Düzenleyen Bağcılar Belediyesi Gümüşhane Eğitim Kültür ve Sağlık Vakfı Bağcılar Gümüşhaneliler Kültür ve Yard. Derneği

Transkript

1 ^ ^

2 M G I B V Y D. D Kültür Yayınları Dizisi Yayın Yönetmeni okman ÇĞIICI Yayın Koordinatörü Kenan GTK ditör Doç. Dr. Hür Mahmut YC Çeviri Prof. Dr. Süleyman Dİ Prof. Dr. Halil İbrahim KÇ Tashih ve edaksiyon Doç. Dr. Hür Mahmut YC krem KIZITŞ Düzenleyen Bağcılar Belediyesi Gümüşhane ğitim Kültür ve Sağlık Vakfı Bağcılar Gümüşhaneliler Kültür ve Yard. Derneği Tasarım sitane Organizasyon Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık M. Fatih KYZ Baskı & Cilt Baskı Tarihi Şubat 2014 İstanbul H K T C 1996

3 DOĞUMUU 200. YII HTISI UUSSI GMŞHÂVÎ SMPOZYUMU Bolvadin de Bir Ziyâiyye Müntesibi: Yörükzâde hmed Fevzi fendi Ve Medresesi CIHT DMICI ğitimci Özet Yörükzâde hmed Fevzi fendi, hmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî hazretlerinin tekke anlayışının, hizmet tarzının, eğitim metodunun ve nadolu ya tesirlerinin üzerinde incelenebileceği numune alimlerimizdendir. İstanbul da tahsilini tamamlayan, halvetlere girerek mânevî eğitimden geçen, icazetini/hilafetini alarak memleketine avdet eden ve bir tekke, medrese, kütüphane açarak bulunduğu bölge insanına maddî-mânevî hizmette bulunan, insan yetiştiren, tekke faaliyeti yapan, tebliğ ve irşattan bir adım geri durmayan ve bu anlamda nadolu da dini hayata yön veren, yol açan Gümüşhânevî dergâhı temsilcilerinden birisidir. hmed Fevzi fendi nin hayatı ile ilgili bugüne kadar yapılmış farklı çalışmalar mevcuttur. Bunlar arasında en kapsamlı olan, oğulrları Hasan Hilmi Özdemir Bey in hazırlamış oldukları Bolvadinli Yörükzâde hmet Fevzi fendi kitabıdır. 1 Biz elimizdeki yeni belgelerle 2 onun hayatına dair eksik kalan yönleri tamamlama, yanlış bilgileri düzeltme ve doğru bilgileri de belgeler ile teyit etme amacındayız. Yörükzâde hmed Fevzi fendi nin ismi hmed, mahlası Fevzi ve lakabı babasının Kayhan yörüklerinden olması sebebiyle Yörükzâde dir. 3 Babası ulemadan Hafız Mehmed fendi, annesi efise Hanım dır yılında fyon ili Bolvadin ilçesi Hacı Halife Mahallesi nde doğmuş 4, 1957 yılında yine Bolvadin de vefat etmiştir. Dünyaya bir imparatorluk olan Osmanlı nın tebaası olarak gelmiş, yeni bir devlet olan Türkiye Cumhuriyeti nin vatandaşı olarak hayata gözlerini yummuştur. İmparatorluğun yıkılışını ve yeni devletin kuruluşunu, arada geçen sıkıntılı, sancılı dönemleri bizzat yaşamıştır. hmed Fevzi fendi, yaşadığı dönemin meşhur simaları ile görüşmüş, tanışmış, ders almış yahut vermiş, değişik vesileler ile mektuplaşmış, irtibat kurmuştur. Bunlar arasında; hmed Ziyâeddin-i Gümüşhânevî hazretlerinin halifelerinden Hasan Hilmi fendi, İsmail ecati fendi ve Mustafa Feyzi fendi, Kitâb-ı Ziyâiyye yazarı Mustafa Fevzi fendi, Konya 1- H. Hilmi Özdemir, Bolvadinli Yörükzâde hmet Fevzi fendi, nkara, Bu belgeler M. s ad Coşan raştırma ve ğitim Merkezi nde bulunmakta ve Dr. ecdet Yılmaz tarafından yayına hazırlanmaktadır. 3- M. s ad Coşan raştırma ve ğitim Merkezi rşivi, (Bundan Sonra MC. M. rşivi)bf// MC. M. rşivi, BF//

4 M G I C H B K 1996 T V Y D. D bildiriler mebusu ve Hülâsatü l-beyan tefsirinin yazarı Mehmed Vehbi fendi, Şeyhülislam Musa Kazım fendi, Hacı Mehmet ta, Tomâr-ı Turûk-ı liyye yazarı M. Sadık Vicdani, Muzaffer Ozak, ecmeddin rbakan, Muammer Dolmacı, Yahya Oğuz, li Ulvi Kurucu, Ömer asuhi Bilmen, Mehmed Zahid Kotku gibi isimler sayılabilir. İlim tahsiline 1882 yılında Bolvadin de Mahmuthoca mahalle mektebinde başlayan hmed Fevzi fendi, Mekteb-i üşdiye de üç sene tahsil gördükten ve şehadetnâme aldıktan sonra 1889 yılı itibarı ile Hacıveliefendi medresesine devam ederek sarf, nahiv, fıkıh ve İslâmî ilimlerin diğer alanlarında dersler görmüştür. 5 Yörükzâde, 1894 yılında Konya ya giderek İplikçi Medresesi nde dönemin meşhur bir kuvâ-yı milliyecisi, tefsir yazarı ve aynı zamanda Sultan Vahdettin i halifelikten azleden meşhur fetvayı veren kişi olan Konyalı Mehmed Vehbi fendi nin halka-i tedrisinde bulunmuştur. 6 Mehmed Vehbi fendi nin yanında beş yıla yakın ders alması akabinde ilim tahsili için Bursa ya gitmeyi düşünen Yörükzâde, nakil isteğinde bulunmuş, 7 fakat Bursa yerine çeşitli sebepler onu Dersaadet e, İstanbul a çekmiştir. İstanbul da, Fatih Çiftebaş Kurşunlu Medresesi nde yine meşhur bir sima olan Şeyhülislam Musa Kazım fendi den ders almıştır. Yörükzâde nin 1903 yılında icazet aldığı Musa Kazım fendi, Osmanlı nın son yıllarında ( ) dört defa şeyhülislamlık görevinde bulunmuş bir isimdir. hmed Fevzi fendi yine bu yıllarda (1903) Sultan II. bdülhamit ten liyakat madalyası almıştır. 8 Fatih Çiftebaş Kurşunlu Medresesi, hmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî nin halifelerinden birçoğunun öğrenci veya müderris olarak ilimle meşgul olduğu, Gümüşhânevî hazretlerinin etkisinin oldukça yoğun hissedildiği bir medresedir. Dönemin sûfilerince en sık gidilen merkez Gümüşhânevi dergâhıdır. 9 Yörükzâde hmed Fevzi fendi de bu dönemde Gümüşhânevî nin halifelerinden Hasan Hilmi fendi den tarikat dersi almış, Gümüşhânevî dergâhına intisap etmiştir. hmed Fevzi fendi daha sonra Bolvadin de bulunduğu dönemlerde de merkez tekke olan Gümüşhânevî Dergâhı ile irtibatını hiç kesmemiş hatta 1908 yılında Bolvadin den İstanbul a gelerek Hasan Hilmi fendi nin yanında halvete girmiş ve hilafetnâme almıştır yılında Hasan Hilmi fendi nin vefatından sonra İsmail ecati fendi zamanında da Yörükzâde nin İstanbul a gelerek halvete girdiği elimizdeki halvet listelerinden anlaşılmaktadır. 10 hmed Fevzi fendi, girdiği imtihandan elde ettiği muvaffakiyet neticesinde taşra müderrisi ünvanı ile 1903 yılında Bolvadin e atanmış, burada iki yıl kadar Buhurzâde Medresesi nde ilimle iştigal etmesinden sonra 1905 senesinde Mehmed Vehbi fendi den de icâzetnâme almıştır yılında merkez kaza müderrisi ünvanı ile 200 kuruş aldığını beyan etmektedir MC. M. rşivi, BF// MC. M. rşivi, BF// MC. M. rşivi, BF/1/5. 8- MC. M. rşivi, BF// Hamid lgar, akşibendîlik, MC. M. rşivi, ZG/5/ MC. M. rşivi, BF//

5 DOĞUMUU 200. YII HTISI UUSSI GMŞHÂVÎ SMPOZYUMU Vehbi fendi den neden icâzetnâmesini geç aldığı meselesinde de elimizdeki belgelerden kesin olmamakla birlikte biz şu sonuca varıyoruz: Yörükzâde, Konya dan ayrıldığında Vehbi fendi den okudukları ders tamamlanmamıştı ve icâzete henüz hak kazanmamıştı. Yahut da hocası henüz icâzetnâme vermeyi düşünmezken kendisinin Konya dan ayrılması gerekmişti. Zira Vehbi fendi daha sonra Konya Hukuk Mahkemesi üyeliğine seçilecek ve ikinci meşrutiyetten sonra da Meclis e girecektir. Fakat daha sonra İstanbul da bulunduğu zamanda ve Bolvadin e döndükten sonra bu dersler tamamlanmış, Vehbi fendi de icâzetnâme vermeyi uygun görmüştür. Vehbi fendi nin hmed Fevzi fendi ye verdiği icâzetnâme hadis, tefsir gibi İslâmî ilimlerin yanında hatme-i hâcegân icâzetini 12 de hâvîdir. 13 hmed Fevzi fendi nin Bolvadin e gelmesinden kısa bir süre sonra şeyhi Hasan Hilmi fendi vefat etmiş ve bunun akabinde Yörükzâde İstanbul dan, Gümüşhânevî dergâhı postinişîni İsmail ecati fendi den izin almak sureti ile 14 şeyhi adına Medrese-i Haseniyye isminde bir medrese, tekke ve kütüphane kurmuştur. talarından intikal eden tarlaları satarak kurduğu bu mekanda müderrislik görevinde bulunan hmed Fevzi fendi, 1924 yılında Tevhid-i Tedrisat kanunu ile medreseler kapatılana kadar görevine devam etmiştir. Müritlerini hadîs-i şerîfle terbiye eden Gümüşhânevî tekkesinin o dönemdeki temsilcilerinden olan Yörükzâde hmed Fevzi fendi, aynı metodu devam ettirmiş, sohbetlerinde hocası hmed Ziyâeddin-i Gümüşhânevî hazretlerinin önemli eseri âmûzü l-ehâdîs i bir eğitim kitabı olarak takip etmiştir. 15 Kendisinden intikal eden bir belgede de Medrese-i Haseniyye de âmûz dersinin okutulacağına dair ilan verdiği görülmektedir. 16 Buna göre okumalar Muharrem ayında başlayıp ecep ayında bitirilecektir ve ilim talebelerinin katılması beklenmektedir. Tekke de okunan bir diğer metin Delâilü l-hayrât olup aynı zamanda hatm-i hâcegân icrası da devam etmektedir. 17 Yörükzâde, kurmuş olduğu kütüphane ile bulunduğu coğrafyada ciddi bir kitap akışı sağlamıştır. Maddi zorluklar altında, bazen borç ile de olsa kütüphanesine kitaplar temin etmiş, onları okuyacak insanlara ulaştırmak için gayret sarf etmiştir. Kütüphanesi haricinde de hmed Fevzi fendi, bulunduğu bölgede bir kitabevi gibi çalışmış; insanlara okumaları için sürekli kitaplar getirtmiş, siparişler vermiş, para temin etmiştir. Ömrünün son yıllarında, büyük uğraşlarla kurmuş olduğu kütüphanesindeki kitaplarla ilgilenecek, ondan istifade edecek kimse kalmadığı düşüncesi ile satıp parası ile medresenin yanındaki arsanın alınıp dershaneye eklenmesinin daha faydalı olacağını düşünmüş, bununla ilgili Mehmed Zahid Kotku Hocaefendi vasıtası ile dönemin İstanbul 12- Mehmed Vehbi fendi nin icazetnâmesinde geçtiği üzere silsilesi el-hâc Hüseyin Feyzi b. Mustafa el-kadınhânî yolu ile 18. yüzyılda yaşamış meşhur bir akşî şeyhi olan bû Said Muhammed el-hâdimî(v.1116/ ) ye ulaşır. 13- H. H. Özdemir, age, hmed Fevzi fendi nin izin isteği; M. s ad Coşan raştırma ve ğitim Merkezi rşivi, BF/M/140. İsmail ecati fendi den gelen izin mektubu; MC. M. rşivi, BF/M/ Hülya Yılmaz, Dünden Bugüne Gümüşhânevî Mektebi, 63; Hamid lgar, 404, MC. M. rşivi, BF// MC. M. rşivi,, BF/M/

6 M G I C H B K 1996 T V Y D. D bildiriler müftüsü Ömer asuhi Bilmen e mektup ulaştırarak fetva sormuş 18 fakat gelen cevap menfi olmuştur. Ömer asuhi fendi katiyyen kitapların satılmasına muvafakat etmeyerek, kaygıları ile ilgili olarak Cenâb-ı Hakk ın lütfundan ümit kesmek olmaz. buyurmuştur. 19 hmed Fevzi fendi nin gençliğinden vefatına kadar geçen dönemde olan siyasî ve sosyal olaylara baktığımızda hayatını çevreleyen zorlu dönem şartlarını biraz daha yakinen anlayabiliriz. Yörükzâde fendi, 35 yaşlarında iken II. Meşrutiyet ilan edilmiş ve Osmanlı nın son derece karışıklıklarla dolu geçen yılları devam etmektedir. 40 yaş civarında iken I. Dünya savaşı başlamış ve Osmanlı da savaşa girmiştir. Savaşın kaybedilmesinin ardından İstanbul işgal edilmiş ve akabinde kuvâ-yı milliye direnişleri başlamıştır. O yıllarda Yörükzâde nin Hasip Hoca Medresesi nin başında olduğu ve öğrencilerine milli mücadeleyi destekleyen dersler yaptığı bilinmektedir li yaşlarının hemen başlarında meclis kurulmuş, cumhuriyet ilan edilmiştir. Daha sonra Yörükzâde hmed Fevzi fendi saltanat ve halifeliğin kaldırıldığına, medreselerin kapatılmasına, kılık kıyafet kanununa, zorunlu şapka giyme olayına 21 ve harf devrimine şahit olmuştur yılında Harf Devrimi neticesinde o dönemdeki bir çok alim, müderris, vaiz gibi bir anda okuma yazması ve dolayısıyla resmî görevi olmayan bir insan oluvermiş, ancak bu durumda da hizmetinden ve insanlara ilim ulaştırma azminden vazgeçmeyerek yeni harfleri öğrenmiş ve eski görevine devam etmeye hak kazanmıştır. 22 Hatta hocası Mehmed Vehbi fendi nin tefsirini sipariş ettiği bir mektubunda: Yeni harfleri bilen gençlerden heves edip alacak kimseler eksik değil ümidindeyim. demektedir. 23 Dönem şartlarında ilimle uğraşıda bulunmak oldukça zor olabilmektedir. Bu uğraşısında ne denli güçlükler yaşadığı da aşikârdır. Kendisine ait evraklar arasında evinde elektrik olmadığı ve geceleri okuma yapabilmek için Belediye den gaz istediğine de şahit oluyoruz. 24 ynı şekilde oğulları ile mektuplaşmalarında II. Dünya savaşı yıllarında her şeyin oldukça pahalı olduğu birkaç kez kendisi tarafından dile getirilmektedir yılında kendisi laca Camii nde (diğer ismi Hacı Halife Camii) görevli iken ezan ve kametin Türkçe okunması emrine muhatap olmuş 26 ve 58 yaşından 76 yaşına kadar 18 yıl boyunca bu uygulama devam etmiştir yılında Menderes in iktidara gelmesi ile ömrünün son yıllarında ezanın tekrar orjinal haline döndüğünü de görmüştür. 18- MC. M. rşivi, BF/M/ MC. M. rşivi, BF/M/ İbrahim Ulvi Yavuz, Kıyam Vakti, İstanbul, 1985, s.156; ayr. bkz. İrfan Görkaş, Örnek Bir Din damı, Yenises Gazetesi, Bolvadin, 2003, s MC. M. rşivi, BF/1/ MC. M. rşivi, BF/1/ MC. M. rşivi, BF/sm MC. M. rşivi, BF/1/ Fî 12, İkinci Teşrin, sene 941 tarihli oğlusırrı ya yazılmış mektup. M. s ad Coşan raştırma ve ğitim Merkezi rşivi, BF/1/ MC. M. rşivi, BF/1/

7 DOĞUMUU 200. YII HTISI UUSSI GMŞHÂVÎ SMPOZYUMU 1908 senesinde mahalle halkının isteği ve İdare Meclisi nin onayı ile imam olarak göreve başladığı laca Camii ndeki vaizlik görevinden 1940 yılında ve 66 yaşında emekliye ayrılmıştır. Sağlığı imkân verdiği ölçüde ömrünün son yıllarına kadar imamlık görevine devam etmiştir. mekli ikramiyesi ile borçlarını kapattığını oğlu uhi ye yazdığı bir mektubunda şu şekilde bildirmiştir: Tekâüdiye maaşının havalesi geldi. yda ele geçen 20 lira yirmi kuruş. Otuz seneyi memuriyet hizmetimiz tecavuz ettiğinden ikramiye de verildi. ski yeni borçlara verilip borcun ağır yükü altından kurtulup atadan doğma çocuk gibi olduk. Cenâb-ı Hakka hamden Muhammeden. Yine mesleğimiz yüzünden borçlarımızı edâya muvaffak kıldı da ağyâra karşı borçlu komadı. [utfuna keremine şükür, yine şükür, yine şükür] Fî Sene 940. Öğrenci yetiştirme, tebliğ ve irşat faaliyetlerine vakfettiği ömründe herhangi bir kitap yazmamış, yayınlamamıştır. Hayatının en belirgin uğraşısı ilim olan hmed Fevzi fendi, irfan sahibi bir alim idi. Yaşadığı coğrafyada irşat faaliyetlerini hem zâhirî hem bâtınî ilimler olmak üzere iki kanat üzerinde götürmüş ve bölgesinin insanının her iki yönden gelişimine katkı sunmuştur. O bu bağlamda hem medrese eğitimi ve İslâmî ilimler icazeti olan bir müderris, hem vaaz ve hutbelerde halkı irşat eden bir imam, vaiz hem de Gümüşhânevî dergâhı halifesi olma vasfı ile bir şeyh, bir mürşid olabilmiştir. hmed Fevzi fendi, 17 ralık 1957 yılında 83 yaşında Bolvadin de vefat etmiş, Hacı Kalfalı kabristanına defnedilmiştir. Kabir taşında eski harflerle: Merhum ve mağfur, kâle n-ebiyyü aleyhisselâm, Mevtü l-âlimü ke-mevti l-âlemi, fenâdan bekâya rıhlet eden laca Camii imamı ve vaizi, ulemâ-i kiramdan Ve tarîkat-i akşibendî hulefâsından, Yörükzâde şeyh l-hâc hmed Fevzi fendi, rûhuna Fatiha. D.1874 V yazılıdır yılında Bolvadin Sulh Hukuk Mahkemesi nden bir yetkili çağırarak yazdırdığı vasiyetinin tutanak metinlerine özellikle kendi sahibi olduğu arsanın belli parsellerini borçlarının kapatılması ve hayır işlerine harcanması için bıraktığı yazdırmıştır. 27 hmed Fevzi fendi uzuna yakın boylu, iri yapılı, buğday tenli, hafif iri burunlu, açık alınlı, devamlı güler yüzlü ve vakur, başı devamlı traşlı ve gür saçlı, uzun ve beyaz sakallıydı. 28 Güvenilir bir insandı, belgelerde birçok olayda şahit olarak kaydedildiği görülüyor. ynı zamanda otorite kabul edilen bir insandı, kendisine sorulan çokça fetva belgesi de bunu ispat eder niteliktedir. Kendisi hafızdı 29 ve davranışlarında ölçüsü hep Kur an ın hükümleri ve Peygamberimiz in ahlâkı olmuştu. Kur an eğitimine verdiği önemi gösteren önemli bir mektubunda kendisinden oğlu Bedrettin in tatil yapmak için ılıcaya gitmesine izin vermesi istendiğinde; Onun gitmesi gelmesi Hocaefendi ye aid bir vazifedir. İzin verirlerse giderler vermezse gitmezler. Çünkü izinsiz gidip gelmede feyz, bereket olmaz. Benim düşünceme kalırsa Bedri her gün dâru l-huffâz ılıcasında Kur an feyziyle yıka- 27- MC. M. rşivi, BF/sm H. H. Özdemir, MC. M. rşivi, BF//9-a-b. 450

8 M G I C H B K 1996 T V Y D. D bildiriler nıyor. Bu ılıcaya karşı acaba hangi ılıca muâdil olabilir. Bunu bilip anlarsa oranın feyzinden bir gün bile geri kalmayı istemez. İşte böyle yıkana yıkana sonra altın gibi olur. 30 yazmıştır. 31 Çok okuyan, çok ibadet eden, çalışkan bir insandı. Okurken devamlı notlar tutar, araştırır, yazar, başkalarına gönderdiği mektupların bir nüshasını da kendi defterine kaydedecek derecede titiz çalışırdı. ynı titizliğin memuriyet görevine de yansıdığı görülmektedir. Vazifesini ciddiye alan ve en iyi şekilde yapan bir yapısı vardır. Zira elimizdeki belgelerde memuriyet hayatı boyunca görevini aksatmadığı, uyarı, kınama tarzı görevle alakalı cezalar almadığı açıkça bildirilmektedir. 32 Yörükzâde hmed Fevzi fendi soyadı kanunundan sonra Özdemir soyadını almıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı ndan gelen bir yazıya verdiği cevaptan öğrendiğimiz bilgilere göre biri 30 diğeri 50 yaşında olmak üzere toplam iki evlilik yapmış, 12 çocuğu olmuştur. şlerinin isimleri Ömer kızı Şerife Hanım 33 ve Hasan Hüseyin ğa kızı yşe Hanım dır. 34 Çocuklarından iki tanesi kız idi ve biri 1 diğeri 8 aylıkken vefat etmişlerdir. rkek çocuklarından iki tanesi 26 aylıkken, yine iki tanesi 30 aylıkken ve 17 yaşında da bir çocuğu vefat etmiştir. Kalan dört çocuğunun isimleri sırası ile Sırrı, uhi, Bedri ve Hilmi dir. Yakın tarihimizin sıkıntılı dönemlerinde yetişmiş önemli bir din adamı olan hmed Fevzi fendi; tanınması, anılması, anlatılması gereken değerli bir şahsiyettir. llah mekânını cennet, derecelerini âlî eylesin. KYK H. Hilmi Özdemir, Bolvadinli Yörükzâde hmet Fevzi fendi, nkara, Hamid lgar, akşibendîlik, İstanbul, Hülya Yılmaz, Dünden Bugüne Gümüşhânevî Mektebi, Seha eşriyat, İstanbul, İbrahim Ulvi Yavuz, Kıyam Vakti, İstanbul, İrfan Görkaş, Örnek Bir Din damı, Yenises Gazetesi, M. s ad Coşan raştırma ve ğitim Merkezi rşiv Belgeleri. (MC. M. rşivi) Mustafa Feyzi fendi, Menâkıb-ı Haseniyye, İstanbul, MC. M. rşivi, BF/sm hmed Fevzi fendi nin oğlu Bedri, kşehir de Süleyman ecati Özuş fendi den kıraat ve hafızlık dersleri almıştır. 6 isan 2013 tarihinde Bolvadin de kendisiyle görüştüğümüz Yörükzâde nin laca Camii nde imamlık yaptığı dönemlerde müezzinlik görevinde bulunan ve aynı zamanda en yakın öğrencilerinden olan Hafız hmet kşahin, Yörükzâde nin de gençlik yıllarında Bolvadin de Süleyman ecati Özuş fendi den kıraat dersleri aldığını ifade ettiler. Süleyman ecati Özuş fendi, hmed Ziyâeddîn-i Gümüşhânevî den icazet almış, önce Bolvadin de daha sonra kşehir de öğrenci yetiştirmiş bir zâttır. ralarındaki mektuplaşmalarda Süleyman ecati fendi nin Yörükzâde hmed Fevzi fendi ye Gümüşhânevî dergâhı halifesi olması hasebiyle oldukça hürmetkâr ifadelerde bulunduğunu görmekteyiz. 32- MC. M. rşivi, BF//9-a-b. 33- MC. M. rşivi, BF// MC. M. rşivi, BF//2. 451