Düzenleyen Bağcılar Belediyesi Gümüşhane Eğitim Kültür ve Sağlık Vakfı Bağcılar Gümüşhaneliler Kültür ve Yard. Derneği

Transkript

1 ^ ^

2 M G I B V Y D. D Kültür Yayınları Dizisi Yayın Yönetmeni okman ÇĞIICI Yayın Koordinatörü Kenan GTK ditör Doç. Dr. Hür Mahmut YC Çeviri Prof. Dr. Süleyman Dİ Prof. Dr. Halil İbrahim KÇ Tashih ve edaksiyon Doç. Dr. Hür Mahmut YC krem KIZITŞ Düzenleyen Bağcılar Belediyesi Gümüşhane ğitim Kültür ve Sağlık Vakfı Bağcılar Gümüşhaneliler Kültür ve Yard. Derneği Tasarım sitane Organizasyon Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık M. Fatih KYZ Baskı & Cilt Baskı Tarihi Şubat 2014 İstanbul H K T C 1996

3 DOĞUMUU 200. YII HTISI UUSSI GMŞHÂVÎ SMPOZYUMU Gümüşhanevî nin nye Halifesi Hacı Yusuf Bahrî fendi YD. DOÇ. D. MHMUT TOKÇ D. MHMT KYM Medipol niversitesi nye Karayalman ğız ve Diş Sağlığı Merkezi Çalışmanın Hikayesi (Yard. Doç. Dr. Mahmut Tokaç) 1984 yılında Prof. Dr. Mahmud s ad Coşan hocaefendinin İslam Mecmuası tarafından Çevremizin Manevi Mirasını Koruyalım temalı bir yarışma açılmıştı. Ben o yıl Seha eşriyat tarafından yayımlanan İrfan Gündüz ün Osmanlılarda Devlet-Tekke Münâsebetleri, Gümüşhânevî hmet Ziyâüddîn adlı eserinde Gümüşhânevî nin halifeleri arasında nye li Yusuf Bahri fendi diye birinden bahsedildiğini okumuştum. Bu konuyu araştırıp yarışmaya gönderebileceğimi düşündüm. Önce kitabın müellifi olan İrfan Gündüz hocamızdan bu şahısla ilgili nereden bilgi alabileceğimi sorduğumda, kitabına aldığı bilgileri Şer i Siciller rşivi nde bulabileceğimi bildirmişti. Hatta konuya olan uzaklığım dolayısıyla nerede olduğunu bilemediğim Şer i Siciller rşivi nin Süleymaniye de İstanbul Müftülüğünün bahçesinde olduğu bilgisini de eklemişti. Derhal Şer i Siciller rşivi ne giderek kitapta yer alan 2440 numarada kayıtlı evrakı istedim. Gelen evrak Yusuf Bahri fendi nin kendi el yazısı ile kısa bir tercüme-i hali idi. Yetersiz olan Osmanlıcam ile Memurin ve Ketebe ve Müstahdeminin Tescil dilecek Terceme-i Hallerinin Tahrîrine Mahsus Varaka başlıklı bu matbu evrak üzerine el yazısı terceme-i hâli okumakta çok zorlansam da uzun emeklerle çözdüm. Daha sonra yaz tatili münasebetiyle nye ye geldiğimde babama ve anneme böyle bir zatı tanıyıp tanımadıklarını sorduğumda komşumuz olan Fahriye teyzenin Yusuf Bahri efendinin kızı olduğunu öğrendim. Hemen bir teyp alıp annemle birlikte Fahriye teyzeyi ziyarete gittik. O yıllarda 95 yaşlarında olan Fahriye teyze ile uzun bir mülakat yaptım. Fahriye teyzenin verdiği bilgilerden bazı bilgilerin eksik kaldığını düşündüm. Kendisinden 12 yaş küçük kardeşi Safiye teyzeyi de annem ve babamla birlikte Fatsa ya giderek ziyaret ettik. Onunla da yaptığımız mülakattan sonra teyp kayıtlarını çözmeye başladım. Bu arada o zamanlarda sağ olan ve kendi adını taşıyan torunu Yusuf Bahri Taslı hocamızla da görüşmeler yaptım ve yine o dönemlerde kendisinin oturduğu ve dedesinden kalma evini de görüntüledim. yrıca Fahriye teyze ve Yusuf Bah- 432

4 M G I C H B K 1996 T V Y D. D bildiriler ri Taslı hocamızı da alarak Hacı Yusuf Bahri fendi nin Tepe Kabristanı nda yer alan kabrini ziyarete gittik. O anı da benim emektar ubitel marka fotoğraf makinesi ile belgeledim. Belgelerde yer alan ve Fahriye teyzeden de kısmen bilgi aldığım Sadullah Bey Medresesi nin yerini araştırmama Turgut Yurt isimli bir esnaf arkadaşımız yardım etti. Birlikte yaptığımız araştırmalarımız esnasında yaşayan son talebesi olduğunu öğrendiğimiz Hacı bdullah (ydın) fendi yi bularak onunla da mülakat gerçekleştirdik. Bu mülakatla medresenin tam yerinin Turgut ağabeyin işyerinin hemen arkasında olduğunu öğrendik. Yerini veya hiç olmazsa bazı izlerini bulabilir miyiz diye keşfe çıktık ama ne yazık ki tamamen yok olduğunu öğrendik. ihayet ben teyp kayıtlarını yazıya döktükten sonra (ki bu teyp kasetlerini nye de bırakmıştım sonradan tüm aramalarıma rağmen bulamadım) fotoğrafların negatiflerini de alarak İstanbul a döndüm. Bu arada o zamanlar KT Mimarlık Fakültesi 3. Sınıf öğrencisi olan ablam urver (Tokaç) Oralgül e, anlatılanlardan ilhamla medresenin resmini çizdirdim. O tarihlerde henüz bilgisayar yaygın kullanımda olmadığı için makalemi daktilo ettim. Maddi imkansızlıklar sebebiyle birer adet tab ettirdiğim fotoğraflar ve ablamın tek nüsha olan çizimini de ek olarak koyduğum makaleyi dergiye teslim ettim. e yazık ki yarışma sonlanmadığından makalemin akıbetinden haberdar olamadığım gibi tek nüsha olan makalem, fotoğraflar ve çizimin bir başka örneği de bende kalmamıştı. Bu olaylardan kısa bir süre sonra fakülteden mezun olarak makaleyi tamamen unuttuğum bir zamanda bir internet sitesindeki nye Makaleleri bölümünde yer alan ve başka birisinin adıyla yayımlanan Hacı Yusuf Bahri fendi (h..) ve Sadullahbey Medresesi başlıklı makaleyi okurken bana çok tanıdık geldi. Sonuna geldiğimde dipnotlarına bakınca dipnotlar tamamen benim notlarımdı. Bunun üzerine sitenin yönetmenini arayarak bu makalenin benim olduğunu, makaleyi nereden aldığını sordum. O da yerel bir gazetede yayımlandığını ve kendisinin oradan alıntıladığını aktardı. Gazete 433

5 DOĞUMUU 200. YII HTISI UUSSI GMŞHÂVÎ SMPOZYUMU kapandığı için bu konuda kimseye ulaşıp işin doğrusunu öğrenemedim. O günlerde Hacı Yusuf Bahri fendi hakkında geniş çaplı bir araştırmaya giren Diş Hekimi Mehmet Karayalman, medresenin yerini ararken Turgut beyle karşılaşır. Turgut Bey benim yıllar önce bu makaleyi yazarken birlikte medresenin yerini araştırdığımızı aktarır. Mehmet Karayalman, yayımlandığı gazetede makalenin yazarı olarak adı geçen kişiden makalenin kendisine ait olmadığını söylemesi, gerçek yazarı öğrenmenin mutluluğu ile bana ulaştı. Benden bu konuda daha fazla bilgi ve belge olup olmadığını sordu. Ben de fotoğrafları birer nüsha tabettirdiğim için başka örneklerinin olmadığını ama belki negatiflerini bulabileceğimi söyledim. Uzun aramalardan sonra bulduğum negatifler ne yazık ki yılların bozucu tesirlerine dayanamamış ve oldukça kötü durumda idi. O haliyle dijital ortama aktardıktan sonra teknolojinin de yardımıyla fotoğrafları büyük ölçüde kurtarmayı başardım ve Mehmet Karayalman a gönderdim. O da kitabında bunları yayınlamak ve şahsıma da teşekkür etmek âlicenaplığını gösterdi. Kendisine teşekkür ederim. Şeyhü l-müderrisin Hacı Yusuf Bahri fendi ( ) slen Yemenlidir. Dedeleri Feyzullah fendi XVI. Yüzyılda irşat görevi için Bağdat a geldikleri rivayet edilmektedir. Bağdat tan Bitlis e gelen Feyzullah fendi, kardeşinin Bitlis te kalmayı tercih etmesi üzerine nye ye yerleşir. Daha sonra nüfusun % 80 i köylerde olduğundan görevini Taflancık köyünde devam ettirir. Feyzullah fendi ehl-i takva sahibi arif bir kişidir. Bir yandan ziraatla uğraşırken diğer yandan bölgede mânevî önderlik yapar. Dört çocuğu olur. Oğullarından ilkine Yusuf ismini koyar. Yusuf miladi 11 isan 1839 (1 ebîulevvel 1255) yılında doğar. Mahalle mektebindeki eğitiminden sonra 13 yaşında iken 1852 yılın- 434

6 M G I C H B K 1996 T V Y D. D bildiriler da, nye Sadullah Bey Medresesi nde müderris bdullah fendi den ders almaya başlar ve 12 yıl ilim tahsil eder. Daha sonra yüksek ihtisas yapmak üzere 1864 yılında İstanbul Süleymaniye Medresesi ne kayıt olur, Salim fendi den nakli ilimleri tahsil eder. ynı zamanda Bayezıt medresesinde tefsir, hadis gibi dini ilimleri, Fatih medresesinde edebiyat, matematik, astronomi ve tıp ilmi gibi akli ilimleri tahsil eder. Süleymaniye müderrisi Şeyh Kasım ve Dârulhadis müderrisi Şeyh hmed Ziyâeddin Hazretleri nden hadis icazeti aldı. Yusuf fendi, hmed Ziyâeddin Hazretleri nden Delâilü l-hayrat ve Kasîde-i Bürde icazetlerini de alır. Hocaları tarafından denizler kadar derin bir ilme sahip olduğundan bahisle kendisine Bahrî mahlası verilmiştir. Medresede ihtisas yaparken Gümüşhânevî Hazretlerinin dergâhına devam ederek Tarikat-ı akşibendiye-i Halidiye usulü seyr ü sülukünü tamamlar. 1 Yusuf Bahrî fendi müderrislik payesini başarı ile alarak 1869 da memleketi nye ye dönmüştür. Bu tarihten itibaren uzun bir dönemi kapsayan tedris faaliyeti esnasında yetiştirdiği çok sayıdaki talebesi bölgede açtıkları yeni medrese, cami ve tekkelerle halkı irşad etmiş ve onlara yön vermiştir. Bunlar içerisinde nye akşi Tekkesi Şeyhi rif fendi, Terme Cini Bağdat Şeyhi Mehmet fendi 2, Tarakçı Hamit fendi 3, kkuş Medresesi Müderrisi Deryaoğlu Mehmet fendi 4, Kıbrıs Hala Sultan Tekkesi Şeyhi Musa Kazım fendi bunlardan bazılarıdır. Yusuf Bahri fendi nye ye geldiğinde şehirde bir tane medrese bulunmaktaydı. nye ye gelir gelmez Taflancık köyüne bir medrese daha açmıştır. Yusuf fendi, hmed Ziyâeddin Hazretleri nin dergahına devam ederken tanıştığı Padişah II. bdülhamid Han tarafından kabul edilmiş, kendisine ihsanlarda bulunulmuştur. Bu ihsanların en önemlisi nye Büyük Camii ve daha önce Kurudere Medrese sinde de bulunan sakal-ı şeriftir da II. bdülhamid Han kendisine müderrislik mazbatası vermiştir. 10 Bu mazbata ile Yusuf Bahri fendi, Süleymanpaşazade Sadullah Bey Vakfı nın başkanlığı ve müderrisliği yanında tasavvufi faaliyetlerini nye akşi Tekkesi nde devam ettirir. Sosyal faaliyetlerde de önderlik yapan Yusuf Bahri fendi birçok hizmete imza atmıştır. 5 Onun gayretleri sayesinde medrese sayısı on üçe çıkmıştır. Bazılarının yapımına II. bdülhamid Han ın katkı verdiği bu medreseler şunlardır 6 : Hamidiye 7, Kürdün, Kurudere, Tekkiraz 8, Kabadirek 9, kkuş a bağlı Dereköy 10, 1- Şer-i Siciller rşivi 2440 nolu dosya. 2- Yusuf Bahri fendi nin kızı Makbule Hanım ve torunu Fevziye Tekin (1900 doğumlu) hanımdan nakil doğumlu ecep Öztürk, nye Medrese Cami İmam Hatibi. 4- BO, Mabeyn-i Hümayuna BO, DH. İD Şer-i Siciller 2440; Çebi Sıtkı Ordu İli Cumhuriyet Öncesi ğitimi 1998, s BO Y.PK.ZJC Şer-i Siciller 2440; ÇBİ Sıtkı Ordu İli Cumhuriyet Öncesi ğitimi 1998, s Doğan Osman Tarih Boyunca nye nye Belediyesi Kültür Yayınları 2003 Samsun. 10- Şer-i Siciller 2440; Çebi Sıtkı Ordu İli Cumhuriyet Öncesi ğitimi 1998, s

7 DOĞUMUU 200. YII HTISI UUSSI GMŞHÂVÎ SMPOZYUMU Çaldere, Kuzköy 11, nye Gölceğiz Köyü (Yılancalı) 12, Partul renyurt, Kumru Pencik 13 ve Fizme Fatsa Osmanpaşa (Yenimahalle) 14, Perşembe Doğanlı (Medrese önü) 15, Tokat/iksar vara 16 medreseleri yapılmıştır. Yaptığımız araştırmalarda bu medreselerin müderrislerinin Yusuf Bahri fendi nin rahle-i tedrisinden geçtiği anlaşılmaktadır. Tedrisat yapan okullar da 102 ye ulaşmıştır. 102 İslam Okulu (İptida) ve Sıbyan Mektepleri, yrıca üştiye ve idadiler de Sadullah Bey Medresesine bağlıydılar. Yusuf Bahri fendi Bursa müderrisliği rütbesini ihraz etmiştir. Hac farizasını yerine getirmek üzere gittiği kutsal topraklarda dünyanın dört bir yanından gelen âlimlerle istişareler yapıp, Osmanlı nın gidişatıyla alakalı sohbetlerde bulunmuştur. Geri döndüğünde nye de halkla yaptığı istişareleri paylaşmıştır yılında Şeyhülislam Uryanizâde hmed sad fendi tarafından birinci defa nye Müftüsü olarak görevlendirilmiştir yılında ikinci defa Şeyhülislam Cemaleddin fendi tarafından nye müftülüğüne atanır, ancak yaşlılığı nedeniyle ve son talebelerinin eğitimiyle meşgul olacağı mazeretiyle 1915 yılında istifasını vermiştir. 17 Balkan harbi ve cihan harbi yıllarında şehit ve gazi olmanın önemi üzerinde durarak devlete yardım etmiştir. Şer-i mahkemelere girip kadıların işini kolaylaştırmıştır. Hatta rivayetlere göre, halkın güveni ve itimadı nedeniyle mahkemeye gidilmeden birçok konu onun nezdinde sonuca ulaştırılmıştır. Canik mutasarrıflığından Şeyhülislam makamına gönderilen Hacı Yusuf Bahri fendi hakkında methiyeler bulunmaktadır. Hacı Yusuf Bahri fendi hakkında nyeli âlimlerin en seçkini, fukaha, şeklinde methiyeler bulunmaktadır. 18 Yıl 1917 yi gösterirken yaşlılığı iyice artmış olmasına rağmen evinin yakınındaki dergâhta talebelerinin derslerini almaya, devlet erkânından gelen misafirlerini burada ağırlamaya devam etmiştir. Takati yettiği nispetinde medrese müderrisliği görevini vekâleten devam ettiren müderrisleri teftiş ederdi. ahle-i tedrisinden geçen talebeler çok önemli görevlerde bulunmuştur. Bunlar içerisinden Sultan eşat ve Sultan II. bdulhamid dönemlerinde berat alacak olan imam hatip ve vaizler, yukarıda bahsi geçen müderrisler benzeri çok sayıda âlim, şeyh, asayiş görevlisi, birçok rüştiye hocası ve sayısız müftü çıkmıştır. Hatta Kudüs, Trablus ve Şam iyabetlerinde bulunan Mehmet uri fendi, ydın Kadısı Sabri fendi, odos, Milas, Malatya aibi Osman Şükrü fendi, Trabzon kadısı Yusuf fendi 19 müderris olan kardeşleri 11- Karayalman, Yusuf Bahri fendi, Dila yay., 2011; İstanbul Günümüzde bir çok siyaset ve ilim adamı bu medresede yetişmiş talebelerin talebeleridir. 12- Şer-i Siciller 2440; ÇBİ Sıtkı Ordu İli Cumhuriyet Öncesi ğitimi 1998, s Pencik Medresesi nde muallimlik yapan Trabzon Kadısı Yusuf Işık fendi den nakil. 14- Vakfeden Trabzon Sancağı Haznedarzade Osman Paşa. 15- Medrese 1930 yıllarında yıkılmıştır. Medreseönü Belediyesi sınırları içindedir. 16- Karayalman, Yusuf Bahri fendi, s Şer-i Siciller rşivi 2440 nolu dosya. 18- Şer-i Siciller rşivi 2440 nolu dosya. 19- Karayalman, Yusuf Bahri fendi, s

8 M G I C H B K 1996 T V Y D. D bildiriler Mustafa fendi ve Mehmet üştü fendiler bunların öne çıkanlarıdır. Sadullah Bey Medresesi nde kardeşleri de müderrislik yapmış kendisine yardımcı olmuşlardır. Küçük yaşlardaki kız çocuklarına ders okutmuş, bu derslerin devamını yetiştirdiği talebeleri sayesinde sağlamıştır yılında Hakkın rahmetine kavuşmuştur. Bölge halkı, talebeleri, devlet erkânı son görevlerini yerine getirmek için cenazesine katılmış, kendi vasiyeti gereği Ortayılmazlar Mahallesi türbe kabristanlığına defnedilmiştir. Cenaze namazını Kumru/Fizme Medresesi Müderrisi bdurrahman Bilici (bdi fendi) kıldırmıştır. Daha sonra da bu ekol bdurrahman Bilici fendi nin eliyle devam etmiştir. yrıca bdurrahman (bdi fendi) Bilici 20 vefatına yakın, kendisine tasavvuf dersi almaya gelen talebelerini İstanbul da mmü Gülsüm Cami İmam Hatibi ve tekke Şeyhi Mehmet Zahid Kotku Hazretleri ne yönlendirmesiyle bu tasavvuf silsilesi devam etmektedir. akşi Tekkesini devam ettiren nye akşi Tekkesi Şeyhi rif fendidir. 20- bdurrahman Bilici fendi nin oğulları Hakkı ve Sait Bilici 437