmiuliahkâmi'l-kur'an, Mek. Daru'l-K. Mısır, Kahire el-kuşeyrî, Kuşeyrî Risalesi, (er-risaletu'1-kuşeyriyye, çev. S. Uludağ), Dergah Yayınlan, III. Baskı, İstanbul Kutluer, ilhan, islâm'ın Klasik Çağında Felsefe TGSOVVûru, 1/ Yayıncılık, istanbul Küyel. M. Türker, Üç Tehajüt Bakımından Felsefe-Din Münasebeti, TTK Basımevi, Ankara L. Gardet. M. M. Anawati, Introduction a la Theologie Musulmane, Libraric Philosohigue, Paris Lazaru's-Yafeh, Studies in al-ghazali, The Magness Press. Jerusalem Madkur, İbrahim, "el-gazzâli el-feylesof, [Mihricân-ı Gazzâlî fi Dımeşk içinde), Mart Kahire Malik b. Enes, Muuatta, dik. M. Fuad Abdulbaki. Daru İhyau't-Turasi'1-Arabi. Beyrut, t.y. el-maverdi. en-nüket ve'l-uyün., Daru'l-Kütübü'l-İlmiyye. Beyrut Mccarthy, R. Joseph, Freedom and Fulfıllment, Twayne Publishers, Boston McDonald. Duncan Black, "The Life of al-ghazzali Wilh Especial Reference to Ihis Religious Experiences and Opinions", JAOS. Volume XX, (1989). el-merağî. Tefsiru'l-Merâğl Mustafa El-Babî el-halebî, Mısır Muhtar Mahmut, La Sagesse Koranique, Versets Choisis, Paris. Geuthner Müslim, Sahih-i Müslim, Ilık. M. Fuad Abdulbaki, Daru İhyan-Turasfl-Arabi. Beyrut, t.y.

10 Bibliyografya 349 Necati Osman, ed-dırasatu'n-nefsâniyye i'nde ulemâi'l-müslimîn. Daru'ş-Şurûk, Kahire en-nesefi, Tabsiretul-edüle. thk. Hüseyin Atay. Ankara Nesei, Sünen, thk. Abdul Fettah Ebu Gudde. Mektebetu'l-Matbuati'l-İslamiyye, Halep, ' Öner, Necati, Klasüc Mantık, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara Özervarh, M.Sait, "Gazzali". (Kelam İlmindeki Yeri)", DİA, İstanbul Paçacı, Mehmet, "Kur'an ve Ben Ne Kadar Tarihseliz", İslami Araştırmalar, c. 9. s. 1-4, Ankara er-rafıî, Mustafa Sadık, Vcâzu'l-Kur'an, VIII. Baskı. Mısır 1965/1384. er-razî, Fahreddin, Esasu't-takdis, Matbaay-ı Kürdistan el-ilmiyye, Mısır el-leuamiu'l'beyyinât şerhu esmâillâlu ve's-sıfât, Matbaatü'ş-Şerefiyye, I. Baskı, Mısır İtikâdatu fıraki'l-müslimîn ue'l-müşrikin, Mektebetu Nahda, Kahire Kitobu'l-Erbaîn Jî usûli'd-din, Dairetu'l-Maarif el-osmaniyye, Haydarabad. Dekken Kelâm'a Giriş (el-muhassal) t çev. Hüseyin Atay, AÜİF Yayınlan, Ankara Mefâtüıu'l-ğayb, Darul-Kütübi'l İlmiyye, Beyrut Rıza Reşid, et-tefsiru'l-menâr, Daru'l-Menar, Mısır Russel, Bertrand, Din ile Bilinx çev. Akşit Göktürk, Say Yayınlan, İstanbul es-salih Suhbi, Mebâhis fi ulûmi'l-kur'an, Dersaadet, t.y.; Türkçe çeviri: Kur'an İlimleri, çev. M. Said Şimşek, Hibaş Yayınlan. Konya, t.y. Schimmel, Annemarie, Ben Rüzganm Sen Ateş* (Mevlânâ Celaleddin Rumî'nin Hayatı ve Eseri), çev. S. Özkan, Ötüken Yayınlan, İstanbul Mystical Dimensions of Islarru The University of N. Caroline Press, Serinsu, Ahmed Nedim, Kur'an'ın Anlaşûrnasmda Esbab-ı Nüzulün Rolü, Şule Yayınlan, İstanbul Sevim. Ali, Anadolu'nun Fethi TTK Yayınlan, Ankara Sıddıkî, Z., Philosophp of Ibn Tufayl, Aligarh Müslim University Press, Smith, Margeret, al-gazali tfıe Mystic, London Sofuoğlu, Mehmet, Tefsire Giriş, Çağn Yayınlan, İstanbul es-subhi, A. Mahmud, Fi İlmi'l-Kelam, Kahire es-sûbkî, Tacuddin, Tahakalu'ş-Şâjıîyyetu'l~kübrâ, Hüseyniyye, I. Baskı. Mı-. sır, t.y. es-suyutî, Celaledin, ed-durru'l-mensur fı'l-tefsîri bi'l-me'sür, Daru'1-Fikr, Beyrut 1983.

11 350 Kur'an'ın Çok Boyutlu Okunuşu el-itkânjî ulûmi'ikur'an, Daru İbn Kesir, Beyrut et-tabakâtu'l-müfessirin, Darul-Kütübü'l-İlmiyye, Beyrut, l.y. eş-şâfiî, er-risâle. çev. A. Şener-İ. Çalışkan, TDV Yayınlan, Ankara eş-şarkavî, M. Abdullah, et-tasavvufu'l-islâmi, Külliyetu Daru'1-Ulûm, Kahire, t.y. eş-şatıbi, el-muvaj'akau Daru'l-Marife, Beyrut Şehristani, el-milel ve'n Nihal, Dâru'1-Ma'rife, Beyrut, 1982; Kahire Şemseddin, Alımed, Gazzali, Dan/I Kütühfl-İlmiyye. Beyrut Şevkani, Fethu'l-Kadir. Daru'l-Hadis. Kahire Şeyh Said, M., "Gazali", (İslâm Düşüncesi Tarihi içinde], çev. Mustafa Armağan, İnsan Yayınlan, İstanbul et-tabatabaî, M.Hüseyin, el-mizân jt tefsiri'l-kur'an, Daru'l-Kütübül İslamiyye, Tahran et-taberi t İbn Cerir, Camiu'l-beyân an te'vîl-iâyvl-kur'ân, Daru'1-Fikr, Beyrut et-tancii, M. Tawit, "Gazzâlfye Göre Kur'an'ın Tefsiri", AÜİFD, c. VI, yıl Taşköprüzâde, Alımed b. Mustafa, Miftahu's-saâde ve misbâhu's-siyâde, Kahire Taylan, Necip. Gazzali'ninDi'ışünce Sisteminin Temelleri, MÜİFV Yayınlan, İstanbul Mantık, Marifet Yayınları, İstanbul et-tevhidi, Ebû Hayyan, Bahru'l-muhîL Mektebetu'n-Nasrfl-Hadlse, Riyad, t.y. et-tirmizi, Sünen, thk. Ahmed Mehammed Şakir, Daru İhyai't-Turasi'l-Arabi, Beyrut, t.y. Topaloğlu, Bekir, Kelam İlmi Damla Yayınevi, İstanbul et-tusi, Ebu Nasr Serrac, İslam Tasavvufu (el-luma), çev. H.Kamil Yılmaz, Altınoluk Yayınları, İstanbul Uludağ, Süleyman, "Gazzali", (Tasavvufı Görüşleri), DİA, İstanbul İslâm Düşüncesinin Yapısı, Dergah Yayınları, İstanbul "Kuşeyri'nin Hayatı ve Risalesi", (Kuşeyri Risalesi içinde), Dergah Yayınlan, III. Bsk, İstanbul Umaruddin, M, The Ethical Philosophy of al Ghazzali, Kashmir-i Bazar, Lahore, t.y. Ülken, H. Ziya, İslâm Felsefesi, Cem Kültür Yayınları, IV. Baskı, İstanbul "Gazzâlî ve Felsefe", AÜİFD, c. II1-IV, (1955). İslâm Düşüncesi, Ülken Yayınları, İstanbul İslâm Felsefesi Tarihi, Cem Kültür Yayınları, İstanbul "Gazzâlî'nin Bazı Eserlerinin Türkçe Tercümeleri", AÜİFD, c. IX, (1961). Ünal, İsmail Hakkı, Ebû Hanife'nin Hadis Anlayışı, DİB Yayınları, Ankara 1994.

12 Bibliyografya 351 Vehbi, Konyalı Mehmet, Hulasâtu'l-Beyân, Üçdal Neşriyat, İstanbul Watt, Montgomery. "A Forgery in Al-Ghazalfs Mishkat", JRAS, 5-22, April London tslamic Surveys Islamic Philosoplıy and Theology, Edinburg 1992; Türkçe Çeviri: İslâm Tetkikler, çev. Süleyman Ateş, AÜIF Yayınları, Ankara The Authenticity of the Works Attributed to al-ghazali", JRAS, London Müslim Intellectual, A Study ofal-ghazali, Edinburg University Press, 1963; Türkçe çeviri: Müslüman Aydın. çev. Hanifi Özcan, DEÜ Yayınlan, İzmir The Faith and Practice al-ghazali, George Ailen, London Wolfson, Hany Autsryn, The Philosoplıy of the Kalam Harvard University Press, London Yaltkaya, M. Şerafeddin, "Selçukîler Devlinde Mezahib", Türkiyat Mecmuası, I. (1925). "Sencer ve Gazzâlî", Darul Fünun ilahiyat Fakültesi Mecmuası, yıl 1, sayı 1, 1925, ss Yavuz. Y. Şevki, "Halku'I-Kuran". DİA, İstanbul Yazır, E. Harndi, Hak Dini Kur an Dili, Eser Neşriyat, İstanbul Yıldırım, Suat, Hz.Peygamber'in Kur'an'ı Tefsiri, Kayıhan Yayınlan, İstanbul Yurdagür, Metin. Allah'ın Sıfatları, Marifet Yayınları, İstanbul 1984, "Haşviyye", DİA, İstanbul ez-zemahşerî, el-keşşaf DâruTKütübi'l-Arabî, Beyrut ez-zebidî, Murtaza, İthafu f s-sâdetcl-mûttakin hî şerhi esrarı ihya-ı ulûmid'- din. Kahire ez-zehebî, et-tefsir ve'l-müfessirûn, Mektebetu Vehbe, Kahire Siyeri a'lâmu'n-nübelâ, Müessesetu'r-Risâle, Beyrut Zekeriyya, N, Mahmud, el-makül ue'l-lâma'kûl Daru'ş-Şuruk, Kahire ez-zerkânî, Menahilu'l-irfân. Dâru'1-Fikr, Beyrut ez-zerkeşi, el-burhanfı ujûmf'1-kuran.darul-fikr. Beyrut Zeydan, Abdülkerim, el-vecizjî usûli'ifıkh, Dersaadel, İstanbul, t. y.

13 İÇİNDEKİLER Jl 006-1\ t C L] ÖNSÖZ 9 GİRİŞ KONUYA VE GAZZÂLÎ'NİN YAŞADIĞI DÖNEME GENEL BAKIŞ A. KONU VE ÖNEMİNE DAİR 13 B. KAPSAM, YÖNTEM VE SINIRLAR 17 C. GAZZÂLÎ DÖNEMİ İSLÂM DÜNYASINA GENEL BAKIŞ Siyasî Şartlar Dinî ve Sosyal Şartlar 24 I. BÖLÜM GAZZÂLÎ'NİN HAYATI, İLMÎ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ 33 A. HAYATI VE İLMÎ KİŞİLİĞİ Doğumu ve Ailesi İlmî Kişiliği Vefatı 43 B. GAZZÂLÎ'NİN ESERLERİ Eserleriyle İlgili Çalışmalar Gazzâlî'nin Eserlerinin Kronolojik Tertibi 49 II. BÖLÜM GAZZÂLÎ'NİN DÜŞÜNCE SİSTEMİNDE KUR'AN 73 A. KELÂM-I İLÂHÎ OLARAK KUR'AN Gazzâlî'ye Göre Kur'an'm Kelâm-ı İlâhîliği Tarihte Halku'l-Kur'an Tartışmaları Gazzâlî'nin Halku'l-Kur'an'a Dair Görüşleri 81 B. TEŞRÎ KAYNAĞI OLARAK KUR'AN Kitabın (Kur'an'ın) Tanımı Kitab'm Teşriî Değeri 90 C. İLİMLERİN KAYNAĞI OLARAK KUR'AN 99 I. KURANDAN KAYNAKLANAN DİNÎ İLİMLER Sedef (Kabuk) İlimleri Öz (Cevher) İlimleri 107 II. KUR'A^DAN KAYNAKLANAN TABİÎ İLİMLER 109 D. MANTIĞIN KAYNAĞI OLARAK KUR'AN 111

14 Kur'an'ın Çok Boyutlu Okunuşu 1. Gazzâlî ve Mantık İlmi Kur'an'ın Mantık İlminin Kaynağı Oluşu Kur'an Muhtevasında Bulunan Mantikî Önermeler Kur'an Önermelerinin Kaynağı 126 E.İBADET KİTABI OLARAK KUR'AN Kur'an Okumanın Zahirî Edepleri Kur'an Okumanın Batınî Edepleri Kur'an'ı Anlmayı Engelleyen Faktörler 155 III. BÖLÜM GAZZÂLÎ'NİN TEFSİR ANLAYIŞI VE ESERLERİNDEN YORUM ÇEŞİTLEMELERİ 159 A. GAZZÂLÎ'NİN TEFSİR İLMİNE BAKIŞI Gazzâlî Öncesi Tefsir Hareketi Gazzâlî'nin Tefsir İlmine Dair Görüşleri Gazzâlî'nin Rey Tefsiri ile İlgili Görüşleri 165 B. GAZZÂLÎ'NİN İŞÂRÎ TEFSİR ANLAYIŞI Gazzâlî Öncesi Tasavvuf ve Süfî Tefsirler Gazzâlî'nin Tasavvuf! Kişiliği ve İşâri Tefsire Dair Görüşleri Gazzâlî'nin Eserlerinde İşâri Yorum Örnekleri 185 a. Fatiha Sûresi ve İşâri Yorumu 185 b. Hz. İbrahim Kıssasının İşâri Yorumu 189 c. Mişkâtu'l-Envâr'da Sembolik ve İşâri Yorum Çeşitlemeleri Gazzâlî'de Zahiri ve Batınî Yorum Uygunluğu 206 C. GAZZÂLÎ'NİN FELSEFİ TEFSİR ANLAYIŞI İslâm Filozoftan ve Felsefî Tefsir Yöntemleri Gazzâlî Düşüncesine Felsefenin Etkileri ı Gazzâlî'nin Eserlerinden Felsefi Yorum Çeşitlemeleri 218 a. İhlâs Sûresi Tefsiri Bağlamında Felsefi Yorumlar 219 b. İnsan Ruhu ve Yaratılışı Konusunda Felsefî Yorumlar 223 c. İnsanın Küçük Kâinat (Mikrokozmos) Oluşu Anlayışı D. GAZZÂLÎ'NİN İLMÎ TEFSİR ANLAYIŞI Gazzâlî Düşüncesinde Din-Bilim İlişkisi Gazzâlî'nin İlmî Tefsire Yaklaşımı Gazzâlî Düşüncesinde İlmî Tefsir Yönteminin Amaçlan Gazzâlî'nin Eserlerinden İlmî Tefsir Örnekleri Gazzâlî'nin Yorumlarında Günümüz

15 İçindekiler 7 Bilimsel Gerçeklerine Aykırılıklar Gazzâlî Sonrası İlmî Tefsir Hareketi İlmî Tefsir Yöntemine Yönelik Eleştiriler 264 IV. BÖLÜM KUR'AN YORUMUNUN İLKELERİ VE SINIRLARI BAĞLAMINDA GAZZÂLÎ'NİN TE'VIL ANLAYIŞI A. KUR'AN'DA MÜTEŞÂBİHÂT VE TE'VIL SORUNU Çeşitli İslâm Fırkaları ve Te'vil Sorunu Gazzâlî'ye Göre Kur'an Müteşâbihâtı ve Te'vilin Mahiyeti Gazzâlî Düşüncesinde Müteşâhibat ve Te'vilin İmkânı Din Dilinde Teşbihi İfadelerin Sebep ve Hikmetleri 282 B. GAZZÂLÎ'NİN AVAM VE HAVASA GÖRE DEĞİŞEN TE'VİL METODOLOJİSİ Gazzâlî'ye Göre Avam ve Te'vil Sorunu Te'vilde Avama Gerekli Olan Vecibeler Havas ve Varlık Mertebelerine Göre Te'vil Yöntemi 293 C. GAZZÂLÎ'NİN ESERLERİNDEN BAZI TE'VİL ÖRNEKLERİ Bazı Uhrevi Kavaramlann Te'vili Diğer Kur'an Kavaramlannın Te'vili 311 D. GAZZÂLÎ'YE GÖRE İSLÂM TE'VİL EKOLLERİ VE TE'VİLİN SINIRLARI İslâm Te'vil Ekollerinin Genel Tasnifi Farklı Ekollere Göre Te'vilin Kapsamı Te'vil ve Tekfir, İslâm Te'vil Ekolleri Arasında Tekfir Olgusu 322 SONUÇ 333 BİBLİYOGRAFYA 341 DİZİN 353

16 Mesut Okumuş Kur'an'ın Çok Boyutlu Okunuşu Kur'an bir yönüyle ilâhî, diğer yönüyle de insanî alanı ilgilendiren bir hitaptır. Onun Hz. Peygamber'in değil bizzat Allah'ın sözü oluşu ve bazı kaynaklarda "Allah'ın zatı ile kaim kelâm-ı ilâhî" şeklinde tanımlanması, ilâhî hitabm metafizik dediğimiz ilâhî alana özgü yanına vurgu yapmaktadır. Kur'an ayetlerinin insanlar tarafından okunması ve taşıdığı mesajlar üzerinde yoğunlaşan beşerî çabalar ise, onun insanî ve fizikî alanı ilgilendiren yanını oluşturmaktadır. TBMM Kütüphanesi *